ASİTLER ve BAZLAR

1
 Asitler
Tatları ekşidir. Sirke asetik asit, narenciyeler ise sitrik asit içerirler.

Metallerle reaksiyona girdiklerinde H2 (g) verirler.

CO32- ve HCO3- ile reaksiyona girdiklerinde ise CO2 (g) oluşur.

Bazlar
Tatları acıdır.

Kayganlık hissi verirler. Birçok sabun baz içerir.

2
3
4
5
 Suyun Asit-Baz Özellikleri

H2O (s) H+ (suda) + OH- (suda)

Suyun otoiyonizasyonu:

+ -
H O + H O [H O H ] + H O
H H H
H2O + H2O H3O+ + OH-
asit baz konjuge konjuge
asit baz

H3O+ ; hidronyum iyonu,

veya hidratlanmış H+
6
 Su İyonları Çarpımı

[H +][OH-]
H2O(s) H+(suda) + OH-(suda) Kc =
[H2O]

Kc[H2O] = Ksu = [H+][OH-] [H2O] ≈ sabit

25oC’deki saf suyun iyonları derişimi birbirine eşittir:

[H+] = [OH-] = 1,0 x 10-7 M, Ksu = [H+][OH-] = 1,0 x 10-14

Ksu; suyun iyon çarpımı, suyun iyonlaşma sabiti, veya suyun ayrışma sabiti

25oC’deki saf suda ve sulu çözeltilerde Ksu daima sabittir.

[H+] = [OH-] nötral
[H+] > [OH-] asidik
[H+] < [OH-] bazik 7
Örnek
1,3 M H+ içeren bir HCl çözeltisindeki OH- iyonları derişimini
hesaplayınız.

Ksu = [H+][OH-] = 1,0 x 10-14

[H+] = 1,3 M

K 1 x 10 -14
su -15 M
[OH-] = = = 7,7 x 10
[H+] 1,3

8
 pH – Asitliğin Ölçüsü

pH = -log [H+]

Çözelti 250C’de
nötral [H+] = [OH-] [H+] = 1 x 10-7 pH = 7,00
asidik [H+] > [OH-] [H+] > 1 x 10-7 pH < 7,00
bazik [H+] < [OH-] [H+] < 1 x 10-7 pH > 7,00

pH [H+]

9
 pOH = -log [OH-]

[H+][OH-] = Ksu = 1,0 x 10-14

-log [H+] – log [OH-] = 14,00

pH + pOH = 14,00
pH Metre

pH metre 1’den 14’e kadar değişen eşele sahip olmasına rağmen, pH

değerleri gerçekte 1’den daha küçük ve 14’den daha büyük olabilir.

10
Bazı sıvıların pH değerleri
Örnek pH
Mide suyu 1,0-2,0
Limon suyu 2,4
Sirke 3,0
Portakal suyu 3,5 *Uzun süre hava ile temas eden su,
İdrar 4,8-7,5 atmosferdeki CO2 ile H2CO3 (karbonik
Hava ile temas eden su* 5,5 asit) oluşturur:
Tükürük 6,4-6,9
Süt 6,5
Saf su 7,0 CO2 + H2O ⇌ H2CO3 ⇌ H+ + HCO3-
Kan 7,35-7,45
Gözyaşı 7,4
Amonyaklı temizleyici 11,5

Mide suyunun düşük pH’sı sindirimi kolaylaştırırken, kanın yüksek

pH’ya sahip olması oksijen taşınması için gereklidir. 11
Örnek
Bir ülkede belirli bir günde toplanan yağmur suyunun pH’sı 4,82 olarak
ölçülmüştür. Yağmur suyunun H+ iyonu derişimini bulunuz.
pH = -log [H+] ya da [H+] = 10-pH
([H+] derişimi pH’nın antilogaritması alınarak bulunur.)

[H+] = 10-4,82 = 1,5 x 10-5 M

Örnek
Bir kan örneğindeki OH- iyonu derişimi 2,5 x 10-7 M’dır. Kanın pH’sı
kaçtır?
pH + pOH = 14.00
pOH = -log [OH-] = -log (2,5 x 10-7) = 6,60

pH = 14,00 – pOH = 14,00 – 6,60 = 7,40

12
 Asit ve Bazların Kuvveti

Kuvvetli elektrolit (%100 ayrışma):

H2O
NaCl (k) Na+ (suda) + Cl- (suda)

Zayıf elektrolit (kısmen ayrışma):

CH3COOH CH3COO- (suda) + H+ (suda)

Kuvvetli asitler kuvvetli elektrolitlerdir:

HCl (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + Cl- (suda)

HNO3 (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + NO3- (suda)
HClO4 (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + ClO4- (suda)
H2SO4 (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + HSO4- (suda)
13
Zayıf asitler zayıf elektrolitlerdir:

HF (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + F- (suda)

HNO2 (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + NO2- (suda)
HSO4- (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + SO42- (suda)
H2O (s) + H2O (s) H3O+ (suda) + OH- (suda)

Kuvvetli bazlar kuvvetli elektrolitlerdir:

H 2O
NaOH (k) Na+ (suda) + OH- (suda)
H 2O
KOH (k) K+ (suda) + OH- (suda)
H 2O
Ba(OH)2 (k) Ba2+ (suda) + 2OH- (suda)

14
 Zayıf bazlar zayıf elektrolitlerdir:
F- (suda) + H2O (s) OH- (suda) + HF (suda)

NO2- (suda) + H2O (s) OH- (suda) + HNO2 (suda)

Konjuge asit-baz çiftlerinin özellikleri:

• Kuvvetli bir asidin (HCl gibi) konjuge (eşlenik) bazı (Cl-) zayıf bir
bazdır.
• H3O+ sulu çözeltide bulunabilen en kuvvetli asittir. H3O+ ‘dan
daha kuvvetli asitler (HCl gibi) su ile reaksiyona girerek H3O+ ve
konjuge bazlarını oluştururlar.
• OH- iyonu sulu çözeltide bulunabilen en kuvvetli bazdır. OH- ‘ten
daha kuvvetli bazlar (O2- gibi) su ile reaksiyona girerek OH- ve
konjuge asitlerini oluştururlar:
O2- (suda) + H2O (s) 2OH- (suda) 15
 Kuvvetli asit (HCl) Zayıf asit (HF)
İyonlaşma öncesi Dengede İyonlaşma öncesi Dengede

16
 Eşlenik asit-baz çiftlerinin bağıl kuvvetleri
Asit Eşlenik Baz
HClO4 (perklorik asit) ClO4- (perklorat)
HI (hidroiyodik asit) l- (iyodür)
HBr (hidrobromik asit) Br- (bromür)
HCl (hidroklorik asit) Cl- (klorür)
H2SO4 (sülfürik asit) HSO4- (hidrojen sülfat)
Asidin kuvveti artar

Bazın kuvveti artar

HNO3 (nitrik asit) NO3- (nitrat)
H3O+ (hidronyum) H2O (su)
HSO4- (hidrojen sülfat) SO42- (sülfat)
HF (hidroflorik asit) F- (florür)
HNO2 (nitröz asit) NO2- (nitrit)
HCOOH (formik asit) HCOO- (format)
CH3COOH (asetik asit) CH3COO- (asetat)
NH4+ (amonyum) NH3 (amonyak)
HCN (hidrosiyanik asit) CN- (siyanür)
H2O (su) OH- (hidroksit)
17
NH3 (amonyak) -
NH2 (amit)
Örnek
2 x 10-3 M HNO3 çözeltisinin pH’sı kaçtır?
HNO3 kuvvetli bir asittir (%100 iyonlaşır).
HNO3 (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + NO3- (suda)
Baş.: 0,002 M 0,0 M 0,0 M
Son: 0,0 M 0,002 M 0,002 M
pH = -log [H+] = -log [H3O+] = -log(0,002) = 2,7

Örnek
1,8 x 10-2 M Ba(OH)2 çözeltisinin pH’sı kaçtır?
Ba(OH)2 kuvvetli bir bazdır (%100 iyonlaşır).
Ba(OH)2 (k) Ba2+ (suda) + 2OH- (suda)
Baş.: 0,018 M 0,0 M 0,0 M
Son: 0,0 M 0,018 M 0,036 M
pH = 14,00 – pOH = 14,00 + log(0,036) = 12,6 18
 Zayıf Asitler ve iyonlaşma sabitleri
Asitlerin büyük çoğunluğu zayıftır. Tek protonlu bir HA zayıf
asidinin sudaki iyonlaşmasını ele alalım.

HA (suda) + H2O (s) H3O+ (suda) + A- (suda)

ya da
HA (suda) H+ (suda) + A- (suda)

[H+][A-]
Ka =
[HA]

Ka, asit iyonlaşma (denge) sabitidir.

Zayıf asidin
Ka
kuvveti
19
20
Örnek
0,50 M HF çözeltisinin 25oC’deki pH’sını bulunuz.
[H +][F-]
HF (suda) H+ (suda) + F- (suda) Ka = = 7,1 x 10-4
[HF]
HF (suda) H+ (suda) + F- (suda)
Baş. (M) 0,50 0,00 0,00
Değişim (M) -x +x +x
Denge (M) 0,50 - x x x
x2
Ka = = 7,1 x 10-4 x << 0,50 0,50 – x  0,50
0,50 - x
x2
Ka  = 7,1 x 10-4 x2 = 3,55 x 10-4 x = 0,019 M
0,50
pH = -log [H+] = 1,72
[H+] = [F-] = 0,019 M
x = 0,018 M (ihmal yapılmadan)
[HF] = 0,50 – x = 0,48 M 21
 Hangi durumlarda x’in ihmali (yaklaştırma) yapılabilir?

Ka << 1 0,50 – x  0,50

Eğer x, 0,50’nin % 5’inden küçükse ihmal edilebilir.
0,019 M
x = 0,019 x 100 = % 3,8 (iyonlaşma yüzdesi)
0,50 M
% 5’ten küçük yani
ihmal yapılabilir.
Örnek
0.05 M HF çözeltisinin pH’sını bulunuz (25oC’de).
x2
Ka  = 7,1 x 10-4 x = 0,0060 M
0,05
0,006 M % 5’ten büyük
x 100 = %12
0,05 M (ihmal yapılamaz)
2. dereceden eşitliklere uygulanan çözümle x = 0,0056 M bulunur.
22
Örnek
0,122 M tek protonlu bir asidin (HA) pH’sı kaçtır (Ka = 5,7 x 10-4)?

HA (suda) H+ (suda) + A- (suda)

Baş. (M) 0,122 0,00 0,00
Değişim (M) -x +x +x
Denge (M) 0,122 - x x x
x2
Ka = = 5,7 x 10-4 Ka << 1 0,122 – x  0,122
0,122 - x
x2
Ka  = 5,7 x 10-4 x2 = 6,95 x 10-5 x = 0,0083 M
0,122

0,0083 M % 5’ten büyük

x 100 = % 6,8
0,122 M (ihmal yapılamaz)
23
 x2
Ka = = 5,7 x 10-4
0,122 - x

x2 + 0,00057x – 6,95 x 10-5 = 0

ax2 + bx + c =0

-b ± b2 – 4ac
x=
2a

x = 0,0081 x = - 0,0081
[H+] = x = 0,0081 M

pH = -log[H+] = 2,09

24
 Zayıf asit çözeltilerinin iyonlaşma yüzdesi, seyreldikçe artar.

HA (suda) H+ (suda) + A- (suda)

[H+] [A-] (nH+/V) (nA-/V) (nH+)(nA-)

Ka = = = x 1
[HA] (nHA/V) (nHA) V

Çözelti seyreldikçe V artar (1/V azalır). Bu durumda Ka’nın sabit olması

için nH+ ve nA- artarken, nHA ise azalır. Bu da iyonlaşma
yüzdesini artırır.

25
 İki protonlu ve çok protonlu asitler
• Molekül başına birden çok hidrojen iyonu verirler.
• Basamaklı iyonlaşırlar. Her basamakta bir proton kaybederler.
• İyonlaşma sabiti her basamak için yazılabilir.
• Birinci iyonlaşmadaki eşlenik baz, ikinci iyonlaşmada asit olur.

= 4,2 x 10-7

= 2,4 x 10-8

Birinci iyonlaşma sabiti, ikinci iyonlaşma sabitinden büyüktür. Çünkü

nötral bir molekülden (H2CO3 gibi) bir H+ uzaklaştırmak, negatif yüklü
iyondan (HCO3- gibi) diğer H+ iyonunu uzaklaştırmaktan daha kolaydır.
26
 Zayıf bazlar ve iyonlaşma sabitleri

NH3 (suda) + H2O (s) NH4+ (suda) + OH- (suda)

[NH4+][OH-]
Kb =
[NH3]

Kb, baz iyonlaşma (denge) sabitidir.

Zayıf bazın
Kb
kuvveti

Azot atomu üzerindeki ortaklanmamış elektron çiftinin bir H+

iyonu alma yeteneği amonyağın bazlığını sağlar.
27
28
 Örnek
0,40 M amonyak çözeltisinin pH’sı nedir?

NH3 (suda) + H2O (s) NH4+ (suda) + OH- (suda)

Baş. (M) 0,40 0,00 0,00

Değişim (M) -x +x +x
Denge (M) 0,40 - x x x

x2
Kb = = 1,8 x 10-5 x << 0,40 0,40 – x  0,40
0,40 - x
x2
Kb  = 1,8 x 10-5 x2 = 7,2 x 10-6 x = 2,7 x 10-3 M
0,40
[OH-] = 2,7 x 10-3 M pOH = -log [OH-] = 2,57
pH = 14,00-2,57 = 11,43 29
Eşlenik asit-baz iyonlaşma sabitleri arasındaki ilişki

HA (suda) H+ (suda) + A- (suda) Ka

A- (suda) + H2O (s) OH- (suda) + HA (suda) Kb

H2O (s) H+ (suda) + OH- (suda) Ksu

KaKb = Ksu

Ksu Ksu
Ka = Kb =
Kb Ka

30
 Molekül yapısı ve asitlerin kuvveti
Asidin kuvvetini belirleyen iyonlaşmaya H-X bağının kuvveti ve H-X
bağının polarlığı etki eder.
+ -
+
H +X - H+ + X-
H X H X

Zayıf bağ Kuvvetli Polar bağ Kuvvetli

asit asit
Halojenür asitlerinde H-F bağı daha polar (F’nin EN’si diğerlerinden
büyük) olsa da bağ enerjisi diğerlerinden çok büyük olduğu için bu
gruptaki en zayıf asit HF’tir.
HF << HCl < HBr < HI

Asidik
kuvvet artar

31
 Oksiasitler
- +
Z O H Z O- + H+

O-H bağının polar olmasını (H+ verme eğilimini) sağlayan şartlar:

• Z elektronegatif olmalı ya da
• Z’nin yükseltgenme basamağı büyük olmalı

32
1. Aynı grupta yer alan ve aynı yükseltgenme basamağına sahip olan
ancak farklı merkez atom (Z) içeren asitlerin kuvveti

Asidin kuvveti Z’nin elektronegatifliğiyle artar.

•••• ••
••

••
••
O O
•• •• •• ••
••

••
H O Cl O H O Br O
•• •• •• •• •• ••
Cl, Br’den daha elektronegatif olduğu için oksijen ile paylaştığı
elektron çiftini (Cl-O-H) daha fazla çeker.

HClO3 > HBrO3

Asidik
kuvvet artar
33
2. Aynı merkez atomuna (Z) farklı sayıda grupların bağlı olduğu
oksiasitlerin kuvveti

Z’nin yükseltgenme basamağı arttıkça ona bağlı elektronegatif oksijen

atomu sayısı artar bu da asitliği artırır.

HClO4 > HClO3 > HClO2 > HClO

34
 Tuzların asit-baz özellikleri
Tuz hidrolizi (tuzun katyonu, anyonu ya da her ikisinin su ile
reaksiyonu) genellikle çözeltinin pH’sını etkiler.

Nötral çözeltiler:
Alkali metal ya da toprak alkali metal iyonu (Be2+ hariç) ile kuvvetli
bir asidin konjuge bazını (Cl-, Br-, ve NO3-) içeren tuzlar nötraldir.
H2O
NaCl (k) Na+ (suda) + Cl- (suda)

Bazik çözeltiler:
Kuvvetli bir baz ve zayıf bir asitten oluşan tuzlar baziktir.

H 2O
NaCH3COO (k) Na+ (suda) + CH3COO- (suda)

CH3COO- (suda) + H2O (s) CH3COOH (suda) + OH- (suda)

35
Asidik çözeltiler:
Kuvvetli bir asit ve zayıf bir bazdan oluşan tuzlar asidiktir.
H 2O
NH4Cl (k) NH4+ (suda) + Cl- (suda)

NH4+ (suda) NH3 (suda) + H+ (suda)

Çapı küçük ve yükü büyük olan metal katyonları (Al3+, Cr3+ ve Be2+
gibi) ile kuvvetli asitlerin eşlenik bazlarından oluşan tuzlar da
asidiktir.
Al(H2O)3+
6 (suda) Al(OH)(H 2 O) 2+
5 (suda) + H+ (suda)

Al3+, elektron yoğunluğunu kendisine doğru çekerek O-H bağının

polaritesini artırır. Böylece H+ iyonlaşır.
Çap arttıkça ve yük azaldıkça (Na+ gibi) hidroliz gerçekleşmez. 36
Hem katyonu hem anyonu hidroliz olan tuzlar:

• Kb (anyon) > Ka (katyon) = bazik

• Kb (anyon) < Ka (katyon) = asidik
• Kb (anyon)  Ka (katyon) = nötral

Örneğin, NH4F çözeltisi asidiktir. Çünkü F-’nin Kb’si (1,4 x 10-11),

NH4+’nın Ka’sından (5,6 x 10-10) küçüktür.

Benzer şekilde CH3COONH4 ve NH4CN çözeltilerindeki hem anyonlar

hem de katyonlar hidroliz olurlar.

37
Na2O (k) + H2O (s) 2NaOH (suda)

CO2 (g) + H2O (s) H2CO3 (suda)

38
N2O5 (g) + H2O (s) 2HNO3 (suda)
 Lewis asit ve bazları
Arrhenius asidi suya H+ (H3O+) verir.

Brønsted asidi proton verir.

Lewis asidi elektron çifti alır.

Lewis bazı ise elektron çifti verir.

•• ••
H+ + OH-
••
H O H
•• ••
asit baz
H H
+
H+ +
••

N H H N H
H H
asit baz 39
Lewis asit-baz reaksiyonlarında tuz ve su oluşmaz. ‘’Lewis asidi’’
terimi genel olarak elektron çifti kabul eden fakat iyonlaşabilir H+
iyonu içermeyen maddeler için kullanılır.

F H F H
F B + F B

••
N H N H
F H F H
asit baz
Proton alış-verişi yok!

40
 Lewis asit
Lewis baz

Lewis asit Lewis baz

Lewis asit Lewis baz

41
TAMPON ÇÖZELTİ