Zhvillimi i

fëmijës dhe
ngecjet në
zhvillim

Dr.Sc.Violeta Buza
– Çka kuptojmë me fjalën zhvillim?
 Zhvillimi

– Nënkupton ndryshimin e natyrshëm që nga frytnimi

që ndodh te qeniet njerëzore dhe qeniet tjera e deri
në përfundim të jetës.
– Cilët janë faktorët që ndikojnë në formimin - zhvillimin
e fëmijës?
Faktorët që ndikojnë në zhvillimin
dhe formimin e fëmijës - individit

– Në formimin e fëmijës - individit si

personalitet ndikojnë:

- të mësuarit

- pjekuria
– Pjekuri – gatishmëria biologjike e organizmit të njeriut
për të kryer një funksion të caktuar

– Të mësuarit e një sjelljeje të fëmijës varet nga pjekuria e

indeve të organeve të caktuara, me anën e të cilave
realizohet sjellja e caktuar. P.sh. ecja, të folurit është
rezultat i pjekurisë.

– Konsiston më tepër në aspektin biologjik se sa në atë

psikologjik – sepse ka të bëjë me ndryshime organike
p.sh. indet, qelizat, sistemi nervor etj.
– Të mësuar – është ndryshim i individit që
shkaktohet nga nevojat e tij dhe ndikimet e
faktorëve të llojllojshëm.
 Zhvillimi psikofizik

– Zhvillimi psikofizik ndodh si rezultat i:

- Pjekurisë,
- Të mësuarit

– Ndikojnë dhe faktorët tjerë si:

- Trashëgimia,
- Familja,
- Institucionet arsimore e kulturore,
- Rrethi natyror dhe
- Mjedisi shoqëror
– Çfarë kuptojmë me zhvillim fizik,
psikik e kognitiv?

Punë në grupe:
Zhvillimi fizik

– Të gjitha ndryshimet që ndodhin në

strukturën trupore – në aspektin organik,
fiziologjik dhe funksionet e tij.
Zhvillimi psikik

– Ndryshimet në proceset intelektuale

(kognitive) siç janë perceptimi, ndijimi, të
mësuarit dhe mendimi, ndryshimet në
proceset emocionale (afektive), dhe në
proceset e vullnetshme (konative).
Zhvillimi kognitiv - i referohet ndryshimeve
të të menduarit

Piazhe
kanë pikpamje të
ndryshme për
zhvillimin konjitiv
të fëmijës
Vigotski Erikson
 Piazhe
Stadi Mosha mesatare Karakteristikat

Sensomotorik 0 – 2 vjeç Fillon imetimin, kujtesën dhe

mendimin; dallon objektet; lëviz nga
veprimet refleksive në drejtim të
objektit të veprimtarisë.

Paraoperacional 2 – 7 vjeç Zhvillim gradual i gjuhës; i aftë për të

menduar përmes logjikës; ka vështirësi
në të kuptuarit e pikpamjeve të tjerëve

Veprimet konkrete 7 – 11 vjeç I aftë të zgjidh probleme konkrete në

mënyrë logjike; kupton dukurinë e të
kundërtës
Veprimet formale 11 – 15 vjeç Zgjidh problemet në mënyrë logjike;
të menduarit më shkencor; rritet
ndjenja e identitetit
– Stadi sensomotorik (foshnjëria 0 – 2 vjeç) – nënkupton
fitimin e informacioneve kryesisht përmes shqisave dhe
lëvizjeve trupore të fëmijës.

– Stadi paraoperacional (fëmijëria e hershme 2 – 7 vjeç)

– deri në vitet e para të shkollimit – fëmija nis të
zotërojë veprimet, ndërsa kah fundi përdor edhe skema
veprimi.
– Veprimet konkrete ( 7 – 11 vjeç) – njohja e
qëndrueshmërisë logjike të botës fizike dhe të kuptuarit
se elementet mund të ndryshojnë apo transformohen
dhe të ruajnë karakteristikat origjinale

– Stadi i veprimeve formale (11 – 15 vjeç) – përfshin të

menduarit abstrakt. Nënkupton aftësinë për të
parashtruar hipoteza, për të analizuar mendimin, etj.
 Sipas Vigotskit

– Zhvillimi i individit bëhet përmes:

- ndërveprimit të fëmijës me të rriturit dhe

- me bashkëmoshatarë më të aftë
 Sipas Erikson

– Zhvillimin e individit e konsideron si kalim në disa faza të

veçanta:

– Fëmijëria 0 – 2 vjeç
– Fëmijëria e hershme 2 – 6 vjeç,
– Fëmijëria gjatë viteve të shkollimit 6 – 12 vjeç,
– Adoleshenca,
– Rinia e hershme,
– Djalëria e hershme dhe mesoburrëria,
– Burrëria e vonë dhe pleqëria
– Përgjithësisht, zhvillimi kognitiv është
proces i ndryshueshëm te të gjithë
individët.

– Intelegjenca si çdo proces tjetër ka

kufirin e saj zhvillimor
Sipas hulumtuesve tjerë
– Ueksler, Katell, Horn etj tregojnë se aftësitë
intelektuale të njeriut karakterizohen me ndryshime
në intensitet, shpejtësi e strukturë.

– Hulumtimet tregojnë se intelegjenca zhvillohet deri

në moshën 25 vjeç, ndërsa më pas fillon e bie por
që e zëvendëson përvoja e fituar jetësore.
Zhvillimi i intelegjencës
– Është proces i ndryshueshëm te të gjithë
personat

– Disa kanë ngecje në këtë proces dhe

karakterizohen me:

Reagime të ngadalshme,

Vështirësi në të nxënë,

Vështirësi për të kuptuarit shpejtë,

Vështirësi në të mbajturit mend,

Vështirësi në komunikim

Vështirësi në koordinim

Vështirësi në kontrollimin e ndjenjave

Mungesë të qartësisë,

Mungesë të aftësisë e gatishmërisë për të

marrë vendime
 Zhvillimi i gjuhës

– Me gjuhë nënkuptohet çdo sistem potencial i

komunikimit si: shenjat, simbolet, gjestet – si
një nga elementet kryesorë të komunikimit

– Shenja gojore – fjala është shenja më e plotë

nga të gjitha shenjat apo mesazhet tjerë.
- Ajo nuk ka nevojë për shumë mjete dhe na
jep përnjëherë idenë e asaj që duam ta shprehim
Fëmija mëson të folurit sikurse veprimet të cilat na dërgojnë tek
rezultati i caktuar

Fëmija mëson duke imituar të folurit e mjedisit rrethues ku ka lind dhe

rritet.

Të folurit tek fëmija zhvillohet gradualisht së bashku me zhvillimin e tij

trupor, shpirtëror e kulturor

Të folurit e fëmijës (deri 6 vjeç) konstatohet të kalojë nëpër këto faza:

- E belbëzimit (e ashtuquajtura periudhë e babelit)

- Fjalëve – fjali (1 deri 3 vjet)
- Të folurit e lidhur
 Faza e belbëzimit

– Britmat dhe belbëzimet – përgatisin aparatin e të

folurit të fëmijës për shqiptimin dhe realizmin e plotë
të intonacionit dhe të gjithave që kanë të bëjnë me të
folurit.

– Fillojnë pas muajit të tretë pas lindjes, fëmija nxjerr

tinguj të ndryshëm e më vonë fillon edhe rrokje.
- Fillon artikulimin e tyre deri te shqiptimi i fjalëve me
kuptim.
 Faza e fjalëve - fjali

– Fillon pas moshës 1 vjeç e zgjat deri 3 vjeç.

Fëmija komunikon përveç familjes edhe me të
tjerët për rreth.

– Edhe kjo fazë ka nënfazat tjera

- me të nxënit e emrave dhe
- lidhja e fjalëve në fjali
Faza e të folurit të lidhur

– Nis pas moshës 3 vjeç.

– Sistemi i të folurit fillon rritje në fjalor,

sistemin gramatikor ashtu edhe në shqiptimin
e tingujve
– Cilët janë treguesit e zhvillimit të
vonshëm?
 Disa tregues të zhvillimit të vonshëm
Mosha Tregues të zhvillimit të vonshëm

0 – 6 muaj Nuk gugatin, nuk lëshojnë tinguj të qartë, nuk u

përgjigjen tingujve – zërave të mjedisit
1 vjeç Nuk gugatin, ose e bëjnë me ndërprerje të theksuara

2 vjeç Ka fjalor shumë të kufizuar. Nuk i kupton fjalët

sidomos kur u përsëriten disa here. Nuk u përgjigjet
pyetjeve
2.5 vjeç Ka fjalor të kufizuar, të folurit e pakuptueshëm

3 vjeç Ende të folurit e pakuptueshëm, nuk marrin pjesë në

biseda të thjeshta
4 vjeç Kanë vështirësi në të nxënit e nocioneve të reja, të
folurit e paqartë, fjali të pakompletuara
Cilët janë treguesit e zhvillimit me
kohë dhe të vonuar?
 Disa aspekte të zhvillimit me kohë dhe të vonuar të
fëmijës deri 4 vjeç
Zhvillimi I fëmijës Zhvillimi me kohë Zhvillimi i vonuar
Përgjigjet me zë 1 - 3 muaj Muajit të 4
Qesh me të tjerët 1 – 4 muaj Muajit të 6
Mban kokën drejtë 2 – 6 muaj Muajit të 6
Ulet pa i ndihmuar 5 – 10 muaj Muajit të 12
Qëndron në këmbë pa ndihmë 9 – 10 muaj Muajit të 18
Ecën mirë 10 – 20 muaj Muajit të 20
Flet fjali me 2-3 fjalë 16 – 30 muaj Vitit të 3 - të
Ushqehet vetë 2 – 3 vjeç Vitit të 4 – të
E thotë emrin vetë 2 – 3 vjeç Vitit të 4 – të
Ka kontrollë të nevojës 3 – 4 vjeç Vitit të 4 – të
Shtanget nga rreziqe të thjeshta 3 - 4 vjeç Vitit të 4 – të
– Këta janë tregues që mund të identifikohen nga
prindërit dhe edukatorët e fëmijës i cili mund
të ketë nevoja të veçanta dhe mund të shërbejnë
si masa preventive për punën edukativo –
arsimore dhe për trajtime specialistike nga
ekspert përkatës.