Disediakan oleh : Muhammad Amiruddin Bin Mohd Mohtar

Pensyarah : En Ramli Bin Setapa

 Kadazan merupakan suku kaum terbesar di Sabah.

Ianya berasal daripada Indo-China. Kaum ini

mempunyai pelbagai dialek dengan kebudayaan dan
adat resam tradisional. Kaum ini mempunyai 27 suku
kaum di dalamnya.
 Dusun
Pahu Rungus

Dusun Dusun
Liwan Labuk

Dusun
Tindal

Dusun Dusun
Bagahak Kimaragang

Dusun
Lotud Tangara

Orang
Sungai

Tagahas

Tambanuo
 Kaum ini membentuk 30 peratus populasi Sabah yang
terdiri daripada dua kaum, Kadazan dan Dusun
digabungkan kerana berkongsi budaya dan bahasa
yang serupa. Bezanya, etnik Kadazan tinggal di
kawasan lembah secara tradisi terlibat dalam
penanaman padi, sementara etnik Dusun tinggal di
kawasan pergunungan di pendalaman Sabah.
1. Kematian
- Unggun api dibuat di sekeliling rumah untuk memagar rumah daripada roh
jahat.
- Tanduk kerbau dibayar untuk halau hantu
- mihad atau menangisi mayat
- Dua lelaki menunggang kuda atau kerbau mengelilingi kampong
- Menerima sejemput beras atau garam
- Memberi sedekah sprit kain belacu sebagai kain bendera kubur
- Tidak boleh tidur selagi mayat masih ada didalam rumah
- menanam mayat bersama dengan barang-barangnya
- Hidung, mata, telinga dan ekor haiwan ternakan dibuat sajian bagi si mati
- Membuat papakan iaitu sajian si mati dalam gelap
- Mamupus iaitu keluarga si mati memberi amaran supaya roh tidak kembali.
2. Hubungan lelaki dan perempuan
- Sekiranya ditangkap berkhalwat atau diketahui, pihak
lelaki hendaklah membayar denda kepada pihak gadis.
- Jika perempuan didapati mengandung daripada
perbuatan khalwat, pihak lelaki dipaksa untuk
megahwini perempuan tersebut.
- Bagi magadau atau bersekedudukan, pasangan perlu
membayar kepanasan atau sugit kepada masyarakat dan
pihak lelaki perlu membayar kemalu kepada perempuan
3. Ibu mengandung
- Tidak boleh memotong atau mengerat sesuatu
- Tidak boleh mengikat atau menyimpul sesuatu
- Suami tidak boleh memotong rambut kerana ditakuti rambut anak akan
menjadi panjang.
- Tidak boleh makan buah yang mengandungi air
- Tidak oleh mencucuk hidung kerbau atau lembu. Dipercayai ianya akan
menyebabkan bibir anak akan menjadi sumbing.
- Tidak boleh siat telinga binatang. Ini akan menyebabkan telinga anak akan
menjadi panjang.

4. Sewaktu bersalin
- Suami tidak boleh jauh dari rumah kerana ditakuti gangguan jin atau syaitan
- Tidak boleh makan ikan bertulang keras, ikan berduri, nasi sejuk dan nasi
bercampur air.
- Bayi tidak boleh dibawa ke ruang yang terdedah seperti halaman rumah kerana
ditakuti diganggu oleh roh jahat seperti rogon gaiyah
- Sahabat handai tidak boleh melawat bayi sebelum upacara memberi nama.
 Merisik
- Pemberian sebentuk cincin. Cincin ini merupakan tanda
peminangan daripada pihak lelaki.
- Sebelum peminangan dibuat, pihak lelaki melantik seorang
tua yang bukan terdiri daripada keluarga terdekat lelaki
berkenaan.
- Segala urusan meminang hendaklah dbuat pada waktu pagi.
Waktu petang dan waktu malam tidak dibenarkan sama sekali.
- Wakil lelaki pergi merisik kepada pihak ibu bapa perempuan
yang hendak dipinang itu atau pengganti ibu bapa perempuan
itu sudah tiada.
- Risikan pertama dilakukan untuk mengetahui sama ada
perempuan berada dalam proses risikan orang lain atau dia
sedang dalam pertunangan. Kalau perempuan itu dalam
pertunangan, risikan itu diberhentikan dengan serta merta.
Kalau perempuan itu didapati sedang dalam proses risikan
lelaki lain, risikan itu ditangguhkan buat sementara, sehingga
keputusan muktamad diperoleh daripada risikan terdahulu.
- Jika risikan yang terdahulu bertukar ke arah pertunangan,
maka risikan itu terus dibatalkan. Tetapi jika sebaliknya, risikan
yang kemudiannya diteruskan.
- Proses ini boleh berulangkali sehingga mengambil masa
berbulan-bulan. Ini kerana banyak perkara yang perlu diketahui
dengan jelas oleh ibu bapa perempuan tentang keluarga yang
merisik anak perempuannya. Antaranya, susunan keluarga,
kemampuan, pekerjaan dan seumpamanya.
 Meminang
- Jika risikan diterima, mereka akan menentukan hari bagi
pihak lelaki untuk membawa cincin pusaka iaitu ‘cincin
menanti mimpi’ yang perlu dibawa pada waktu pagi.
- (Membersihkan diri)Mereka tidak boleh makan atau minum
apa sahaja yang memabukkan. Cincin itu diletakkan di bawah
bantal ibu bapa perempuan itu. Pada malam itu juga, salah
seorang daripada suami isteri itu mesti mendapat mimpi.
- Biasanya mimpi itu mempunyai tiga keadaan. Pertama, mimpi
baik, ini bererti risikan itu boleh diteruskan kepada proses
peminangan. Kedua, mimpi buruk. Tetapi mimpi buruk itu
boeh dibaiki atau diperbetulkan. Ini bererti proses pertunangan
boleh diteruskan dengan syarat pihak lelaki harus membayar
sugit kepanasan mimpi kepada orang yang bermimpi itu.
- Contoh mimpi buruk: Barang-barang yang pecah seperti
pinggan mangkuk atau periuk. Kemudiannya barang-barang itu
dibaiki oleh pihak lelaki. Ketiga , mimpi buruk. Contohnya,
bermimpi akan periuk belanga, kuali, pinggan mangkuk,
tempayan atau apa sahaja barang kegunaan harian yang telah
pecah. Ini bererti proses risikan itu berhenti setakat itu sahaja
dan perkahwinan tidak boleh dilangsungkan.
 Bertunang
- Setelah selesai mesyuarat keluarga, ibu bapa perempuan akan
memulangkan cincin menanti mimpi itu dan memberitahu sama ada
pihak lelaki perlu membayar sugit kepanasan mimpi atau tidak boleh
bertunag keran mimpi buruk yang dialami.
- Jika mimpi baik, proses pertunangan akan diteruskan. Jika tidak,
pihak yang ingkar perlu membayar seluruh atau separuh hantaran
yang sudah ditentukan ketika mengikat pertunangan dahulu. Bayaran
ini dibuat di depan pengadilan adat.
- Hantaran kahwin biasanya terdiri daripada pelbagai jenis makanan,
alat untuk istiadat dan barang untuk memperteguhkan semangat.
- Ianya dikenai sebagai tasor. Tasor dikenali sebagai tempat pinang
yang diperbuat daripada tembaga atau perak. Tasor ini dibawa sendiri
oleh pengantin pada hari perkahwinan.
- Alat untuk istiadat pula dikenali sebagai tinokol iaitu terdiri
daripada canang, gong, dan tajau(tempayan). Jumlahnya menurut
darjat orang yang berkahwin itu. Barangan ini juga dibawa pada hari
perkahwinan. Jenis makanan pula ialah babi atau kerbau dan
jumlahnya bergantung kepada kemampuan keluarga tersebut.
Binatang itu diberikan kepada pihak perempaun dua atau tiga hari
sebelum berlangsungnya hari perkahwinan. Ini kerana binatang itu
akan disembelih dan dimasak untuk upacara makan di rumah
pengantin perempuan itu nanti.
- Sebuah tajau yang berisi tapai beras yang dinamakan lihing, mesti
dibawa pada hari perkahwinan. Lihing ialah tapai yang sudah menjadi
arak. Ianya diminum beramai-ramai dalam pesta pengantin
perempuan. Selain daripada 4 hantaran yang menjadi asas bagi orang
Kadazan, terdapat beberapa barangan lain yang turut dibawa untuk
memperlengkapkan dan memperindahkan majlis hantaran itu. Ini
terserah kepada janji yang dibuat semasa majlis pertunangan, juga
berdasarkan kemampuan kedua-dua belah pihak.
- Serendah mana pun darjat, adat, pemujaan agama, pesta bersuka ria
mesti dilakukan dalam majlis perkahwinan tersebut.
 Majlis Perkahwinan
-Pesta perkahwinan wajib dilakukan walaupun sesingkat
dua hingga tiga hari. Bagi mereka yang berkemampuan
pula, majlis dibuat selama tujuh hari hingga empat belas
hari.
- Walaupun perkahwina suami isteri sudah sah di sisi
agama dan kepercayaan, mereka masih belum boleh
bersatu pada hari dan malam pertama. Paling cepat
mereka bersatu adalah pada malam kedua, malah ada yang
mengambil masa seminggu atau dua minggu berikutnya.
Ini bergantung kepada berapa lama majlis diadakan.
- Pasangan pengantin dikehendaki makan di dalam
pinggan dan mangkuk yang sama untuk membolehkan
mereka bersatu. Upacara ini dihadiri oleh keluarga kedua-
dua pihak. Ibu bapa pengantin lelaki tidak boleh sama
sekali hadir di rumah pengantin perempuan sebelum
pasangan itu sah bersatu.
- Majlis perkahwinan berlangsung selama tiga hari. Perkara
yang paling penting ialah miohon pinisi iaitu upacara
menukar gumpalan nasi. Sebelum upacara ini, pasangan
pengantin akan duduk berhadapan di tengah-tengah
bulatan gadis-gadis yang berpakaian hitam.
- Di hadapan mereka terletak satu periuk nasi dan kedua-
dua pengantin akan menggenggam nasi dan periuk
tersebut untuk dijadikan gumpalan sebesar telur ayam.
Kemudiannya, pasangan pengantin akan bertukar-tukar
gumpalan nasi itu lalu dimakan.
- Upaca miohon pinisi ini merupakan nazar perkahwinan
menurut cara tradisional. Setelah upacara ini dilakukan,
makanan dan minuman pun dihidangkan kepada para
tetamu yang hadir. Majlis ini diikuti dengan pertunjukan
tarian sumazau.
 Murid akan menghormati guru dan rakan-rakan yang
menghormati adat resamnya.

 Murid kaya dengan adab dan budi pekerti yang murni.

 Identiti kaum terpelihara dalam diri setiap murid.

 Aspek kerohanian murid ditonjolkan dengan
mengamalkan amalan turun temurun

 Kemahiran memimpin dapat diasah dalam diri murid

apabila mereka mencontohi kepala suku mereka.

 Pengetahuan murid berkaitan sejarah kaum dapat

dipelihara.