Kasaysayan

ng

Linggwistika
A. Kasaysayan ng
Linggwistika
•Masasabing nagsimula ang maagham na pag-
aaral sa wika mula nang magtanung-tanong ang
tao ng ganito:
 Bakit hindi magkakatulad ang mga wikang
sinasalita ng tao?
 Papaano nalikha ang unang salita?
 Ano ang relasyon ng katawagan at ng
bagay na tinutukoy nito?
 Bakit ganito o gayon ang tawag sa ganito o
ganiyong bagay? … atbp.
• Mga Teologo(Theologians)
(Sa kanila nagbuhat ang unang
sagot sa mga gayong katanungan)
 Sinasabing nilikha ng Diyos ang
wika.
 Sinasabing ang pagkakaroon ng
iba’t ibang wika sa daigdig ay
parusa ng Diyos sa pagmamalabis
ng tao.
• Subalit ang mga palaaral nang unang
panahon, tulad nina Plato at Socrates, ay
hindi nasiyahan sa mga ganong paliwanag
ng simbahan.
 Nagsimula silang maglimi tungkol sa
wika.
 Sa kanilang mga sinulat ay mababakas
ang kanilang halos walang katapusang
pagtatalu-talo tungkol sa pinagmulan
at kakanyahan ng wika.
 Mga mambabalarilang Hindu
- Kauna-unahang pangkat na kinilala
sa larangan ng linggwistika.
 Nang panahong iyon, naniniwala ang
mga tao na wika ng Diyos ang ginamit
sa matatandang banal na himno ng
Ebreo.
 Mahabang panahong hindi nila ginalaw
ang istilo ng lenggwahe ng nasabing
mga himno kahit nakaiwanan na ng
panahon sa paniniwalang paglapastangan
sa gawa ng Diyos ang anumang
isasagawang pagbabago dito.
• Subalit nagpunyagi ang mga palaaral
na Hindu
Sinuri nila ang matandang wikang
ginamit sa nasabing mga himno - sa
palatunugan, palabuuan, palaugnayan, sa
layuning makatulong sa pagpaliwanag ng
diwa ng halos di maunawaang mga himno.
• Ang mga pagsusuring isinagawa ng mga
mambabalarilang Hindu ay naging simula ng
mga pag-aaral sa ibang wika sa Europa.
• Mapapatunayan ito sa mga
terminolohiyang teknikal na ginamit ng
mga unang mambabalarilang Hindu na
hangggang sa kasalukuyan ay ginagamit pa
ng mga makabagong mambabalarila at
linggwista.
• Sa mga wikang Griyego at Latin,
unang nagkaanyo ang wika sa tunay na
kahulugan nito, sapagkat ang mga wikang
ito ang dalawang magkasunod na wikang
unang nalinang at lumaganap nang
puspusan sa Europa ng panahong iyon.
• Mapapansing kung saan unang nalinang ang
sibilisasyon ay doon din unang nagkaanyo ang
kauna-unahang maagham na pagsusuri sa wika.
Aristotle at ang pangkat ng mga Stoics
Ilan lang sa mga linggwistang laging
nababanggit nang mga panahong yaon.
Itinuturing na siyang nagsipanguna sa
larangan ng agham-wika.
 Masasabing ang mga
pagsusuring-wika ng mga
panahong iyon, sapagkat
simula pa lamang, ay hindi pa
gaanong sopistikado.
 Panahon ng Kalagitnaang Siglo
(Middle Ages)

 Hindi gaanong umunlad ang

agham-wika sapagkat ang
napagtuunang-pansin ng mga
palaaral noon ay kung
papaanong mapapanatili ang
Latin bilang wika ng simbahan.
 Panahon ng Pagbabagong Isip
(Renaissance)
Dahil sa mabilis na pag-unlad ng sibilisasyon at
paglaganap ng karunungan sa iba’t ibang panig ng
daigdig mula sa Gresya at Roma, ay naging masusi
at puspusan ang pagsusuring panlinggwistika sa
mga wikang Griyego at Latin dahil sa napakarami
at iba’t ibang karunungang sa dalawang wikang ito
lamang matatagpuan.
Ang pag-aaral sa mga wikang Griyego at
Latin ay nakaimpluwensya sa iba’t ibang wika
sa Europa.
Wikang Ebreo
orihinal na wikang kinasusulatan ng
MatandangTipan.
pinaniniwalaang siyang wikang
‘sinasalita sa paraiso’ kaya’t inakalang lahat
ng wika’y dito nag-ugat, pati na ang Griyego
at Latin na siyang unang mga wikang
kinasalinan ng nasabing Bibliya.
 Pagsapit ng ika-19 siglo…
Nagkaroon ng malaganap na pag-unlad ang
aghamwika.
Nagkaroon ng mga pananaliksik sa pinagmulan
ng mga wika na humantong sa pagpapangkat-
pangkat ng mga ito ayon sa pinagmulang
angkan.
Ang pagsusuri sa mga wika ay hindi lamang
palarawan (descriptive) kundi sumasagot pa
rin sa ‘bakit’ ng mga bagay-bagay tungkol sa
wika.
Lumitaw ang iba’t ibang disiplina sa
linggwistika.
• Sa panahong ito’y nakilala ang
tungkung-kalan sa linggwistika na labis
na nakaimpluwensya sa larangan ng
linggwistika sa Europa:

o Bopp (Sanskrito)
o Grimm (Aleman), at
o Rask (Islandic)
• Ang mga linggwistang ito’y sinundan ng marami pang
iba tulad nina:
• Rapp • Madvig
• Bredsdorff • Muller
• Schleicher • Whitney
• Curtios • at marami pang iba
• Tinangka nilang ihambing ang mga wikang tulad ng
Sanskrito, Griyego, Latin, Italyano, Espanyol,
Pranses, atbp. sa wikang Ebreo na itinuturing ngang
pinakasimula ng lahat ng wika sa daigdig ng mga
panahong iyon.
• Ang mga pananaliksik sa larangan ng
linggwistika sa teknikal na kahulugan nito,
ay alam nating karakarakang nauunawaan ng
mga hindi linggwista.
(1860-75)
nagsikap na maging payak ang pagtalakay sa
mga prinsipyo at simulain at agham na ito
upang mapakinabangan ng mga paaralan.
• Sa paglakad ng panahon, iba’t ibang
modelo o paraan ng paglalarawan sa wika
ang lumaganap sa daigdig.
• Lumitaw ang itinuturing na makabagong
pamamaraan ngunit masasabing nananatiling
hindi nagagalaw ang makalumang
pamamaraan.
Hal. Hanggang sa ngayon ay wala pang
kinikilalang pamamaraan na maaaring higit na
mabuti sa pamamaraan ni Panini sa paglalarawan
ng gramatika ng Sanskrito.
Gayundin sa gramatika ng Ebreo na nalinang
noong Kaligatnaang Siglo at sa gramatika ng
Klasikang Arabiko at Intsik.
 (Historical Linguistics)
Itinuturing na kauna-unahang disiplina sa
linggwistika na naglalayong magpatotoo na ang mga
wika sa daigdig ay mula sa iba’t ibang angkan.
 Ang ganitong simulain ay pinatunayan sa
pamamagitan ng pag-alam sa mga salitang
magkakaugat (cognates) sa mga wika.
Sa payak na pakahulugan, ang mga wikang
katatagpuan ng sapat na dami ng mga salitang
magkakaugat, bukod sa malaking pagkahawig sa
palatunugan, palabuuan, at palaugnayan ay
pinapangkat sa isang angkan.
 …
Oo
 Naging matagumpay
ang linggwistikang
historikal kaya’t
noong 1970,

masasabing
napangkat halos
ang lahat ng wika
sa daigdig.
• Blumentritt
Isa sa nagpasimula sa pag-aaral sa
angkang Malayo-Polinesyo na
pinagmulan ng iba’t ibang wika sa
Pilipinas.
Sinasabing siya ang nakaimpluwensya
kay Rizal upang magtangka ring
magsagawa ng ilang pag-aaral sa mga
wika sa Pilipinas, tulad ng Tagalog.
• Sumunod kay Blumentritt ang iba pang
linggwistang tulad nina:

 Otto Dempwolf, Otto Scheerer, Frank

Blake, C. Douglas Chretien, Carlos Conant,
Harold Conklin, Isidore Dyen, Richard
Howard McKaughan, at Cecilio Lopez ng
Pilipinas. (cf. Gonzales, et. al., 1973)
 ( )
 Sinundan nito ang Linggwistikang
Historikal.
 Nagbibigay diin sa pagsusuri sa
distribusyon ng mga ponema at morpema
sa isang salita o pangungusap.
 Iba’t ibang mahahalagang pag-aaral ang
isinagawa sa mga diyalekto sa Asya,
Australya at sa Amerika sa ilalim ng
disiplinang ito.
• Ngunit sa pagsusuri sa balangkas ng mga
pangungusap sa iba’t ibang wika ay
nangangailangan ang mga dalubwika ng mga
simbolong pamponetika at pamponemika upang
kumatawan sa iba’t ibang tunog.
• Taong 1870 lumitaw ang IPA (International
Phonetic Alphabet) na gumamagamit nang hindi
kukulanging 400 simbolo.
 Ang gayong dami ng simbolo ay naging
suliranin hindi lamang sa mga dalubwika kundi
gayundin sa bumabasa ng bunga ng kanilang
pananaliksik.
 Nagsimulang umisip ang mga dalubwika kung
papaano nila magagawang payak ang kanilang
isinasagawang paglalarawan sa mga wikang
kanilang sinusuri.
Ponema
 Hindi nagtagal ay lumitaw ang ponema
(phonemes) na naging palasak na palasak
hanggang sa kasalukuyan.

 Sa pamamagitan ng ponema ay naging payak

ang paglalarawan sa palatunugan ng isang wika
sapagkat kakaunting simbolo na lamang ang
ginagamit.
 Sa I.P.A. ay binibigyan ng katumbas na simbolo
pati mga alopono ng isang ponema kaya’t lubhang
napakarami ang ginagamit na mga simbolo.

 Ang ponema ay itinuturing na panulukang-bato

ng linggwistikang-istruktural.
 Gumagamit din ang mga instrukturalista ng
katawagang morpema (morpheme) sa pagsusuri
sa palabuuan ng mga salita ng isang wika.
 Ang linggwistikang istruktural ay naging popular
noong 1925 hanggang 1955.
 Namukod-tangi sa panahong ito ang pangalang
Leonard Bloomfield ng Amerika.
 Subalit sa paglakad ng panahon ay napansin ng mga
dalubwika na hindi sapat na ilarawan lamang ang mga
balangkas ng mga pangungusap.
 Inisip din nilang kailangan ding alamin kung ‘bakit’
at kung ‘paano’ nagsasalita ang tao.
• Ang mga pantas (philosophers), mga sikologo
(psychologists), antropologo (anthropologists),
at maging mga inhinyero (engineers) ay
nangangailangan ng isang wikang inilalarawan sa
pamamagitan ng isang maagham na pamamaraan
upang kanilang higit na maipahayag ang kanilang
karunungan sa isang mabisa, tiyak at teknikal na
paraan.
Pinabuti at pinayaman ni
Zellig Harris na hindi nagtagal
at nakilala sa tawag na
‘transformational’ o
‘generative grammar’.
 Linggwistikang Sikolohikal
(Psycho-linguistics)

 Sinasabing bunga o resulta ng

gramatika heneratibo upang lalong
matugunan ang pangangailangan sa
larangan ng sikolohiya.
 Si Harris ang kinikilalang

“transitional figure” mula sa

istruktural tungo sa linggwistikang
heneratibo.
 Anthropological Linguistics

 Pinangungunahan nina Boas, Sapir,

Whorf, Malinowski, Kroeber, at

Trager.
 Tagmemic Model
ni Kenneth Pike
 Nagbibigay-diin sa pagkakaugnayan ng anyo (form) at ng gamit
(function).
 Ang isang anyo at gamit sa disiplinang tagmemiko ay itinuturing na
isang yunit na may sariling lugar o ‘slot’ sa isang wika.
 Ang isang yunit ay may iba’t ibang antas:
 Antas ng Ponema (phoneme level)
 Antas ng Morpema (morpheme level)
 Antas ng Salita (word level)
 Antas ng Parirala (phrase level)
 Antas ng Sugnay (clause level)
 Antas ng Pangungusap (sentence level) at
 Antas ng Talakay (discourse level).
 Phrase-Structure Transformational
Generative Model
• Masasabing nag-ugat sa ‘logical syntax’.
• Dito’y namukod-tangi ang pangalan ni Chomsky.
• May pagkakahawig sa linggwistikang
sikolohika- ang pagtarok sa ‘sinasabi’ at ‘di
sinasabi’ ng nasasalita sa kanyang sariling wika.
 • Modelong Generative-Semantics

 Sinundan nito ang transformational-generative.

 Kung ang una ay nagbibigay-diin sa form o anyo,

ang huli naman ay sa meaning o kahulugan.

 Dito’y nakilala ang pangalang Lakoff, Fillmore,

McCawley, Chafe, atb.
 Sa Pilipinas, masasabing ang pinakapalasak na
modelo ay istruktural pa rin.
 Bukambibig na din ang modelong
transformational-generative ni Chomsky at ng
kanyang mga kasamang tulad nina Jacobs at
Rosenbaum ngunit waring ang modelong ito’y hindi
makapasok sa larangan ng pagtuturo ng wika sa
mga paaralan.
 Ang modelong generative-semantics ay
nagsisimula nang pumalit sa modelong
transformational-generative, gayundin ang
modelong Case for Case ni Fillmore.

 Panahon lamang ang makapagsasabi kung aling

modelo ang sa dakong huli ang totohanang papalit
sa modelong istruktural.
  Sa kasalukuyan, marami pang lumilitaw na modelo
sa linggwistika.
 Mathematical Linguistics o Linggwistikang Matematikal
Ang pinakahuli at ang ipinapalagay na siyang
magiging pinakamalaganap at gamitin sa mga
darating na araw .
Tinatawag din itong ‘computational linguistics’.
Hindi man ito gaanong nalilinang sa ngayon, halos
natitiyak na ito’y magiging palasak sa malapit na
hinaharap dahil sa pagdatal ng ‘computer’ sa lahat
halos ng larangan ng pag-unlad.
• Ayon kay Constantino (1972; tingnan din ang Asuncion-Lande 1970:

Ang pag-aaral sa mga wika ay

mapapangkat sa tatlong
panahon:
 Panahon ng mga Kastila
 Panahon ng mga Amerikano
 Panahon ng Kalayaan o
Kasalukuyang Panahon
Panahon ng mga Kastila
 Nagsimula noong ika-16 na daantaon at natapos noong
ika-19 na daantaon.
 Ayon kay Scheerer, ang pag-aaral sa mga wika ay isinagawa
ng mga misyonerong Kastila na karamihan ay mga paring
Heswita at Dominikano sa layuning mapabilis ang
pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa dakong ito ng daigdig.
 Napatunayan ng mga misyonerong Kastila na higit na madali
na sila ang mag-aral sa mga katutubong wika kaysa ang mga
‘Indios’ ang turuan ng wikang Kastila.
 Ganito ang naging karanasan ng mga misyonerong Kastila sa
Timog at Hilagang Amerika. (c.f. Phelan 1955).
 Kaya’t nang dumating sa Cebu noong Pebrero 13, 1665
ang 6 na paring Augustinian na kasama ni Adelantado Miguel
Lopez de Legaspi, ay gayon nga ang kanilang isinagawa sa
pagpapalaganap ng relihiyong Katoliko Romano.
Ang sabi ni Phelan

“The friars had learned the necessity of

preaching the Gospel to the natives in their own
tongues. Only thus could the message of
Christianity could reach the Indian’s hearts. The
natives were to be asked to repudiate their pagan
cults but not their mother tongues. In 1582, the
Ecclesiastical Junta extended this axiom of
Spanish missionary procedure to the Philippines.
• Ang mga pag-aaral sa wika na isinagawa ng mga prayle,
kung sabagay, ay mga pag-aaral na hindi sopistikado.
• Natural lamang na magkagayon sapagkat ang linggwistika
ay hindi pa gaanong nalilinang ng mga panahong iyon, bukod
sa mga prayleng nagsagawa ng mga pag-aaral ay hindi
nagkaroon ng pormal na pagsasanay sa larangan ng
aghamwika.
• Gayunpaman, ang isinagawang pag-aaral ng mga prayle ay
maituturing na napakahalaga bilang mga panimulang pag-
aaral sa ating mga katutubong wika.
• Sa larangan ng wikang Tagalog na naging
saligan ng wikang pambansa, masasabing
bahagi ng kasaysayan ang sumusunod na
mga isinagawang pag-aaral ng mga prayle
at ilang nakapag-aral na Pilipino:
 Nauukol sa Gramatika
1. ‘Arte y Vocabulaŕio de la Lengua Tagala’
 ni Pari Juan de Quiñones.
 Nilimbag noong 1951.
 Maraming naniniwala na ito ang kauna-
unahang pananaliksik na isinagawa ng mga
prayle ukol sa wikang Tagalog. (cf. Phelan 1955)
2. ‘Arte y Reglas de la Lengua Tagala’
 ni Pari Francisco Balancas de San Jose, O. P.
 Nilimbag ni Tomas Pinpin (Ama ng Limbagang
Pilipino) noong 1610.
3. ‘Arte de la Lengua Tagala’
 ni Pari Gaspar de San Agustin.
 Nalathala nong 1703 at muling nilimbag noong 1787.
4. ‘Nueva Gramatica Tagalog’
 ni Pari Juan Coria (1872).
5. ‘Ensayo de Gramatica Hispano-Tagala (1878)
 ni Pari Toribio Minguella
6. Pari San Juan Plasencia
 Sumulat ng isang gramatika sa Tagalog, isang
diksyunaryo sa Tagalog, at isang katesismo sa
Tagalog na pinagtibay ng Ecclesiastical Junta noong
1852.
 Nauukol sa Talasalitaan
1. ‘Vale-Mecum o Manual de la Concervacion
Familiar Espanyol-Tagalog, Siglo de un Curioso
Vocabulario de Modismos Manileños’
ni T.M. Abella (walang petsa)
2. ‘Vocabulario de la Lengua Tagala’
ni Pari San BuenaVentura (1613). Sinasabing ito
ang kauna-unahang talasalitaan sa Tagalog.
3. ‘Vocabulario de la Lengua Tagala’
nina Pari Juan de Noceda at Pari Pedro de San
Lucar (1754). Pinakamakapal ito sa mga nasulat
noong panahon ng Kastila.
4. ‘Nuevo Diccionario Manual Español-Tagala’
 ni Rosalio Serrano, (walang petsa)
5. ‘Diccionario de Terminos Communes
Tagalo-Castellano’
ni Pari Juan Coria (1869)
6. ‘Diccionario Hispano-Tagalog’
ni Pedro Serrano Laktaw (1889)
 Iba pang Pag-aaral:
1. ‘Memorial de la Vida Christiana en Lengua Tagala’
 ni Pari Balancas de San Jose (1605)
2. ‘Compendio del Arte de la Lengua Tagala’
 ni Gaspar de San Agustin (1703)
3. ‘Arte de la Lengua Tagala y Manual Tagalog’
 ni Sebastian de Totanes (1745)
4. ‘Sobre La Nueva Ortografia de la Lengua Tagala’
 ni Dr. Jose Rizal (1889)
• Ang itinuturing na pinakadahilan kung
bakit napabilis ang pag-aaral sa mga
wikang katutubo noong panahon ng Kastila
ay ang pagkakahati-hati ng kapuluan sa
apat na Orden noong 1594, bilang
pagsunod sa kautusan ni Haring Felipe II.
• Ang pagkakahati-hati ay gaya ng ss:
 Ang Kabisayaan ay hinati sa mga Augustinian at
Jesuitas.
 Ibinigay diin sa mga Augustinian ang Ilocos at
Pampanga.
 Ang mga Intsik at ang mga lalawigan ng
Pangasinan at Cagayan ay ibinigay sa mga
Dominican.
 Ang mga Franciscan naman ang pinangasiwa sa
Kabikulan.
 Ang Katagalugan ay hinati rin sa apat na Orden.
• Sapagkat nagkaroon ng kanya-kanyang tiyak na
pangangalagaan ang bawat Orden, nagkaroon ng
sigla ang pag-aaral sa mga katutubong wika na
humantong sa paglilimbag ng mga gramatika at
diksyunaryo.
• Ngunit kapansin-pansin na sinadya man o hindi
ay napakaraming naisagawang pag-aaral sa
Tagalog.
• Ayon kay Phelan:
hindi kukulangin sa 24 na aklat ang
nalimbag tungkol sa wikang Tagalog,
Samantalang 5 lamang sa mga wikang
Bisaya.
Ang dahilan marahil ay sapagkat
Tagalog ang wikang ginagamit sa
Maynila na siyang pinakasentro ng
pamahalaan.
Panahon ng mga Amerikano
 Ang pagsakop ng mga Amerikano sa
Pilipinas ang naging sanhi ng panibagong
pagtingin sa pag-aaral sa mga wikang
laganap sa kapuluan.

 Ang mga linggwistang paring Kastila’y

napalitan ng mga linggwistang sundalong
Amerikano.
Ano ba ang pinagkaiba ng
layunin ng mga Kastila sa pag-
aaral ng ating wika, sa layunin
ng mga Amerikano?
 Kung ang pangunahing
layunin ng mga Misyonerong
Kastila ay mapabilis ang
pagpapalaganap ng
Kristiyanismo sa kapuluan,
ang mga Amerikano naman
ay maihasik sa sambayanang
Pilipino ang ideolohyang
demokratiko.
• Ang naging suliranin ng mga prayleng Kastila at ng
mga sundalong Amerikano ay iisa:
 Ang kawalan ng isang wikang magiging daluyan ng
komunikasyon upang maisakatuparan ang kani-kanilang
layunin.

• At tulad din ng mga Kastila, inisip ng mga

Amerikanong higit na madali kung sila ang mag-aral ng
mga pangunahing wika sa kapuluan kaysa kanilang
hintayin na matuto ng Ingles ang nakararaming Pilipino.
• Isa pa, inisip din ng mga Amerikano na higit na
magiging madali ang pagtuturo ng Ingles sa mga
Pilipino kung mauunawaan ng mga guro ang
pagkakatulad at pagkakaiba ng Ingles sa iba’t-
ibang wika sa kapuluan.

• Noon nagsimula ang pagsusuri sa mga

pangunahing wika sa kapuluan, lalo na sa Tagalog.
• Ilan sa mga isinagawang pag-aaral noon
ang mga ss:
“Handbook and Grammar in
Tagalog”
ni MacKinlay (1905)
isang “Grammar of Ilocano”
ni Henry Swift (1909) at
isang “Primer and Vocabulary of
Maguindanao” ni R. S. Porter (1903).
• May ilan ding pagsasaling-wika na isinagawa
noon tulad ng:
pagsasalin ni C. C. Smith (1906) sa Ingles ng
isang aklat sa gramatika ng wikang
Magindanao na sinulat sa Kastila ni J.
Juanmarti, at ang
pagsasalin ni O. T. Mason sa Ingles ng isang
pananaliksik na sinulat ni F. Blumentritt sa
wikang Aleman noong 1899 tungkol sa mga
tribo sa kapuluan at ang kani-kanilang wikang
sinasalita. (c.f. Constantino 1972)
• Ngunit hindi lubhang lumawig ang pagsusuring-
wika na isinagawa ng mga dalubwikang sundalong
Amerikano dahil sa pagkakapalit ng pamahalaang
sibil sa pamahalaang militar noong 1901.

• Pumalit sa mga sundalong Amerikano ang mga

dalubwikang may higit na kakayahan at kasanayan
sa pagsusuring-wika dahil karamihan sa mga ito’y
propesor sa mga unibersidad sa Estados Unidos at
sa Unibersidad ng Pilipinas na itinatag noong 1908.
• Ayon kay Constantino, sa mga pangunahing
linggwista noong Panahon ng mga Amerikano, ay
nangunguna ang mga ss:
Cecilio Lopez (isang Pilipino),
Otto Scheerer at H. Costenoble (mga Aleman),
Morice Vanoberbergh (misyonerong Belhikano),
Carlos Everett Conant,
Frank R. Blake, at (mga Amerikano)
Leonard Bloomfield
• Karamihan sa mga pagsusuring wika ay maituturing
na historikal at deskriptiba (historical at
descriptive)
• Sina Conant, Costenoble, at Scheerer ang
kinilala sa disiplinang historikal.

• Ngunit ang higit na kilala ay si Conant.

• Kung sabagay, hindi lamang sa larangan ng

linggwistang historikal nakilala si Conant. Isa rin
sya sa mga unang nagsasagawa ng pag-aaral sa
pagpapangkat-pangkat ng mga wika sa kapuluan.
• Ang totoo, ang itinuturing na una nyang
artikulo sa linggwistika ay tungkol sa mga tunog
na f atv sa mga wika sa Pilipinas.
• Sinabi nyang karamihan sa mga wika sa
Pilipinas ay walang f atv, mga tunog na karaniwan
sa wikang Malay.
• Ganunpaman ay nakatagpo siya ng kataliwasan
nito.
• Sinabi nyang ang mga wika sa dulong timog at hilaga ng
kapuluan, tulad ng:
 Ibanag (at mga diyalekto nitong Itawis),
 mga wika ng Igorot sa Bontoc at Benguet.
 sa gawing Timog,
 at ng Tiruray,
 Bilaan at
 Tagakaolo sa gawing hilaga

… ay nagtataglay ng mga tunog na f at v.

Ito, anya, ay naiiba sa sinabi ni Brandstetter na ang
wikang Malay lamang ang nagtataglay ng f sa mga wikang
kanluranin ng Malayo-Polinesyo. (cf. Conant 1908);
Conant
• Maraming isinagawang pag-aaral si Conant tungkol sa
mga wika sa Pilipinas,
• ngunit ang pinakakilala sa kanyang mga pananaliksik ay
ang kanyang “The RGH Law in Philippine Languages”
(1910) at
• “The Pepet Law in Philippine Languages” (1912) na
tumatalakay sa nagaganap sa pagbabago sa mga tunog
ng iba’t-ibang wika sa kapuluan.
• Hal. Ang tunog na r sa pagkakawatak-watak ng mga
wikang mula sa Proto-Austronesian ay nananatili sa
ibang wika, samantalang sa iba ay nagiging g, h, y.
 Ang angkan ng wikang Malayo-Polinesyo
(kilala rin sa tawag na Austronesian)
Pangalawang pinakamalaking angkan sa buong daigdig.
(pinakamalaki ang Indo-European)
Lumaganap ito sa mga kapuluan sa Pasipiko at sa
gawing kanluran ng Madagascar.
Sa mga wikang buhat sa angkang ito ay kabilang ang
mga ss. na lumaganap sa gawing kanlurang Pasipiko:
 Malay- na lumaganap sa Sumatra, Malaya, Borneo
at iba pang karatig na pook;
 Indonesyo-wikang opisyal ng Indonesya
- sinasabing nakabatay sa wikang Malay
 Javanese -ng Java
  Balinese- ng Bali
 Dayak-ng Borneo
 Makassar- ng Celebes
• Ang mga wika sa Pilipinas, (maliban sa Chavacano,
lumaganap sa Cavite, Zamboanga, at Ermita, buhat sa
wikang Espanyol ng Angkang Romance) ay sinasabing
nagmula sa wikang Indonesyo.

• Sa mga wikang ito ng Pilipinas na tinanatayang hindi

kukulangin sa 80 (hindi kabilang ang mga diyalekto), ay
higit na kilala ang Tagalog, Bisaya, at Iloco.
• Ang mga wikang ito ang karaniwang
ginagamit ng mga dalubwika sa kanilang
pagsusuri ng mga wika sa Pilipinas noong
mga unang panahon ng ating pagkabansa.
 Mga Wikang lumaganap sa gawing Silangang
Pasipiko na buhat sa Angkang Malayo-Polinesyo

 karaniwang hinahati sa Micronesian, Polynesian,

at Melanesian.

 sa mga pangkat na ito ay maibibigay na mga

halimbawa ang Hawaiian, Tahitian, Samoan, Maori
at Fijian.
 Sa kasalukuyan, ang mga wikang kaangkan ng Malayo-
Polinesyo ay binubuo na ng napakaraming iba’t ibang wika.

 Ang mga wikang ito, bagama’t buhat sa iisang angkan, ay

nagkaroon na ng pagbabago sa pagdaraan ng maraming taon.

 Nagkaroon na ng pagkakaiba ang mga ito sa palatunugan,

sa palabuuan, sa palaugnayan.

 Halimbawa: Sa ibang salita, ang isang orihinal na tunog na

buhat sa inang-wika na Malayo-Polinesyo ay nagkakaiba-iba
na sa mga wikang kaangkan nito.
• H. N. van der Tuuk - isang iskolar na Ulandes na syang
unang nakapansin at napag-aralan ang mga pagbabago sa mga
wikang ito.
– sinundan siya ng iba pang mga palaaral at dalubwikang tulad
nina:
 Brandes
 Kern
 Adriani
 Brandstetter
 Conant
 Dempwolff at
 Dyen
• Halimabawa:

Tingnan ang isang tunog na sa inang wikang Malayo-

Polinesyo ay may tunog na *R. (mula rito ay tatawagin
nating tunog na proto ang lahat ng tunog na may tandang
asteriko.
 Ang ibig sabihin ng tunog na proto ay ang tunog
na ipinalalagay ng dalubwikang nagsusuri, na
siyang orihinal na tunog sa pinakainang Malayo-
Polinesyo.)
• Ang Proto-Malayo-Polinesyong *R (PMP
*) ay mananatiling r sa ibang wika at
maaaring sa ibang wika naman ay naging g,
h, o kaya’y y.
• Ang ganitong penomenon ay waring isang
batas na nagaganap sa mga wikang
Malayo-Polinesyo.
(Dito hinango ang naging kilalang “RGH Law” ni Conant.)
 Halimbawa:

vein (‘nerve, o sinew’)

urat ugat uhat oya

(Malay) (Tagalog) (Dakya) (Lampong)

 Nangyayari rin na kung minsan ay
nawawala ang *R, tulad sa uat ng
Javanese.
• Naniniwala ang mga dalubwika na ang mga salitang
urat, ugat, uhat, at oya, pati na rin ang uat ay buhat
lahat sa iisang salitang Malayo-Polinesyo.

• Sa ibang salita, ang mga ito ay magkakaugat

(cognates).

• Nagkaroon lamang ng pagbabago ang mga ito sa

pagdaraan ng panahon dahil sa pagkakawatak-watak
ng mga taong gumagamit nito.
• Ayon kay Conant, (nanatili sya sa Pilipinas mula
noong 1903 hanggang 1936 bilang tagapagsalingwika
ng pamahalaan), ang mga wika sa Pilipinas ay may
tunog na g sa RGH na katinig, na ang ibig sabihin ay
nagiging g sa karamihan ng mga wika sa Pilipinas ang
PMP* R, bagama’t ang ilan ay nagiging r, l, o kaya’y y.

• Kaya’t ang ginawa ni Conant ay pinangkat nya ang

mga wika sa Pilipinas ayon sa kinauwian ng RGH na
katinig.
• Sa pagsusuri ni Conant, ay lumabas na ang Tagalog,
Bicol at mga wikang Bisaya, tulad ng Cebuano,
Hiligaynon, Waray, Kinaray-a, at ang Romblomanon,
ay mga wikang g.
• Ang Ilocano ay wikang r, gayundin ang Tirurai.
• Ang Pangasinan ay wikang l, gayundin ang Kankanai,
Ibaloi, Bontoc, at Calamian.
• Ang Pampango ay wikang y, gayundin ang Ivatan at
Sambal.
Ang mga sumusunod ay ang ibinigay
na halimbawang patibay ni Conant
na ipinakikita ang kinauwian ng RGH
na katinig sa mga pusisyong inisyal,
medyal, at pinal:
 Mga Wikang G Inisyal Medyal Pinal
Tagalog gamót ugát íkog
Bisaya gamút ugát íkog
Bicol gamót ugát íkog
Ibanag gamút ugát (niúg’coconut)
Magindanao gamút ugát íkug
Sulu gamút ugát íkog
Bagobo ramót ugát íkog
• Mga Wikang R
Iloco ramút urát bibír ‘lip)
Tiruray Irohok ‘rib’ urat igor
• Mga Wikang L
Pangasinan lamót ulát íkol
Kankanai lamót uwát
Inibaloi damót ulát íkol
Bontoc lamót (darála ‘girl’) (bibíl ‘lip)
• Mga Wikang Y Inisyal Medyal Pinal

Pampango yamút uyát íki?

Ivatan yamót úyat (itiói ‘egg)

Sambal (yábi ‘night’) búyas (‘rice’) (tolói ‘sleep’)

• Sa mga halimbawa sa Ibanag na gamut at ugat,
ang t sa posisyong pinal ay hindi binibigkas, tulad
din naman ng iba pang walang boses na istap na k at
p na pawang napapalitan ng tunog na impit o glotal
stap.
• Ngunit lumilitaw ang mga ito kapag ang mga
salitang nagtatapos sa alinman sa ganitong mga
tunog ay hinuhulapian.
• Hal. yubú? /’ask’, ngunit nagiging yubutan
• Sa pagtunton sa pinagmulan ng tunog na g sa mga wika
sa Pilipinas ay sinuri naman ni Conant ang mga tunog na r-
l-d-g na nagmula sa tunog na j sa Proto-Austronesian.

• Pagkatapos ay muli na naman niyang pinangkat ang

nasabing 17 wika ayon sa tunog na kinauwian ng isa’t isa.

• Ang Waray at Bicol ay mga wikang r , gayundin ang

Tirurai, Ibatan, Cuyonon; ang Tagalog, Kapampangan,
Cebuano at Hiligaynon ay l, kasama na ang Tausog at
Magindanao; ang Ilocano at Pangasinan ay g , gayundin ang
Ibanag.
• Batay sa kanyang mga natuklasan, nagbigay ng
konklusyon si Conant na ang tunog na g na taglay
ngayon ng mga wika sa Pilipinas ay mahahati sa
tatlong klase ayon sa pinagmulan– orihinal na g,
(2) g sa RGH, at (3) g sa RLD. (cf. Conant 1911)

• Samantala , may kahabaan ang pagtatalakay ni

Conant sa “Peppet Law”.
• Kinuha nya ang kanyang mga dataps sa 34 na
wika sa Pilipinas at higit sa 10 wikang
Austronesian.

• Ang ebolusyon ng patinig na pepet (Proto-

Austronesian - ə) ay tinunton ni Conant sa 7 uri
ng kaligiran, tulad ng mga ss:
(1) AP-class (mga salitang may ə sa unang pantig
ng dadalawahing pantig na salita at ang
ikalawang pantinig ay pepet, e.g. atəp)
(2) PA-class (mga salitang may pepet sa unang
pantig at a sa ikalawang pantig; e.g. bəgas)

(3) IP-class (mga salitang may I sa unang pantig

at pepet sa ikalawang pantig, e.g. ngipən)

(4) PI-class, e.g. bəli,

(5) UP-class, e.g. pusəd).

(6) PU-class, e.g. pənu), at PP-class, e.g. ləbəng

(cf. Conant 1912)

• Pagkatapos ay pinangkat nya ang mga wika ayon
sa kinauwian ng patinig na pepet.

• Lumabas sa kanyang pagsusuri na ang Tagalog,

halimbawa: wikang i; ang Ilocano at Pangasinan ay
ə; ang Kapampangan ay a; at ang mga wikang
Bisaya at Bicol ay u.
• Pansinin ang mga ss. na halimbawa:
Tag. –atip; Iilk. & Png. -atəp, Kap.
–atap; Bicol (at karamihan ng
wikang Bisaya- atup.
Blake
• Sa mga palarawan (desciptive) namang
pag-aaral ay nangingibaw ang dalawang
linggwistang Amerikano (Blake at
Bloomfield, sa kabila ng katotohanang
hindi sila nagkaroon ng pagkakataong
magtungo rito sa Pilipinas kahit minsan)
at isang linggwistang Pilipino (Cecilio
Lopez).
• Sa pag-aakala ng mga Amerikanong ang Pilipinas ay
mananatiling isang kolonya ng Amerika, noong 1900,
ay sinimulan sa Unibersidad ng John Hopkins ang
pagsusuri at pag-aaral sa iba’t-ibang wika sa Pilipinas.

• Si Blake, nagtapos sa nasabing unibersidad ay

naatasang magsagawa ng pagsusuri sa mga wika sa
Pilipinas sa pamamagitan ng mga impormante upang
ituro sa mga Amerikanong may balak magtungo sa
Pilipinas.
• Noong aralang-taong 1901-1902 ay sinimulan nya ang
pagtuturo ng Tagalog sa isang klase na may 8 mag-aaral.

• Nang sumunod na taon ay Cebuano naman ang kanyang

itinuro.

• Bagama’t hindi gaanong pinahahalagahan ng pamahalaan

ng Estados Unidos ang proyektong isinasagawa sa
Unibersidad ng John Hopkins ay nagpatuloy pa rin si
Blake sa pagsusuri sa mga wika sa Pilipinas na tumagal ng
halos 50 taon.
• Ayon pa rin kay Constantino, sa pagitan ng 1902
at 1950, ay nakasulat si Blake ng hindi kukulangin
sa 27 artikulo tungkol sa iba’t-ibang wika sa
Pilipinas.
• Ang ilang halimbawa ay ang mga ss:
(1) Ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga
wikang Bisaya
(2) Ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga
wikang Bisaya at ng Tagalog
(3) Ang mga salitang hiram ng Tagalog sa
Sanskrito
(4) Ang pag-aaral na isinasagawa ng Unibersidad ng
John Hopkins tungkol sa iba’t ibang wika sa Pilipinas.

(5) Ang tungkulin ng pamahalaan ng Estados Unidos sa

paglinang ng aghamwika sa Pilipinas sa wika

(6) Pagsusuring-basa sa pagsusuring isinagawa ni

Bloomfield tungkol sa Tagalog

(7) Pagtitipon ng mga pagsusuring isinagawa sa mga

wika sa Pilipnas
(8) Isang aklat tungkol sa gramatika ng Tagalog
(9) Isang monograp tungkol sa sistema ng mga diin
sa Tagalog.
• Pinangkat din ni Blake sa tatlo ang mga wika sa
Pilipinas:
 Pangkat Timog, na kinasasamahan ng Ilocano at
Pangasinan
 Pangkat Sentral, na kinasasamahan ng Tagalog,
Bicol at mga wikang Bisaya. Ang Kapampangan ay
nasa pagitan ng dalawang pangkat na ito.
 Sa Pangkat Hilaga ay kasama ang Magindanaw at
Maranaw
• Ngunit ang itinuturing na pinakamahalagang ambag
ni Blake sa linggwistika sa Pilipinas ay ang kanyang
aklat tungkol sa gramatika ng Tagalog (1925).

• Sa paraan ng paglalahad ni Blake sa gramatika ng

Tagalog ay malinaw na makikita ang impluwensya ng
mga pinakamahusay na mambababalarilang Kastila,
tulad ni Totanes (1865).
• Ang mga kategorya ng kanyang gramatika at
mga katawagang ginamit ay tulad ng ginamit ng
mga mambabalarilang Kastila na
naimpluwensyahan naman ng mga tradisyunal na
mambabalarilang Europeo.
• Sa pagsusuri ni Blake sa Tagalog at iba pang
wika sa Pilipinas ay labis nyang napag-uukulan ng
pansin ang tatlong magkakaugnay na mga yunit
sa mga gramatika:
 Verb
 Voice
 Case
• Sinabi nya na bilang alituntuning pangkalahatan,
masasabing ang lahat ng salita sa Tagalog, maging
anumang uri, ay maaaring gawing pandiwa.
• Sinabi nyang ‘The verbalizing power of Tagalog
and generally speaking of other Philippine langages,
and indeed of Malayo-Polynesian languages in
general has so to speak run wild.’
• Ngunit hindi sang-ayon dito si Constantino, sa
dahilang ang konklusyon ni Blake ay hindi salig
sa masusing pananaliksik.
• Sinabi ni Constantino na hindi lahat ng salita
sa Tagalog o sa alinmang salita sa Pilipinas ay
maaaring kabitan ng makadiwang panlapi.
• Gayunpaman, naniniwala si Constantino na ang
kakayahan sa berbalisasyon ng Tagalog at ng
iba pang wika sa Pilipinas ay malinaw na isang
natatanging kakayanhan ng mga wika sa Pilipinas;
na ang kakanyahang ito ang isa sa ikinaiiba ng
mga wika sa Pilipinas sa ibang kaangkang wika ng
Austronesya.
Bloomfield.
• Ang pagsusuring isinagawa ni Bloomfield sa
gramatika ng Tagalog ang higit na kilala hanggang
sa kasalukuyan.
• Ang totoo, may mga palaaral, tulad nina Lopez at
Constantino, ang naniniwala na hanggang sa ngayon
ay hindi pa nahihigitan ang pagsusuring isinagawa
ni Bloomfield sa Tagalog.
• Ang pagkakalahathala ng aklat ni Bloomfield na
may pamagat na “Language” noong 1933 na
kinapapalooban ng mga mahahalagang pag-aaral sa
gramatikang Tagalog at ang kaalinsabay na
paglaganap ng linggwistikang Bloomfieldian
pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang
naging dahilan upang ang pamamaraan ni
Bloomfield ay gamiting modelo ng mga ss. na
palaaral sa wika.
• Ang pagsusuri sa gramatikang Tagalog ni Bloomfield
ay lumikha ng rebolusyon sa pagsusuri ng mga wika sa
Pilipinas sa dalawang kadahilanan:

(1) Ang sapilitang paggamit ng mga impormante sa

pagtitipon ng mga datos, at ang

(2) Paggamit ng mga bagong katawagang panggramatika

na kapalit ng mga katawagang tradisyunal upang
bigyang-diin ang pagkakaiba sa ibang wika (hindi
ang pagkakatulad) ng wikang sinusuri.
• Ang gramatika ni Bloomfield ay naiiba kay
Blake hindi sa lawak kundi sa paraan ng
pagkakaayos ng mga yunit panggramatika,
gayundin ang mga kaisipang ginamit.

• Kaiba sa pagsusuri ni Blake, ang pagsusuri ni

Bloomfield sa gramatikang Tagalog ay masasabing
higit na maagham.
• Hinati ni Bloomfield sa tatlong bahagi ang kanyang
pagsusuri sa Tagalog:
Bahagi I- kinapapalooban ng mga salitang
Tagalog na nasusulat sa transkripsyong
pamponemika. Kasunod ang katumbas sa
Ingles
Bahagi II- Kinapapalooban ng kanyang
pagsusuri sa Tagalog na hinati nya sa
phonetics, syntax at morphology.
Bahagi III- katatagpuan ng talaan ng mga
pormasyon at ng glossary.
• Halimbawa:
• Sa seksyon ng ponemika ay inilarawan ni
Bloomfield ang mga makahulugang tunog ng
Tagalog, ang pagpapantig at ang sistem ng diin.
Sinabi nya na ang mga tunog na i at e, gayundin ang
o at u ay hindi maituturing na ponema, maliban sa
mga salitang hiram.
Inilarawan nya ang dalawang uri ng diin, malakas at
mahina, sa mga salitang Tagalog, na hindi
matatagpuan sa magkatulad na kaligiran, maliban sa
ilang salita na maaaring bigkasin sa dalawang
paraan.
Inilarawan din nya ang pagtaas ng tono at ang
paghaba ng patinig na nagpapalangkap sa bawat
diin.
• Ang pagtalakay ni Bloomfield sa sintaksis ng
Tagalog ay di-gaanong masusi, isang patotoo sa
kanyang pagkakaroon ng ‘PHONETIC BIAS’, gaya ng
ibinibintang sa kanya ng kanyang mga kritiko.
• Pinangkat nya ang kanyang talakay sa apat:
(1) Sentence and Word,
(2) Subject and Predicate,
(3) Attribute at
(4) Serial Relation
• Sa morpolohiya naman ng Tagalog ay binigyan-
diin ni Bloomfield ang pagagamit ng mga
panlaping ACTIVE at PASSIVE , ang relasyon sa
isa’t isa ng mga ito at sa iba pang panlapi na
nagbubunga ng
(1) Mga salitang waring GERUND na tinawag
nyang ‘ABSTRACTS OF ACTION,’ o
(2) Mga NOMINALS na tinawag nyang ‘SPECIAL
STATIC WORDS’
• Maliban sa kanyang natalakay sa kahalagahan
ng diin at paglilipat ng diin sa pagbubuo ng
salita, ang talakay ni Bloomfield sa morpolhiya
ng Tagalog ay maituturing na hindi gaanong
nakadagdag sa mga pagsusuring isinagawa ni
Blake at ng mga mambabalarilang Kastila.
 Lopez
Kinilalang kauna-unahang linggwistang Pilipino.
Noong 1970 ay kinilala sya at pinarangalan ng
Pambansang Samahan sa Linggwistikang Pilipino
bilang “AMA NG LINGGWISTIKANG
PILIPINO.”
At noong 1975 lumabas ang isang Festschrift na
may pamagat na Parangal kay Lopez na handog ng
Linguistic Society of the Philippines bilang
pagkilala sa kanya sa larangan ng linggwistika.
Nagsimula bilang isang mag-aaral ni Scheerer sa
Unibersidad ng Pilipinas.
 Mula roon ay ipinadala sya sa Unibersidad ng
Hamburg.
 Sa nasabing unibersidad nya natapos nya ang
kanyang titulo sa pagkadoktorado sa linggwistika
noong 1928.
 Ang kanyang disertasyon ay tungkol sa
pahambing na pagsusuri ng Tagalog at Ilocano sa
pamamatnubay ni Dempwolff.
 Ang mga unang pananaliksik ni Lopez ay masasabing
naimpluwensyahan ng mga sinulat ni Blake.
 Ang ilan sa mga ito ay tumatalakay sa mga
kakanyahan ng mga wika sa Pilipinas, tulad ng
paglalapi sa Tagalog, at ang mga salitang-hiram ng
Tagalog sa Kastila.
 Marami rin syang sinulat at ipinalathalang mga
artikulo tungkol sa pahambing na pagsusuri na mga
wika sa Pilipinas sa paraang singkroniko at
dayakroniko (cf. Gonzales, et al, 1973 at Constantino 1972).
 Ang itinuturing na pinakamahalagang ambag ni Lopez
sa larangan ng linggwistikang Pilipino ay ang kanyang
ipinalimbag na manwal na nauukol sa gramatika ng
wikang pambansa (1941).
 Nang sulatin ang nasabing manwal ay kapoproklama
pa lamang sa Tagalog bilang batayan ng wikang
pambansa ng Pilipinas.
 Ang manwal ni Lopez ay isang maagham na
pagtalakay sa gramatika ng Tagalog na angkop gamitin
ng mga guro sa pagtuturo ng wikang pambansa.
 Madarama sa manwal ni Lopez ang naging
impluwensya ng isinagawang pagsusuri ni
Bloomfield sa Tagalog at ng PHILOSOPHY OF
GRAMAR ni Jespersen.

 Hinati ni Lopez ang kanyang manwal sa apat na

bahagi:
isa sa ponetika
dalawa sa morpolohiya at
isa sa sintaksis
 Ang talakay ni Lopez sa sintaksis ng Tagalog ay
makabago at higit na masusi sa ginawang talakay ni
Bloomfield.
 Sa mga sinulat ni Lopez na nalathala bago matapos
ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay mababanggit
ang mga ss.:
(1) Pagsusuring sikolohikal sa morpolohiya ng Tagalog,
(2) Pahambing na pagsusuri sa mga leksikograpiya ng
Tagalog at ng Malay (1939),
(3) Isang artikulong nasusulat sa wikang Aleman
tungkol sa pagkakaugnayan ng Tagalog at ng Malay
(1930), at
(4) Isang artikulong tumatalakay sa kakanyahan ng
mga wika sa Pilipinas(1931).
 At habang nagtuturo ng linggwistika sa UP, paminsan-
minsan ay nagpapalathala si Lopez ng mga artikulo.
 Ang mga sumusunod ay ilan lamang sa kanyang mga sinulat:
 ‘Origins of the Philippine Languages’, 1967;
‘Contributions to Comparative Philippine Syntax’, 1965;
‘Some New Morphemes in Philippine Languages’, 1970;
‘The Spanish Overlay in Tagalog’, 1965;
‘Paghahambing sa mga Wika sa Pilipinas’, 1972; at ang
isa sa pinakahuli ay ang kanyang
‘A Comparative Philippine Word-list’ na inilathala ng
The Archieve ng UP na pinamatnugutan nina
Constantino, Cruz at Paz
,
,
 3. Panahon ng Kalayaan
• Nagsimula ang panahong ito pagkatapos ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig at makamit ng
Pilipinas ang kalayaan noong 1946.
• Sa panahong ito ay masasabing dumami na nang
dumami ang pagsusuri sa mga wika sa Pilipinas (cf.
Constantino 1972)
• Ayon kay Constantino, ang pag-unlad ng
aghamwika sa Pilipinas pagkatapos ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig ay naimpluwensyahan ng
tatlong mahahalagang pangyayari:
(1) Ang una ay ang pagtatag sa Pilipinas ng ‘Summer
Institute of Linguistics’ noong 1953.
• Mula noon ay marami nang mga linggwistang
misyonero na kasapi sa nasabing organisasyon ang
nagtungo rito sa Pilipinas at nagsagawa ng mga
pagsusuri sa mga iba’t ibang wika at wikain sa
kapuluan.
• Ginamit ng mga linggwistang ito ang kanilang
natutuhan sa mahigit na maunlad na paaralan ng
linggwistika sa Estados Unidos.
(2) Ang ikalawa ay ang paggamit ng makalinggwistikang
pamamaraan sa pagtuturo ng Ingles sa mga Pilipino na
lumikha ng malaganap na pagnanais upang suriin ang
mga wika sa kapuluan.
• Ang ganitong interes ay humantong sa pagtatag
noong 1957 ng ‘Philippine Center for Language Study’
sa ilalim ng pangangasiwa ng Departamento ng
Edukasyon ng Pilipinas at ng Unibersidad ng California
sa LA.
• Ang ikatlo ay ang gradwal na pagdami ng mga
linggwistang Pilipino, lalo na pagkaraan ng 1960.
• Masasabi hanggang noong matapos ang 1950 ay iisa
ang Pilipinong maituturing na linggwista sa tunay na
kahulugan nito.
• Ngunit pagkaraan ng ilang taon dahil sa patuloy na
nagiging impluwensya ng Amerika sa Pilipinas ay
naragdagan na nang naragdagan ang mga linggwista sa
kapuluan.
• Ang mga linggwistang Pilipinong ito ay mahahati
sa dalawang pangkat:
(1) Mga nagsipagtapos sa mga unibersidad ng Estados
Unidos at ng Canada. Mababanggit dito ang ilang
kilalang mga linggwista sa kasalukuyan, tulad nina
Constantino at Casambre ng UP, Sibayan at Otanes ng
PNC, Gonzales ng De la Salle, Llamzon at Pascasio ng
Ateneo, Natividad ng DEC, atbp.;
(2) Mga nagsipagtapos sa Pilipinas. Sa Ateneo-
PNC Consortium for a Ph.D. in linguistics,
halimbawa ay mayroon ng walong nakatapos- Ma.
Lourdes Bautista, Elvira Vergara, Gloria Chan-
Yap, Rosa Soberano, Sis. Ma. Isabelita Riego de
Dios, Casilda Luzares, Teresita Rafael at Emma
S. Castillo.
• Mapapansin na ang Pilipinas ay nagiging
laboratoryo o larangan ng mga linggwistang
dayuhan na karamihan ay mga Amerikano.
• Sa katotohanan, di-iilang wika sa Pilipinas ang
ginagamit upang subukin ang mga modelong
pangwika, prinsipyo o pamaraan.
• Sa kasalukuyan ang pag-aaral sa mga wika sa
Pilipinas ay masasabing isinasagawa ng iba’t
ibang pangkat ng mga linggwista.
 Ang pinakamalaki at pinakamalaganap sa mga ito
ay ang sangay sa Pilipinas ng ‘Summer Institute
of Linguistics’.
• Masasabing higit na pinag-uukulan ng pansin ng
pangkat na ito ang mga wikang di gaanong malaganap.
• Isinasalin sa mga wikang ito ng nasabing pangkat
ang Bibliya at iba pang babasahing panrelihiyon.
• Halimbawa:
 ‘Overt Relation Markers in Maranao’ - isa sa mga pag-
aaral na isinagawa ni McKaughan (cf. McKaugha 1972)
• Nagbigay ng konklusyon si McKaughan na isa sa mga
katangian ng Maranao (at ng iba pang wika sa angkang
Malayo-Polinesyo) ay ito:
o Ang binabanghay na pandiwa ay nagsasaad hindi
lamang ng panahon, uri ng kilos, at iniisip na
sikolohikal ng nagsasalita kundi pati na rin ng
relasyong gramatikal ng pandiwa at ng paksa ng
pangungusap; na ang relasyong gramatikal ng
aktor, layon, di tuwirang layon at gamit ay
nakikilala sa Maranaw sa pamamagitan ng
katagang o, sa at ko.
• Ang, primary relation ay isinasaad ng
katagang so.

• Sa bahaging ito’y masasabing malaki

ang naging kontribusyon niya sa
pagkakatuklas ng ngayo’y palasak na
palasak nang pokus sa Pilipino.
 Ang isa pang pangkat ng mga linggwista sa Pilipinas
ay matatagpuan sa Departamento ng Wikang Oryental
at Lingwistika sa Unibersidad ng Pilipinas.

• Sa katotohanan, ang pangkat na ito ang maituturing

na pinakamatanda sa lahat ng pangkat.

• Itinatag ang nasabing departamento noong 1923

upang magsagawa ng pahambing na pagsusuri sa iba’t
ibang wika sa kapuluan.
• Mababanggit dito ang isinasagawang proyekto
ng nasabing pangkat sa huling limang taon- ang
pagtitipon ng mga datos na leksikal at gramatikal
mula sa lahat ng wika at wikain sa kapuluan upang
gamitin sa pahambing na pagsusuri sa ponolohiya,
morpolohiya at sintaksis ng nasabing mga wika.

• Maaari ring magamit ang matitipong mga datos

sa pagsulat ng mga diksyunaryo sa bawat wika.
• Ayon kay Constantino ay hindi kukulangin sa
2,000 pangungusap na naglalarawan ng hulwarang
morpo-sintaktikal at mahigit na 4,000 salitang-
ugat ang natitipon na mula sa 300 mga wika at
wikaing sinusuri.

• Ang mga manuskrito at tapes ay iniingatan ng

‘Archieves of Philippine Languages and Dialects.’
 Ang iba pang pangkat ng mga linggwista ay
matatagpuan sa ‘Language Study Center’ ng
Dalubhasang Normal ng Pilipinas, sa Ateneo de
Manila, sa De la Salle, sa Unibersidad ng San
Carlos, at sa ‘Interchurch Language School’.

• Ang ‘New Tribes Mission’ sa Pilipinas ay may isa

o mga dalawang linggwista.
• Sa ‘Language Study Center’ ng PNC ay nagsasagawa
ng mga pagsusuring-wika sa linggwistikang
pamamaraan upang iangkop sa pagtuturo ng wika.

• Taun-taon ay nagpapadala ang UCLA ng mga

linggwista upang makatulong sa mga proyekto ng LSC.

• Sa mga naipadala na ng UCLA ay mababanggit ang

pangalan nina Dr.Tommy Ray Anderson (S. L. N.),
Dr.Richard Tucker, Dr. Henry Feenstra, at Dr.
Robert Gardner.
• Nag-aanyaya rin ang LSC ng mga kilalang linggwistang
tulad nina Isidore Dyen, Eugene Nida, Howard McKaughan,
Clifford Prator, Donald J. Bowen, atb. upang magbigay ng
panayam sa mga mag-aaral at guro sa linggwistika.
• Bukod dito ay nagpapadala pa rin ang LSC ng mga
iskolar sa Estados Unidos at sa Canada upang
magpakadalubhasa sa aghamwika.
• Ang aklatan ng LSC ay masasabing isa sa pinakamayaman
sa mga aklat panlinggwistika sa buong kapuluan.
• Ang mga panaliksik-wika sa iba’t ibang wika sa
Pilipinas ay mapapansing isinasagawa hindi
lamang ng mga linggwista sa Pilipinas kundi gayon
din ng mga linggwista at mag-aaral sa mga
unibersidad sa Amerika, tulad ng Unibersidad ng
Yale, Unibersidad ng Michigan, Unibersidad ng
California sa Los Angeles, at Unibersidad ng
Hawaii.
• Masasabi rin na ang mga isinasagawang
pag-aaral sa wika ay mauuri sa tatlo:

(1) pag-aaral na nauukol sa pagkaklasipika

ng mga wika sa Pilipinas, at

(2) mga pagsusuring historikal, at

(3) mga pagsusuring palarawan.

• Iilan-ilan lamang ang nagsagawa ng pananaliksik
na historikal.

• Dyen –mula sa Unibersidad ng Yale na

itinuturing na pinakakilala sa mga mananaliksik.
–nakapagpalathala siya ng isang monograp at
maraming artikulo tungkol sa rekonstruksyon ng
ilang ponema at salita sa Proto-Austronesian na
tinawag niyang Malayo-Polinesian.
- Isa sa kanyang mga artikulo ay tinalakay nya
ang kanyang teorya na ang D ng Proto-
Austronesian ay naging d sa Tagalog sa mga
pusisyong inisyal at kapag pinangungunahan
ng katinig, at hindi nagiging l na tulad ng
sabi ni Dempwolff.
• Fr. Llamzon (1966)- sumulat ng isang artikulo
na tumatalakay sa kanyang isinagawang muling
pagsusuri sa ə ng Proto-Austronesian (PA).
- Nagbigay sya ng konklusyon na ang ə ng PA ay
regular na nagiging i at di-regular na nagiging
a o kaya’y u sa Tagalog.
- Mapapansing gayon din ang konklusyon ni
Costenoble noong 1940.
• Masasabing higit na napakiling ang mga
linggwista sa pagsusuring palarawan pagkaraan
ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
• Masasabi ring karamihan sa mga pag-aaral na
isinagawa noon ay nakalundo sa ponolohiya ng
isang wika.
• Ngunit nang mga dakong 1960 ay dumami na
nang dumami ang mga pagsusuring tumutugon
sa gramatika o sintaksis ng isang wika.
• Mga Modelo sa Paglalarawang-Wika
 Tatlong modelo ang nangibabaw sa paglalarawan ng mga
wika sa Pilipinas pagkatapos ng digmaan.
(1) Modelong ginamit ni Bloomfield sa paglalarawan sa
Tagalog at Ilocano.
(2) Tagmemic Model na nilinang ni Kenneth L. Pike na
syang karaniwang ginagamit ng mga linggwista ng SIL
(3) Transformational-Generative Model ni Chomsky na
syang higit na pinaniniwalaan ng mga linggwista ng
UCLA at sa UP (cf. Constantino 1972).
Ano ang pagkakaiba-
iba ng tatlong modelo
sa isa’t isa?
• Masasabing hindi gaanong nagkakaiba-iba ang
tatlong modelong nabanggit, lalo na ang dalawang
una,tungkol sa kung papaano sinusuri ang mga
datos.

• Nagkakaiba-iba lamang sila sa paraan ng pag-

aayos o paglalahad at sa pagbibigay-ngalan sa
resulta ng pagsusuri.
• Tagalog -masasabing higit na napagtutuunan ng
mga linggwista, gaya rin ng nangyari noong
panahon ng Kastila.
• Kaunti lamang kung mayroon mang
mahahalagang naisasagawang pag-aaral sa
ibang pangunahing wika.
• Marahil dahil Tagalog ang batayan ng wikang
pambansa.
• Si Constantino ay may sinulat noong 1965 tungkol sa
mga padron ng pangungusap sa 26 na wika sa Pilipinas,
kasama na ang walong pangunahin.

• Inilahad sa nasabing artikulo ang ‘immediate

constituent (IC) analysis’ na sinundan ng
‘transformational-generative analysis’ ng mga
pangungusap sa wika.
• Pinangkat ni Constantino ang mga pangungusap
na predikatibo (predicative sentences) ayon sa
mga balangkas ng kanilang mga IC sa tatlong uri:

1. Definite

2. Indefinite

3. Situational

• Bawat isa sa mga IC ng pangungusap na tiyak

ay pinangungunahan ng ‘particle’ o ‘marker’.
• Kinilala ni Constantino ang mga unang IC ng mga
pangungusap na tiyak at di-tiyak at ang
pangalawang IC ng mga pangungusap na
sitwasyonal bilang simuno ng mga pangungusap, at
ang pangalawang mga IC ng mga tiyak at di-tiyak
na mga pangungusap at ang unang IC ng
pangungusap na sitwasyonal bilang mga panaguri.
 Simuno

IC1 IC2
<tiyak at di-tiyak <pangungusap na
pangungusap>
sitwasyonal>
 Panaguri

IC2 IC1

{Tiyak at di-tiyak na pp.} {pangungusap na

sitwasyonal}
• Masasabing ang pagsusuri ni Constantino sa
mga simuno at panaguri ng mga wika sa Pilipinas
ay may malaking pagkakaiba sa tradisyunal na
pagsusuring sinunod nina Blake, Bloomfield,
Lopez at iba pang linggwista.

• Sa Tradisyunal na pagsusuri, ang unang IC ng

alinmang pangungusap na ‘predicative’ sa normal
na ayos ang syang panaguri at ang pangalawang
IC ang simuno maging anuman ang uri ng
pangungusap.
• Hindi kukulangin sa tatlo ang naisagawa nang
pagsusuri sa ponolohiya ng Tagalog simula nang matapos
ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
(1) Ang sinulat ni Remedios Cayari noong 1596. Hindi
kinilala ni Cayari na magkaibang ponema ang /e/ at
/i/, gayundin ang /o/ at /u/ sa Tagalog kahit na may
mga salitang hiram o katutubo sa Tagalog na
magagamit upang ikontrast ang mga ito.
Ang Matandang Tagalog ay walang mga tunog na /e/
at /o/. Ang mga ito’y hiram lang natin sa Kastila.
(2) at (3). Ang dalawa pang pag-aaral sa
ponolohiya ay ang kina Robert Stockwell (1957)
at Teodoro Liam-zon (1966).

• Sa dalawang pag-aaral nito ay kinilala ng mga

awtor ang pagkakaiba ng mga ponemang /e/
at /i/, gayundin ng /o/ at /u/ sa Tagalog,
gayundin ang mga klaster at mga padron ng
intonasyon ng Tagalog.
(4). Ang pinakahuling pagsusuring isinagawa tungkol sa
palatunugan ng Pilipino ay ang kay Andrew Gonzalez
(Acoustic Correlates of Accent, Rhythm and Intonation
in Tagalog) na nalathala sa PHONETICA.

 Sinuri ni Gonzales ang diin, ritmo, at intonasyon ng

Tagalog sa pamamagitan ng paggamit ng makabagong
instrumentong pangwika sa Unibersidad ng California,
Berkeley, California, tulad ng ‘Linc-8 Computer, Trans-
Pitchmeter, Kay Sanograph, at Pitch Extractor.’
• Lumitaw sa pag-aaral ni Gonzales na ang
tono, lakas, at haba ay hindi nagiging
resulta lamang ng diin o ‘stress’ at hindi ng
haba o ‘length’ na tulad ng lumabas sa
pagsusuri nina Schachter at Otanes (cf.

‘Tagalog Reference Grammar’ 1973).

• ‘Restatement of Tagalog Grammar’ ni
Elmer Wolfenden ng SIL (1961)
Isa sa mga isinagawang pag-aaral sa
gramatika.
Ayon kay Wolfenden, dalawa ang kanyang
layunin sa pagsasagawa ng nasabing pag-aaral:
(1) ‘To realign Bloomfield’s gramatical
categories, esp. the verbal ones; and
(2) To modify Bloomfield’s nomenclature.’
• Sina Paul Schachter at Fe Otanes, sa ilalim ng
pangangasiwa ng ‘Philippine Center for Language
Study’ ay may sinulat na Tagalog Reference
Grammar. Ang nasabing aklat, sa kasalukuyan, ay
kabana-kabanatang isinasalin sa Tagalog ng mga
nagsisisulat ng tesis sa Pilipino sa PNC.
• Sa UP ay mababanggit ang apat na tesis na
tumatalakay sa iba’t ibang aspeto ng gramatika ng
Tagalog.
(1) Kay Silverio ( 1962) na sumusuri sa mga pandiwa at
pangungusap na ‘passive’ sa Tagalog;
(2) Kay Gonzales (9162) na tumatalakay sa mga pandiwa
at pangungusap na ‘active’;
(3) Kay Cayari (1963) na nagkaklasipika ng mga
pandiwang pamanahon (time adverbs) ng Tagalog ayon
sa distribusyon;
(4) Kay Paz (1967) na nagsusuri sa morpolohiya at
sintaksis ng mga pangalan at pang-uri sa Tagalog.
• Pineda – Direktor ng Surian ng Wikang
Pambansa ( cf. Pineda 1972),

- Sumulat ng “An Introduction to

Tagalog Transformational Syntax”.

- Ginamit nya sa sintaksis ng

Tagalog ang modelong 1957 ni

Chomsky.

-
• Sa unang bahagi ng kanyang aklat ay nagbigay
sya ng mga tuntunin sa pagbubuo ng mga
pangungusap sa Tagalog.

• Sa ikalawang bahagi naman, naglahad sya ng

mga transportasyon at nagbigay sya ng mga
halimbawa kung papaanong magagamit ang mga
ito sa pngungusap sa Tagalog.
• Hindi kukulangin sa lima ang naisagawa nang
pahambing na pagsusuri sa Tagalog at Ingles.
• Ang dalawa rito (cf. Stockwell 1957; Castelo 1964) ay
naglalahad ng isang pagsusuri sa Tagalog na
masasabing kahawig din ng kay Bloomfield.
• Ang ikatlo ay isang disertasyong nagsusuri sa
balangkas ng Tagalog na ginamitan ng Tagmemic
Model. (Guanco 1963)
• Ang huling dalawa ay ang disertasyon nina Emy
Pascasio (1960) at Fe Otanes (1966).
• Cebuano.
 Si Anderson, sa kanyang disertasyon sa
pagdodoktorado noong 1965, ay nagsagawa
rin ng paghahambing sa pagsusuri sa Cebuano
at Ingles na ginamitan naman ng
‘transformational model’ ni Chomsky.
 Si John Wolff, (1966 at 1967), ay
magkasunod na nagpalathala ng dalawang
bolyum ng mga aralin sa Cebuano. Ang
gramatika ng Cebuano ay inilarawan nya ayon
sa modelo ni Bloomfield.
• Ilocano.
Ang unang deskripsyong isinagawa
pagkatapos ng Ikalawang Digmaang
Pandagdig sa mga gramatika ng Ilocano ay
inilahad sa ‘Intensive Course’ nina H.
McKaughan at J. Forster (1952).
Ang nasabing gramatika ay inihanda upang
magsilbing patnubay o modelo sa paghahanda
ng katulad na mga gramatika sa ibang wika sa
Pilipinas sa darating na mga taon.
Ibinatay ito sa ‘Outline of Ilocano Syntax’ ni
Bloomfield.
Isa namang ‘transformational-generative
grammar’ ng Ilocano ang sinulat ni
Constantino (1959) para sa kanyang
disertasyon sa Ph. D.
Ang modelong ginamit dito ay ang
gramatikang inilahad ni Chomsky sa kanyang
‘Syntactic Structures’.
B. Sibayan- nagsagawa ng isang pahambing
na pagsusuri sa mga ponemang segmental ng
Ilocano at ng Ingles noong 1961 sa kanyang
disertasyon sa Ph. D.,
• Kapampangan.
 Isang tesis sa M. A. ni Castrillo noong 1955 ang
nasulat sa UP na tumalakay sa balangkas ng mga
pangungusap sa Kapampangan na ginamit ang modelo
ni Bloomfield;
 isang disertasyon sa Ph. D. ni Clardy noong 1958 na
sumusuri sa mga ponema ng Kapampangan, ang
kanilang mga alopono at distribusyon;
 isang artikulo ni Tabasondra noong 1962 na
sumusuri sa mga ponema ng Kapampangan at
pagkatapos ay inihambing sa mga ponema ng Ingles.
 Si Perez ng PNC ay sumulat ng tesis sa M.A. na may
pamagat na ‘Pampango ang Pilipino Cognates:Sound
and Spelling Relationship’ (1964).
• Hiligaynon.
 Ang balangkas ng Hiligaynon ay sinuri at
inihambing sa balangkas ng Ingles nina
Juntado (1961) at Ruiz (1963) sa kani-
kanilang disertasyon sa Ph. D.
• Pangasinan.
 Ang Pangasinan ay sinuri ni Schachter noong 1959
sa kanyang disertasyon sa Ph. D. at pagkatapos ay
inihambing niya sa Ingles.
 Ang paglalahad sa disertasyong ito ay batay sa
modelong transpormasyonal ni Chomsky sa kanyang
‘Static Structures’ .
 Hinati ni Schachter ang kanyang pag-aaral sa
dalawang antas:
(1) Ponolohiya
(2) Gramatika
 Binansagan ni Schachter ang kanyang gawa ng “From
Pangasinan to English” sapagkat nilalayon ng pag-aaral
na matulungan ang mga mag-aaral na Pangasinan sa
pag-aaral ng Ingles.
• Waray
Sina J. at I. Wolff noong 1967 ay
sumulat ng isang aklat, “Beginning
Waray-waray”.
Batay din sa modelo ni Bloomfield
ang kanilang pagkakasuri sa nasabing
wika.
• At nitong mga huling araw, gaya na ng nasabi sa
umpisa, ay masasabing may kasiglahan ang
kilusan sa linggwistika sa Pilipinas.
• Tatlong pambansang samahang pangwika ang
nakatutulong nang malaki sa pagpapaunlad ng
disiplinang ito –
Linguistic Society of the Philippines
Pambansang Samahan sa Linggwistikang Pilipino
 Philippine Association for Language Teaching
• Ang tatlong samahang ito’y patuloy sa pagdaraos ng
mga seminar pangwika at pagpapalathala ng kani-
kanilang journal na nagiging daluyan ng mga pag-
aaral at pananaliksik na isinasagawa sa larangan ng
wika.
• Ang pagkakaroon ng Consortium for a Ph. D. in
Linguistics ng Ateneo de Manila at Philippine Normal
College ay isa pa rin sa mga salik na nakapagpapasigla
sa kilusang panglinggwistika.
• Mga Nakapagtapos sa Consortium for a Ph. D. in
Linggwistika at ang kanilang mga paksa:
 Bautista, Ma. Lourdes S. “The Filipino Bilingual’s
Competence: A Model Based on an Analysis of Tagalog-
English Code Switching.”
 Inilarawan ni Bautista ang paglilipat-lipat ng mga
nagsasalita sa Ingles at Tagalog. Nagbigay sya ng mga
tuntuning tinatawag na “phrase structure and
transformational rules” batay sa modelong 1965 ni
Chomsky. Lumabas sa kanyang pag-aaral na ang “Code-
Switching” ay nagaganap sa iba’t ibang antas ng wika-
salita, parirala, sugnay at pangungusap.
Chan-Yap, Gloria. “Hokien Chinese Loanwords in
Tagalog.” 1975.
Sinuri nya ang mga salita saTagalog at inalam
nya ang mga salitang mula sa Hokkien Chinese.
Inilarawan nya ang naganap na pagbabago sa
tunog at sa kahulugan ng mga salita sa
Tagalog na hiram sa Hokkien Chinese.
Soberano, Rosa P. “The Dialect of Marinduque
Tagalog.” 1976.
Isa sa kanyang mga layunin ay upang alamin
ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Tagalog-
Marinduque sa Tagalog-Maynila.
 Vergara, Elvira C. “Subcategorization and Selectional
Restrictions of English Words”. 1975.
 Sinuri ni Vergara ang mga pandiwang iisahing salita na
nakasama sa General Service List ni West (1965). Ginamit
nya ang Case Grammar Matrix ni Cook sa
subkategorisasyon ng mga pandiwa. Lumabas sa pagsusuri
na ang mga pandiwang iisahang salita ay mapapangkat ayon
sa basic, experimental, benefactive, at locative; at
mapapangkat pa sa 16 na uri ng subkategorisasyon ayon sa
kaligiran ng kaukulan o ‘case’.
 Luzares, Casilda. “The Morphology of Selected

Cebuano Verbs: A Case Analysis .” 1975 .

Ginamit ni Luzares ang modelong
1968 at 1970 ni Fillmore ngunit
pinasukan nya ng pagbabago ang mga
ito. Lumabas sa pag-aaral nya na ang
morpolohiya hindi hiwalay sa sintaksis
at semantika.
 Rafael, Teresita C. “Negativization in the
Bisayan Languages: A Case Study of the
Evolution of a Subsystem”. 1976.
 Pinagtuunan nya ng interes ang 6 na uri
ng pananggi na tinawag nyang NEG
[Event]s’, NEG [State]s’, NEG NEG
[Know]s’,NEG [Desiderative]s’, NEG
[Exixtantial], at prohibitives.
 Castillo, Emma S. “A Test of Communication Competence
in Pilipino for Prospective Elementary School Teachers”.
1978.
Naghanda ng isang instrumento si Castillo na
susubok sa kakayahan ng pakikipagtalastasan sa
Pilipino ng isang magiging guro sa elementarya,
batay sa hinuha na ang isang mahusay sa wika ay
may kakayahang magsabi ng at umunawa sa mga
pananalitang angkop sa kontekstong
sosyokultural.
 Riego de Dios, Ma. Isabelita. “Chavacano Dictionary.”
1977. (Wala pa sa aklatan ang kanyang tesis)
 8

Tapos na po …