ISTORIJA FARMACIJE

Prof.dr Lejla Begić

Predavanje na predmetu Uvod u farmaciju na

Farmaceutskom fakultetu u Tuzli

1
 PRETHISTORIJA

Farmaceutska profesija vuče korijene iz daleka prethistorije.

Drevni čovjek učio je iz svog instinkta, te iz promatranja ptica i zvijeri.
a liječenje upotrebljavao hladnu vodu, lišće, zemlju ili mulj.
Antibiotici (plijesni) i salicilna kiselina (kora topole) u zubnom plaku fosila
Neandertalaca.
Mnogi od današnjih lijekova potiču iz istih elementarnih i jednostavnih izvora koji su bili
2
na raspolaganju i prvim ljudima.
 SUMERSKA FARMACIJA
Osobe koje su prakticirale liječenje u to
doba (2600 godina p.n.e.) bili su i
svećenici, i farmaceuti i liječnici, sve u
jednoj osobi.
Medicinski tekstovi na glinenim
pločicama najprije daju opis simptoma
bolesti, zatim recepte za lijekove i upute
kako se lijekovi sastavljaju, te na kraju
poziv bogovima za pomoć.
Drevne metode Babilonaca mogu se
usporediti s današnjim modernim
metodama farmaceutske, medicinske i
duhovne njege oboljelih.
FARMACIJA U DREVNOJ KINI
Prema legendi, kineska farmacija potiče
od Shen Nunga (oko 2000 godine p.n.e.),
vladara koji je proučavao i istraživao
medicinsku vrijednost nekoliko stotina
biljaka. Smatra se da je većinu biljaka
isprobao na sebi, te da je napisao prvi Pen
T-Sao, knjigu o ljekovitom bilju koja
opisuje 365 lijekova.
3
 FARMACIJA U STAROM EGIPTU
Egipatska medicina datira od oko 2900
godina p.n.e., najpoznatiji i najvažniji
farmaceutski zapis je "Eberov papirus -
Papyrus Ebers" (1500 godina p.n.e.),
zbirka od 800 recepata u kojoj se pominje
700 ljekovitih tvari.
Farmaciju su u starom Egiptu prakticirale
dvije skupine: skupljači i pripravljači
droga, te "rukovodioci proizvodnje" ili
glavni farmaceuti.

INDIJA

1000-500 p.n.e.Sushruta Samhita jedan je od

bazičnih tekstova Ajurvede, odnosno indijske
tradicionalne medicine. Očuvani tekst sadrži opis
1120 oboljenja, 700 ljekovitih biljaka, te opis
sigurnosti, efikasnosti, doziranja i koristi ovih
lijekova.
4
 FARMACIJA U ANTIČKOJ GRČKOJ I
RIMU

HIPOKRAT

Živio je u periodu od 460- 370 pne.Poznat je kao

otac medicine. Osnovao je školu medicine,
njegov fokus je tretman uzročnika bolesti, a ne
samo njihovih simptoma. Hipokratova ostavština
sadržava opise 300 ljekovitih biljaka
sistematizovanih prema fiziološkom djelovanju

TEOFRAST - OTAC BOTANIKE

Jedan od najvećih grčkih filozofa i prirodnjaka Teofrast (oko 300 p.n.e.), naziva se i
“ocem botanike”.
Aristotelov nasljednik
“Sistematika bilja”-9 knjiga
“Fiziologija bilja” – 6 knjiga
Njegova opažanja i zapisi o medicinskim kvalitetama i osobenostima biljaka
neobično su tačna i kad se mjere suvremenim znanjem. 5
 KRALJ TOKSIKOLOG - MITRIDAT VI
Mitridat VI, kralj Ponta (oko 100 p.n.e.), ratovao je s Rimljanima cijeli život (Sula,
Pompej).
Poučavao je i usavršavao tehnike trovanja kao i tehnika za prevenciju i liječenje
trovanja. Bez oklijevanja je uzimao i sebe i svoje zatvorenike kao zamorce za testiranje
otrova i antidota.
Njegova poznata formula o protivotrovnim moćima "Mithridatum“-kompleksna mješavina
64 komponente, bila je popularna preko hiljadu godina. Kasniji naziv terijak.
6
 TERRA SIGILLATA - RANI "MARKIRANI" LIJEK

Ljudi su rano shvatili prednosti trgovačkih marki kao sredstva za identifikaciju porijekla
proizvoda pomoću kojeg se zadobija povjerenje potrošača. Jedan od prvih terapeutskih
agenasa koji su nosili takvu marku još 500 godina p.n.e. bila je Terra Sigillata (zemlja s
pečatom), glinena pločica porijeklom sa mediteranskog otoka Lemnos. Samo u jednom
danu svake godine ova glina se kopala sa padina brda u prisustvu državnih i vjerskih
velikodostojnika. Oprana i rafinirana glina izvaljala bi se u masu određene debljine, iz
koje su se formirale pastile u koje je svećenik utiskivao službeni pečat. Nakon sušenja
na suncu pastile su komercijalno distribuirane u poznatom svijetu. 7
 DIOSKORID – NAUČNIK
Dioscorides: De Materia Medica
PROUČAVA LIJEKOVE

Dioscorid (1. stoljeće n.e.) veoma mnogo je doprinio tranziciji farmacije iz praktične
vještine u naučnu disciplinu.
Kako bi studirao ljekovite tvari Dioskorid se pridružio rimskim armijama u putovanjima
kroz cijeli poznati svijet.
Zapisivao je svoja opažanja i objavio pravila za skupljanje, čuvanje i upotrebu droga.
Njegovi tekstovi smatrani su bazičnom naukom sve do šesnaestog stoljeća.
8
 GALEN - EKSPERIMENTATOR U SASTAVLJANJU LIJEKOVA
Galen je rimski liječnik grčkog porijekla. Liječnik Marka Aurelija..
Galen (130-200. godina n.e.), prakticirao je i podučavao i farmaciju i medicinu u Rimu.
Njegovi principi pripreme i sastavljanja lijekova vladali su u zapadnom svijetu 1500
godina, a njegovo ime još uvijek je povezano sa lijekovima koji se sastavljaju
mehaničkim putem – galenskim pripravcima.

9
 DAMJAN I KOZMA – SVECI ZAŠTITNICI FARMACIJE

Bliskost zdravstvenih profesija, farmacije i medicine izvrsno je ilustrirana kroz Damjana

apotekara i Kozmu ljekara (kraj 3. i početak 4. stoljeća n.e.)
Braća blizanci, kršćani arapskog porijekla, bolesnicima su nudili utjehu vjere i vještinu
liječenja.
Stoljećima je njihov grob u sirijskom gradu Cyprusu bio svetište.
U njihovu čast izgrađene su crkve u Rimu i drugim gradovima (kod nas u Blagaju).
Nakon kanonizacije postali su sveci zaštitnici farmacije i medicine.
10
 U srednjem vijeku klasična znanja iz medicine i
farmacije gotovo su zaboravljena u zapadnoj
Evropi.
Vještina liječenja, kultivacije ljekovitog bilja i
priprema ljekovitog bilja premještena je u
samostane (5. do 12. stoljeće).
Rukopisi sa mnogih strana prevođeni su ili
kopirani u samostanskim knjižnicama. Monasi su
skupljali trave i bilje u poljima, ili su ih uzgajali u
vlastitim baštama.

SREDNJI VIJEK I ISLAMSKO ZLATNO DOBA

Za začetnike farmaceutske nauke smatraju se muslimanski farmaceuti.

Islamski filozofi i naučnici preveli su mnogobrojna djela iz antičkog vremena na arapski i
perzijski jezik i na taj način ih sačuvali, sistematizirali i dogradili.
Integrirali su tradiciju stare Grčke i Rima, Perzije i Indijske Ayurvede.
Evropski naučnici preuzeli su ova znanja kada su se upoznali sa radovima islamskih
medicinskih autora u 12 vijeku.

11
 PRVE APOTEKARSKE PRODAVNICE

Arapi su rastavili apotekarske i liječničke vještine i u kasnom osmom stoljeću, u

Bagdadu (754 g.n.e.) osnovali prve privatne prodavnice lijekova, koje su se kasnije
razvile u apoteke.
Sačuvali su većinu grčkih i rimskih znanja i vještina, dodali vlastita.
Razvili su nova znanja i vještine upotrebom vlastitih resursa i pronalazaka: sirupa,
konzerviranja, destiliranja vode i alkoholnih tekućina.
Zahvaljujući napretku koji su ostvarili islamski farmaceuti u botanici i hemiji dolazi do
razvoja farmakologije kao naučne grane.
12
 ISLAMSKA FARMACIJA

U Arabiji za vrijeme kalifata Abasida 750 godine n.e. osnovana Škola za farmaciju čiji je
najznačajniji predstavnik bio arapski naučnik i filozof Geber.
Alhemičar na dvoru kalifa Harun al Rašida. Otac hemije. Perzijski liječnik, sufijski filozof.
Rođen kao Abu Musa Jabir ibn Hayyan (721?-815?), u Tusu (Perzija), živio je u
gradovima Kufa i Bagdad (Irak).
Pripisuje mu se da je napisao preko 500 monografija.
Geber (latinska transkripcija njegovog arapskog imena) je razvio teoriju, koja je bila
široko prihvaćena u srednjem vijeku i u doba renesanse, da su svi metali sastavljeni od
žive i sumpora i da je moguće prevesti osnovne metale u zlato- modus operandi kasnijih 13
alhemičara
 ISLAMSKA FARMACIJA

Geber se bavio se eksperimentiranjem i izumio preko 20

vrsta danas bazičnog laboratorijskog pribora, uveo metode
destilacije i kristalizacije.
Izumio je carsku vodicu koja omogućava ekstrakciju i
purifikaciju zlata.

Muhammad ibn Zakarya Razi (Rhazes) (865-915), perzijski ljekar, filozof i polimat.
Pedijatar, alkemičar. Medicinska enciklopedija - Kitab al havi ili lat. Continens - udžbenik
na Med.fak. Evrope. Napisao 2 knjige o alkemiji. Promovirao je medicinsku upotrebu
hemijskih komponenata.
Abu al-Quasim al-Zahrawi (Abulcasis) (936-1013). Andaluzija-poznati kirurg. Uveo je
metode pripreme lijekova pomoću sublimacije i destilacije. Njegova knjiga Liber
servitoris objašnjava pripremu osnovnih sastojaka kompleksnih lijekova. Opisao
vanmateričnu trudnoću i nasljednu prirodu hemofilije.
Al-Biruni (973-1050) je napisao jednu od najvrjednijih islamskih farmakologija nazvanu
Kitab al-Saydalah (Knjiga lijekova) u kojoj je detaljno opisao osobine lijekova, istakao
ulogu farmacije te zadatke i obaveze farmaceuta. Perzijski astronom, fizičar,
matematičar, geograf. Krater na Mjesecu dobio ime po njemu.

14
 IBN SINA (AVICENNA) - "PERZIJSKI GALEN"

Među mnogim doprinosima farmaceutskoj i medicinskoj nauci arapske ere izdvaja se

jedan genijalni um – Perzijanac Ibn Sina (oko 980-1037. n.e.), u Evropi poznat po lat.
imenu Avicenna. Rođen u mjestu Belha pored Buhare (danas Uzbekistan)
Farmaceut, pjesnik, liječnik, filozof i diplomat, Ibn Sina je bio intelektualni gigant i
miljenik prinčeva i vladara.
Smatra se najvećim polimatom islamskog “Zlatnog doba”.
Njegovo farmaceutsko učenje bilo je na Zapadu prihvaćeno kao autoritet sve do 17.
stoljeća, a i danas ima dominantni utjecaj na Orijentu.
15
 IBN SINA (AVICENNA) - "PERZIJSKI GALEN"

Ibn Sina je opisao preko 700 ljekovitih pripravaka, njihove osobine, način djelovanja i
indikacije.
“Rasprava o filozofiji” – filozofska i naučna enciklopedija
“Kanon medicine”–5 tomova enciklopedija, medicinski udžbenik na univerzitetima u
Evropi do 17 vijeka.
Čitav volumen “Kanon medicine” posvetio je jednostavnim drogama. Ugledao se na
Galena i Hipokrata.Savjeti za zdrav život (fizička vježba, ishrana, spavanje). 16
Preko 450 djela od kojih je sačuvano oko 240 od toga 150 filozofskih i 40 medicinskih.
 ISLAMSKA FARMACIJA

Veliki uticaj na razvoj farmacije imali su:

Al-Maridini i Ibn al-Wafid (1008-1074), čija djela su štampana na latinskom jeziku u
preko 50 izdanja

Al-Muwaffaq je živio u 10 vijeku. U knjizi “Temelj pravih osobina lijekova” opisao je

arsen oksid, silicijsku kiselinu, razliku između natrijum karbonata i kalijum karbonata,
ukazao je na toksičnost bakarnih i olovnih spojeva. Pisao je i o mogućnosti destilacije
morske vode radi dobijanja pitke vode.

Ibn al-Baitar (1197-1248), arapski farmaceut rođen u Malagi, botaničar, ljekar i naučnik.
“Kompendijum jednostavnih lijekova i hrane”- farmakopeja koja opisuje 1400 biljaka,
namirnica i lijekova , te njihovu upotrebu.

17
 ALHEMIJA U EVROPI

Od Arapa alhemija se proširila preko

Španije u Evropu.

Roger Bacon (1214–1294), također poznat kao Doctor Mirabilis (latinski

“izvanredni učitelj) engleski filozof, franjevac, empirista. Smatra se da je jedan od
prvih evropskih propagatora modernih naučnih metoda. Inspiraciju za svoja
istraživanja nalazio je u radovima ranih islamskih naučnika kao što su Avicena i
andaluzijski polimat Ibn Rushd (Averroes,)
18
 ALHEMIJA U EVROPI

Pseudo-Geber (“lažni Geber") je ime anonimnog alhemičara koji je živio u 14. vijeku
vjerovatno u Španiji.
Napisao je nekoliko knjiga o alhemiji i metalurgiji pod pseudonimom Geber.

Summa perfectionis magisterii

Liber fornacum
De investigatione perfectionis
De inventione veritatis
Testamentum gerberi

Njegova djela su imala snažan upliv na evropske alhemičare srednjeg vijeka.

19
 ALHEMIJA U EVROPI

– Švicarski alhemičar iz 16. vijeka Philippus Paracelsus (Phillip von

Hohenheim)
– Renesansni ljekar, filozof, botaničar, alhemičar, astrolog, okultist.
– Studirao medicinu u Baselu i Beču.
– Prof. na Med.fak.u Baselu
– Paracelsus-veći ili jednak Celsusu-rimskom enciklopedisti iz 1 st.
– Doprinos filozofiji, medicini, toksikologiji, psihoterapiji 20
 ALHEMIJA U EVROPI

– Koristeći iskustva alhemičara, u terapiju uvodi mineralne supstance i

hemijske preparate
– Ovaj način liječenja tzv. ijatrohemija (medicina bazirana na hemiji)
široko je primjenjivan u 17. vijeku
– Dao naziv cinku-zincum, “Doza čini otrov”, laudanum-tinktura
opijuma primjenjivana do 19.st
– Putovao po Evropi-obilazio rudnike
– Napisao knjigu o bolestima rudara u rudnicima metala u kojoj je21
naveo mjere prevencije i tretman bolesti.
 RAZDVAJANJE FARMACIJE
I
MEDICINE U EVROPI

Kad su se muslimani proširili na Španjolsku i južnu Francusku donijeli su u Evropu i

svoju nauku i organizaciju u farmaciji, što je Evropa uskoro prihvatila.
U evropskim zemljama izloženim arapskom utjecaju, farmacija se počela razvijati kao
javna djelatnost. Prve apoteke počele su se otvarati početkom 13. stoljeća (Firenca
1221., Trogir 1271., Mala braća Dubrovnik 1317)
Godine 1241, Frederick II Hohenstaufen, kralj Njemačke, Italije i Burgundije i kralj
Sicilije, donosi "edikt iz Salerna" kojim se zakonskim putem razdvajaju profesije i
odgovornosti farmaceuta i ljekara.
Ljekari nisu mogli izdavati lijekove, a cijene lijekova su bile utvrđene zakonom.
Ovo je postao model za zakonsku regulaciju farmaceutske i liječničke prakse širom
Evrope. 22
 PRVA SLUŽBENA FARMAKOPEJA

Ideja da se napravi farmakopeja koja bi imala službeni status i bila obavezna za sve
apotekare, nastala je u Firenci.
Knjiga Nuovo Receptario, napisana na talijanskom, izdana je 1498. godine i postala
pravni standard za ovaj grad-državu.
Nastala je kao rezultat zajedničkog rada udruženja apotekara i medicinskog društva i
predstavlja jednu od najranijih manifestacija konstruktivnih međuprofesionalnih odnosa.
23
 UDRUŽENJE APOTEKARA LONDON

Trgovina drogama i začinima bila je veoma unosna u srednjem vijeku. Na Britanskim

otocima monopol na ovu trgovinu držao je ceh trgovaca mješovitom robom, koji je imao
jurisdikciju i nad apotekama. Nakon godina upornog truda, apotekari su našli saveznike
među dvorskim ljekarima. Uz nagovor filozofa-političara Francisa Bacona, kralj James I
proglasio je 1617. godine zakon kojim je formirao zasebnu kompaniju poznatu kao
"Master, Wardens and Society of the Art and Mystery of the Apothecaries of the City of
London" – usprkos snažnom protestu trgovačkog ceha. To je bila prva organizacija
farmaceuta u anglo-saksonskom svijetu.

24
NAUČNA DRUŠTVA I AKADEMIJE

U 17. vijeku apoteke postaju stjecišta ljudi

željnih znanja, u njima se vode naučne
rasprave, a od takvih skupova kasnije se
formiraju naučna društva i akademije.

Takvi primjeri su Kraljevsko društvo u

Engleskoj 1662. (Royal Society) i Kraljevska
akademija nauka u Francuskoj 1666.
(Academie Royale des Sciences).

25
 SCHEELE – NAJVEĆI OD FARMACEUTA-HEMIČARA

Carl Wilhelm Scheele (1742-1786.) Njemačko-švedski, farmaceutski hemičar.

Rođen u Stralsundu.
Isaac Asimov mu dao nadimak “hard-luck Scheele”
Brojna hemijska otkrića za koje su drugi dobili zasluge jer su ih prvi publikovali
Joseph Priestley-oksigen
Humphrey Davy-hlor
Radio u apotekama u Malmeu, Štokholmu, Upsali i u Köpingu.
26
 SERTÜRNER – PRVI U HEMIJI ALKALOIDA

Njemački apotekar Friedrich Wilhelm

Adam Sertürner (1783-1841) izolirao je
morfin – glavni narkotički princip opijata,
te je prepoznao i dokazao važnost nove
klase organskih tvari: alkaloida.

CAVENTOU, PELLETIER I KININ

Inspirirani Sertürnerovim eksperimentima s
alkaloidima, dva francuska farmaceuta Pierre-
Joseph Pelletier (1788.-1877., profesor u Parizu) i
Joseph-Bienaimé Caventou (1795.-1877. vojni
farmaceut, kasnije profesor toksikologije i
predsjednik Medicinske akademije u Parizu),
izolirali su emetin iz ipecacuanhae 1817. g. te
strihnin i brucin iz nux vomicae 1818. Godine
1820. obznanili su metode separacije kinina i
cinchonina iz kore cinchone, pripremili čiste soli,
klinički ih testirali i podigli pogone za proizvodnju. I
27
mnoga druga otkrića izašla su iz njihove apoteke –
laboratorije.
 STANISLAS LIMOUSIN – FARMACEUT IZUMITELJ

Stanislas Limousin (1831-1887), francuski apotekar, bio je jedan od onih ljudi sa

jedinstvenim darom za kombiniranje naučnog znanja, tehničkog umijeća i inventivnog
genija. Među mnogim stvarima koje je on uveo u farmaciju i medicinu pomenut ćemo
medicinsku kapaljku, sistem za bojenje otrova te kapsule od tijesta (koje su
prethodile masovnoj proizvodnji želatinskih kapsula). Njegovi najveći doprinosi svakako
su razvoj i usavršavanje aparata za inhalaciju i terapijsku primjenu kisika i izum
staklenih ampula koje mogu biti zatvorene i sterilizirane kako bi se sačuvali rastvori za
28
parenteralnu primjenu (injekcije).
 SUSRET EVROPSKE I AMERIČKE FARMACIJE

Godinama između predstavnika evropske i američke farmacije nije bilo nesuglasica u

oblasti etike i naučnih ciljeva. No na Drugom međunarodnom kongresu farmaceuta, u
Parizu 1867. godine, došlo je do velike razlike u mišljenjima u vezi sa obaveznim
ograničenjima broja apoteka. Kako bi ilustrirao američki, liberalniji pristup, William
Procter, Jr. obratio se skupu riječima: "U Americi nema ni najmanje prepreka za
umnogostručenje broja prodavnica lijekova, osim ekonomskog uspjeha".
29
 STANDARDIZACIJA FARMACIJE

Usprkos profesionalnoj vještini i poštenju farmaceuta 19. stoljeća, dva biljna preparata
pripremljena po istom procesu, rijetko su kada, imala istu snagu. Biljni lijekovi veoma su
varirali u pogledu sadržaja aktivnih alkaloidnih i glukozidnih komponenti. Prvi odgovor na
ovaj problem stigao je kad su Parke, Davis & Company uveli standardizirani "Liquor
Ergotae Purificatus" godine 1879. Dr. Albert Brown Lyons, glavni hemičar u toj kompaniji
razvio je metode određivanja alkaloida. Park i Davis prepoznali su značaj njegovog rada
i, 1883. godine, objavili listu od dvadeset "normalnih tekućina". Park i Davis su bili pioniri
u razvoju farmakoloških i fizioloških standarda u farmaciji.
30
 ERA BIOLOŠKIH LIJEKOVA
1894. godine Behring and Roux
objavili učinkovitost antitoksina
difterije
1955. godine vakcina protiv
poliomijelitisa
RAZVOJ KEMOTERAPIJE
Ernest Fourneau (1872-1949),
unaprijedio je liječenje
sifilisa, trasirao put do
sulfanomidnih spojeva i
lokalnih anestetika, a iz
njegovih laboratorija došle su i
prve grupe kemikalija sa
priznatim antihistaminskim
djelovanjem.
31
 FARMACEUTSKA ISTRAŽIVANJA
Ranije paralelno sa drugim istraživanjima.
Kemijska sinteza antipirina (phenazon)
1883.(Paal-Knorr sinteza) (Ludwig Knorr)
godine dala je inspiraciju i zamah
intenzivnom istraživanju terapeutski
korisnih spojeva. Istraživanja su započeli
Nijemci i oni su dominirali područjem do
kraja I svjetskog rata, kada je vodstvo u
farmaceutskim istraživanjima prešlo u
američke ruke. Farmaceutska istraživanja
postala su samostalna kasnih tridesetih i
ranih četrdesetih godina 20. stoljeća.
FARMACEUTSKA PROIZVODNJA
Farmaceutska proizvodnja kao
djelatnost odvojena od apotekarske
djelatnosti vuče korijene od oko 1600.
godine, dok se kao značajna
djelatnost profilira sredinom 18.
stoljeća. Najprije se razvila u
Njemačkoj, zatim u Engleskoj i
Francuskoj.
32
 ERA ANTIBIOTIKA

Učinak antibiotika je prvi opazio Pasteur 1877. godine.

Druga četvrtina dvadesetog stoljeća označava se kao era antibiotika – novi i dramatičan
zaokret u proizvodnji lijekova. Flemingovom otkriću penicilina 1929. godine nije
slijedio razvoj lijeka i tek su ga 1940. godine istražili Florey i Chain. Pod pritiskom
dešavanja u II svjetskom ratu, farmaceutska industrija razvila je metode masovne
proizvodnje penicilina. Troškovi proizvodnje jedne doze smanjeni su na tek hiljaditi dio
originalnih troškova. U četrdesetim godinama 20. stoljeća brzo su slijedila otkrića
antibiotika. Intenzivna istraživanja u tom području traju i danas u pokušaju da se nađu
33
antibiotici koji će savladati više čovjekovih mikro neprijatelja.
 FARMACIJA U BiH

• U doba samostalne Bosanske države koje je trajalo od kraja IX stoljeća do

polovine XV stoljeća nije postojao niti jedan apotekar i ljekar. Veliki značaj u
liječenju pripada Franjevcima. Praksa u to doba je bila liječenje ljekovitim
biljkama. Tada se i razvija narodna medicina i farmacija.
• U periodu Turske vladavine javljaju se prvi apotekari. Sa sobom donose znanje
iz bogate arapske medicine i farmacije i nove higijenske navike. Dozvoljavaju da
se svi koji žele mogu baviti pravljenjem i prodajom lijekova, tako da Franjevci
nastavljaju nesmetano obavljati svoju djelatnost.
•

34
 FARMACIJA U BiH

• Pored Franjevaca u BiH, veliku ulogu u razvoju farmacije imali su i attari

(arapska riječ za osobu koja se bavi prodajom lijekova).
• Preteče modernih apoteka u Sarajevu se pojavljuju već koncem XV i početkom
XVI stoljeća. Bile su to prodavnice sa ljekovitim travama, medikamentima i
začinima, koje su se nazivale attari.
• Prvi attari u Sarajevu bili su Jevreji, doseljenici iz Španije.

35
 FARMACIJA U BiH

• Po dolasku u Sarajevo Jevreji doktori i medicinari su dobili službu u turskoj

vojci. Pratili su vojnike u bitke, liječili ih, snabdijevali različitim
medikamentima i mirođijama.
• U periodima mira oni su liječili obični narod u svojim attarskim dućanima u
čaršiji. Tako je u XVII stoljeću nastao i attarski esnaf u Sarajevu.
• Vješti u znanju pisali su oni priručnike i ljekaruše (medicinske knjige). Prve
sačuvane ljekaruše datiraju s početka XIX vijeka. Neke od njih su:
Sefardska ljekaruša iz 1820. godine na ladino jeziku, Sefardska ljekaruša iz
1836. godine, Sefardska ljekaruša iz 1840. godine, te Attarski manual
(priručnik) iz 1850.

• Izvorno, ljekaruše su zbirke slojevitih napisa iz kojih se iščitavaju tragovi

antičke grčke, rimske ili pak arapske medicine, no jednako tako sadrže i
magijsko-religiozne rituale te višestoljetnu terapijsku praksu i iskustvo.
• Prve ljekaruše pisane su glagoljicom i bosančicom. .

36
 ZNAČAJNI DATUMI U ISTORIJI FARMACIJE U BiH

1514. Spominje se prva apoteka u Sarajevu, a kasnije i u drugim

gradovima.
1813. Franjevci izdali naredbu o osnivanju apoteka u samostanima
Kreševo, Fojnica i Kraljeva Sutjeska
1868. Otvorena prva apoteka u Tuzli
1879. Zabranjeno nadriljekarstvo zakonskim aktom br.2682 od 22.07.1879.
i uvode se zakonske odredbe o vršenju ljekarske, veterinarske i babske
prakse u BiH
1893. U Sarajevu postojalo pet apoteka, a 1900. radilo je ukupno petnaest
apotekara
1930. U periodu Kraljevine Jugoslavije otvara se veći broj apoteka,
osnivaju se prve veledrogerije i dolazi do razvoja farmaceutske industrije.
Donesen je Zakon o apotekama i nadzoru nad prometom lijekova.
Donesen Zakon o prometu i kontroli narkotičkih droga i lijekova.
1944. Osnovan hemijsko-farmaceutski laboratorij u Tuzli
1949. Ukinute sve koncesije za držanje privatnih apoteka i one postaju
državna svojina
1973. Otvoren Farmaceutski fakultet u Sarajevu
Pred rat u BiH je radilo 250 apoteka i više od 500 diplomiranih farmaceuta
37
 FARMACIJA DANAS I SUTRA

Farmacija, sa svojom tradicijom služenja čovječanstvu dugom 50 vijekova, danas je

priznata i cijenjena profesija. Kao i medicina, prošla je mnoge revolucije, mnogo je
naučila, a morala je i napustiti mnoge stare puteve. Farmaceuti su jedni od najbolje
obrazovanih članova društva. Danas, kada farmaceut u apoteci izdaje ili pripravlja
lijek propisan od liječnika, on pacijentu pruža profesionalnu uslugu koja obuhvata
sva područja rada farmaceuta: edukacije, istraživanja, razvoja, standardizacije,
proizvodnje i distribucije.
38