I B A ’T I BA NG PA RA AN

NG PA G PA L AWAK N G
BOK ABUL ARYO
MGA PARAAN NG PAGPAPALAWAK NG
BOKABULARYO
A. Pormulasyon at Pagbuo ng mga salita
Magagawa ito sa pamamagitan ng mga sumusunod:

1. Paraan ng Paglalapi
May limang uri ng panlapi:
a. Nunlapian - ikinakabit sa unahan ng salitang - ugat
mga halimbawa;
Unlapi Salitang – Ugat Nabuong salita
um anib umanib
I alis ialis
mag lakad maglakad
b. Ginitlapian – ikinakabit sa gitna ng salitang – ugat
mga halimbawa;
Gitlapi Salitang - ugat Nabuong salita
um basa bumasa
in giling giniling
c. Hinunlapian – ikinakabit sa hulihan ng salitang – ugat
mga halimbawa;
Hulapi Salitang – ugat Nabuong salita
an dali Dalian
han sali salihan
in walis walisin
d. Kabilaan – ikinakabit sa unahan at hulihan ng salitang - ugat
mga halimbawa;
Panlaping kabilaan Salitang ugat Nabuong salita
mag – an biro magbiruan
pag – hin sama pagsamahin
e. Laguhan – ikinakabit sa unahan, gitna at hulihan ng salita – ugat
mga halimbawa;
Panlaping Laguhan Salitang ugat Nabuong salita
pag – um – an sakit pagsumakitan
mag – in – an bagoong magbinagoongan

Paglikha ng mga Salita (Morpema)

Makalilikha ng mga salita sa tulong ng mga sumusunod.
(1) Panlaping makangalan – ang mga panlipang makangalan ay ang mga sumusunod;
a. mag – nagbibigay ito ng semantikang pagpapakahulugang pagkakamag – anak o
pagsasamahan. Dalawa lamang ang tinutukoy rito.
mga halimbawa;
mag – kaibigan
mag – ate
mag – bayaw
mag - kabit
b. mang, mam-, man – nagbibigay ng turing sa sematikang hanapbuhay,tungkulin,kinagawian o
ugali. Inuulit ang unang pantig ng salitang – ugat.
mga halimbawa;
mangingisda mambabasa
manlalakbay manananggol
c. taga – ito’y nagbibigay ng kahulugang nagmula sa isang pook at nangangahulugan din na gawain.
mga halimbawa;
taga – bulacan
taga – tacloban
taga – probinsya
tagapunas, tagalinis, tagapagbantay
(Taga+pantanging ngalan ay isinusulat sa malaking titik)
d. Pa – nangangahulugan ito ng kagamitan sa layunin at pag-uutos.
mga halimbawa;
pasakay pakain patuloy
e. –in o hin – ito’y nangangahulugan ng uri ng pagkaluto o pagkakagawa sa isang bagay o kilos.
mga halimbawa;
sinangag pinakbet pinaksiw hinto
f. –na o han – nagbibigay ito ng kahulugang lugar, panahon, palitan ng kilos na nangangailangan ng
pagtutulungan.
mga halimbawa;
bayanihan tambakan tulungan ibigan
g. pa-an o han – nangangahulugan ito ng lugar , sabayang ,pagganap, timpalak at tuntunin.
mga halimbawa;
pamilihan palakasan parunungan
h. ka-an o han – naglalarawan ito ng panahon , kinalalagyan , pagkabasal at pook.
mga halimbawa;
kasiyahan kapistahan kaayusan
(2) Panlaping makauri – ang mga sumusunod ay panlaping makauri at ang kahulugang ibinibgay.
a.Ma – may dalawang pansemantikang isinasaad ang (ma) sa pagiging panlaping makauri:
1.Nagpapakita ito ng pagkamayroon o nag-aangkin ng bagay na sinasabi ng salita.
mga halimbawa;
maayos malayo malapit
2.Nangangahulugan ng marami kapag ito’y itinatambal sa mga pangalan ng mga bagay na nadadama
o nabibilang.
mga halimbawa;
maluwang magubat maipa
b. Ka – ang unlaping ito ay nagbibigay ng tatlong sematikang pahiwatig;
1. Pagkakasama, kaayaon o kalaban
mga halimbawa;
kasama kabayan kasalungat
2. Kaisa o katulad
mga halimbawa;
kauri kakaulay kahawig
c. Kay – nangangahulugan ito ng paghanga o kaya naman ay pagdaramdam.
mga halimbawa;
kay pangit kay inam kay payapa
d,. Maka – may dalawang kahulugan ito gaya ng mga sumusunod;

1. Nangangahulugan ito ng mahilig, kampi at tagapagmalasakit kapag inilalapi sa isang pangngalan o

pang – uring makangalan.
mga halimbawa;
maka-Rizal makatao makabago
2. Umaayon sa sukat mangyari o may kayang gumawa ng isang bagay na ang sabihin ay pinagsama
na mga salita kapag inilapi sa isang tambalan salita.
mga halimbawa;
makabasag-pinggan lihim na pulo
e. Mala – ang unlaping ito ay nagpapahayag sa salitang nilalapian ng kahulugang tila, kaparis, kaanyo
at katulad.
mga halimbawa;
mala-diyosa mala-langit mala-Adonis
f. Mapag – nagbibigay ito sa salitang nilalapian ng kahulugang hirati, palagi, madalas at may ugali.
mga halimbawa;
mapag-paalala mapag-dala mapag-lupid
g. mapang, mapam, mapan – ang ibinigay na kahulugan nito ay magkakatulad na rin ng mapag.
mga halimbawa;
mapanluko mapam-buska – mapang harot mapambawi
h. Pala – ang kahulugang ikinakabit nito ay tulad din ng mapag na palagi, madalas at may ugali.
mga halmbawa;
pala-away palasibangot palasalita
i. pang, pam, pan, - ang kahulugang maibibigay ng unlaping ito ay kasangkapan, kagamitan o
kaukulan.
mga halimbawa;
pang-ayon
Pangngaayod
Pangngamot
Pang-umaga
j. An o han - nagbibigay ito ng kahulugang labis na laki o ng higit n dami sa karaniwan.
mga halimbawa;
matahan(Malaki ang mata)
batuhan(lugar na maraming bato)
palayan(lugar na maraming palay)
3. Salitang nanganganak- (word metamorphism) sa pamamaraang ito, nagkaroon ng ibang
kahulugan ang bawat salitang nalilikha.
mga halimbawa;
bundok kabundokan bulubundukin
4. Jargon – salitang panteknikal na di madaling unawain kung hindi bihasa o nabibilang sa
larangang kinauukulan.
mga halimbawa;
a) Edukasyon b) Teknolohiya
Banghay-aralin google
motibasyon usb
pagtataya software
5. Pagpapares – katangian ng mga salita na may magkamukha o magkasalungat gamit na sadyang
pinagsama.
mga halimbawa;
aso’t pusa kape’t gatas tubig at langis
6. Pagpapangkat- pangkat – mga salitang may iisang uri o kalasipikasyon na pinaghahanay ang
kanilang katangaian.
mga halimbawa;
kulay-pula, berde, dilaw
sayaw-pandanggo, tinikling, sayaw sa bangko
paarlan-BulSU, RMTU, TSU
7. Saliatng Polysemy/Polysemous – salitang may iba’t ibang kahulugan alinsunod sa gamit.
mga halibawa;
Boy Board
lalaki papel
tauhan sapin
guwardiya lupon
8. Akronym – proseso ng pagpapaikli ng mga salita upang makabuo ng isang makabuluhang salita.
mga halimbawa;
KWF – Komisyon sa Wikang Filipino
USB – Universal Serial Bus
PNU – Philippine Normal University
B. Panghihiram ng mga salita – Buhay ang wikang Filipino kaya’t kailangan tayong manghiram.
Wika ni Alfonso Santiago , patay lamang ang wikang hindi nanghihiram.Yumayaman ang wika ng
alinmang bansa sa panghihiram ng mga salita dahil kailangan ito tungo sa modernisasyon maging
ito man ay hiram, panteknikal o panliteral.
mga halimbawa;
Ksatila Intsik Hapon Ingles Arabic Italyano Pranses
1. sibuyas tokwa kimono titser alcohol macaroni kabaret
2. tinidor lola/lelang apa bag kendi ispagheti tsalet
3. aparador kuya karate basket magasin opera prinsipe
C. Paggamit ng Diksyunaryo – Ayon sa mga mananaliksik maaari tayong gumamit ng
diksyunaryo para sa mabisang paraan ng pagpapalawak ng bokabularyo. Dala nito ay wastong
baybay , gamit , katawagan , etimolohiya at paghahati ng mga salita. Mayroong mga mahihirap na
terminolohiya na sa diksyunaryo lamang makikita upang maging gabay natin sa pagsulat at pagbasa.
mga halimbawa;
1. abbreviate daglatin
2. abode tirahan
3. abridge paigsiin
4. absolution kapatawaran
5. abstain mangilin
6. abundance sagana
7. accomplice kasabwat
8. accuracy ganap na kawastuan
9. Acknowledgement pagkilala
10. adapt dalubhasa
MGA TERMINOLOHIYA SA IBA’T IBANG
DISIPLINA
1. Terminolohiyang Pang-Edukasyon
1.Abstract – buod,mahirap unawain
2.Activism – aktibismo
3.Banking education – pagbabangkong edukasyon
4.Bases – adj . Mga batayan
5.Codification – alintuntunin o kadipikasyon
6.Cognition – kaalaman
7.Espouse – yakapin,paniwalaan ang isang idolohiya
8.Fill – punuin,laman
9.Generated – nakalikha,pinasimulan
10.Ignorance – kamangmanga,kawalang malay
 2. Terminong Panrehiyon
1.Absolute – buo , lubos , ganap
2.Absolutizing – pagpapalubos
3.Common reflection – karaniwang pagninilay-nilay
4.Epoch – kapanahunan
5.Fatalism – payalismo,paniniwala sa tadhana
6.Generosity – kagandahang-loob
7.Good – mabait
8.Haunt – binabagabag
9.Inherited – namana
10.Intentionality – paghahangad, pagkukusa
 3. Mga Idyoma
1.Demythologizing – bubuwagin ang mito , sisirain ang dating paniniwala
2.Downtrodden – api, apihan , siil
3.False perception – maling paniniwala
4.Grounds idiom – kaangkapan
5.Hypertrophied – sobra na paglaki , labis na paglago
6.iLLusion – guni-guni , maling akala
7.Jasperian split – consciousness
8.Mechanically – parang makina sa pagkilos
9.Naïve – walang muwang
10.Periodically – sa bawat panahon , pana-panahon
 4.Terminong Pampilosopikal
1.Abandon – itinapon , kapabayaan , iniwanan
2.Acceessible – mararating, malalapitan
3.Barbaric – barbaro
4.Concession – korisyon o pagpapahimuhod
5.Dialogies – dayalojik , nakikipagdayalogo
6.Deceptive words – mapanlinlang na pananalita
7.Egoistic interests of the oppressors – pansariling kagustuhan ng maniniil
8.Fatal – nakamamatay
9.Historical – pangkasaysayan
10.Intern measures – bilang pansamantalang pamamaraan
TAPOS
TY