ТАКТИКА НА ТЕХНИЧКА СЛУЖБА

ОДРЖУВАЊЕ

Полковник Леко Младеновски

 Поим
• Планска и организиранa дејност во која командите и
едниците во која стручните органи со пропишани мерки
ги користат расположивите ресурси за обезбедување
соодветен степен на исправност на ТМС.
• Збир на превентивни и корективни мерки и активности
кои се превземаат за да ТМС се одржат или повторно
вратат во исправна состојба. Обезбедување на
дефинирана расположливост и надежност на МС во
текот на целиот негов животен век (циклус).
• Исправноста за поединечно МС може да биде:
– ниво неопходен за извршување на сите предвидени мисии т.е.
функционална исправност
– ниво кој обезбедува потребни технички карактеристики за
пропишан временски период на експлоатација т.е. техничка
исправност.
 Вовед
• Сите ТМС подлежат на стареење и губење на
функционални својства т.е исправна работа;

• За воените (борбени) технички средства исправноста на

средството може да биде пресудно за успех или
преживување.
 Вовед
• Уште пред да се произведе ТМС (во фазата на дизајнирање)
конструкторите и корисниците и логистичарите анализираат:
– Кои ќе бидат перформансите на ТМС;
– Во кои услови ќе се користи;
– Колку надежно ќе биде (колку често ќе има откази);
– Како (причина) ќе настануваат отказите (дефектите);
– На кој начин ќе се поправат дефектите.

• Се подготвува почетен (нацрт) концепт за одржување кој ќе

дефинира:
– Кои активности за одржување ќе се вршат;
– Како ќе се вршат (технологија, опрема);
– Кога ќе се вршат (периодичност);
– Кој ќе ги врши (стручност);
– Каде ќе се вршат (организација).
 Вовед
• Ресурс на средство. Период за кое се очекува дека
исправно ќе работи т.е. функционалните карактеристики
ќе бидат во зададените (посакувани) граници.
– Временски ресурс;
– Експлоатационен ресурс (работни часови, број на активирања и
сл.)
• Најважни логистички фактори на квалитетот на ТМС се;
– Надежност (reliability);
– Погодност за одржување (maintainability);
– Подготвеност/готовност/расположивост (availability).
• Општо прифатена кратенка за овие фактори е RMA
(reliability, maintainability, availability)
 Вовед
• Од карактеристиките на секоја компонента на
средството може да се определи:
– Како ќе откаже (причина)
– Кога ќе откаже;
– Последици од отказот;

• Врз основ на горните податоци активностите за

одржување се групираат во логичен план за одржување
и поправки.
 Надежност
• Првпат се размислува за надежност помеѓу две светски
војни.
• Иницијално преку размислување за безбедност во
авијацијата (авио превозот).
• ’32-’42 Се поставиле барања авионите исправно да
работат и до 100 000 часа.
• Во 2-ра светска војна армијата на САД (на далечниот
исток) добива покомплексни средства кои често се
расипувале па и до 60% биле неисправни.
• Оперативната подготвеност на сложените системи
(авиони, радари, тенкови и сл.) во корејската војна
паѓала и до 30%.
 Надежност
• Дефиниција: “ веројатност дека средството ќе ја изврши
функцијата во зададените услови и во зададениот временски
период “
• При експериментално (статистичко) одредување надежноста се
пресметува според изразот:
n - m(t) n
n - вкупен број на примероци во експериментот R(t) =  = 1 - 
m(t) - вкупно откажани средства во времето (т) n
m(t)
• Вистинската надежност на средството се разликува од она утврдена
во експериментот или пресметаната во текот на развојот на
средството. Се нарекува оперативна и се изразува као:
Rо= Rt . Rp . Re
Rt - технолошка (пресметана) надежност
Rp- производна надежност (зависна од стабилноста на производниот процес, контролата и др.)
Re- експлоатациска надежност (зависна од правилноста на употребата и одржувањето)

• Во анализите на надежноста се зема само производот на првите

два члена т.е. технолошката и производната надежност и истиот се
нарекува техничка или инхерентна надежност.
 Надежност
• Комплементарна величина на надежноста е ненадежноста
(веројатност за отказ/дефект) која се изразува како: F(t) = 1- R(t);
• Функција на густина на откази во текот на времето е првиот извод
од ненадежноста
f(t)=F(t)/dt

• Експериментално f(t) се одредува на тој начин што се регистрира

бројот на откажаните елементи (откази) во сите временски
(меѓусебно еднакви) интервали па врз основ на тоа се прави
таканаречен историограм на отказите од кој F(t) се добива со
помош на изразот:
n (t, t)
f(t) = 
N . t
 n(t,t) број на откази во интервалот t а во околина на времето t
– N број на елементите на почетокот на испитувањето
 t траење на временскиот интервал
 Надежност
• Интезитетот (густина) на отказите (t) е густина на
веројатноста за отказ на делот во моментот т под услов
да истиот не откажал до тој момент.

n (t,t)
(т) =   откази/час
N(t) . t

• Може да се одреди и од изразот:

f(t)
(т) = 
R(t)
 Надежност
• Функцијата (дистрибуција на отказите f(t)) се
определува на следниот начин:
1. се собираат податоци за отказите (од експлоатација или
експериментално)
2. се прави историограм на отказите
3. се црта функција на густината на отказите
4. се претпоставува аналитички израз за функцијата на густината
на отказите
5. се тестира (проверува) претпоставката во однос на
статистичките податоци
6. ако не се сложуваат резултатите од претпоставената функција
со собраните податоци се зема (претпоставува) нов аналитички
израз за функцијата и постапката се повторува се до добивање
на задоволителен (доволно точен ) резултат.
 Надежност
R(t) F(t) f(t) (t)
 t
R(t) =  1 - F(t)
 f(t) dt
exp - (t) dt
0

т t
F(t) = 1 - R(t) 
 f(t) dt 1-exp- (t)dt
0 0

t
f(t) = - dR(t) / dt dF(t) / dt 
(t).exp- (t)dt
0

- dR(t) / dt dF(t)/dt 
(t) =   
Р(t) F(t) F(t) / f(f) dt

Дококу се познава една од функците лесно tможе да се определат другите.

• Обично до функцијата (на пример за дистрибуција на
отказите f(t) ) се доаѓа на следниот начин:
1. се собираат податоци за отказите (од експлоатација или
експериментално);
2. се прави историограм на отказите;
3. се црта функција на густината на отказите;
4. се претпоставува аналитички израз за функцијата на густината
на отказите;
5. се тестира (проверува) претпоставката во однос на
статистичките податоци;
6. ако не се сложуваат резултатите од претпоставената функција
со собраните податоци се зема (претпоставува) нов аналитички
израз за функцијата и постапката се повторува се до добивање
на задоволителен (доволно точен ) резултат.
 Надежност
• Во практиката најчесто се среќаваат четири облици на
кривата (функцијата) на густината на отказите ((t)):
1. Експоненцијална која се среќава најчесто , одредена е со еден
параметар и најширока примена наоѓа во описот на законитоста
на отказите кај електричните компоненти.
2. Weibull-ова која се применува за опишување на отказите кај
механичките елементи кај кои надежноста опаѓа поради абење
и трошење, понекогаш се користи и за опишување на
законитоста на отказите кај електричните елементи но само во
почетниот период. Одредена е со три параметри.
3. Нормална функција на густината на отказите најчесто наоѓа
примена кај деловите кај кои на отказите најмногу влијае
времето (стареењето) преку механичко абење, замор на
материјалот, корозија и.т.н.
4. Гама функција на густината на отказите се користи ако има
повеќе причини за отказите а секој од причините има сопствена
експонен­цијална распределба на густината на отказите.
 Надежност
• Доколку функционирањето на некој елемент (склоп) е
директно зависно од функционирањето на некој друг
сметаме дека тие се во сериска врска т.е. отказот на
едниот предизвикува отказ на целиот ланец и нивната
вкупна надежност се пресметува како:

Rv = R1*R2*R3*. . . *Rn

R1 R2 R3 Rn
 Надежност
• Во случај кога склопот (системот) функционира се
додека не откаже и последниот елемент се говори за
паралелна конфигурација при што надежноста се
пресметува преку изразот:

• Fv = F1*F2 . F3 . . . . . Fn

• Односно
• Rv = 1-Fv = 1- (F1 . F2 . F3 . . . . . Fn)

R1 R2 R2 Rn
F1 F2 F2 Fn
 Надежност
• При анализа на надежноста на сложено ТМС:
– ТМС се разложува на функционални целини со познати надежности.
– За разложеното ТМС се црта блок дијаграм на надежноста.
• Овој дијаграм се разликува од механичка или електронска
функционална шема на ТМС и служи за анализа на веројатноста на
отказ на ТМС при отказ на некој составен дел.

40К 35К 110К 15К 130К 35К

45К 120К 10К 35К 90К 55К

 Надежност
• Во практика надежноста се искажува како средно време
помеѓу откази (mean time between failures) MTBF;
• Со погоден избор на компоненти со соодветна
надежност може да се влијае на времето и активностите
за одржување.

40К 35К 110К 15К 130К 35К

45К 120К 10К 35К 90К 55К

 Надежност
• Ваква оцена на надежноста на системот претставува првична
анализа и се користи за оценка на разни варијанти
(алтернативи) за технички решенија на ТМС во текот на
развојот.
• Доколку при анализата на надежноста на некое ТМС се
покаже дека истата не е на потребно ниво постојат четири
основни начини за подобрување на истата:

1. Со избор и контрола на составните делови при развојот на ТМС.

2. Со заштита на елементите со помала надежност.
3. Со растеретување на составните делови (смалување на работната
оптовареност на делот или вградување на дел со поголеме номинална
моќност/издржливост).
4. Со редунданција (вградување на резервен дел кој ќе ја врши
функцијата на работниот дел во случај на негов отказ)
 Надежност
• Со цел рационализација на трошоците за одржување
можат времињата на замена на деловите подогно да се
групираат;

40К 40К 100К 10К 100К 40К

40К 100К 10К 40К 100К 50К

- Зголемување на надежност => поквалитетни делови

- Намалување на надежност
 Расположивост/готовост
• Од значење за корисникот на средството е колку истото
ќе може да го користи кога ќе му затреба.
Ова карактеристика се нарекува: подготвеност,
готовност, расположивост (availability).
• Претставува веројатност дека средството ќе биде на
располагање (достапно) на корисникот и дека ќе може
да ја започне својата функција.
• Периодот (времетраењето) во кој средството не е
расположиво зависи од повеќе стохастички фактори
помеѓу кои:
– борбените оштетувања на ТМС ------влијание на околината
– расипливоста на ТМС --------------------надежност
– поправливоста на ТМС ------------------погодност за одржување
– можност за одржување ------------------организација на ТСл.
 Расположивост/готовост
Tп Tа Tл Tч Tао

t
T0 Tз

• Тп- време на превентивно одржување;

• То-средно време помеѓу откази (MTBF)
• Тз-вкупно време на застој (MDT/MTTR)
• Тао-средно време на поправка (физичко отстранување на кварот)
• Та-средно административно време (пријава, трбување делови и др.)
• Тл-средно логистичко време (транспорт, опрема, кадар, р/д, и др.)
• Тч-средно време на чекање за да средството се земе во работа

Гледано низ времињата на застој и одржување/поправка готовноста би се

пресметувала како:
А=То/(То+Тз)
 Расположивост/готовност
• Поради многуте фактори кои влијаат на готовноста на
ТМС се дефинираат следните видови на готовост:
– сопствена (инхерентна) готовост;
– достигната готовост (опфаќа и време за превентивно одрж.);
– оперативна готовост (опфаќ сите времиња на застој);
– готовост на контингент (процент на исправност од вкупен број);
• Готовноста е важна од аспект на проценка на
материјално техничките можности на единицата да води
операции;
• Покрај надежноста (времето на безотказна ребота)
видливо е дека на готовноста влијае и времето на
поправка.
• Овој фактор се нарекува погодност за одржување или
„одржливост„.
 Погодност за одржување
• Се дефинира како веројатност дека поправките
под одредени услови ќе се вршат за определено
време.

• На пример: 90% веројатност е дека ако се расипе

делот „Х“ ќе биде поправен за време до 1 час.

• Се искажува преку средно време на поправки (mean

time to repair MTTR) или (mean down time MDT);

• Поради стохастичката природа на времињата за

поправка за нивна анализа се користи аналогни
математички модели на моделите за надежност.
 Погодност за одржување
• Се подобрува со:
– Соодветен дизајн, прикладно (пристапно) позиционирање на
деловите кои почесто се заменуваат;
– Видливост на делови кои почесто се заменуваат;
– Прегледност на индикатори на состојбата на склоповите;
– Едноставно логично обележување на делови, склопови
дијагностички точки и пропишани вредности;
– Модуларност на конфигурацијата;
– Поедноставување на опремата за одржување;
– Водење ажурна евиденција за состојбата на ТМС;
– Автоматска дијагностика, калибрација и детекција на откази;
– Детална техничка литература.
– Флексибилност на термините за одржување;
 Расположливост/готовност
• Дефинирани повеќе видови на готовност:
– Сопствена (инхерентна) готовност која зависи само од
надежноста и погодноста за одржување;

– Достигната готовност која покрај сопствента ги зема предвид и

превентивните одржувања;

– Оперативна готовност ги опфаќа сите потребни времиња за

поправка т.е зависи од системот за поддршка;

– Готовност на контингент која претпоставува дека секогаш некои

средства ќе бидат недостапни подради одржување.

– Борбена готовност која меѓу другите фактори ги зема предвид и

можните оштетувања во војаната.
 Расположивост/готовност
• Готовноста е мерило за успешноста на средствосто и
системот за поддршка;
• Заедно со функционалната подобност и надежност ја
искажуваат ефективноста „Е“ на средството;
Е ( t ) = ФП( t ) * Г( t ) * Р( t )
• Кога ќе се земат предвид и трошоците за одржување на
средството се добива мера за ефикасност на
вложените средства за опемување.

ЕФЕКТИВНОСТ
ЕФИКАСНОСТ = 
ТЖЦ