BALKANSKI RATOVI

(1912-1913)
Vukmirov Ivana
Lukić Dušan
Početak 20. veka na Balkanu, obeležen dramatičnim i prelomnim
zbivanjima, najavljivao je sve radikalnije promene. Balkanski
narodi koji su decenijama unazad pokušavali da se oslobode
turske vladavine kako bunama, tako i ratovima, bili su nestrpljivi
da završe delo nacionalnog oslobodjenja. U jesen 1911. godine
vodjen je italijansko-turski rat u kome je Italija osvojila više
turskih vijaleta u Africi. Naredne godine albanski ustanici su
zauzeli nekoliko gradova i u avgustu ušli u Skopje. U isto vreme
sve su izraženije bile austrougarske i nemačke namere da
kontrolišu Balkan, težeći osvajanju istoka. Male balkanske države
pratile su ova dešavanja sa nadom i strepnjom. Imperijalni
planovi velikih sila pretili su da ugroze i dotadašnje uspehe u
borbi za državnu nezavisnost. Jedno vreme stvarao se utisak da
ceo Balkan vri u očekivanju odsudne borbe.
BALKANSKI SAVEZ

Balkanski savez formiran je 1912. godine. Predstavljao je grupu

država udruženih u saveznike, uoči Balkanskih ratova. Članice
Balkanskog saveza bile su Srbija, Crna Gora, Bugarska i Grčka.
Idejni tvorac Balkanskog saveza bio je srpski predsednik vlade i
ministar spoljnih poslova Milovan Milovanović. Osnivanje
Balkanskog saveza bilo je od posebnog značaja za Srbiju, kojoj je
pretila opasnost od severnog suseda – Austrougarske monarhije.
Ciljevi saveza u Prvom balkanskom ratu, bili su oslobadjanje
preostalih delova Balkana od osmanske vlasti i suzbijanje
interesa Austrougarske i Nemačke za ekspanziju prema istoku. U
Drugom balkanskom ratu, saveznici su se udružili protiv
Bugarske, koja je prva i bez objave rata napala Srbiju kod
Bregalnice.
Objavom rata Turskoj od strane Crne Gore 8. oktobra 1912. zvanično je
počeo Prvi balkanski rat. Odmah nakon Crne Gore, prema sporazumu,
rat Turskoj objavile su i Srbija, Bugarska i Grčka. Velike sile ni sada nisu
bile za rat, pa su čim je rat počeo uputile zajedničku poruku da bez
obzira na njegov ishod, promena teritorija na Balkanu neće biti
dopuštena. Srpska vojska, kojoj se pridružio i veliki broj dobrovoljaca, za
cilj je imala oslobođenje Kosova i Metohije i čitave Stare Srbije. Već na
samom početku rata, krajem oktobra 1912. Srbi su odneli pobedu u bici
na Kumanovu. Zatim je usledio prodor ka Skoplju, a onda i pobeda kod
Bitolja sredinom novembra. Naporedo sa ovim akcijama oslobođeno je
Kosovo i vojska je, preko severne Albanije, izašla na jadransku obalu,
čime je ispunjen jedan od ciljeva Srbije.

PRVI BALKANSKI RAT

Grci su za to vreme zauzeli Solun, Crna Gora je zaustavljena kod
Skadra, a i bugarska vojska je bila dosta uspešna. Na inicijativu
Turske da velike sile posreduju da se rat prekine, u decembru
1913. godine potpisano je primirje i organizovana konferencija u
Londonu. Od zemalja članica Balkanskog saveza traženo je da
povuku vojsku sa pojedinih osvojenih teritorija, a Austro-Ugarska
je Srbiji i Crnoj Gori zapretila i ratom ukoliko ne ispune zahteve.
Krajem novembra iste godine proglašeno je stvaranje Albanije, uz
podršku Dvojne monarhije, čime je Srbija izgubila izlaz na more.
Za to vreme je u Turskoj došlo do prevrata, a nova vlada je odbila
da se odrekne izgubljenih teritorija čime je rat produžen.
U nastavku rata je Bugarska uz pomoć srpske teške artiljerije
zauzela Jedrene, Crna Gora je zauzela Skadar 1913. godine. Svoje
napredovanje je nastavila i Grčka.
Austro-Ugarska je ponovila svoje pretnje i ponovo tražila
povratak teritorija. Kako Bugarska nije bila spremna da ispuni
deo savezničkog ugovora koji se odnosio na vojnu pomoć Srbiji u
eventualnom ratu sa Dvojnom monarhijom, Srbija i Crna gora su
morali da se povuku i popuste.

Prvi balkanski rat završen je Londonskim mirom koji je potpisan

30. maja 1913. Turska je u ratu izgubila sve teritorije na Balkanu,
izuzev okoline Carigrada.
Srbija se, pod pritiskom Austro-Ugarske nakon Prvog balkanskog rata, povukla sa
Jadranskog mora, ali je kao nadoknadu za to tražila teritorije u Vardarskoj Makedoniji
koje je zauzela. Bugarska je te teritorije želela za sebe. Sa druge strane, Bugarska
nije mogla da se dogovori ni sa Grčkom, pošto su obe zemlje želele Solun i Trakiju.
Grčka i Srbija sklopile su savez zbog zajedničkih interesa. Za to vreme Austro-
Ugarska je podsticala sukob i podržavala Bugarsku vladu koja je odbila
posredovanje ruskog cara u Sporu sa Srbijom.
Konačno, u noći između 29. i 30.juna 1913. godine bugarska vojska je, bez objave
rata, napala srpsku vojsku na reci Bregalnici. Ovo je bio i početak Drugog
balkanskog rata. U rat protiv Bugarske ušle su i Grčka, Crna Gora, Rumunija i Truska.
Bugarska vojska poražena je od srpske u bici na Bregalnici, te je primirje zatražila
već 20. jula. Mirovni sporazum potpisan je u Bukureštu 10. avgusta 1913. čime je
Srbija dobila istočni deo Vardarske Makedonije. Grčka je dobila Egejsku Makedoniju i
deo Trakije, Rumunija južnu Dobrudžu, dok je Turskoj vraćeno Jedrene sa okolinom.

DRUGI BALKANSKI RAT

POSLEDICE BALKANSKIH RATOVA

Nakon balkanskih ratova, Turska je ostala bez gotovo svih

teritorija na Balkanu. Ukinuti su i feudalni odnosi. Bugarska je
dobila izlaz na Egejsko more. Srbija je oslobodila Kosovo i
Metohiju i Staru Srbiju. Svoju teritoriju proširila je na oko 40
hiljada kvadratnih kilometara, a broj stanovnika povećala za 1,5
miliona. Srbija je iz ratova, pored navedenih uvećanja, imala i
velike gubitke u ranjenim i poginulim vojnicima (poginulo oko
50.000). Crna Gora je ipak predala Skadar, a Grčka je
udvostručila svoju teritoriju i broj stanovnika. Velike sile stvorile
su Albaniju.