WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Postępowanie karne, cywilne

Plan lekcji
1. Postępowanie karne
1.1. Naczelne zasady procesu
1.2. Etapy procesu karnego
1.3. Środki odwoławcze od wyroku
2. Postępowanie cywilne
2.1. Rodzaje postępowania cywilnego
2.2. Sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym
2.3. Postępowanie nieprocesowe
2.4. Przebieg procesu cywilnego
 Postępowanie karne - naczelne zasady procesu
Zasada prawdy materialnej – spoczywający na sądzie obowiązek rekonstrukcji
fragmentu przeszłości, w którym doszło do przestępstwa.

Zasada obiektywizmu – konieczność bezstronnego stosunku sędziego do stron

procesu.

Zasada domniemania niewinności

– oskarżonego należy traktować
tak, jakby był niewinny, dopóki nie
udowodni mu się winy.

In dubio (pro reo) – w razie

wątpliwości rozstrzygać na korzyść
oskarżonego.
 Postępowanie karne - naczelne zasady procesu
Zasada prawa do obrony – oskarżony w trakcie procesu ma prawo korzystać z pomocy
obrońcy. Jeśli oskarżonego nie stać na obrońcę, może zażądać obrońcy z urzędu.

Zasada publiczności – zasada jawności procesu. Pełni ona funkcję edukacyjną i daje
społeczeństwu możliwość sprawowania kontroli nad pracą sądów. W niektórych
sytuacjach (m.in. ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa) może zostać
ograniczona.

Zasada równouprawnienia stron – oznacza, że strony procesu mają podobne

uprawnienia i prawo do stosowania podobnych środków, np. przesłuchiwania
świadków, stosowania środków odwoławczych.
Zasada inkwizycyjności – polega na tym, że niezależnie od stron sąd sam zbiera
dowody i sam ustala okoliczności sprawy.
 Postępowanie karne – etapy procesu
1. Postępowanie przygotowawcze jest to etap rozpoczynający proces karny. Może
mieć postać śledztwa lub dochodzenia. W czasie jego trwania odpowiednie organy
podejmują działania mające na celu wyjaśnienie sprawy, m.in. Przesłuchania świadków,
zbieranie dowodów. Dochodzenie jest prowadzone w sprawach lżejszych i prowadzi je
zwykle policja. W wypadku przestępstw cięższych jest prowadzone śledztwo, nad
którym nadzór sprawuje prokurator.

2. Postępowanie główne rozpoczyna się wniesieniem aktu oskarżenia przez

oskarżyciela do właściwego sądu i składa się z kilku etapów. Najważniejszym z niech
jest rozprawa przed sądem pierwszej instancji. W zależności od rodzaju i wagi
przestępstwa postępowanie odbywa się przed sądem rejonowym lub okręgowym. W
czasie procesu sąd zapoznaje się z dowodami, m.in. zeznaniami świadków, opiniami
biegłych, dowodami rzeczowymi. Rozprawa kończy się wydaniem wyroku, czyli
orzeczenia skazującego lub uniewinniającego. Sąd może także wydać postanowienie o
zawieszeniu lub umorzeniu postępowania.
 Postępowanie karne – etapy procesu
3. Postępowanie apelacyjne wszczyna się na skutek wniesienia przez stronę środków
odwoławczych postępowania przed sądem drugiej instancji. Odbywa się na podobnych
zasadach jak postępowanie główne, jednak miejsce ławników zajmują zawodowi
sędziowie.

4. Postępowanie wykonawcze Ławnik Sędzia Ławnik

protokolant
rozpoczyna się w chwili
uprawomocnienia wyroku na
wniosek sądu, który przesyła Miejsce zeznań
odpowiedniemu organowi (np. świadków
policji) wniosek o wykonaniu prokurator

Oskarżony
Obrońca
wyroku.

Publiczność

Sala sądowa w procesie karnym

Postępowanie karne – środki odwoławcze od wyroku

Zażalenie jest skierowane przeciwko postanowieniom sądu. Może być wnoszone

przez strony w terminie siedmiu dni od daty wydania postanowienia.

Apelacja to odwołanie od
nieprawomocnego wyroku sądu
pierwszej instancji do sądu drugiej
instancji. Apelację można wnieść
w ciągu 14 dni od daty doręczenia
wyroku wraz z uzasadnieniem.
Apelacja może dotyczyć sytuacji
naruszenia prawa w czasie
postępowania, nieuzasadnionego
wymiaru kary oraz ustalenia stanu
faktycznego.
Postępowanie karne – środki odwoławcze od wyroku

Kasacja to nadzwyczajny środek

odwoławczy od wyroku sądu
drugiej instancji z powodu
naruszenia prawa i procedur w
czasie procesu.
Prawo jej wniesienia mają strony
procesu i inne podmioty (m.in.
Rzecznik Praw Obywatelskich,
Prokurator Generalny).
Termin jej wniesienia to 30 dni od
dnia doręczenia orzeczenia wraz z
uzasadnieniem.
Funkcję sądu kasacyjnego w
sprawach karnych i cywilnych
sprawuje Sąd Najwyższy.
Postępowanie cywilne

Rodzaje postępowania cywilnego

Procesowe Nieprocesowe

• wszczynane • nie ma dwóch

przez osobę, przeciwstawnych
która dochodzi stron, są tylko
swoich praw, uczestniczy,
• występują w • może być
nim dwie strony, wszczęte z
które mają urzędu lub na
sprzeczne wniosek.
interesy.
 Postępowanie cywilne – sprawy rozpatrywane w
postępowaniu cywilnym

W postępowaniu cywilnym wyróżnia się

sprawy:

• z zakresu prawa cywilnego (m.in. sprawy o

ubezwłasnowolnienie, sprawy spadkowe),
• z zakresu prawa rodzinnego i
opiekuńczego (m.in. sprawy o
unieważnienie małżeństwa, separację,
uznanie dziecka, przysposobienie),
• wskazane przez ustawy oraz sprawy
gospodarcze (np. z zakresu ochrony
konkurencji, uznania umowy za
nieprawidłową),
• z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych (np. przyznanie zasiłku,
odszkodowania).
 Postępowanie cywilne – postępowanie
nieprocesowe
• W postępowaniu nieprocesowym rozpatruje się takie sprawy, jak uznanie za
zmarłego, stwierdzenie zgonu, ubezwłasnowolnienie, kuratela, opieka,
przysposobienie, ogłoszenie testamentu, przyjęcie spadku, dokonywanie wpisów
do rejestru i inne sprawy, które nie mają charakteru sporu między stronami.

• większość spraw odbywa się przed sądem

rejonowym, wyjątek stanowią sprawy o separację i
ubezwłasnowolnienie, które prowadzi sąd
okręgowy.

• w większości spraw orzeka jeden sędzia bez udziału

ławników. Wyjątkiem są niektóre sprawy z zakresu
prawa rodzinnego, m.in. o przysposobienie.
Większość czynności w postępowaniu rejestrowym
może wykonać referendarz sądowy (urzędnik sądowy
posiadający w pewnych sprawach uprawnienia
sądu).
 Postępowanie cywilne – postępowanie
nieprocesowe

• podobnie jak w wypadku postępowania procesowego, sąd może przesłuchiwać

świadków, biegłych, a także żądać od uczestników pisemnych wyjaśnień.

• orzeczenia sądu mają charakter

postanowień.

• od postanowień sądu pierwszej

instancji dotyczących istoty sprawy
przysługuje apelacja.
W pozostałych sytuacjach przysługuje
zażalenie.
Orzeczenie referendarza można
zaskarżyć do sądu rejonowego.
 Postępowanie cywilne – przebieg procesu
cywilnego

• Proces cywilny jest wszczynany w wyniku powództwa, czyli na żądanie udzielenia

ochrony prawnej,
• strona, która uważa, że jej uprawnienia zostały naruszone wnosi do sądu pismo
procesowe,
• pozew, w zależności od charakteru sprawy, wnosi się do sądu okręgowego lub
rejonowego,

• głównym etapem procesu jest rozprawa przed

sądem. Sąd może orzekać w składzie
jednoosobowym lub trzyosobowym (sędzia
zawodowy i dwóch ławników), w zależności od
rodzaju sprawy,
• dowodami w procesie cywilnym są m.in.
zeznania świadków, dokumenty, oględziny,
opinie biegłych.
 Postępowanie cywilne – przebieg procesu
cywilnego

• Stronami w czasie rozprawy są powód (strona, która kieruje do sądu pozew) i

pozwany (strona, przeciw której wytacza się powództwo),
• w przeciwieństwie do procesu karnego materiał procesowy przygotowują tylko
strony procesu,

• postępowanie kończy się orzeczeniem sądu, które może mieć charakter wyroku,
postanowienia lub zarządzenia,

• istnieje możliwość odwołania się od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu

drugiej instancji. Sąd drugiej instancji obraduje w składzie trzech sędziów
zawodowych,

• środkami odwoławczymi są apelacja, kasacja (funkcję sądu kasacyjnego w

sprawach cywilnych pełni Sąd Najwyższy) oraz zażalenie.
Postępowanie cywilne – przebieg procesu
cywilnego
Sala sądowa w procesie cywilnym

Protokolant
Protokolant
Ławnik Sędzia Ławnik
Strona powodowa lub

Miejsce
zeznań
jej reprezentant

Strona pozwana lub jej

świadków

reprezentant
Publiczność
 Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.