Systemy wyborcze

teoria i funkcjonowanie
Prawo konstytucyjne
porównawcze (II)
 Systemy wyborcze - konstytucja
 Stopień konstytucjonalizacji metod wyborczych jest zazwyczaj
niewielki
 Konstytucje określają podstawowe zasady prawa
wyborczego, stanowią o składzie parlamentu i jego kadencji,
czasami gwarantują reprezentację mniejszością narodowym
 Szczegóły najczęściej umieszczane są w ustawach –
ordynacja wyborcza
 Konstytucja RP – art. 96: powszechność, bezpośredniość,
równość, tajność głosowania, proporcjonalność (Sejm) oraz
art. 97 ust. 2: powszechność, bezpośredniość, tajność
głosowania (Senat)
 Wybory
 Podjecie przez ogół uprawnionych obywateli decyzji o
tym kto – w ich imieniu – jest uprawniony do podejmowania w
czasie wyznaczonym granicami kadencji, wiążących
rozstrzygnięć na arenie parlamentarnej
 Wybory pełnią funkcję udzielenia inwestytury do rządzenia
oraz egzekwowania odpowiedzialności politycznej
 Nie zapewniają jednak decydującego wpływu wyborcy na
kształt koalicji parlamentarnej (w systemach wielopartyjnych)
 Nie gwarantują bezpośredniego wpływu wyborców na kształt
partyjny gabinetu
 Nie zabezpieczają automatycznie, choć zwiększają
prawdopodobieństwo, zgodności decyzji podejmowanych na
arenie parlamentarnej i rządowej z faktycznymi preferencjami
wyborców
 Elementy systemu wyborczego
 Kształt i rozmiar okręgu wyborczego
 Jest to ogół wyborców zamieszkujących określone terytorium
uprawniony do głosowania na tych samych kandydatów (te
same listy partyjne)
 Kształt: słabo czy gęsto zaludniony, ludność wiejska, miejska,
itp.
 Geografia wyborcza: możliwość manipulowania granicami
okręgów (nadreprezentacja lub niedoreprezentacja określonych
grup społecznych)
 Rozmiar: liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa
wyborców, waha się od 1 (okręgi jednomandatowe) do wartości
równej liczbie miejsc w parlamencie (okręgiem jest cały kraj –
Holandia, Izrael)
 Okręgi nie muszą być równe, przeciętny rozmiar okręgu
oznaczamy dzieląc liczbę miejsc w parlamencie przez liczbę
okręgów)
 Elementy systemu wyborczego
 Przeciętny „koszt” uzyskania jednego miejsca w
parlamencie
 Mierzony jest liczbą głosów potrzebnych do jego zdobycia
 liczba oddanych w okręgu głosów – 1 / liczba miejsc w okręgu
+ liczba partii - 1

 Uprawnienia wyborcy w trakcie głosowania

 Kategoryczne: gdy wyborca posiada jeden głos, który oddaje
na jednego kandydata (listę partyjną)
 Porządkujące: ma on możliwość oznaczenia kolejności
kandydatów na liście, jej przestawienia, kumulacji większej
liczby głosów w stosunku do osoby jednego kandydata, bądź
zestawienia kandydatów z poszczególnych list
 Elementy systemu wyborczego
 Formuła wyborcza: zespół reguł rozstrzygających o tym,
który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu oraz w
jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez
daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów
 Jest to również źródło deformacji systemu wyborczego czyli
niezgodności podziału mandatów z faktycznymi
preferencjami wyborców wyrażonymi w głosowaniu
 Klauzula zaporowa: sztuczny próg poparcia, którego
przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale
mandatów
 Wyrównawcza dystrybucja mandatów: możliwość
dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie całego
kraju, celem zmniejszenia strat partii, które zostały
poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych i są w
związku z tym podreprezentowane
 Typologia systemów wyborczych

 Pluralistyczne
 Większości absolutnej
 Semiproporcjonalne
 Proporcjonalne
 Systemy pluralistyczne
 Wariant pierwszy: głosowanie w okręgach
jednomandatowych, kandydatów zgłaszają partie polityczne,
do uzyskania mandatów wystarcza uzyskanie względnej liczby
głosów (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada)
 Wariant drugi: głosowanie w okręgach wielomandatowych,
wyborca posiada tyle głosów ile jest mandatów do obsadzenia
w danym okręgu. Za wybranych uważa się tych kandydatów,
którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów (Turcja,
Polska – Senat)
 Nie ma tutaj znaczenia procent głosów uzyskanych w skali
kraju, najlepiej sprawdza się w systemach dwupartyjnych
 Duże zniekształcenia: I m 26%, II m, III m po 25%, IV m
24%
 Głosowanie strategiczne: wbrew preferencjom głosuje się na
przedstawicieli najsilniejszych partii
 Systemy większości absolutnej
 Wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych,
kandydat musi zdobyć poparcie ponad 50% głosujących w
danym okręgu
 W przypadku nie uzyskania przez żadnego z kandydatów
takiej liczby głosów są dwie możliwości:
 System powtórnego głosowania: odbywa się II tura, w
której uczestniczą kandydaci z największą liczbą głosów
(dwóch - wybory prezydenckie we Francji, ci którzy
przekroczyli 12,5% - wybory parlamentarne w e Francji)
 System alternatywnego głosowania: nie ma drugiej
tury, natomiast wyborca musi wyrazić preferencyjną
kolejność wśród kandydatów; kolejno „pierwsze”, „drugie”,
„trzecie” miejsca. Suma tych preferencji pozwala na
ustalenie kandydatów z największym poparciem, przy czym
po każdej rundzie eliminuje się kandydata z najmniejszą
liczbą głosów
 Systemy większości absolutnej
 System alternatywnego głosowania:
 A: 29 147, B: 20 448, C: 18 991, D: 18 307, E: 13 171,
F: 9 205
 Odpada w I turze liczenia kandydat F, a jego głosy rozdziela
się pomiędzy pozostałych kandydatów, biorąc pod uwagę
uzyskane przez nich „drugie” miejsca
 A: 30 033 (+886), B: 23 218 (+2 770), C: 20 339 (+1 348),
D: 21 808 (+3 501), E: 13 995 (+824)
 Odpada kandydat E, itd.
 W powyższym przypadku (wzięty z wyborów w Australii)
ostatecznie mandat uzyskał kandydat C.
 Ten system deformuje głosy i zniekształca preferencje !!!
 System semiproporcjonalny
 Zwany też systemem SNTV
 The Single Non-Transferable Vote
 Każdy wyborca posiada tylko jeden głos, głosowanie
odbywa się w okręgach wielomandatowych, a mandaty
otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno największą
liczbę głosów
 System ten ze względu na możliwość rozproszenia głosów,
zmusza partie polityczne do ostrożnego nominowania
kandydatów, z reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba
mandatów w okręgu
 Systemy proporcjonalne
 Dwa rodzaje: system list partyjnych oraz STV (The Single
Transerable Vote)
 Wśród systemów list wyborczych można wyróżnić systemy
w których
 1. Cały obszar państwa stanowi jeden okręg wyborczy,
partie biorące udział w wyborach zgłaszają listy krajowe,
podział mandatów następuje na szczeblu kraju (Holandia,
Izrael)
 2. Istnieją listy regionalne lub lokalne ale podział
mandatów dokonuje się na szczeblu ogólnokrajowym
 3. Istnieją listy regionalne lub lokalne, podział mandatów
dokonuje się na szczeblu okręgu wyborczego
 4. Podział mandatów dokonuje się na szczeblu okręgu, ale
istnieje tzw. wyrównawcza dystrybucja na poziomie
ogólnokrajowym
 Systemy proporcjonalne
 Ze względu na możliwość określenia przez wyborcę
preferencji personalnych w ramach listy, możemy
wyróżnić systemy, w których:
 1. Dokonywanie wyboru kandydatów w ramach listy jest
niemożliwe, wyborca może wskazać tylko listę, na którą
głosuje
 2. Wyborca ma prawo do wskazania preferowanych
kandydatów w ramach jednej listy
 3. Wyborca ma prawo głosować na kandydatów z list
różnych partii, a więc praktycznie może układać własną
listę kandydatów
 Systemy proporcjonalne
 Formuła d’Hondta: najbardziej rozpowszechniona metoda,
polega na dzieleniu liczby głosów uzyskanych przez
poszczególne partie w okręgu wyborczym przez kolejne liczby
całkowite
 Jest on korzystny dla partii większych i silniejszych

Wynik Partia A Partia B Partia C

Uzyskany 30000 20000 9000

Dzielony / 2 15000 10000 4500

Dzielony / 3 10000 6666 3000

 Systemy proporcjonalne
 Formuła Sainte-Lague: polega na dzieleniu liczby głosów
uzyskanych przez poszczególne partie w okręgu
wyborczym przez kolejne liczby nieparzyste (w
zmodyfikowanej wersji pierwszy dzielnik to 1,4)
 Metoda korzystniejsza dla partii małych

Wynik Partia A Partia B Partia C

Uzyskany 30000 20000 9000

Dzielony / 3 10000 6666 3000

Dzielony / 5 6000 4000 1800