UVOD U SPORTSKU MEDICINU

I ANTROPOMETRIJA
Prof. dr sci. med. Momčilo Pavlović

pavlovic.vsovsu@gmail.com
• Medicina sporta je relativno mlada medicinska grana koja
se bavi fiziološkim promenama u organizmu uzrokovanih
fizičkim naporom

Cilj sportske medicine

•Definisanje optimalnih fizičkih opterećenja i higijensko-
dijetetskog režima koji bi omogućili porast sportskih
dostignuća, očuvanje i unapređenje zdravlja, kao i
prevenciju, kurativu i rehabilitaciju različitih oboljenja i
povreda
• Borba protiv nedozvoljenih sredstava u sportu
Segmenti zdravstvene zaštite sportista
• Preventivni (zdravstveni) sistematski pregledi
• Delokrug rada sportskog lekara
• Medicinsko obezbeđenje na takmičenjima
• Borba protiv dopinga
 PREVENTIVNI ZDRAVSTVENI PREGLEDI

• Ove preglede obavljaju specijalisti sportske medicine u

specijalizovanim sportsko-medicinskim ustanovama
(dispanzerima i ambulantama sportske medicine,
zavodima i institutima)
• Ciljevi preventivnih sportskih pregleda su: očuvanje i
unapređenje zdravlja i radne sposobnosti učesnika u
sportu, pravilno usmeravanje u sportu, kao i prevencija
oboljevanja, povređivanja i drugih poremećaja zdravlja i
invalidnosti tokom bavljenja sportom
• Osim preventivnih pregleda, ovde se sprovodi i kurativa
i rehabilitacija sportista, a takođe se vrše i funkcionalna
ispitivanja
 DELOKRUG RADA SPORTSKOG LEKARA
• Obavlja kontrolu zdravstvenog stanja putem
preventivnih zdravstvenih pregleda svih kategorija, kako
sportista, tako i sudija, delegata i trenera
• On takođe leči bolesne/povređene sportiste uz pomoć
sportskog traumatologa i specijaliste za fizikalnu
medicinu i rehabilitaciju
• Klubski lekar obavlja i funkcionalno testiranje
psihofizičkih sposobnosti sportista što ima veliki značaj
za trenere. Na taj način omogućava selekciju, koja je
važan preduslov u postizanju vrhunskih sportskih
rezultata
• Sarađuje sa nutricionistom i prati najnovije stavove i
dostignuća iz ishrane sportista
 MEDICINSKO OBEZBEĐENJE NA TAKMIČENJIMA
• Sportska takmičenja, bez obzira na rang i nivo kao i na
uzrast sportista, moraju biti medicinski obezbeđena
• Prilikom planiranja medicinskog obezbeđenja treba uvek
uzeti u obzir prirodu sporta, broj učesnika, okolinu i rizik
povređivanja

BORBA PROTIV DOPINGA

• O problemu dopinga vodi računa Olimpijski komitet Vlade,
međunarodna udruženja koja povezuju stručnjake u sportu, sportski
savezi i Međunarodno udruženje sportske medicine (Fewderation
International de Medicine Sportive-FIMS)
• Borba protiv dopinga se odvija na više nivoa, pri čemu klubski lekar
ima ključnu ulogu jer je u neposrednom kontaktu sa sportistom i
trenerima
U SVETU…
• 1912. god. prvi kongres naučnih istraživanja u sportu
(Oberhof, Nemačka)
• 1913. god. prvi put upotrebljen izraz sportski lekar
• 1928. god. formirano Međunarodno udruženje sportske
medicine
Federation International de Medicine Sportive – FIMS ( St.
Moritz)

A KOD NAS…
• 1842. god. dr Dimitrije Radulović brani doktorska tezu
- Lekarska gimnastika -
• 1925. god. organizovani lekarski pregledi sportista u Beogradu
• 1936. god. osnovana prva sportska ambulanta u
Beogradu
• 1945. god. formirana Sekcija za sportsku medicinu u
okviru Srpskog lekarskog društva
• 1959. god. uvedena specijalizacija fiskulturne medicine
• 1970. na Medicinskom fakultetu u Beogradu formirana
Katedra za sportsku medicinu
• 1971. god. formiran Institut za medicinu sporta
 ANTROPOMETRIJA
• Antropometrija (antropos-čovek, metros-merenje) je grana
medicine koja se bavi merenjem morfoloških i funkcionalnih
parametara
• Sve mere i izvedene vrednosti se upoređuju sa već utvrđenim,
opšte prihvaćenim, standardima razvrstanim po starosnoj dobi,
polu, vrsti sporta i disciplini
• Sagledavanje napretka, odnosno nazadovanja
određenih antropometrijskih mera (poređenjem podataka
uzastopnih merenja sprovedenih u odgovarajućim vremenskim
razmacima)
• Usmerava sportiste prema disciplinama u kojima dati telesni sklop
najviše pogoduje ostvarenju optimalnih rezultata
MERENJE ANTROPOMETRIJSKIH VARIJABLI SE RADI PREMA
INTERNACIONALNOM BIOLOŠKOM PROGRAMU (IBP) KOJI
IMA 39 LINEARNIH MERA:
Težina tela, visina (dužina) tela, sedeća visina, dijametar kolenog
zgloba (bikondilarna širina težina kosti), dijametar skočnog zgloba
(širina skočnog zgloba), visina tibiale, dužina podkolenice, dužina
stopala, obim nadkolenice, obim podkolenice, dužina ruke, dužina
nadlaktice, dužina podlaktice, dijametar lakatnog zgloba
(bikondilarna širina nadlaktične kosti), širina pesnice (zapešća),
širina šake, obim nadlaktice opružene (u relaksiranom položaju),
obim nadlaktice – savijene (pri kontrakciji), širina ramena
(biakromialni raspon), širina grudnog koša, dubina grudnog
koša, obim grudnog koša, dužina noge (visina spinae iliacae
anterior superior), širina karlice, dužina karlice, visina glave, širina
glave, širina donje vilice (širina donjeg dela lica), širina lica,
morfološka visina lica, širina usta, debljina usana, visina nosa,
širina nosa, kožni nabor nadlaktice (nad m. triceps brachi i), kožni
napor na leđima (subskapularni), kožni nabor na trbuhu,
suprasteralna visina, obim glave
ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE – MERENJE VISINE

Merenje visine - stadiometar

Frankfurdska ravan

Merenja se vrše ujutro zbog sleganja pršljenova - kod dece

do 0,5 cm, odrasilih i do 2 cm
ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE – MERENJE TEŽINE

Preko 15 kg

Do 15 Kg

•Težina se meri najbolje ujutro, posle pražnjenja mokraćne

bešike i creva u donjem vešu
• Medicinska  decimalna vaga obezbeđuje tačnost merenja
rezultata od 100 g, a prenosna sa tačnošću od 500 gr
ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE – MERENJE OBIMA

• Plastificirana santimetarska traka (tačnost od 0,5 cm)

• Metalna merna traka (tačnost od 0,1 cm)

• Traka sa staklenim vlaknima

 MERENJE DEBLJINE POTKOŽNOG MASNOG TKIVA
- DEBLJINE KOŽNIH NABORA

← Kaliper

• Prema dogovoru merenja se vrše na levoj strani tela

• Nabor kože se podigne sa dva prsta (palac i kažiprst), a
otvoreni kaliper se postavi na kožu ispod vrhova prstiju i
ostavi da se spontano zatvara nekoliko sekundi
• Za to vreme kaliper pritiskuje silom od 1 kg na 1 cm 2
• Kazaljka se posle 2-3 sekunde kratkotrajno smiri i ova
vrednost u milimetrima se očita
MERENJE SE VRŠI IZNAD
1. Tricepsa
2. Bicepsa
3. Ispod vrha skapule
4. Na trbuhu
• Obzirom na veliku varijabilnost rezultata merenja debljine
jednog kožnog nabora kod iste osobe, neophodno je da se
merenje uzastopno ponovi barem tri puta

•Kao konačan rezultat merenja uzima se srednja izmerena

vrednost debljine nekog nabora

• Rezultati se sabiraju i upoređuju sa odgovarajućim

tablicama
 ANALIZA SASTAVA TELA POMOĆU
BIOELEKTRIČNE IMPENDANCE
BIA (BIO IMPEDANCE ANALISYS)

•Putem metalnih elektroda na površini stajne platforme šalje

se slab (50khz, 800µA), siguran električni signal kroz telo
• Osim masnog tkiva i viscelarnog masnog tkiva
analizatori mere i mišićnu masu, vodu (posebno
intracelularnu i ekstracelularnu), te izračunava indeks telesne
mase - ITM (BMI), bazalni metabolizam, metaboličku starost,
predviđenu koštanu masu i dnevni unos kalorija - DUK (DCI)
ANTROPOMETRIJSKO MERENJE U PRAKTIČNE SVRHE

• Sticanje objektivne predstave o stanju telesnog razvoja

ispitivane osobe, čemu naročito doprinosi međusobno
poređenje izmerenih antropometrijskih mera

• Sagledavanje napretka, odnosno nazadovanja određenih

antropometrijskih mera (poređenjem podataka uzastopnih
merenja sprovedenih u odgovarajućim vremenskim
razmacima)

• Pravovremeno usmeravanje sportista takmičara prema

određenim sportskim disciplinama
 ANTROPOMETRIJSKO MERENJE U VEĆIM
GRUPAMA ISPITANIKA
• Merenje antropometrijskih parametara  obavlja se u toku
prepodneva (od 7 do 13 časova)

• Instrumenti su standardne izrade i baždareni su

svakodnevno pre početka i u toku merenja nakon 10
izmerenih ispitanika
• Ispitanici se mere u sali za antropometrijsko merenje. Sala
mora biti dovoljno prostrana i osvetljena, a temperatura
vazduha takva da se svučeni ispitanici osećaju prijatno (od
170C do 220C)

• U sali je pre početka merenja neophodno pripremiti dva

radna mesta za merenja. Razmak između tih mesta mora da
bude najmanje 5 metara
• Sva merenja obavljaju pet merioca, s tim što svaki od njih
izvršava uvek ista merenja. Jedan od merilaca meri 
telesnu visinu i telesnu masu, drugi  meri dijametre, treći
obime, četvrti potkožno masno tkivo, a peti zapisuje
rezultate merenja

• Ispitanici koji se mere su bosi, a na sebi imaju samo

sportske gaćice

• Rezultati merenja čitaju se dok je instrument na merenom

parametru ispitanika, a osoba koja evidentira podatke radi
kontrole, glasno ponavlja rezultate pre upisa u karton
ispitanika
OCENA STANJA UHRANJENOSTI - ODRASLI
ITM=TEŽINA U KILOGRAMIMA/(VISINA U M)2

<18,5 Pothranjenost

18,5-24,9 Normalna telesna težina

25-29,9 Prekomerna težina

30-34,9 Gojaznost i stepena

35-39,9 Gojaznost II stepena

≥40 Gojaznost III stepena

 PRERASPODELA MASTI U OGRANIZMU

•Esencijalne (duboke, visceralne): funkcija u reprodukciji,

zaštiti organa, proizvodnji i lučenju estrogena
– Muškarci 3%
– Žene 12-15%

•Potkožne: zaliha energije

– Muškarci 12%
– Žene 11%
 OCENA RASTA I RAZVOJA - DECA
• Poređenje sa odgovarajućim krivuljama za telesnu masu i
telesnu dužinu prema uzrastu i polu – određivanje
percentilne krivulje rasta
•Percentilne krivulje rasta su pogodne za dugoročno
praćenje razvoja određeneg deteta, obzirom da percentilna
krivulja odražava njegov genetski određen potencijal rasta
•Svako odstupanje detetove težine ili visine tokom
dugoročnog praćenja izvan prvobitne krivulje rasta, treba
da upozori na moguće patološke uzroke
• Nakon dojenačkog perioda obično je dovoljno pratiti
telesnu težinu i visinu jedanput godišnje
KRIVULJE RASTA
1. Centar of disese control and prevention (CDC) 2000 god.
2. Svetska zdravstvena organizacija (WHO) 2006 god.
 OCENA STANJA UHRANJENOSTI - DECA
ITM=TEŽINA U KILOGRAMIMA/(VISINA U M)2

Poređenje ITM sa percentilnim krivuljama

EUROPEAN CHILDHOOD OBESITY GROUP 1995

90-97 Percentila - prekomerna telesna masa
>97 Percentila juvenilna debljina

CENTAR OF DISESE CONTROL AND PREVENTION

85-94 Percentila umerena gojaznost
≥95 Percentila gojaznost
HVALA NA PAŽNJI