KABANATA IV

MGA BATAYANG KAALAMAN SA MGA

TEORYA SA PANANALIKSIK NA AKMA
SA LIPUNANG PILIPINO
A. KAHULUGAN AT KAHALAGAHAN NG
TEORYA
• Ayon kina Nuncio at Nuncio (2004), ang
teorya ay binubuo ng mga
pagsasapangungusap ng mga ideya at
dalumat-salita na nagpapaliwanag sa
relasyon ng pagkakaugnay-ugnay ng mga
konsepto tungkol sa kaganapan,
karanasan at penomenon.
• Ito ay sa pagitan ng realidad at
dalumat-salita.
• Ito ay itinuturing na wika at
makawika dahil ito ay
gumagamit, lumilinang ng mga
salitang ‘di payak at
nakikipagtalastasan para
maunawaan.
• Ayon sa aklat na Talaban:
Komunikasyon, Pagbasa, at
Pananaliksik, na sa paghahanap ng
teoryang gagamitin, ipinapayong
dapat itong suriing mabuti ng
mananaliksik upang maisaalang-
alang ang kaugnayan nito sa paksa at
balangkas ng pag-aaral.
• Kaugnay nito, sa konteksto na maka-
Pilipinong pananaliksik, hindi uunlad
ang wika ng teorya at pagteteorya sa
Araling Filipino kung hindi wikang
Filipino ang gagamitin, liban na
lamang sa kung nasa ibang bansa na
ibayong pananaw ang ginagamit.
B. TEORYANG MARXISMO TUNGO SA
KAPAYAPAANG NAKABATAY SA KATARUNGAN
• Ang Marxismo, ay isang kalipunan ng
mga sosyalistang doktrina na itinatag
nina Karl Marx at Friedrich Engels na
may matibay na paniniwalang ang
kapitalistang lipunan ang tunay na
dahilan ng paghihirap ng mga taong
nananahan dito.
• Sinasabi ng mga Marxista na dehado ang
kalagayan ng mga manggagawa dahil sa
kinasasangkapan lamang sila ng mga
nasabing kapitalista habang patuloy sila sa
pagkamal ng salapi at pagyaman.
• Sa pagsusuri, hindi matatamo ang
pagkakapantay-pantay sa ganitong
sistema ng kaayusan.
• Habang yumayaman ang kapitalista, ay
lalong naghihirap ang mga manggagawa.
• Subalit, darating ang panahong hindi
matitiis ng mga mangagawa ang pang-aapi
sa kanilang pagkatao at kakalat ang
rebolusyon.
• Samakatuwid, nais ng mga Marxista
ang isang klase ng lipunang may
tunay na kalayaan, pagkakapantay-
pantay at katarungan. Sa lipunang
yaon ay wala nang maniniil.
• Ang Partido Komunista ng Pilipinas o
Community Party of the Philippines at
National Democratic Front, ang mga
nagtaguyod ng simulaing Marxista.
Naniniwala ang mga myembro ng
nasabing organisasyon na ang paghihirap
ng mga Pilipino mula noon hanggang sa
kasalukuyang panahon ay produkto ng
kawalan ng pagkakapantay-pantay sa
lipunang Pilipino.
• Bilang teorya, ito ay magagamit sa
mga paksang pampananaliksik na
may kaugnayan sa sumusunod na
usapin: 1. migrasyon at diaspora, 2.
karahasan ng mga kababaihan, 3.
pang-aabuso ng mga manggagawa, 4.
kahirapan, 5. globalisasyon at iba
pang kaugnay ng mga ito.
C. SIKOLOHIYANG PILIPINO: SIKOLOHIYANG
NAKABATAY SA KULTURA, KASAYSAYAN, AT
WIKANG KATUTUBO
• Ayon kay Dr. Virgilio G. Enriquez, ang
Sikolohiyang Pilipino ay ang sikolohiyang bunga
ng karanasan, pambansang identidad, at
oryentasyong Pilipino (Daluyan, 2015).
• Tuon nito ang buhayin ang pambansang
identidad at kamalayan ng mga Pilipino,
pakikisangkot sa mga isyung panlipunan at
gawaing panlipunan, at sikolohiya ng wika at
kultura.
• Sa pag-aaral ng Sikolohiyang Pilipino,
mahalagang dukalin at unawain ang
konsepto ng kapwa o shared identity.
• Sa katunayan, kung paano makipagkapwa
ang tao, matutuklasan din ang kanyang
panlipunang sikolohiya at pananaw sa
mundo.
• Ang pakikipagkapuwa, ang
pinakamahalagang sikolohiko at
pilosopikal na konsepto ng Sikolohiyang
Pilipino.
• Maituturing ka na hindi ibang-tao kung ikaw ay
marunong ng sumusunod: 1.
pakikitungo/transaksyon/paggalang (Level of
Amenity/Civility), 2. pakikisalamuha/interaksyon
(Level of Mixing), 3.
pakikilahok/pakikisama/pagsama (Level of
Joining), 4. pakikibagay/pagsunod (Level of
Conforming), 5. Pakikisama/pakikiayon (Level of
Adjusting), 6. Pakikipagpalagayang loob /pagiging
maunawain/pagiging katanggap-tanggap (Level of
Mutual Trust), 7. Pakikisangkot/pakikialam (Level
of Getting Involve), 8. pakikiisa/pagkakaisa (Level
of Fusion.Oneness). (Enriquez, 1985, 2017)
• Mahalaga ang pag-unawa sa mga
salitang nabanggit sapagkat sa
konteksto ng lipunang Pilipino, ang
mga ito ay may espisipikong
kahulugan.
• Sa katunayan, ang pag-aaral ng wika
ay isa sa mga pundamental na saligan
ng Sikolohiyang Pilipino.
• Bukod sa wika, mahalagang batayan din ng
Sikolohiyang Pilipino ang kinagisnang
sikolohiya: 1. mga aral at ritwal ng mga babaylan
at katalonan mga dalangin, bulong, kuwentong-
bayan, alamat, at epiko, 2. ang tao at ang
kanyang diwa, 3. ang panahon ng pagbabagong-
isip, 4. ang panahon ng pagpapahalaga sa kilos
at kakayahan ng tao, 5. ang panahon ng
pagpapahalaga sa suliranin ng lipunan na
tumatalakay sa pagpapanaog ng mga
sikolohistang Pilipino mula sa kanilang toreng
gareng.
• Samantala, bunsod din ng
pagkakatatag ng Sikolohiyang
Pilipino ay nabuo din ang maka-
Pilipinong metodo sa pangangalap ng
datos na binanggit nina Pe-Pua at
Marcelino (2002) gaya ng:
• 1. pagtatanong-tanong (Pe-Pua,
1989), 2. pagmamasid-masid
(Bennagen, 1985), 3. Panunuluyan
(San Juan at Soriaga, 1985), 4.
Pakikipagkuwentuhan (Orteza, 1997),
5. pakapa-kapa (Torres, 1992), at 6.
ginabayang talakayari (Bennagen,
1985, sa Geronimo, et al., 2017).
• Samakatuwid, akmang gamitin ang
pananaw ng Sikolohiyang Pilipino sa
mga pananaliksik sa kasaysayan,
kultura, at wika ng mga Pilipino na
nakatuon sa paraan ng pag-iisip at
pagpapakahulugan ng mga
partisipant o saklaw ng pag-aaral.
D. BATAYANG KAALAMAN SA PANTAYONG
PANANAW BILANG LENTE SA MAKA-
PILIPINONG PAG-AARAL NG KASAYSAYAN
• Ang Pantayong Pananaw ay isang maka-
Pilipinong lenteng pangkasaysayan na binuo ni
Dr. Zeus Salazar na kinilala bilang Ama ng
Bagong Kasaysayan.
• Ayon kay Chua (1989), ang Pantayong
Pananaw ay ang pag-aaral ng kasaysayan natin
sa ating sariling perspektiba gamit ang mga
konsepto/dalumat at isang wikang
maiintindihan ng lahat.
• Ito ay mula sa salitang tayo. Sa
madaling salita, ito ay mga kwento at
kasaysayan ng Pilipinong isinalaysay
ng mga Pilipino at para sa mga
Pilipino.
• Para sa Pantayong Pananaw, dapat
ang pagkukwento ay nasa wikang
naiintindihan ng halos lahat ng
Pilipino- at sa panahong ito, ito ay
ang wikang Filipino.
• Samakatuwid, tumutukoy ito bilang isang
maka-Pilipinong pagtingin sa pag-aaral ng
kasaysayan.
• Sa huli, sinasabing napapaloob ang
kabuuan ng Pantayong Pananaw sa
pagkakaugnay-ugnay ng mga katangian,
kahalagahan, kaalaman, karunungan,
hangarin, kaugalian, pagdadasal at
karanasan ng isang kabuuang
pangkalinangan- kabuuang nababalot at
ipinapahayag sa pamamagitan ng isang
wika.
• Dagdag pa ni Salazar, magkakaroon
lamang ng Pantayong Pananaw kapag
gumagamit ang lipunan at kalinangan
ng Pilipinas ng mga konsepto at ugali
na alam ng lahat ang kahulugan na
magiging talastasang bayan (Salazar,
1997).
E. INTERSECTIONALITY: TEORYANG
FEMINISMO
• Batay sa tala, ang Intersectionality Theory ay
isang feminismong sosyolohikal na teoryang
nabuo noong 1989 ni Crenshaw, isang critical
legal scholar na Amerkano.
• Nagsimula ito nang tangkaing ipaliwanag at
surii ang kalagayan ng mga babae sa Estados
Unidos partikular na ang kalagayan ng black
women (women of color).
• Para kay Crenshaw, ang teoryang
Intersectionality ay naglalarawan kung paano
ang iba’t ibang paraan ng diskriminasyon ay
nararanasan o kung paanong ang
diskriminasyon ay bunsod ng magkakaiba
subalit magkakaugnay na elementong bumubuo
sa tao o lipunan.
• Sa kabuuan, layunin ng teorya na ito na tugunan
ang rasismo, patriyarkang lipunan, opresyon ng
lahi, at iba pang uri ng diskriminasyon na
lumilikha ng ‘ di pantay na pagtingin sa mga
kababaihan.
• Sa kabilang banda, ayon kay Dr. Olena
Hankivsky, ang Intersectionality bilang
teorya ay nakabatay sa paniniwalang ang
buhay ng tao ay multi-dimensyonal at
komplikado.
• Kaugnay nito, sinabi rin ni Symington na
ito ay nag-ugat sa prinsipyong ang tao ay
nabubuhay sa multiple layered identities
na nagmula sa pakikipag-ugnayan (social
relations) at nakaugat sa kasaysayan.
• Subalit nililinaw ng teoryang ito na ang
pagkakaroon ng kombinasyon ng mga
identidad ay hindi isang pahirap o ‘di dapat
ituring na problema, bagkus ito ay dapat
ituring na tagapagbigay ng iba’t ibang
karanasan.
• Samakatuwid, sa pagsusuri ng
intersectionality bilang teorya, layunin nito na
ipakita ang mas makahulugang pagkakaiba at
pagkakatulad ng bawat tao upang malagpasan
ang diskriminasyon upang tunay na
maramdaman ang karapatang pantao.
F. PANTAWANG PANANAW: TAWA BILANG
KRITIKA
• Ang Pantawang Pananaw ay produkto ng
kritikal na isipan at malikhaing
imahinasyon nina Dr. Rhoderick Nuncio
at Elizabeth Morales-Nuncio (2004). Ito
ay nangangahulugang tawa bilang kritika
sa mga isyu at tauhan sa lipunan.
• Ang pantawa bilang pang + tawa ay
pag-angkin at pagtukoy sa
kakanyahan at kakayahan ng tawa
bilang kritika.
Ganito ang paglalarawan nina
Nuncio at Nuncio (2004) sa konsepto
ng tawa at pananaw:
 (Ang tawa) ay reaksyong pandamdam.
Isang mekanismo ng damdamin na
nagbibigay ng laman sa puwang o
guwang sa damdamin ng isang taong
malungkutin o taong naghahanap ng
kasiyahan sa buhay. Kaya’t mahihinuha sa
sikolohiya ng tao ang paglikha ng iba’t
ibang pamamaraan (maaaring bagay,
persona, o mga pangyayaring nagiging
tampulan ng katatawanan) na
magpapaaliw sa kanya.
 Tumutukoy (ang pananaw) sa pag-iisip ng
tao. Pinagninilayan o pinag-iisipan ng tao
ang pagkakaroon ng pananaw. Sa pagbuo ng
pananaw, inaabot ng tao ang kahalagahan o
kabalintunaan ng isang pangyayari. Kung
isang interpretasyon ang pananaw,
maituturing ito bilang kritika- na tumutukoy
sa pagbasa ng karanasan, teksto, at kultura
na inuunawa sa perspektiba at kamalayan.
Samakatuwid, ang pananaw ay kritikal na
pagbasa na nakaugat sa kontekstong
panlipunan.
• Ang Pantawang Pananaw ay may limang
mahahalagang elemento. Ang mga ito ay
ang: 1) midyum, 2) konteksto, 3) kontent o
anyo, 4) aktor at 5) manonood.
• Ang midyum ay daluyan kung saan
nagiging laganap ang pantawang
pananaw. Ito ay maaaring radyo,
etablado, kalye, o telebisyon. Nakapaloob
din ang mga kwentong-bayan, sainete,
drama, bodabil, dulang panradyo at
impersonasyon.
• Ang mga nagsisiganap/aktor ang
tinaguriang mga puso, aktor, komedyante,
at impersoneytor. Ang mga isyung
panlipunan na tumatahak sa siyal at
pulitikal na kalagayan ng bansa ang
bumubuo sa konteksto ng Pantawang
Pananaw.
• Samantala, may limang katangian ang
Pantawang Pananaw. Una ito ay isang
pagbasang kritikal sapagkat ito ay
hindi pagtawa ng walang konteksto.
• Pangalawa ito ay subjective na pagbasag sa
imahe at katawan. Winawasak nito sa
ganitong kritikal na pagbasa ang imahe ng
kapangyarihan bilang kahinaan o ang
kapangyarihan bilang imahe ng kawalan ng
kapangyarihan.
• Pangatlo, ang pananaw na ito ay may
kasaysayan. Sa katunayan nakatuon ito sa
pangyayaring historikal- ang
pagkukuwestyon sa imahe o katawan ng
kolonyalismo o komersyalismo.
• Pang-apat, ito ay intersubjective.
Tumutukoy ito sa pangangailangan ng
kapwa subject na direktang babasa at
magsusuri gamit ang Pantawang Pananaw.
• Panlima at panghuli, ang Pantawang
Pananaw ay kapwa intertekstwal at
repleksibo. Ito ay pagiging bukas sa ilang
teksto upang magamit sa
pagpapakahulugan at pagkatuto sa mensahe
ng diskurso.
• Sa pagsusuri, masasabing isang diwa
mula sa karanasang Pilipino ang
Pantawang Pananaw. Nakapaloob ito sa
karanasan ng tawa bilang kritika,
bilang pagtuligsa sa kapangyarihan at
kaayusan sa lipunan na mababakas
mula pa sa oral na tradisyon hanggangs
sa paglaganap ng mass media ngayon.
• Sa paglalapat, magagamit ang teoryang ito
bilang lente sa pag-aaral o pagsusuri ng
mga dulang panteatro (komedya o
sarswela), dulang panradyo (kuwentong
kutsero), kuwentong-bayan (kuwento ni
Matsing), awit, sayaw, pelikula, programa
sa telebisyon, stand-up comedy, at iba
pang mga elemento ng pagpapatawa tungo
sa pagbasang kritikal.
G. TEORYANG DEPEDENSYA
• Noong 1960’s nang maging tanyag ang Teoryang
Dependensiya. Ito ay ipinakilala ni Raul Prebisch
na noon ay direktor ng United Nations Economic
Commission for Latin America.
• Ayon sa kanyang pagsusuri, kapalit ng patuloy na
pagyaman ng mga mayayaman nang mga bansa
sa mundo ay ang patuloy na paghihirap ng mga
maliliit, mahihirap, at walang kalaban-labang
mga bansa bunsod ng mga ‘di makatarungang
polisiyang pang-ekonomiyang nararanasan mula
noon hanggang sa kasalukuyang panahon.
• Ang Teoryang Depedensya, minsa’y tinatawag
ding Depedensya sa Dayuhan, ay ginagamit
upang maipaliwanag ang pagkabigo ng mga
industrialisadong bansa na magpaunlad ng
ekonomiya sa kabila ng mga puhunan mula sa
mga industrialisadong bansa. Ang sentral na
argumento nito ay:
Labis ang ‘di pagkakapantay-pantay ng
ekonomiyang pandaigdig sa distribusyon ng
kapangyarihan at yaman bunga ng kolonyalismo
at neokolonyalismo.
• Ayon kay Crossman (2018), inilalarawan ng
kolonyalismo ang abilidad at kapangyarihan
ng mga industrialisado at nangungunang bansa
na epektibong manakawan ng mahahalagang
resorses ang kanilang mga kolonya tulad ng
lakas-paggawa at mga natural na elemento ng
mineral.
• Ang neokolonyalismo ay tumutukoy sa
pangkalahatang dominasyon ng mga
makapangyarihang bansa sa mga bansang ‘di
mauunlad kasama ang kanilang mga kolonya, sa
pamamagitan ng mga panggigipit sa ekonomiya
at opresibong rehimeng politikal.
• Bagama’t naglaho na ang kolonyalismo
matapos ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, hindi nito binura ang
depedensya. Sa halip, pumalit ang
neokolonyalismong sumikil sa mga
umuunlad na bansa sa pamamagitan ng
kapitalismo at pananalapi. Maraming mga
umuunlad na bansa ang nabaon sa utang
sa mauunlad na bansa at nawalan ng
risonableng pagkakataong makatakas sa
pagkakautang at umuunlad.