‫بسم الله الرحمن الرحیم‬

‫حقوق فامیل ‪1‬‬

‫مقدمه‪:‬‬ ‫•‬
‫در فقره سه ماده ‪ 13‬اعالمیه جهانی حقوق بشر مصوب‬ ‫•‬
‫‪ ،1948‬چنین آمده است‪« :‬خانواده رکن اساسی اجتماع است‬
‫وحق دارد از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود»‬
‫مطابق حکم ماده ‪ 54‬ق‪ .‬ا‪ .‬خانواده رکن اساسی جامعه را‬ ‫•‬
‫تشکیل میدهد و مورد حمایت دولت است‪.‬‬
‫بر اساس ماده ‪ 101‬ق‪ .‬ا‪ .‬م‪ .‬م‪ .‬موضوعات مانند‪:‬‬ ‫•‬
‫‪ – 1‬ازدواج و حقوق آن ناشی از آن؛ ‪ -2‬حقوق ناشی از‬ ‫•‬
‫معاشرت زوجین‪ -3 ،‬منازعات مالی ناشی از روابطه‬
‫زوجیت؛ ‪ -4‬دعوای مربوط به نسب؛ ‪ -5‬مسایل مربوط به‬
‫حضانت و نفقه؛ ‪-6‬انحالل ازدواج به هر علتی که باشد؛ ‪-7‬‬
‫مسایل مربوط به زوج غایب و مفقود؛ ‪ 8‬سایر موضوعات که‬
‫مطابق احکام قانون از قضایای خانوادگی تشخیص گردد‪.‬‬
 ‫حقوق فامیل ‪1‬‬
‫تعریف فامیل؛‬ ‫•‬
‫‪ -1‬لغوی‪ :‬خانواده‪ ،‬خاندان‪ ،‬دودمان‪ ،‬زن و‬ ‫•‬
‫بچه‪ ،‬عائله‪ ،‬خانه‪ ،‬طایفه‪ ،‬قبیله‪ ،‬اصل و‬
‫نسب‪ ،‬تبار و تیره میباشد‪.‬‬
‫‪ -2‬در اصطالح به دو معنی به کار میرود‪:‬‬ ‫•‬
‫الف) معنای عام‪ :‬که در تعریف آن میتوان‬ ‫•‬
‫گفته‪ :‬فامیل عبارت از گروهی است‬
‫مرکب از شخص و خویشاوندان نسبی و‬
‫سببی‪ .‬دراین تعریف خویشاوندان سببی‬
‫نیز در معنای خانواده شامل میشود‪.‬‬
 ‫تعریف فامیل‬
‫• ب) معنای خاص‪« ،‬خانواده‬
‫ی است‬ ‫عبارت از گروه ‪T‬‬
‫مرک‪T‬ب از شخص و خویشان‬
‫نس‪T‬بی و همس‪T‬ر او‪ ،‬گروهی‬
‫ک‪T‬ه از همدیگ‪T‬ر ارث میبرند‪».‬‬
‫ه‪ T‬ای این خانواده‬ ‫ضابط‪T‬‬
‫همان ارث بردن از یکدیگر‬
 ‫تعریف فامیل‬
‫• ج) معنای اخ‪T‬ص) فامی‪T‬ل به‬
‫اط‪T‬الق‬ ‫گروپ اشخاصی‬
‫ه‪ ،‬در یک خانواده‬ ‫میشود ک‪T‬‬
‫زندگ‪T‬ی داشت‪T‬ه و معموال شامل‬
‫پدر‪ ،‬مادر و فرزندان میباشد‪.‬‬
 ‫تعریف فامیل‬
‫• د) تعری‪T‬ف قانون مدن‪T‬ی‪« ،‬فامیل‬
‫انس‪T‬ان متشک‪T‬ل از اقارب‪T‬ی است‬
‫ک‪T‬ه توس‪T‬ط ی‪T‬ک اص‪T‬ل مشترک باهم‬
‫جمع شده باشند»(م‪ 56 .‬ق‪ .‬م‪).‬‬
‫• ای‪T‬ن تعری‪T‬ف معنای خاص را تایید‬
‫می نماید‪.‬‬
 ‫‪.‬دلیل خاص بودن تعریف ق‪ .‬م‬

‫دراین تعریف خانوده و یا فامیل به‬

‫گروهی از افراد گفته میشود که در‬
‫اثر قرابت در محور یک اصل‬
‫‪.‬مشترک باهم جمع شده باشند‬
 ‫‪.‬دلیل خاص بودن تعریف ق‪ .‬م‬
‫• درای‪T‬ن تعری‪T‬ف آنچ‪T‬ه مه‪T‬م است‬
‫مفهوم قراب‪T‬ت اس‪T‬ت ک‪T‬ه روشن‬
‫ل و یا‬‫کننده ای معنای فامی ‪T‬‬
‫خانواده اس‪T‬ت‪ .‬اگ‪T‬ر قراب‪T‬ت شامل‬
‫بی و سببی شود‪،‬‬ ‫ت نس‪T‬‬ ‫قراب‪T‬‬
‫ف قانون مدنی معنای‬ ‫تعری‪TT‬‬
‫گس‪T‬ترده ت‪T‬ر را پذیرفت‪T‬ه است و‬
‫اگ‪T‬ر شام‪T‬ل قراب‪T‬ت سببی نشود‪،‬‬
 ‫‪.‬دلیل خاص بودن تعریف ق‪ .‬م‬
‫جه‪T‬ت روش‪T‬ن شدن مطل‪T‬ب نگاه‪T‬ی انداخت‪T‬ه میشود به‬ ‫•‬
‫تعریف‪TT‬ی ک‪TT‬ه قانونگذار افغانس‪TT‬تان از اقارب دراین‬
‫خصوص بیان داشته است‪:‬‬
‫قانون گذار در مواد بعدی س‪T‬ه نوع قراب‪T‬ت را بیان داشته‬ ‫•‬
‫است‪:‬‬
‫قراب‪T‬ت مس‪T‬تقیم‪ ،T‬ک‪T‬ه در تعری‪T‬ف آ‪T‬ن بیان داشت‪T‬ه است‪:‬‬ ‫•‬
‫«قراب‪TT‬ت مس‪TT‬تقیم عبارت از نس‪TT‬بت اصل و فرع‬
‫میباشد‪»...‬‬
‫قراب‪TT‬ت غی‪TT‬ر مس‪TT‬تقیم‪ ،T‬در تعری‪TT‬ف آ‪TT‬ن آمده است‪:‬‬ ‫•‬
‫«‪...‬قرابت غی‪T‬ر مس‪T‬تقیم‪ T‬نس‪T‬بت بی‪T‬ن اشخاص اس‪T‬ت‪ ،‬که‬
‫دارای اص‪T‬ل مشترک بوده بدون اینک‪T‬ه یکی فرع دیگری‬
‫باشد‪( ».‬م‪).57 .‬‬
 ‫‪.‬دلیل خاص بودن تعریف ق‪ .‬م‬
‫• اقاری‪T‬ب س‪T‬ببی‪ ،‬قانونگذا‪T‬ر در ماده ی ‪ 59‬قانون مدنی‪،‬‬
‫مقرر داشت‪T‬ه اس‪T‬ت‪« :‬اقارب یک‪T‬ی از زوجین در مورد‬
‫زوج دیگری به عین قرابت و درجه شناخته میشود‪».‬‬
‫• باتوج‪T‬ه ب‪T‬ه نحوه بیان قانونگذار‪ ،‬اس‪T‬تنباط میشود که از‬
‫نظ‪T‬ر قانونگذار‪ ،‬فامی‪T‬ل ب‪T‬ه معن‪T‬ی خاص مراد اس‪T‬ت نه‬
‫معنای گس‪T‬ترده‪ .‬زیرا در تعریف قانونگذار‪ ،‬در ماده ی‬
‫‪ 56‬قانون مدن‪T‬ی‪ ،‬خانواده متشک‪T‬ل از اقارب‪T‬ی دانسته‬
‫شده ک‪T‬ه‪« ،‬توس‪T‬ط ی‪T‬ک اص‪T‬ل مشترک ب‪T‬ا ه‪T‬م جمع شده‬
‫باشند‪ ».‬و اص‪T‬ل مشترک در اقارب نس‪T‬بی فرد صدق‬
‫میکن‪T‬د و در اقارب س‪T‬ببی و اقارب نس‪T‬بی‪ ،‬اصل‬
‫مشترک قابل تصور نیست‪.‬‬
 ‫اهمیت فامیل‬
‫• خانواده دارای اهمی‪T‬ت زیادی اس‪T‬ت ک‪T‬ه درای‪T‬ن اینج‪T‬ا به دو مورد‬
‫میشود‪:‬‬ ‫آن اشاره ­‬
‫• الف) اهميت اجتماعي خانواده‪،T‬‬
‫• از اجتماعی خانواده دارای اهمیت ذیل میباشد‪:‬‬
‫گروههای‬
‫­‬ ‫ن و مهمترین‬ ‫قدیمیبودن‪ ،‬خانواده قدیمی­ تری‪T‬‬
‫­‬ ‫­‬ ‫• ‪-1‬‬
‫انسانی است‪.‬‬
‫‪ -2‬غریزی بودن‪ ،‬خانواده‪ T‬ب‪T‬ه حک‪T‬م نیازه‪T‬ا و غرای‪T‬ز انس‪T‬انی به وجود‬
‫آمده اس‪T‬ت؛ بدی‪T‬ن توضی‪T‬ح ک‪T‬ه تمای‪T‬ل جنس‪T‬ی زن و مرد و محبت‬
‫فطری و ذات‪T‬ی ک‪T‬ه مادر و پدر نس‪T‬بت ب‪T‬ه فرزندان خود دارن‪T‬د‪ ،‬س‪T‬بب‬
‫گردیده‪ T‬اس‪T‬ت ک‪T‬ه خانواده‪ ،‬ب‪T‬ه عنوان واحدی طبیعی و مورد‬
‫احترام از زمانهای گذش‪T‬ت‪T‬ه ب‪T‬ه وجود آید‪ .‬همانگون‪T‬ه ک‪T‬ه تشکیل‬
‫اجتماع از ضرورتهای طبیعت بشر و تأمین س‪T‬عادت اوست‪.‬‬
 ‫الف) اهمیت اجتماعی فامیل‬
‫‪ -3‬اولین اجتماع بودن‪ ،‬خانواده‬
‫اولی‪T‬ن اجتماع‪T‬ی اس‪T‬ت ک‪T‬ه انسان در‬
‫آ‪T‬ن قرار میگیرد و در آنجاس‪T‬ت که‬
‫معنای از خود گذشتگی و تعاون و‬
‫همکاری را میآموزد و برای شرکت‬
‫بزرگتر آمده میگردد‪.‬‬
‫­‬ ‫در گروههای‬
 ‫الف) اهمیت اجتماعی فامیل‬
‫یلهای‪ T‬موث‪T‬ر در حمای‪T‬ت‪ T‬از انسان‪ ،‬خانواده‬ ‫‪ -4‬وس‪­ T‬‬
‫وس‪T‬یله ای خیل‪T‬ی‪ T‬موثری جه‪T‬ت حمای‪T‬ت‪ T‬از انسان‬
‫اس‪T‬ت؛ بدی‪T‬ن توضی‪T‬ح ک‪T‬ه اگ‪T‬ر پدری ب‪T‬ه حمایت‪ T‬و‬
‫س‪T‬رپرستی از فرزندان خود ب‪T‬ی توج‪T‬ه باشد‪ T‬و آنان را‬
‫در داخ‪T‬ل اجتماع ب‪T‬ی‪ T‬پناه ره‪T‬ا نمای‪T‬د‪ T‬معلوم نیس‪T‬ت که‬
‫چ‪T‬ه س‪T‬رنوشتی‪ T‬در پ‪T‬ی‪ T‬او رق‪T‬م خواه‪T‬د‪ T‬خورد‪ .‬ولی‬
‫نوزادی‪ T‬ک‪T‬ه در خانواده متولد‪ T‬م‪T‬یشود و در آغوش گرم‬
‫می یاب‪T‬د‪ ،T‬کودکان‪T‬ی‪ T‬هس‪T‬تنند‪ T‬که‬
‫م‪T‬ادر و پد‪T‬ر پرورش ­‬
‫محی‪T‬ط بهتری جه‪T‬ت رش‪T‬د جس‪T‬می‪ T‬و روحی‪ T‬و معنوی‬
‫خود م‪­T‬ی یابن‪T‬د‪ T‬و در نتیج‪T‬ه پیشرف‪T‬ت جامع‪T‬ه به وجود‬
‫میآید‪.‬‬
 ‫اهمیت اجتماعی فامیل‬
‫• ‪ -5‬موث‪T‬ر دادن در کاه‪T‬ش از تجاز دولت‬
‫ب‪T‬ه فرد‪ ،‬خانواده گروه کوچک‪T‬ی است‬
‫ک‪T‬ه میان دول‪T‬ت و فرد واسطه میشود و‬
‫از تجاوز حکومته‪T‬ا به حقوق فردی‬
‫میکاهد‪ .‬بنابرای‪T‬ن‪ ،‬اگ‪T‬ر دولت‪T‬ی به نیروی‬
‫قه‪T‬ر و زور ب‪T‬ه حقوق مردمی تجاوز‬
‫نمای‪T‬د‪ ،‬هیمش‪T‬ه ای‪T‬ن امی‪T‬د اس‪T‬ت که افکار‬
‫عمومی از این تجاوز جلوگیری نماید‪.‬‬
 ‫ب) اهمیت اقتصادی فامیل‬

‫• خانواده در زمین‪T‬ه اقتص‪T‬ادی‪ ،‬نق‪T‬ش‪ T‬موثری در استوار‬

‫نمودن بنی‪T‬ه مال‪T‬ی کشور و رش‪T‬د ثروت دارد‪ .‬بنابراین‪،T‬‬
‫اهمیت‪ T‬آن به صورت ذیل میباشد‪:‬‬
‫• ‪ -1‬در گذشته‪ ،‬تاریخ بیانگر ای‪T‬ن مطلب‪ T‬است که اولین‪T‬‬
‫آوردهاند؛‬
‫­‬ ‫خانواده ه‪T‬ا ب‪T‬ه وجود‬
‫­‬ ‫گروهای اقتص‪T‬ادی را‬
‫کارکاههای صنعتی‪T‬‬
‫­‬ ‫مانن‪T‬د آنک‪T‬ه زمی‪T‬ن‪ T‬های زراعت‪T‬ی و‬
‫با سرمایه ای اعضای خانواده و بانیروی کار مشترک‬
‫آنان اداره شده اس‪T‬ت‪ T‬و شرکتهای تجارتی‪ T‬از افراد‬
‫یک خانواده بوجود آمده است‪.‬‬
 ‫ب) اهمیت اقتصادی فامیل‬
‫• ‪ -2‬در حال حاض‪T‬ر‪ ،‬در عص‪T‬ر حاض‪T‬ر هم‬
‫رواب‪T‬ط خانوادگ‪T‬ی‪ ،‬س‪T‬همی مهمی را در‬
‫ی و موسسات‬ ‫ایجاد شرکتهای تضامن‪T‬‬
‫ص‪T‬نعتی و فالحت‪T‬ی کوچ‪T‬ک دارد‪ .‬خصوصا در‬
‫کشورهای‪T‬ی ک‪T‬ه از نظ‪T‬ر اقتص‪T‬ادی رشد‬
‫کافی ندارن‪T‬د و اعتمادی اشخاص نس‪T‬بت به‬
‫ه‪T‬م بیشت‪T‬ر ب‪T‬ه دلی‪T‬ل خویش‪T‬ی و قرابت‬
‫اس‪T‬ت‪ ،‬پیوندهای خانوادگی در گرد آوری‪T‬‬
‫سرمایه ها نقش موثری دارد‪.‬‬
 ‫ب) اهمیت اقتصادی فامیل‬
‫• ‪ -3‬در آینده‪ ،‬کس‪T‬انی ک‪T‬ه ب‪T‬ه خانه و خانواده‬
‫پای بن‪T‬د هس‪T‬تنند‪ ،‬ب‪T‬ه خاط‪T‬ر سعادت و‬
‫آس‪T‬ایش همس‪T‬ر و فرزندان خود بیشتر کار‬
‫میکنن‪T‬د و س‪T‬همی از در آمدشان را به‬
‫ص‪T‬ندوقهای پ‪T‬س انداز میس‪T‬پارند‪ ،‬و جمع‬
‫همی‪T‬ن س‪T‬رمایه های کوچ‪T‬ک منب‪T‬ع مهمی‬
‫برای دادن اعتبار به بازرگانان و‬
‫کشاورزان و تأمی‪T‬ن گردش مناسب پول‬
‫است‪.‬‬
 ‫انواع فامیل‬
‫• از زمان های قدی‪T‬م ت‪T‬ا اکنون سه نوع‬
‫فامی‪T‬ل در جوامع بشری مطرح بوده‬
‫است‪:‬‬
‫• ‪ -1‬فامی‪T‬ل مشروع‪ :‬ای‪T‬ن نوع فامیل‬
‫مطاب‪T‬ق عق‪T‬د ازدواج و ب‪T‬ا رعایت‬
‫شرایط خاص به وجود میآید‪.‬‬
‫• ‪ -2‬فامی‪T‬ل مبتن‪T‬ی بر تبن‪T‬ی‪ :‬این نوع‬
‫فامی‪T‬ل ب‪T‬ه نام فرزن‪T‬د خواندگی یاد‬
‫میشود ک‪T‬ه معموال ناش‪T‬ی از ی‪T‬ک اکت‬
 ‫انواع فامیل‬
‫• ‪ -3‬فامی‪T‬ل غی‪T‬ر مشروع‪ :‬این نوع‬
‫از فامی‪T‬ل مطاب‪T‬ق ارتباط آزاد بین‬
‫طرفی‪TT‬ن بدون رعای‪TT‬ت شرایط‬
‫ازدواج به وجود میاید‪.‬‬
‫• در جوام‪T‬ع اس‪T‬المی تنه‪T‬ا شکل اول‬
‫قاب‪T‬ل قبول اس‪T‬ت دو تا دیگرش‬
‫مورد پذیرش اسالم نمی باشد‪.‬‬
‫تحوالت تاریخی فامیل الف) در روم‬
‫قدیم‬
‫تحوالت گذ‪T‬شت‪T‬ه فامی‪T‬ل در چهار دوره مورد بررسی‪T‬‬ ‫•‬
‫قرار میگیرد‪:‬‬
‫ال‪T‬ف‪ )T‬فامی‪T‬ل در روم‪ T‬قد‪T‬ی‪T‬م‪ :T‬دراین دوره نظام‬ ‫•‬
‫خانوادگ‪T‬ی‪ T‬بر اص‪T‬ول پد‪T‬ر س‪T‬االری استوار بوده و‬
‫اص‪T‬ول مذ‪T‬هبی رایج آن زمان حکومت‪ T‬میکرده است‪.‬‬
‫پس‪ T‬فامیل دارای این مشخصات بوده است‪:T‬‬ ‫•‬
‫‪ -1‬هر فامیلی دارای خدایان مخص‪T‬وصی‪ T‬بوده است‪T‬؛‬ ‫•‬
‫‪ -2‬مردان پ‪T‬س‪ T‬از مرگ ب‪T‬ه عنوان خد‪T‬ای‪ T‬فامیل مورد‬ ‫•‬
‫عبادت قرار میگیرفتند‪.‬‬
 ‫ب) در یونان قدیم‬
‫• ‪ - 3‬قرابت به صورت خونی بوده است‪T ،‬‬
‫• ‪ -4‬قراب‪T‬ت در میان مردان معن‪T‬ی داشت و در‬
‫بین زنان وجود نداشت؛‬
‫ب) فامی‪T‬ل در یونان باس‪T‬تان‪ ،‬دراین دوره‬
‫مشخصات فامیل چنین بوده است‪:‬‬
‫‪ -1‬کس‪T‬انی ک‪T‬ه نیاکان واحدی داشتن‪T‬د یک‬
‫خانواده را تشکیل میدادند؛‬
‫‪ -2‬فامی‪T‬ل بر مبنای مذه‪T‬ب بنا میشده و از‬
‫عالقه و عاطفه خبری نبوده است؛‬
‫ج) فامیل در عصر اعراب قبل‬
‫از اسالم‬
‫‪ -3‬گسترش فامیل با اوالد ذکور بوده‬ ‫•‬
‫است؛‬
‫‪ -4‬نظام خانوادگی بر اصول پدر ساالری‬ ‫•‬
‫استوار بوده است‪.‬‬
‫ج) فامیل در عصر اعراب قبل از اسالم؛‬ ‫•‬
‫دراین زمان فامیل دارای مشخصات ذیل‬
‫بوده است‪:‬‬
‫‪ -1‬رفتار تحقیر آمیز با زن و فامیل‬ ‫•‬
‫چنانچه دختران معصوم شان را زنده به‬
‫گور میگردند‪(.‬آیات ‪ 8-7‬سوره تکویر)‬
‫ج) فامیل در عصر اعراب قبل‬
‫از اسالم‬
‫• ‪ -2‬نکاح ب‪T‬ا محارم شان جایز بوده‬
‫اس‪T‬ت مانن‪T‬د شخص‪T‬ی بنام لقیط‬
‫ب‪T‬ن زراره با دخترش ازدواج کرده‬
‫است‪.‬‬
‫ب‪ TT‬مادر اندر جایز‬
‫ا‬ ‫• ‪ -3‬ازدواج‬
‫میدانس‪T‬تند و قرآ‪T‬ن آ‪T‬ن را منع‬
‫کرده ا ست‪( .‬سوره نساء ‪)22‬‬
 ‫د) فامیل در اسالم‬
‫• د) فامی‪T‬ل در س‪T‬الم‪ ،‬در اس‪T‬الم فامی‪T‬ل براساس‬
‫احترام متقاب‪T‬ل زن و مرد و تس‪T‬اوی در خلق‪T‬ت بین‬
‫آنه‪T‬ا پای‪T‬ه گذاری شده اس‪T‬ت‪ .‬بنابرای‪T‬ن فامیل در‬
‫اسالم دارای مشخصات ذیل است‪:‬‬
‫انی است؛‬ ‫ت انس‪T‬‬ ‫• ‪ -1‬زن و مرد دارای کرام‪T‬‬
‫(حجرات ‪)13‬‬
‫• ‪ -2‬تس‪T‬اوی و برابری بی‪T‬ن انس‪T‬انها‪ ،‬معنای حدیث‬
‫شری‪T‬ف نبوی‪ :‬هم‪T‬ه مردم مانن‪T‬د دندان‪T‬ه های شانه‬
‫باه‪T‬م برابرند‪ .‬هیچ فردی از عرب باالی فردی از‬
‫عجم برتری ندارد؛ مگر به تقوی‪.‬‬
 ‫د) فامیل در اسالم‬
‫‪ -3‬تساوی در حقوق در مواردی مانند‪:‬‬ ‫•‬
‫حق‪ T‬کرامت انسانی؛‬ ‫•‬
‫حق کار؛‬ ‫•‬
‫حق تعلیم؛‬ ‫•‬
‫حق آزادی های‪ T‬فردی واجتماعی‪.‬‬ ‫•‬
‫‪ -4‬تفاوت در مسئولیت ها‪ ،‬مانند‪ :‬تامین‬ ‫•‬
‫نفقه به عهده مردان است‪ .‬زنان در‬
‫خانواده مسئولیت تامین نفقه را ندارند‪.‬‬
 ‫تعریف حقوق‬
‫فامیل‬
‫• از حقوق فامی‪T‬ل دو نوع تعریف‬
‫ارایه شده است‪:‬‬
‫• ‪ -1‬معنای عام‪ :‬حقوق فامیل‬
‫درای‪T‬ن معن‪T‬ا چنی‪T‬ن تعریف شده‬
‫اس‪T‬ت‪« :‬حقوق فامیل عبارت از‬
‫مجموع مقررات و قواعد‬
‫حقوق‪TT‬ی اس‪TT‬ت ک‪TT‬ه روابط و‬
‫مناس‪T‬بات افرادی را ک‪T‬ه در بین‬
 ‫تعریف حقوق‬
‫فامیل‬
‫معنای خاص‪ :‬حقوق فامیل‬ ‫• ‪-2‬‬
‫عبارت از «مجمو‪T‬عه مقررات و‬
‫قواع‪T‬د حقو‪T‬ق‪T‬ی اس‪T‬ت ک‪T‬ه بر اساس‬
‫آ‪T‬ن رواب‪T‬ط اشخاص‪T‬ی که در خانواده‬
‫زندگ‪TT‬ی م‪TT‬ی نمایند و معموال‬
‫شامل‪ ،‬پدر‪ ،‬مادر و فرزندان‬
‫میشود‪ ،‬تنظیم می‪ T‬گردد‪».‬‬
‫جایگاه حقوق فامیل در میان‬
‫سایر رشته های علم حقوق‬
‫• شاخه های علم حقوق‬
‫• ‪ -1‬بی‪T‬ن دول – ‪ -1‬عمومی ‪2‬‬
‫خصوصی‬
‫• مل‪T‬ی‪ -1 -‬عموم‪T‬ی ‪ -2‬خصوصی‪-‬‬
‫فامیل‬
 ‫منابع حقوق فامیل‬
‫منابع حقوق فامیل عبارتند از‪:‬‬ ‫•‬
‫‪ -1‬فقه اسالمی‪ :‬قانون اساسی مواد‪130 -3 -2 :‬‬ ‫•‬
‫– ‪131‬‬
‫فقره دوم ماده اول قانون مدنی‪.‬‬ ‫•‬
‫‪ -2‬قانون اساسی ماده ‪54‬‬ ‫•‬
‫‪ -3‬قانون مدنی‪:‬‬ ‫•‬
‫‪ -4‬عرف عمومی‪ :‬ماده ‪ 2‬قانون مدنی؛‬ ‫•‬
‫‪ -‬اعالمیه ها و مثاقهای بین المللی‪،‬‬ ‫‪5‬‬ ‫•‬
 ‫منابع حقوق فامیل‬
‫• مثال اعالمی‪T‬ه حقوق بشی‪T‬ر اس‪T‬المی که در‬
‫س‪T‬ال‪1990‬در قاهره توس‪T‬ط سازمان‬
‫کنفران‪T‬س اس‪T‬المی تص‪T‬ویب شده است‬
‫در ماده ‪ 5‬آ‪T‬ن چنی‪T‬ن آمده اس‪T‬ت‪« :‬الف‪:‬‬
‫خانواده پای‪T‬ه و اس‪T‬اس س‪T‬اختار جامعه‬
‫اس‪T‬ت و زناشوی‪T‬ی اس‪T‬اس ایجاد آ‪T‬ن است‪.‬‬
‫بنابرای‪T‬ن مردان وزنان ح‪T‬ق‪ T‬ازدواج دارند‬
‫و هی‪T‬چ قی‪T‬د وبندی ک‪T‬ه بر پای‪T‬ه نژاد ی‪T‬ا رنگ‬
‫ی‪T‬ا قومی‪T‬ت باش‪T‬د‪ ،‬نم‪T‬ی توان‪T‬د از ای‪T‬ن حق‬
‫جلوگیری کند‪ .‬ب‪ :‬جامع‪TT‬ه و دولت‬
 ‫منابع حقوق فامیل‬
‫• اعالمی‪T‬ه جهان‪T‬ی حقوق بش‪T‬ر‪ ،‬مص‪T‬وب سبتمبر ‪1948‬‬
‫برابر ‪ 1127/9/19‬خورشی‪T‬د توس‪T‬ط مجم‪T‬ع سازمان‬
‫مل‪T‬ل متح‪T‬د‪ ،‬در فقره ی‪T‬ک ماده ‪ 16‬آ‪T‬ن چنین آمده‬
‫اس‪T‬ت‪« :‬فامی‪T‬ل رک‪T‬ن طبیع‪T‬ی و اساسی اجتماع‬
‫اس‪T‬ت وح‪T‬ق دارد از حمای‪T‬ت جامع‪T‬ه و دول‪T‬ت بهره مند‬
‫شود»‬
‫• میثاق بی‪T‬ن الملل‪T‬ی حقوق مدن‪T‬ی و س‪T‬یاسی مصوب‬
‫‪ 16‬دسمبر‪ 1966‬میالدی برابر ‪ 1345/9/25‬خورشیدی‬
‫توس‪T‬ط مجم‪T‬ع عموم‪T‬ی س‪T‬ازمان مل‪T‬ل متح‪T‬د به‬
‫تصویب است نیز از خانواده حمایت نموده است‪:‬‬
 ‫منابع حقوق فامیل‬
‫مثال در ماده ‪ 23‬آ‪T‬ن چنی‪T‬ن آمده است‌‪ -1« :‬خانواده‬ ‫•‬
‫عنص‪T‬ر اس‪T‬اسی جامع‪T‬ه اس‪T‬ت و ح‪T‬ق دارد از حمایت‬
‫جامعه و دولت برخوردار شود‪.‬‬
‫‪ -2‬ح‪T‬ق نکاح و تشکیل خانواده برای زنان و مردان –‬ ‫•‬
‫ک‪T‬ه ب‪T‬ه س‪T‬ن ازدواج م‪T‬ی رس‪T‬ند‪ -‬ب‪T‬ه رس‪T‬میت شناخت‪T‬ه می‬
‫شودو‬
‫‪ -3‬هی‪T‬چ نکاح بدون رضای‪T‬ت کام‪T‬ل و آزادان‪T‬ه ی زوجین‬ ‫•‬
‫منعقد نمی شود‪».‬‬
‫تذک‪T‬ر‪ :‬میثاق های بی‪T‬ن الملل‪T‬ی و اعالمی‪T‬ه ه‪T‬ا اگ‪T‬ر با‬ ‫•‬
‫اس‪T‬اسات اس‪T‬الم مخالف‪T‬ت نداشت‪T‬ه باش‪T‬د‪ ،‬جزء منابع‬
‫حقوق فامیل میتواند باشد‪.‬‬
‫فصل اول مقدمات ازدواج‪ -1:‬خواستگاری‪-2.‬‬
‫نامزدی‪.‬‬
‫خطبه‪،‬‬
‫‌‬ ‫‪ -‬خواستگاری یا‬ ‫‪1‬‬ ‫•‬
‫الف) تعریف‪:‬‬ ‫•‬
‫درخواست‪ ،‬خواهش و‬ ‫خواستگاری‪،‬‬ ‫‪ -1‬لغوی‪،‬‬ ‫•‬
‫خواستاری ‪ ...‬تعریف شده است‪.‬‬
‫‪ -2‬اصطالحی‪ -1 :‬حقوقی‪ ،‬خواستگاری عبارت است از‬ ‫•‬
‫پیشنهاد ازدواج از طرف مرد نسبت به زن یا دختری که‬
‫بتواند با او ازدواج کند‪.‬‬
‫‪ -2‬فقهی‪ ،‬خواستگاری عبارت است از «اظهار رغبت مرد‬ ‫•‬
‫جهت ازدواج با زن معین در صورتی که موانع شرعی‬
‫میان ایشان وجود نداشته باشد‪».‬‬
 ‫خواستگاری‪1-‬‬
‫• ارکان خواستگاری‪ ،‬خواستگاری دارای سه رکن است‪:‬‬
‫‪ -1‬خاطب‪ :‬به کسی گفته میشود که از زن خواستگاری میکند‪.‬‬
‫‪ -2‬مخطوبه‪ :‬به زنی اطالق میشود که از او خواستگاری شده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -3‬عدم مانع شرعی‪ ،‬مانند محارم‪.‬‬
‫• ب) انواع خواستگاری‪:‬‬
‫• ‪ -1‬صریح‪ :‬آنستکه خواستگار کلماتی را به کار میبرد صریح‬
‫و واضح به معنای ازدواج استعمال میشود؛ مانند‪ :‬من‬
‫میخواهم با تو نامزد شوم‪.‬‬
 ‫خواستگاری‬
‫• ‪ -2‬ضمنی‪ :T‬خواستگار از کلماتی استفاده میکند‬
‫که صریح به م‪T‬عنی ازدواج نیست بلکه به صورت‬
‫کنایه و ضمنی است؛ مانند‪ :‬تو دختری با اخالقی‬
‫هستی و من با دختری میخواهم ازدواج کنم که‬
‫دارای اخالق نیکو و پسندیده باشد‪.‬‬
‫• در کشورهای اسالمی نوعا خواستگاری توسط‬
‫مرد یا نماینده قانونی وی صورت میگیرد‪.‬‬
‫• در بعضی از کشورها توسط زن خواستگاری‬
‫صورت میگیرد مانند کشورهای هند و چین‪.‬‬
 ‫شرایط خواستگاری‬
‫برای خواستگاری شرایطی ذکر شده است که به آنها‬ ‫•‬
‫اشاره میشود‪:‬‬
‫‪ -1‬عدم حرمت دایم یا موقت بین خاطب و مخطوبه‪،‬‬ ‫•‬
‫الف) حرمت دایم‪ ‌،‬آنستکه در صورت موجود شدن‬ ‫•‬
‫سبب آن‪ ‌،‬شخص نمیتواند در حال و آینده با شخص‬
‫مورد نظر ازدواج نماید‪ .‬مانند مادر و مادر زن ‪...‬‬
‫ب) حرمت موقت‪ ،‬حرمتی است که به سبب بعضی از‬ ‫•‬
‫علت به وجود میاید وقتی که آن بر طرف شد شخص‬
‫میتواند از آن خواستگاری نماید‪ .‬مانند‪ :‬خواهر زن‪.‬‬
 ‫شرایط خواستگاری‬
‫در این شرط‪ ،‬عامل اساسی قرابت‬ ‫•‬
‫است‪:‬‬
‫قرابت خود بر سه نوع است‪‌:‬‬ ‫•‬
‫‪ -1‬قرابت نسبی؛‬ ‫•‬
‫‪ -2‬قرابت سببی؛‬ ‫•‬
‫‪ -3‬قرابت رضاعی‪.‬‬ ‫•‬
‫هریک از اینها بجای خودش توضیح داده‬ ‫•‬
‫خواهد شد انشاءالله‪.‬‬
 ‫شرایط خواستگاری‬
‫• ‪ -2‬عدم نامزد بودن مخطوبه‪ ،‬زن نامزد دیگری‬
‫نباشد این مورد حدیث شریف از پیامبر نقل شده‬
‫است‪« :‬الیخطب الرجل علی خبطه اخیه حتی ینکح‬
‫او یترک» یعنی‪ :‬هیچ مردی نباید باالی خواستگاری‬
‫برادرش خواستگاری نماید مگر اینکه خواستگار‬
‫اول از وی منصرف شود یا با وی ازدواج نماید‪.‬‬
‫• در صورتی خواستگاری شده باشد‪ ،‬تا هنوزه جواب‬
‫رد یا مثبت از سوی دختر یا ولی وی داده نشده‬
‫باشد‌‪ ،‬بین فقیهان اختالف نظر به این صورت‬
‫وجود دارد‪:‬‬
 ‫شرایط خواستگاری‬
‫الف) عدم جواز ‌‪ ،‬فقیهان مذاهب حنفی و‬ ‫•‬
‫مالکی خواستگاری را باالی چنین زنی‬
‫جایز نمیدانند‪.‬‬
‫برای آن سه دلیل را بیان نمودند‪:‬‬ ‫•‬
‫‪ -1‬رعایت حقوق دیگران و احترام‬ ‫•‬
‫گذاشتن میل و رغبت زن‪ ،‬دراین مورد‬
‫تحقیق و تفکر نماید‪.‬‬
‫‪ -2‬جلوگیری از منازعات بین خواستگار‬ ‫•‬
‫اولی و دومی‪.‬‬
‫‪ -3‬حدیث شریف نبوی «الیخطب‪ »...‬قبال‬ ‫•‬
 ‫شرایط خواستگاری‬
‫• ب) جایز بودن‪ ‌،‬فقهای مذهب شافعی‬
‫خواستگاری را دراین چنین مورد جایز‬
‫میدانند‪.‬‬
‫• دلیل حدیث پیامبر است که از فاطمه‬
‫بنت قیس روایت شده است‪ :‬خالص آن‬
‫است که فاطمه از شوهرش طالق شده‬
‫است سه نفر از اصحابه کرام به نامهای‬
‫معاویه‪ ،‬ابوجهم و اسامه بن زید‪ ،‬از‬
‫فاطمه خواستگاری نمودند‪ .‬فاطمه‬
‫جریان را به پیامبر نقل نموده و پیامبر از‬
 ‫شرایط خواستگاری‬
‫• ‪ -3‬در عده غیر نبودن زن‪،‬‬
‫• دلیل این امر از دو جهت بیان شده است‪:‬‬
‫• الف) طالق رجعی‪ ،‬در طالق رجعی دو دلیل آوردند‬
‫• ‪ -1‬رابطه بین زن و شوهر وجود دارد لذا رجوع شوهر در‬
‫آن متصور است‪.‬‬
‫• ‪ -2‬نوع دوشمنی بین خواستگار و شوهر اولی به وجود‬
‫میآید‪.‬‬
‫• ب) طالق باین‪ ،‬در طالق باین‪ ،‬به دو دلیل زیر جایز‬
‫نمیدانند‪:‬‬
‫‪ -1‬تجاوز به حق شوهر اولی‪ -2 .‬سبب قطع رابطه بین آن‬
‫دو میشود‪.‬‬
 ‫شرایط خواستگاری‬
‫• ج) عده وفات‪ ،‬در عده وفات به صورت‬
‫ضمنی جایز است ولی به صورت صریح‬
‫جایز نیست‪ .‬به دلیل احساسات زن و‬
‫دوستان متوفی جریحه دار نشود‪.‬‬
‫• قانون مدن‪T‬ی در ماده ‪ 63‬درای‪T‬ن مورد چنین‬
‫م دارد‪« :‬خواستگاري‪ T‬زن در عدت‬ ‫حک‪T‬‬
‫طالق رجع‪T‬ي ي‪T‬ا بائ‪T‬ن بعبارت ص‪T‬ريح و كنايه‬
‫و در عدت وفات بعبارت صريح جواز‬
‫ندارد‪».‬‬
 ‫نگاه فقهی دیدن در خواستگاری‬
‫• در وق‪T‬ت خواس‪T‬تگاری دیدن زن مورد نظر‬
‫از سوی مرد مانع ندارد‪.‬‬
‫• دلیل‪:‬‬
‫• ‪ -1‬حدیث نبوی‪ :‬از امام مسلم از مغیره بن‬
‫شعب‪T‬ه نق‪T‬ل میکن‪T‬د ب‪T‬ه خواس‪T‬تگاری زنی‬
‫رف‪T‬ت و پیام‪T‬بر ب‪T‬ه او فرمود‪« :‬انظ‪T‬ر الیها‬
‫فان‪T‬ه احری ان یوم بینکم‪T‬ا» ب‪T‬ه او نگاه کن‬
‫زیرا ای‪T‬ن کار زندگ‪T‬ی شم‪T‬ا را شیرین و‬
‫بهتر خواهد کرد‪.‬‬
 ‫نگاه فقهی دیدن در خواستگاری‬
‫درای‪T‬ن روای‪T‬ت‪ T‬حدودی برای دیدن قایل نشده‬ ‫•‬
‫اس‪T‬ت از ای‪T‬ن جه‪T‬ت‪ T‬بی‪T‬ن فقیهان‪ T‬اختالف است‪:T‬‬
‫‪ -1‬نظ‪T‬ر مجهور فقیهان‪ ،‬دیدن‪ T‬دس‪T‬ت وصورت‬ ‫•‬
‫را جایز میدانند‪.‬‬
‫‪ -2‬بعض‪T‬ی‪ T‬عالوه برآ‪T‬ن‪ T‬نگاه کردن‪ T‬پا و گردن و‬ ‫•‬
‫ساق پا را نیز مجاز میدانند‪.‬‬
‫آنچ‪T‬ه ب‪T‬ه نظ‪T‬ر میرس‪T‬د نگاه کردن ب‪T‬ه حدی که‬ ‫•‬
‫می همدیدگر‬ ‫المتی جس‪TT‬‬ ‫ن از س‪TT‬‬ ‫طرفی‪TT‬‬
‫مطمین شوند مجاز است نه بیش از آن‪.T‬‬
 ‫امزد‪T‬ی‪2-‬‬
‫ن‪TT‬‬
‫‪ -1‬تعریف نامزدی‪ ،‬نامزدی‪ ،‬فاصله زمانی است که‬
‫بعد از قبولی خواستگاری از سوی طرف مقابل تا‬
‫زمان اجرای عقد ازدواج ادامه دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬هدف از نامزدی‪ ،‬آشنایی نامزدهاست از‬
‫اوصاف‪ ،‬خصوصیات‪ ،‬اخالق و ‪ ...‬نسبت به همدیگر‪.‬‬
‫• نامزدی از نگاه قفهی وعده به ازدواج است‪.‬‬
 ‫سیر تحوالت نامزدی‬
‫تذکر‪ ‌:‬چگونگی نامزدی‪ ،‬مستقیما ارتباط‬
‫دارد با نظام حقوقی هر جامعه و آزادیکه‬
‫جامعه برای افراد میدهد‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬در بعضی جوامع موضوع نامزدی ‌‪،‬‬
‫بدون رضایت طرفین از جانب والدین‪،‬‬
‫اقارب‪ ،‬روسای فامیل و قوم و قبایل‪،‬‬
‫صورت میگرفت‪.‬‬
‫مسایل مربوط به نامزدی و ازدواج مانند‪:‬‬
‫مهر؛ ‪ -2‬طویانه؛ ‪ -3‬لباس‪ -4 ،‬مسکن ‪-5‬‬
‫غیره از سوی بستگان حل و فصل می شد‪.‬‬
 ‫سیر تحوالت نامزدی‬
‫در مورد طرفین و والدین آنها‪،‬نامزدی در‬ ‫•‬
‫حالت ذیل صورت میگیرفته یا میگیرد‪:‬‬
‫‪ -1‬بطن مادر؛‬ ‫•‬
‫‪ -2‬زمان طفولیت؛‬ ‫•‬
‫‪ -3‬در بدل قرض؛‬ ‫•‬
‫‪ -4‬مراجعین والدین به منجمین جهت‬ ‫•‬
‫یافتن مطابقت روحی طرفین از طریق‬
‫شناسایی ستاره آنها‪(.‬چین‪ ،‬ویتنام‪ ،‬هند و‬
‫افغانستان‪).‬‬
 ‫سیر تحوالت نامزدی‬
‫‪ -1‬حقوق رومن های قدیم‪ ،‬دارای دو‬ ‫•‬
‫مرحله بوده است‪:‬‬
‫الف)‌ موافقه پدر و مادر پسر و دختر؛‬ ‫•‬
‫ب) ازدواج فرزندانشان؛ این زمانی بود‬ ‫•‬
‫که عروس به خانه داماد انتقال پیدا‬
‫میکرد‪.‬‬
‫هردو مرحله جنبه الزامی داشتند‪.‬‬ ‫•‬
‫در مرور زمان با به وجود آمدن مکتب‬ ‫•‬
‫فردگرایی در کشورهای سیستم حقوقی‬
‫رومن‪ ‌،‬حالت اجباری جایش را به حالت‬
 ‫سیر تحوالت نامزدی‬
‫• ‪ -2‬حقوق اس‪T‬الم ‌‪ ،‬در اس‪T‬الم موافقه و‬
‫رضای‪T‬ت طرفی‪T‬ن در ازدواج‪ ،‬رک‪T‬ن اساسی‬
‫اس‪T‬ت بگون‪T‬ه ای ک‪T‬ه بدون آ‪T‬ن ازدواج باطل‬
‫است‪.‬‬
‫• از عایش‪T‬ه (رض) نق‪T‬ل شده است‪ :‬روزی‬
‫دختری از پدرش شکای‪T‬ت میکن‪T‬د ک‪T‬ه من را‬
‫پدرم ب‪T‬ه برادرزاده اش بدون رضایتم داده‬
‫اس‪T‬ت مسئله را به رسول اکرم نقل میکند‬
‫ت‌‪ ،‬پدر دختر را‬ ‫بر نور و رحم‪T‬‬ ‫و پیام‪T‬‬
‫میخواه‪T‬د در حضورش اختیار را ب‪T‬ه دختر‬
 ‫عرف و عادت در کشور ما در مورد‬
‫مالقات نامزدها‬
‫به طور کلی در کشورما در مورد مالقات نامزدان‬ ‫•‬
‫سه روش را میتوان نام گرفت‪‌:‬‬
‫‪ -1‬عدم‪ T‬آزادی‪ ‌،‬این روش‪ ،‬چند مشخصه دارد‪‌:‬‬ ‫•‬
‫الف) تصمیم گیرنده اقارب دختر و پسر است؛‬ ‫•‬
‫ب) هرکدام از نامزدان تازمان برگزاری مراسم عقد‬ ‫•‬
‫حق مالقات با همدیگر را ندارند؛‬
‫ج) دلیل عدم مالقات دو چیز ممکن است باشد‪-1 :‬‬ ‫•‬
‫برداشت غلط که عبارت باشد از ننگ دانستن مالقات‬
‫از سوی خانواده دختر‪ -2 .‬از بین رفتن زمینه دریافت‬
‫مالی که قرار است از خانواده پسر اخذ شود‪.‬‬
 ‫عرف و عادت در کشور ما در مورد‬
‫مالقات نامزدها‬
‫‪ -2‬آزادی کامل‪ ‌،‬در بعضی مناطق بعد از‬ ‫•‬
‫نامزدی دختر و پسر از آزادی کامل‬
‫برخوردارند مانند‪‌:‬‬
‫الف) از سوی خانواده ها خصوصا‬ ‫•‬
‫خانواده دختر برای مالقات نامزادها‬
‫محدودیتی وجود ندارد‪.‬‬
‫ب)‌ حتی در مواردی دختر حامله میشود‪.‬‬ ‫•‬
‫مشکل این روش این است که غالبا منجر‬ ‫•‬
‫به ازدواج اجباری‪ T‬میشود‪.‬‬
‫در صورت فسخ‪ ،‬تطبیق احکام فسخ‬ ‫•‬
 ‫عرف و عادت در کشور ما در مورد‬
‫مالقات نامزدها‬
‫ن اسالم‌‪ ،‬در‬
‫اس مقررات دی‪T‬‬ ‫‪ -3‬براس‪T‬‬ ‫•‬
‫اس‪T‬الم در مس‪T‬له نامزدی‪‌،‬بای‪T‬د دو چیز مورد‬
‫توجه است‪:‬‬
‫‪ -1‬حف‪T‬ظ کرام‪T‬ت انس‪T‬انی و عصمت زن‬ ‫•‬
‫نامزد شده؛‬
‫ت طرفین‌‪ ،‬هدف از دوران‬ ‫‪ -2‬شناخ ‪T‬‬ ‫•‬
‫نامزدی شناخت پیدا کردن نامزدان از‬
‫همدیگر است‪.‬‬
‫بنابرای‪T‬ن‌‪ ،‬مالقات ه‪T‬ا ب‪T‬ه اندازه باش‪T‬د که‬ ‫•‬
‫ای‪T‬ن دو چی‪T‬ز برآورده شود‪ .‬پ‪T‬س مالقات با‬
‫انصراف از نامزدی و نتایج حقوقی آن‬

‫نامزدی خود وعده به ازدواج است؛ (م‪ 64 .‬ق‪ .‬م‪).‬‬ ‫•‬

‫بنابراین نامزدی در نتیجه در دو حالت برایش قابل‬
‫تصور است‪:‬‬
‫‪ -1‬نامزدی‪ T‬منجر به ازدواج شود؛‬ ‫•‬
‫‪ -2‬نامزدی‪ T‬بهم بخورد‪.‬‬ ‫•‬
‫اگر نامزدی بهم خورد بحث مهم مس‪T‬ئله هدایا و تحقه‬ ‫•‬
‫هاست دراین صورت دو دیدگاه بررسی میشود‪‌:‬‬
‫الف) دیدگاه فقیهان‪:‬‬ ‫•‬
‫نظر امام ابوحنیفه(رح)‪ ،‬تحفه و هدیه ها‪ ،‬حکم هبه را‬ ‫•‬
‫دارد‪.‬‬
‫انصراف از نامزدی و نتایج حقوقی آن‬
‫در هبه تا زمانی که مانع از رجوع از هبه وجود نداشته‬ ‫•‬
‫باشد‪ ،‬هبه کننده میتواند از آن رجوع کند‪.‬‬
‫طبق نظر مذهب حنفی موارد ذیل مانع رجوع از هبه‬ ‫•‬
‫است‪:‬‬
‫‪ -1‬زیادی در مال موهوبه؛‬ ‫•‬
‫‪ -2‬فوت واهب؛‬ ‫•‬
‫‪ -3‬فوت موهوب له؛‬ ‫•‬
‫‪ -4‬معوض بودن هبه؛‬ ‫•‬
‫‪ -5‬خارج شدن مال موهوبه از تصرف موهوب له؛‬ ‫•‬
‫‪ -6‬وجود رابطه ای زوجیت‪ ،‬بین واهب و موهوب له؛‬ ‫•‬
‫‪ -7‬تلف شدن عین موهوبه در نزد واهب‪.‬‬ ‫•‬
 ‫انصراف از نامزدی و نتایج‬
‫حقوقی آن‬
‫مثال‪ :‬اگ‪T‬ر ی‪T‬ک تک‪T‬ه س‪T‬فید تحف‪T‬ه داده شده باش‪T‬د‪ ‌،‬دراین‬
‫ص‪T‬ورت تک‪T‬ه رن‪T‬گ شده باش‪T‬د و ی‪T‬ا از بی‪T‬ن رفت‪T‬ه باش‪T‬د‪ ،‬حق‬
‫استراد تحفه از بین میرود‪.‬‬
‫دیدگاه امام مال‪T‬ک (رح)‪ ،‬هریک از نامزادان از نامزدی‬
‫راف نماین‪T‬د‪ ،‬طرف مقاب‪T‬ل میتواند هدایای را‬ ‫انص‪T‬‬
‫استراد نماید‪.‬‬
‫اگ‪T‬ر هدی‪T‬ه هالک شده باش‪T‬د‪ ،‬مث‪T‬ل ی‪T‬ا قیم‪T‬ت آ‪T‬ن استراد‬
‫میگردد‪.‬‬
‫ب‪T‬ه اتفاق هم‪T‬ه فقیهان‪ ،‬اگ‪T‬ر مهر در زمان نامزدی‪‌،‬‬
‫پرداخ‪T‬ت شده باشد‪ ،‬مرد حق استرداد آن را دارد‪ .‬مهر را‬
‫بعدا بحث خواهیم کرد‪(.‬م‪ 98 .‬ق‪ .‬م‪).‬‬
 ‫انصراف از نامزدی و نتایج‬
‫حقوقی آن‬
‫ب) دیدگاه اندیشمندان حقوق ‌‪،‬‬ ‫•‬
‫ر‪ T‬حقوقدانان در انصراف از نامزدی‬ ‫از نظ‪T‬‬ ‫•‬
‫دوصورت به طور جداگانه بررسی میشود‪:‬‬
‫‪ -1‬انص‪T‬راف ب‪T‬ا دلی‪T‬ل موج‪T‬ه‪ ‌،‬مانن‪T‬د فس‪T‬اد اخالق‪T‬ی که‬ ‫•‬
‫یک‪T‬ی از نامزده‪T‬ا ب‪T‬ه شخ‪T‬ص ثالث‪T‬ی رابط‪T‬ه داشته‬
‫باشد یا به جزای محکوم شده باشد‪.‬‬
‫دارای امراض ص‪T‬عب العالج باش‪T‬د مانن‪T‬د‪ :‬سرطان‪،‬‬ ‫•‬
‫ایذ ‪...‬‬
‫درای‪T‬ن ص‪T‬ورت مس‪T‬ئول ج‪T‬بران خس‪T‬ارات وارده به‬ ‫•‬
‫طرف مقابل نمیباشد‪.‬‬
 ‫انصراف از نامزدی و نتایج‬
‫حقوقی آن‬
‫• ‪ -2‬انص‪T‬راف بدون دلی‪T‬ل موج‪T‬ه ‌‪ ،‬مانند‬
‫ی‪ ،‬بد رفتاری و‬ ‫بانیت‪ ،‬بد‪ T‬خلق ‪T‬‬ ‫عص ‪T‬‬
‫بدگمان‪T‬ی ک‪T‬ه نس‪T‬بت ب‪T‬ه همدیگرداشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫• درای‪T‬ن ص‪T‬ورت بای‪T‬د خس‪T‬ارت ک‪T‬ه از این‬
‫طری‪T‬ق ب‪T‬ه طرف مقاب‪T‬ل وارد میکن‪T‬د جبران‬
‫شود‪.‬‬
‫• البت‪T‬ه مص‪T‬ارف و خس‪T‬اراتی قاب‪T‬ل جبران‬
‫اس‪T‬ت ک‪T‬ه متعارف باش‪T‬د غی‪T‬ر متعارف قابل‬
‫ج‪T‬بران نیس‪T‬ت‪ .‬مانن‪T‬د مهمانیه‪T‬ا‪ ،‬تفری‪T‬ح ها‪،‬‬
 ‫انصراف از نامزدی و نتایج‬
‫حقوقی آن‬
‫خسارات معنوی‪ ،‬به دو صورت است ‪:‬‬ ‫•‬
‫‪ -‬تاثیرات روحی‪T ،‬‬ ‫‪1‬‬ ‫•‬
‫‪ -2‬هت‪T‬ک احترام اجتماع‪T‬ی نامزد مانند‬ ‫•‬
‫سرزبان مردم افتادن و ‪...‬‬
‫‪ -3‬دیدگاه قانونگذار‪ ،‬قانونگذار کشور با‬ ‫•‬
‫شرای‪T‬ط ذی‪T‬ل هدای‪T‬ا را قاب‪T‬ل اس‪T‬تراد دانسته‬
‫است‪‌:‬‬
‫‪ -1‬هدیه دهنده خود انصراف کننده نباشد؛‬ ‫•‬
‫‪ -2‬عدم اس‪T‬تهالک یا هالک شدن هدیه‪(.‬م‪.‬‬ ‫•‬
‫‪ 65‬ق‪ .‬م‪).‬‬
 ‫انصراف از نامزدی و نتایج‬
‫حقوقی آن‬
‫ی انصراف از نامزدی ‌‪،‬‬ ‫ل حقوق ‪T‬‬ ‫• تحلی ‪T‬‬
‫قانونگذار مس‪T‬ئله هدای‪T‬ا را روش‪T‬ن ساخته‬
‫اس‪T‬ت ول‪T‬ی خوب بود ک‪T‬ه مس‪T‬ئله خسارات‬
‫را هم روشن میکرد‪.‬‬
‫• خس‪T‬ارات چ‪T‬ه معنوی باش‪T‬د چه مادی ‌‪،‬‬
‫مطاب‪T‬ق قانون بای‪T‬د قاب‪T‬ل جبران باشد‪ .‬از‬
‫باب قاعده کل‪T‬ی کس‪T‬ی به دیگری ضرر‬
‫وارد میکند باید جبران نماید‪.‬‬
 ‫انصراف از نامزدی و نتایج‬
‫حقوقی آن‬
‫در مورد هدای‪T‬ا خوب بود قانونگذار بین دو‬ ‫•‬
‫مورد را تفکیک میکرد‪‌:‬‬
‫‪ -1‬هدایای مص‪T‬رفی‪‌،‬مانن‪T‬د خوراکیها و‬ ‫•‬
‫عطر و‪..‬‬
‫‪ -2‬هدایای قابل نگهداری‪ ،‬مثل لباس و ‪...‬‬ ‫•‬
‫در اولی‪ ،‬قابل استرداد نباشد‪.‬‬ ‫•‬
‫در دومی این تقسیم بندی درست است‪.‬‬ ‫•‬
‫بادقت شاید حل شود‪.‬‬ ‫•‬
‫فصل دوم‪ ‌،‬ازدواج‬