Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej

Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
 Spis treści
 Podstawowe dane
 Właściwości fizyczne manganu
 Występowanie i otrzymywanie manganu
 Właściwości chemiczne manganu
 Związki manganu na II stopniu utlenienia
 Związki manganu na IV stopniu utlenienia
 Związki manganu na VI stopniu utlenienia
 Związki manganu na III i V stopniu utlenienia
 Związki manganu na VII stopniu utlenienia
 Wpływ środowiska reakcji na redukcję jonów MnO4-
 Redukcja jonów MnO4- w środowisku kwaśnym
 Redukcja jonów MnO4- w środowisku obojętnym
 Redukcja jonów MnO4- w środowisku zasadowym
 Podsumowanie
 Dla dociekliwych
 Podstawowe dane Symbol Mn
Nazwa łacińska Manganum
Konfiguracja elektronowa
Nazwa angielska Manganese
2 2 6 2 6 2 5
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d Liczba atomowa 25
Masa atomowa 54,94 u
Elektroujemność 1,55
(Pauling)
Stopnie utlenienia +2,+4,+6,+7 (+3,+5)

Grupa 7 (VII B)
Okres IV Izotopy
Blok energetyczny d Trwały jest tylko izotop
55
Mn, który stanowi
niemal 100% składu
izotopowego manganu
występującego w
naturze.
Występowanie i otrzymywanie

Mangan stanowi 0,08% masy skorupy ziemskiej.

Najważniejszą rudą manganu jest braunsztyn lub piroluzyt MnO2, zanieczyszczony
zawsze przez związki żelaza. Poza tym w metalurgii manganu mają znaczenie
braunit Mn2O3, manganit MnO(OH), hausmanit Mn3O4 i szpat manganu MnCO3.
Obecny jest w centrach reaktywności wielu enzymów (jest niezbędny dla zdrowia
jako katalizator w metabolizmie węglowodanów i lipidów).
Metaliczny mangan można otrzymać poprzez:
- redukcję tlenków glinem w reakcji aluminotermii:
3MnO2 + 4Al → 2Al2O3 + 3Mn
3Mn3O4 + 8Al →9Mn + 4Al2O3
-elektrolizę wodnych roztworów soli manganu (II),
- w wyniku redukcji MnO2 węglem.
Właściwości fizyczne
Stan skupienia stały
Budowa krystaliczna
Barwa srebrzysta - szara
Gęstość 7,4 g/cm3
Twardość
(prawie tak twardy jak skaleń)
Kruchość kruchy (można proszkować w
moździerzu)
Ciepło właściwe 486 J/kg×K
Temperatura topnienia 1220oC
Temperatura wrzenia 2060°C
Przewodność elektryczna 0,695×106 S/m
Właściwości magnetyczne paramagnetyk

Zależnie od temperatury, przyjmuje cztery formy alotropowe mające różne

gęstości: poniżej 700 °C: odmiana α, między 700 °C a 1079 °C: odmiana
β, między 1079 °C a 1143°: odmiana γ, powyżej 1143°: odmiana δ
Właściwości chemiczne
Mangan w szeregu napięciowym metali zajmuje miejsce między glinem i cynkiem,
dlatego łatwo rozpuszcza się w kwasach nieutleniających wypierając wodór i tworzy
sole, w których występuje jako jon Mn2+, z wody wypiera wodór.
W stanie litym w powietrzu w temperaturze pokojowej jest trwały, natomiast
rozdrobniony utlenia się łatwo.
Ogrzewany na powietrzu spala się na tlenek manganu (II).
 Reaguje z siarką, chlorem, a nawet z azotem ( w t >1200oC) dając azotek Mn3N2.
 Wykazuje zdolność do występowania na różnych stopniach utlenienia od +1 do
+7 ( 7 elektronów walencyjnych). Najważniejsze stopnie utlenienia to II, IV, VII.
Najtrwalszym stopniem utlenienia dla manganu jest II ( zwłaszcza w środowisku
kwaśnym).
Na II stopniu utlenienia występuje w postaci jonów Mn2+,
Związki manganu na III stopniu utlenienia wykazują tendencje do
dysproporcjonowania na związki manganu II i IV.
Charakter tlenków zmienia się z zasadowego na kwasowy w miarę podwyższenia
stopnia utlenienia.
MnO Mn2 O3 MnO2 Mn (V ,VI ,VII )
   
zasadowy zasadowy amfoterycz ny kwasowe
 Związki Barwa w Bezwodne
roztworze

II Cechy Mn2+ sole manganu trwałe w jasno biała(MnSO4)

metaliczne roztworach wodnych różowa blado - różowa
MnCl2
III Cechy Sole Mn3+ manganu trwałe w czerwone
metaliczne kryształach

IV Cechy Tlenek brunatny

amfoteryczne MnO2 - braunsztyn

VI Cechy MnO42- - manganian zielona fioletowe

kwasotwórcze

VII Cechy MnO4- - nadmanganian fioletowo – fioletowo-

kwasotwórcze czerwona czerwone
 Związki manganu na II stopniu utlenienia

Związki manganu(II) zawierają mangan dwuwartościowy i są najtrwalsze ze

wszystkich połączeń manganu.

Tlenek manganu (II) MnO (szaro-zielonkawy)

ma charakter zasadowy.

Wodorotlenek manganu(II) jest nierozpuszczalny w wodzie i tworzy biały

osad.
Ma wyłącznie charakter zasadowy.
Pod wpływem tlenu atmosferycznego utlenia się do brunatnego uwodnionego
tlenku manganu (IV): 2Mn(OH)2 + O2 → 2MnO2·H2O
W roztworach wodnych mangan(II) występuje w postaci jonów Mn2+.
 Związki manganu na III i V stopniu utlenienia

Tlenek manganu(III) wykazuje właściwości zasadowe.

Reaguje z odpowiednimi kwasami dając sole manganu(III), które są bardzo
nietrwałe i łatwo ulegają dalszemu utlenieniu. Pod działaniem wody ulegają
prawie całkowitej hydrolizie.

Mn2O3 występuje w przyrodzie jako minerał braunit.

W laboratorium jest otrzymywany w postaci czarnego proszku w
wyniku ogrzewania MnO2: 4 MnO 2  2 Mn 2 O 3  O 2

Mangan na stopniu utlenienia (V) wykazuje właściwości niemetaliczne i tworzy

manganiany (V) – podmanganiany (MnO43-).
W roztworach wodnych obojętnych i zakwaszonych ulegają dysproporcjonowaniu
do związków Mn(IV) i Mn(VI):
2 MnO 34  2 H 2 O  MnO 24   MnO 2  4 OH 
 Związki manganu na IV stopniu utlenienia

Tlenek manganu(IV) występuje w przyrodzie jako minerał braunsztyn

(pirouluzyt) i jest najtrwalszym związkiem manganu(IV).
Ogrzewany w powietrzu(>530oC) rozkłada się z utworzeniem
tlenku manganu(III) i wolnego tlenu: 4 MnO 2  2 Mn 2 O 3  O 2
Ogrzany jeszcze mocniej przechodzi w najtrwalszy mieszany tlenek – 2MnO·MnO2

Zarówno uwodniony jak i bezwodny MnO2 wykazuje właściwości amfoteryczne.

1.W reakcji z kwasami zachowuje się jak tlenek zasadowy, jednocześnie
wykazując właściwości
T
utleniające:
MnO 2  4 HCl MnCl 2  Cl 2  2 H 2 O 2 MnO 2  2 H 2SO 4  2 MnSO4  O 2  2 H 2 O

Sole manganu(IV) są bardzo nietrwałe i szybko ulegają rozkładowi, zwłaszcza w

podwyższonej temperaturze.
2. W reakcji z zasadami i tlenkami metali tworzy nietrwałe i trudne do
otrzymania sole – manganiny(IV):
CaO + MnO2 → CaMnO3
W środowisku zasadowym, przy dostępie tlenu utlenia się do manganianów.
2 MnO 2  4 OH   O 2  2 MnO 24   2 H 2 O
Dwutlenek manganu jest katalizatorem niektórych reakcji, m.in. rozkładu nadtlenku
wodoru, a w mieszaninie z tlenkiem miedzi przyspiesza utlenianie tlenku węgla (CO)
do dwutlenku węgla (CO2), co wykorzystywane jest do oczyszczania powietrza (np.
w pochłaniaczach masek przeciwgazowych).

Po wrzuceniu do perhydrolu kilku kryształków tlenku

manganu (IV) rozpoczyna się burzliwa
i gwałtowna reakcja, w czasie której trwania roztwór
intensywnie się ogrzewa, co powoduje
wrzenie wody i ucieczkę powstałej pary wodnej,
wymieszanej z tlenem przez wylot kolby.
Reakcja z czasem słabnie, aż do całkowitego
rozkładu tlenku manganu (IV).
 Związki manganu na VI stopniu utlenienia

Manganiany(VI) sole - odpowiadające bezwodnikowi kwasowemu MnO3

posiadają właściwości utleniające.
W roztworach wodnych mają barwę zieloną.
Trwałe są tylko w roztworach zasadowych.
W roztworach obojętnych i kwaśnych ulegają dysproporcjonowaniu na tlenek
manganu(IV) i manganiany(VII).
3 MnO 24  4 H   2 MnO 4  MnO 2  2 H 2 O
Kwas manganowy(VI) H2MnO4 nie jest znany w stanie wolnym. Jon kwasu
manganowego(VI) nie może bowiem istnieć w roztworze obok jonów wodorowych.

Otrzymywane są przez stapianie tlenku manganu(IV) z wodorotlenkami litowców i

utleniaczami.
Związki manganu na VII stopniu utlenienia

Kwas manganowy(VII) /nadmanganowy/ HMnO4 nie jest znany, natomiast

znamy jego bezwodnik Mn2O7.
Jony MnO4- mają intensywną fioletowo – czerwoną barwę.
W temperaturze powyżej 230oC ulega rozkładowi termicznemu:
2KMnO4 → K2MnO4 + MnO2 + O2↑
Związki manganu(VII) są silnymi utleniaczami.

Związki manganu występującego na VII stopniu

utlenienia są silnymi utleniaczami, jednak ich
właściwości utleniające zależą od odczynu
roztworu!!
Wpływ środowiska reakcji na redukcję jonów MnO4-.


2 MnO 4 2
MnO 4   Mn
ΟΗ  3

 2

MnO2
 Redukcja jonów MnO4- w środowisku kwaśnym
W środowisku kwaśnym manganian(VII) ulega redukcji do manganu (II).
Roztwór zmienia barwę z fioletowej
na blado różową (bardzo słabo zabarwiony)
MnO4  Mn 2

Substraty VII IV II VI
KMnO4 K Mn O4  K 2 S O3  H 2 SO4  Mn SO4  K 2 S O4  H 2 O
K2SO3
H2SO4 MnO4  5e  8H   Mn 2   4H 2 O  2
Produkty SO32   2e  H 2 O  SO42   2H   5
MnSO4
K2SO4 VII IV II VI
2 K Mn O4  5K 2 S O3  3H 2 SO4  2 Mn SO4  6 K 2 S O4  3H 2 O
H2O
Redukcja jonów MnO4- w środowisku obojętnym
W środowisku obojętnym jony MnO4- (VII) ulegają redukcji do MnO2
(IV). Z roztworu wytraca się brunatny osad tlenku manganu(IV).

MnO4  MnO2

Substraty
KMnO4 KMnO4  K 2 SO3  H 2O  MnO2  K 2 SO4  KOH
K2SO3
H2O MnO4  3e  MnO2  2 2 MnO4  6e  4 H 2O  2 MnO2  8OH 
Produkty SO32   2e  SO42   3 3SO32  6e  3H 2O  3SO42  6 H 
MnO2
K2SO4 2KMnO4  3K 2 SO3  H 2 O  2MnO2  3K 2 SO4  2KOH
H2O
KOH
 Redukcja jonów MnO4- w środowisku zasadowym

W środowisku zasadowym manganian(VII) /nadmanganian/ ulega redukcji do

manganu(VI) , wskutek czego roztwór zmienia barwię na zieloną.

MnO4  MnO42

Substraty VII IV VI VI
KMnO4 K Mn O4  K 2 S O3  KOH  K 2 Mn O4  K 2 S O4  H 2 O
K2SO3 MnO -4  e  MnO 24-  2
KOH
Produkty SO 32- - 2e  2OH -  SO 24-  H 2 O
K2MnO4 VII IV VI VI
K2SO4 2K Mn O4  K 2 S O3  2KOH  2K 2 Mn O4  K 2 S O4  H 2 O
H2O
 Podsumowanie

Mangan tworzy trwałe związki na stopniach utlenienia II, IV, VII.

stopień II III IV V VI VII

utlenienia
MnO Mn2O3 MnO2 MnO43 - MnO42 - MnO4 -
przykład
związku Mn(OH)2 MnO(OH) MnO(OH)2
przykład
związku MnO · Mn2O3

charakter
chemiczny zasadowy amfoteryczny kwasowy

własności rosną
niemetaliczne →
własności rosną
utleniające →
 
Redukcja MnO4- MnO 4

Środowisk Zmiana Równanie reakcji

o stopnia
utlenienia
Kwasowe MnO4  VII

IV
2
II VI
H3O+ 2 Mn O  5 S O
4 3  6H  2Mn  5 S O42   3H 2 O
 2

Mn 2 
Obojętne MnO4  2MnO4  3SO32  H 2O  2MnO2  3SO42   2OH 
H2O
MnO2
Zasadowe MnO4 
OH- MnO42 
 1 2 3 4 5 6 7
Mn  Mn  Mn(OH ) 2  MnO(OH ) 2  MnO  MnO  MnO2  Mn 2
2 2
4

4

1 Mn + 2H+→ Mn2++H2

2 Mn2++2OH-→Mn(OH)2

3 Mn(OH)2 +1/2O2→MnO(OH)2

6 2 MnO4- + 3 SO32- + H2O → 2 MnO2 + 3 SO42- + 2 OH-

7 MnO2 +4HCl→MnCl2 +Cl2+2H2O
 Trochę równań reakcji

MnO2 + 4 HCl  MnCl2 + 2 H 2 O + Cl 2

2 MnO2 + 4 NaOH + O 2  2 Na 2 MnO4 + 2 H 2 O
3 MnO2 + KClO3 + 6 KOH  3 K 2 MnO4 + KCl + 3 H 2 O
3 K 2 MnO4 + 2 H 2SO 4  MnO2 + 2 KMnO4 + 2 K 2SO 4 + 2 H 2 O
3 K 2 MnO4 + 2 H 2 O  MnO2 + 2 KMnO4 + 4 KOH
K 2 MnO4 + 8 HCl  MnCl2 + 2 KCl + 2 Cl 2 + 4 H 2 O
MnSO4 + 2 Na 2 CO3 + 2 KNO3  Na 2 MnO4 + 2 KNO 2 + Na 2SO 4 + 2 CO 2
2 KMnO4  3 SO 2  2 H 2 O  2 MnO2  K 2SO 4  2 H 2SO 4
 Dla dociekliwych ( z egzaminu dojrzałości 2006)

Poniżej przedstawiono schematycznie reakcje zachodzące z udziałem związków

manganu.

A. Napisz równania reakcji przedstawionych na powyższym schemacie.

B. Podaj nazwy związków manganu z powyższego schematu.
C. Określ skład jądra atomu manganu i napisz pełną konfigurację atomu w stanie
podstawowym. Podaj maksymalny stopień utlenienia tego pierwiastka w
związkach chemicznych.
D. Związki manganu na stopniu utlenienia VII wykazują właściwości utleniające.
Reakcja manganianu(VII) potasu z kwasem solnym prowadzi do otrzymania
chloru, odpowiedniej soli manganu, chlorku potasu i wody. Napisz równanie tej
reakcji. Współczynniki dobierz metodą bilansu elektronowego. Oblicz, jaka
objętość chloru (odmierzonego w warunkach normalnych) może się wydzielić w
tej reakcji, jeśli do reakcji użyto 0,02 mola KMnO4 i nadmiar kwasu solnego.
Załóż, że reakcja zachodzi ze 100% wydajnością.
E. Do odkażania ran stosowany jest wodny roztwór manganianu(VII) potasu o
stężeniu 0,1%.
Wykonaj odpowiednie obliczenia i opisz sposób przygotowania 150 cm3 tego
roztworu. Załóż, że gęstość roztworu jest równa 1g/cm3.

F*. Mangan tworzy tlenki na II, III, IV i VII stopniu utlenienia. Napisz wzory
sumaryczne tych tlenków. Określ, jaki charakter chemiczny wykazują tlenki
manganu na najniższym i najwyższym stopniu tlenienia.
Odpowiedź uzasadnij podając odpowiednie równania reakcji zachodzących z
udziałem kwasu solnego lub zasady sodowej.

F**. Mangan tworzy tlenek MnO2, który reaguje z gorącym kwasem solnym
z wydzieleniem chloru, a w reakcji z kwasem siarkowym(VI) z wydzieleniem
tlenu. Napisz równania obu reakcji i określ, jaka rolę w każdej z nich pełni MnO2.

G*.Metaliczny mangan otrzymywany jest metodą aluminotermiczną. Reakcja

zachodzi pomiędzy metalicznym glinem i tlenkiem manganu o wzorze Mn3O4.
Zapisz równanie tej reakcji oraz oblicz, ile gramów Mn3O4 trzeba użyć, aby
otrzymać 0,5 g manganu, jeśli reakcja zachodzi z 80% wydajnością.
G**. Metaliczny mangan można otrzymać metodą elektrolizy wodnych roztworów
soli manganu. Napisz równania reakcji elektrodowych oraz sumaryczne równanie
elektrolizy siarczanu(VI) manganu(II). Oblicz, ile gramów manganu otrzymano
podczas elektrolizy wodnego roztworu siarczanu(VI) manganu(II) prowadzonego
prądem o natężeniu 2 A w czasie 30 min.

H*. Roztwór manganianu(VII) potasu jest stosowany do identyfikacji węglowodorów

nienasyconych. Napisz wzór i podaj nazwę węglowodoru nienasyconego,
zbudowanego z trzech atomów węgla, który może być zidentyfikowany w reakcji
z roztworem KMnO4. Napisz jakie obserwacje towarzyszą tej reakcji.

H**. Podczas reakcji identyfikacji węglowodorów nienasyconych roztworem

manganianu(VII) potasu zachodzi reakcja opisana równaniem:
KMnO4 + CH2=CH2 + H2O  CH2(OH)-CH2(OH) + KOH + MnO2
W oparciu o bilans elektronowy dobierz współczynniki stechiometryczne tej
reakcji.
BIBLIOGRAFIA
„ Repetytorium chemia od A do Z” M. Klimaszewska
„Chemia 3”– podręcznik ( zakres rozszerzony) S. Hejwowska, R. Marcinkowski,J.
Staluszka
„ Chemia ogólna i nieorganiczna” A. Bielański
http://portalwiedzy.onet.pl/