‫چاپیلایر پېژندنه‬

‫د چاپیریال تعریف‬

‫• زموږ شاوخوا ژوندې او‬

‫غيرژوندي موجوداتوته‬
‫محیط یا چاپېلایر ویل کېږی‪.‬‬
‫• دځمکی دکرې او دهغی ټولې‬
‫طبعي زېرمې چه په هغه کې‬
‫د ټولو انسانانو‪،‬حیواناتواو‬
‫نباتاتو لپاره د هغوی د ژوند‬
‫په رقم آماده او زخيره شوی‬
‫دي او دهغوی ژوند ترمثبت‬
‫او منففی تاثیر الندې را‬
‫وستی شی دچاپېلایر په نوم‬
‫یادیږی‪.‬‬
‫د چ‪4‬اپیلایر)‪(Types of environment‬‬
‫ډولونه‪4‬‬

‫•طبیعي چاپیلایر‬

‫•مصنوعی چاپېلایر‬
 ‫طبیعي چاپېلایر “‪“Natural Environment‬‬

‫د ژوند طبیعيچ‪4‬اپېلایر عبارت‪-‬‬

‫د ژوند له هغه چاپېلایر څخه دی‬

‫چه دهغه په جوړښت کې د بشر‬

‫‪.‬الس نده ښکیل‬

‫رول‬
‫مصنوعي چاپېلایر” ‪Artificial‬‬
‫‪“ Environment‬‬
‫‪ -‬د ژوند جوړشوی مصنوعی‬

‫(ساختګي) چاپېلایر‪:‬عبارت‬

‫له هغه چاپېلایر څخه دی چه‬

‫دانسانانود فکرونو اواستعداد‬

‫ونو په واسطه جوړشوې وې‪.‬‬

‫•‬
‫د طبیعي سرچېنو یا منابعو پیژندنه‬

‫•طبیعي ز‪4‬یرمې هغوزېرموته‬

‫ویل کېږی چې په طبیعي ډول‬
‫سره را‬
‫پيداشوي او د انسانانو په اختیار‬
‫کې قرار لري او په دوه ډوله‬
‫دي‪.‬‬
‫•‪ -۱‬هغه طبعي زېرمې چې د‬
‫نوي کېدو وړتیالر‪4‬ي‪.‬‬
‫•‪ -۲‬هغه طبعي زېرمې چې د‬
‫نوي کېدو وړتیا نه لر‪4‬ي‪.‬‬
‫هغه طبعي زېرمې چې د نوي کېدو وړتیالري‪.‬‬

‫• دا زېرمې عبارت له‬

‫هغوزېرموڅخه دي چه‬
‫حد او اندازه یې نده تعین‬
‫او په دوام داره توګه د‬
‫زمانې په اوږدوکې دخپل‬
‫نوي مثل زېږنده دي‬
‫لکه‪ :4‬لمر‪ ،‬باد‪ ،‬واوره‪،‬‬
‫باران‪ ،‬نباتات او نور‪.‬‬
‫هغه طبعي زېرمې چې د نوي کېدو وړتیا نه لر‪%‬ي‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫دا زېرمې عبارت له هغو‬
‫طبعي زېرموڅخه عبارت‬
‫دي چی په غیر معقوله‬
‫توګه له هغوڅخه تولید یا‬
‫کارواخیسته شي نوبیا د‬
‫دوباره تولید او کار‬
‫اخیستنې لپاره یوې اوږدې‬
‫زمانې ته اړتیا لري‬
‫لکه‪:‬نفت‪ ،‬ګاز‪ ،‬او د اوبو‬
‫الندني زیرمې‪.‬‬
‫دطبعي زېرمومهمې او ضروري سرچینې‬

‫اوبه‬ ‫•‬
‫هوا‬ ‫•‬
‫خاوره‬ ‫•‬
‫حیوانات‬ ‫•‬
‫نباتات‬ ‫•‬
‫ځنګلونه‬ ‫•‬
‫کانونه‬ ‫•‬
 ‫ککړتیاوې یا آلودگِی(‪)Contaminations‬‬

‫د هرې فزیکی‪،‬کمیاوي او بیولوژیکي مادې او عنصرله یوځاي‬

‫کېدواو کمیاوي تعامل څخه یادې مادې خپل اصلی خاصیت له السه‬
‫ورکوی او همدارنګه مزه‪ ،‬رنګ او بوی‪ ،‬یې تغيرکوي چې داعمليه‬
‫په نامه د آلوده ګۍ سره یادېږ‪4‬ي‪.‬‬
‫اوبـــه «‪»Water‬‬
‫د معلوماتوله مخې درې په څلورمه‬ ‫•‬
‫برخه دځمکې دکرې سطحه اوبه‬
‫تشکیلوي‪.‬‬
‫د دنیا د اوبو اته نوي سلنه(‪ )٪۹۸‬اوبه‬ ‫•‬
‫تروشې او ماللګینې دي‪.‬‬
‫دنیا د اوبو دوه سلنه( ‪)٪۲‬خوږې اوبه‬ ‫•‬
‫تشکیلوی چې له دې جملی څخه یې‬
‫زیاته برخه کنګلونه یا یخچالونه‬
‫تشکیلوي‪.‬‬
‫له ‪ ٪۱‬څخه لږ برخه د خوږو اوبو د‬ ‫•‬
‫موجوداتولپاره استفادې وړدي‪.‬‬
‫د اوبو د ککړتیاو الملونه څه دي؟‬
‫‪ -۱‬طبعي ال ملونه‪ :‬لکه سېالبونه‪ ،‬آتش‬
‫فشانونه‪ ،‬زلزلې‪ ،‬طوفانونه اونور‪.‬‬
‫‪ -۲‬مصنوعي «ساختګی»الملونه‪:‬‬
‫• ناسمه ګټه اخیستنه د سيندونو‪ ،‬ویالو‪،‬‬
‫چینو‪ ،‬نلونو او له څاګانو څخه‪.‬‬
‫• په غیر فنی « ناسمه توګه» د‬
‫فاضالبو د څاګانوجوړول په ښاروکې‪،‬‬
‫اواسراف د اوبوپه استعمال کې‪.‬‬
‫• په زراعتي سکتورونوکې د‬
‫زهری توکو استعمالول‪.‬‬
‫»‬ ‫هـــوا « ‪Air‬‬
‫• هوا بی رنګه او بی بویه‬
‫ګازده چی مخلوط ده له‬
‫نایتروجن‪ ،‬اکسیجن‪،‬‬
‫هایدروجن‪ ،‬کاربن‪ ،‬آرګون‪،‬‬
‫هیلوم‪ ،‬ګزون او یوه اندازه د‬
‫اوبو له بخاراوامونیا ګاز‬
‫څخه چی ټول ټال د هوا په‬
‫حجم کې ‪ ٪۷۸‬نایتروجن او‬
‫‪ ٪۲۱‬اکسیجن او ‪ ٪۱‬نور‬
‫ټول ګازونه هوا تشکیلوي‪.‬‬
‫(‪)Air pollution factors‬‬ ‫دهوا دککړتیا الملونه‬

‫• طبعي الملونه‪.‬‬
‫• ساختگي « مصنوعي» الملونه‪.‬‬
‫طبعيال‪4‬ملونه‪“Natural factors” 4‬‬

‫• طبعي الملونه لکه سېالبونه‪ ،‬اورغورځوونکي (آتش‬

‫فشان ها)زلزلې‪ ،‬طوفانونه‪ ،‬وچکالې اونور‪.‬‬
‫مصنوعي الملونه” ‪”Artificial factors‬‬
‫• مصنوعي الملونه‪:‬‬
‫دنقلیه وسایطوډېرښت او د ډيزلي جنراتورونو له حده زیاتوالی چې په ښارکې د لوګی او دود سبب ګرزی‪.‬‬ ‫•‬
‫د ځنګلونو او چمنونو لږ والی په ښارکې‪.‬‬ ‫•‬
‫دخامه الرو‪ ،‬سره کونو او کوڅو موجودیت په ښارکې‪.‬‬ ‫•‬
‫د بی کیفیته نفتی موادو‪ ،‬لرګيو‪ .‬را برونو‪ ،‬پالستیکونو او د ذغال سنګ سوه ځول د کورنیو له خوا‪.‬‬ ‫•‬
‫د شهر ی ترانسپورت نشتوالی‪.‬‬ ‫•‬
‫د ښاروالی او اړوندو ادارو لخوا د یوې سالمې او هراړخیزې‪ ،‬جامع برنامې نشت والی‪.‬‬ ‫•‬
‫د ښاري کاناليزاسیون نشتوالی‪.‬‬ ‫•‬
‫د عامو خلکو نه پاملرنه‪.‬‬ ‫•‬
‫خ‪4‬ـــــــاوره‪“Soil “4‬‬
‫• په مجموعی ډول سره د افغانستان‬
‫مساحت ‪ ۶۴۷۵۰۰‬کیلومتره ده‪.‬‬
‫• ‪ ۷۵٪‬غرونه تشکیلوي‪.‬‬
‫• ‪ ۲۵٪‬هواري او نیمه هوارې مځکې‬
‫تشکیلوي‪.‬‬
‫• ‪ ۷۰.۹‬میلیون هکتاره ځمکه دزراعت‬
‫وړ ګڼل کيږی‪.‬‬
‫• ‪ ۳.۹‬میلیون هکتاره ځمکه د اوبو‬
‫خړوبولو وړ ګڼل کیږی‪.‬‬
‫• دڅوکلنې وچ کالۍ له امله د زراعتی‬
‫ځمکو مساحت او ارقام اوس مهال ‪۱،۴‬‬
‫میلونه هکتارو ته را ټيټه شوی ده‪.‬‬
‫د خاورې ککړتیا الملونه څه دي؟‬
‫‪ ‬‬
‫دوګړویا نفوس زیاتوالی چې د زبالو د زیات‬ ‫•‬
‫والی سبب ګرځېدلی‪.‬‬
‫د افغانستان په ښارونوکې د کانالیزایسیون‬ ‫•‬
‫نشتوالی‪.‬‬
‫دعامووګړوبی پروايی او د زبالو لپاره د‬ ‫•‬
‫مشخصو ځایونو نشتوالی‪.‬‬
‫د فاضالبودغيرمعیاری څاګانوموجودیت‪.‬‬ ‫•‬
‫د انسانی فاضله موادو او زبالو ترمنځه فرق‬ ‫•‬
‫نکول‪.‬‬
‫دځنګلونو قطع کول او هغوته نه پاملرنه‪.‬‬ ‫•‬
‫د سېالوونو راتلل‪.‬‬ ‫•‬
‫دککړتیاؤ(آلودګی) بدې پایلې او اغيزې‬
‫د ناروغېو زیاتوالې‪ :‬لکه‬ ‫•‬
‫قلبی‪،‬سر‪4‬طانی‪ ،‬تنفسی‪ ،‬روحی او‬
‫نور‪.....‬‬
‫د انسانانو‪ ،‬حیواناتواو نباتاتو پر‬ ‫•‬
‫ژوند منفي اغيزیی‪.‬‬
‫د ماشومانو پر بدني او فکري وده‬ ‫•‬
‫منفي اغيزیي‪.‬‬
‫د مړ‪4‬ینې د زیاتیدو المل‪.‬‬ ‫•‬
‫د ټولنيزوستونزو رامنځته کول‪:‬‬ ‫•‬
‫لکه جنګ‪،‬غربت‪ ،‬کډوالي اونور‪....4‬‬
‫ادامه‪...‬‬
‫د زراعتي پیداوارو د را کمول اصلې‬ ‫•‬
‫المل‪.‬‬
‫د فقر او بې وزلي زیاتوالي‪.‬‬ ‫•‬
‫د سیمې او ښار ظاهري ښکال ککړه‬ ‫•‬
‫او له منځه یې وړي‪.‬‬
‫اقتصادي سرچینې محدودوي‬ ‫•‬
‫دسيالنیانو د تګ اوورتګ مخنيوی‬ ‫•‬
‫کوی‪.‬‬
‫ښارونه خپل فرهنګي او تاریخي‬ ‫•‬
‫اعتبار له السه ورکوي‪.‬‬
‫د حل الره څه ده(‪)what's the solution‬‬

‫د عامه پوهاوي د کچې لوړه ول د اوبو‪ ،‬هوا او خاورې د ارزښت په اړوند‪.‬‬ ‫•‬
‫په ښاري سيموکې د انساني فاضالبو په اړه د غير معیاري څاګانو د کیندلو مخنیوی‪.‬‬ ‫•‬
‫د زهري موادو د مینځلو مخنیوی په روانو اوبوکې‪.‬‬ ‫•‬
‫دفضله موادو او زبالو د اچولو مخنیوی په سیندونو‪ ،‬د سړکونو په څنګ و څټ او په‬ ‫•‬
‫تفریحې ځایوکې‪.‬‬
‫په ټوليزه کچه خلک باید خپل غږ مسؤلومقاماتوته د صحی اوبو دبرابرولو او دزبالو د‬ ‫•‬
‫ښه مدیریت په اړوند الس په کارشی‪.‬‬
‫د منظمه کانالېزاسیون پیاده کول‪.‬‬ ‫•‬
‫د عاموخلکو ونډه اخیستل په بېالبیلو چاپېریالېزو مسایلوکې‪.‬‬ ‫•‬
‫په منظم ډول سره د اوبو رسولو د یوي منظمي شبکی له الري‬ ‫•‬
‫د پیسوپه مقابل کې د اوبو استعمالول‪.‬‬ ‫•‬
‫د عاموخلکو پوهاوي او دتبلیغاتي کمپاینونو په الره اچول‪.‬‬ ‫•‬
 ‫د خلکونقش دآلودګۍ په را کمولوکې‬

‫• زموږ پ‪6‬ه کړ‪6‬ن‪6‬و اوعم‪6‬ل ک‪6‬ې بدلون د بېلګ‪6‬ی پ‪6‬ه توګ‪6‬ه د لرګیوپه‬
‫ځای ب‪6‬ا ی‪6‬د ل‪6‬ه تېل‪6‬و‪ ،‬برق او د پالس‪6‬تیک‪ ،‬راب‪6‬ړ او ذغ‪6‬ا سنګو پر‪6‬ځای‬
‫باید له ګازڅخه کار واخسیتل شي‪.‬‬
‫•د ر‪6‬اب‪6‬ړ‪،‬پالس‪6‬تیک‪ ،‬س‪6‬وخته مبالی‪6‬ل‪ ،‬غوړلرګ‪6‬ي‪ ،‬ذغال س‪6‬نګ‪ 6‬اود بې‬
‫کیفیته تېلوسوه ځولو څخه نه استفاده کول‪.‬‬
‫•جلوگیر‪6‬ی مواد که سبب بوی تعفن گردد‪،‬‬
‫• جلوگیری از انداختن فاضله های انسانی در کنار جاده و راه های‬
‫عامه‪،‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬

‫هېڅکله باید شنې ساحې خرابه نکړو بلکه ساتنه یې وکړو او‬ ‫•‬
‫هرکال باید ډير نیالګ‪4‬ي په خپلو مېشتو ځایوکې کېشنوو‪.‬‬
‫د ز‪4‬بالواچولو په اړوند باید کوښښ وکړو چې په ټاکلي‬ ‫•‬
‫ځایونوکې واچول شی‪.‬‬
‫د تېزابو له اچولو څخه د مځکې په مخ باید مخنيوی وشي‪.‬‬ ‫•‬
‫د سیمې سرسبز‪4‬ی او ښکال ته پام کول‪.‬‬ ‫•‬
‫هغه سیمې او ځایونه چې د ساعت تېرۍ‪ ،‬ګرځېدو او‬ ‫•‬
‫ر‪4‬اګر‪4‬ځېدو لپاره ټاکل شوي دي باید سمنت شي‪.‬‬
 ‫د دولت نقش د آلوده ګۍ په را کمه ولوکې‬

‫دولت او ملت د اوبو‪ ،‬هوا او خاوري په ساتلوکې رغنده او اساسی رول لري‪.‬‬ ‫•‬
‫د روانو اوبو د را ګرځولو یا محارکولو وظیفه او مسؤلیت د دولت په غاړه‬ ‫•‬
‫ده ترڅو دښتی په کرنيزو مځکوبدلې کړي‪.‬‬
‫له ښاره لرې ساحو ته د زبالو وړل او د هغو منظمه مدیریت کول د دولت‬ ‫•‬
‫مسؤلیت او ظیفه ده‪.‬‬
‫د تفریحی پارکونو جوړول‪.‬‬ ‫•‬
‫د چاپیلایر ساتنې د قوانینو ښه پیاده کول‪.‬‬ ‫•‬
‫د عامو خلکو د پوهاوي او زهنیت ورکولو لپاره ګټور چاپيریالیز تبلیغات‪.‬‬ ‫•‬
‫د دولت لخوا د څیښاک د اوبو رسولو د برنامو تطبیق کول او همدارنگه‬ ‫•‬
‫نور‪.....‬‬
 ‫ستاسو د پاملرنې مننه‬

‫ستاسو د پاملرنې مننه‬