ZOOLOGIJA (5)

TEMPERATURA TIJELA I TERMOREGULACIJA

• Prilikom sagorjevanja organskih materija u organizmu (masti,
ugljenih hidrata i dr.) oslobađa se hemijska energija u obliku ATP-a i
velika količina toplote.
• Oslobođena toplota služi za održavanje stalne temperature tijela.

Prema tjelesnoj temperaturi životinje se dijele na dvije grupe:

Poikilotermne (hladnokrvne) i homeotermne (toplokrvne)
a) Poikilotermne nemaju stalnu temperaturu tijela, ona zavisi od
temperature spoljašnje sredine (gmizavci, vodozemci);
b) Homeotermne – imaju stalnu temperaturu tijela i uspijevaju je
održavati konstantnom i pri velikim promjenama temperature
spoljašnje sredine (ptice i sisari, tj. životinje najvišeg stepena
evolucionog razvoja)
 ZOOLOGIJA (5)

• Posebnu grupu životinja čine sisari prezimari (medvjed, jazavac, jež, hrčak
i dr.) koji su u principu homeotermne životinje, ali za vrijeme zimskog sna
(hibernacija), kod njih dolazi do snižavanja tjelesne temperature tako da
se ona može razlikovati samo za neki stepen od temperature okoline.
-Intenzitet metabolizma kod ovih životinja je u tom periodu izuzetno
nizak i pojačava se tek kada spoljašnja temperatura padne ispod O°C kako
bi spriječio dalje opadanje tjelesne temperature.

• Novorođene životinje u prvim danima života, a kod nekih vrsta i dosta

duže (kod većine sisara uključujući i čovjeka) ponašaju se kao nesavršeni
homeotermi – pošto im sistem za termoregulaciju nije potpuno razvijen,
-potrebna im je zaštita (zavisno od tempearture okoline) od rashlađivanja
i pregrijavanja.
 ZOOLOGIJA (5)

Normalna tjelesna temperatura kod homeotermnih životinja varira od

vrste:
37°C kod čovjeka do
39°C nekih drugih životinja ili čak
41°C kod kokoške.
• Toplota se u organizmu stvara kao sporedni proizvod oksidacionih
procesa u ćelijama.
• Ćelije jetre i mišića su glavni izvori toplote.
• Smatra se da u toku sagorjevanja hranjivih materija u organizmu 30%
energije je funkcionalna (ostaje za potrebe organizma, u obliku ATP-a), a
70% se oslobađa kao toplota.
• Kod svakog organizma postoji ravnoteža između stvorene i oslobođene
energije, a ukoliko izostane ravnoteža doći će do pregrijavanja ili
raslađivanja organizma.
 ZOOLOGIJA (5)

Mehanizmi za regulaciju tjelesne temperature

• Reakcije mogu biti reflekne i polurefleksne
Mehanizmi koje aktivira hladnoća Mehanizmi koje aktivira toplota
Drhtanje Znojenje
Glad Zračenje (nago tijelo na sobnoj temp.
može izgubiti i do 60% tt)

Povećan apetit Isparavanje

Povećana voljna aktivnost mišića Vazodilatacija krvnih sudova kože
Pojačano lučenje kateholamina Pojačano disanje i drhtanje
Povećavaju stvaranje toplote Povećavaju odavanje toplote
 ZOOLOGIJA (5)

• Centar za termoregulaciju se nalazi u hipotalamusu (hipotalamusni

termostat), koji informacije o promjeni temperature prima od
posebnih detektora (receptora) koji se nalaze u krvi, koži i sl., a
prenose ih neuroni.

Poremećaji temperature tijela

 Groznica /febra/ je hipertermija organizma koja se javlja kod
čovjeka i životinja, skoro uvijek kao prateća pojava bolesnog stanja.
- Materije koje izazivaju povećanje praga osjetljivosti
hipotalamusnog termostata nazivaju se pirogeni
 Toplotni udar se javlja kada temperatura tijela kod čovjeka i drugih
sisara pređe 42°C, a kao razlozi mogu biti infekcije i stanje bolesti ili
kod zdravih jedinki ako je spoljašnja temperatura visoka i visoka
vlažnost vazduha čime se onemogućavaju efekti mehanizama tijela
za obaranje temperature.
 ZOOLOGIJA (5,6)
RAZMJENA GASOVA
Poznato je, naime, da je jedan od preduslova za odvijanje životnih
funkcija stalna razmjena materija sa spoljašnjom sredinom, a
ukoliko su te materije gasovi onda govorimo o disanju.
Pod disanjem ili respiracijom (lat.respiratio) podrazumjevamo
procese stalne razmjene gasova između živih organizama i
spoljašnje sredine (vazduha ili vode).
 Gotovo sve životinje su aerobni mikroorganizmi (isključujući neke
vrste glista ili manji broj bakterija koji su anaerobni organizmi), što
znači da za potrebe svoga organizma moraju unositi koseonik koji
koriste za oksidativnu razgradnju hranjivih materija.
 Disanje obuhvata sve procese u organizmu vezane za unošenje
kiseonika i eliminaciju ugljen-dioksida
 ZOOLOGIJA (5,6)

• Kod malih, primitivnih životinjskih vrsta, razmjena gasova se odvija

difuzijom preko površine tijela,
• Kod većine ostalih, postoje specijalizovani respiratorni organi koji su
u tijesnoj anatomskoj i funkcionalnoj vezi sa krvotokom.
• Zajedničke karakteristike svih respiratornih organa su:
a. velika površina na kojoj se odvija razmjena gasova i
b. tanka difuziona membrana preko koje se ta razmjena odvija (tanja
od 1µm).

 Postoje tri osnovna tipa respiratornih organa:

- traheje (odlike insekata),
- škrge (mnoge životinjske vrste koje žive u vodenoj sredini i
spadaju u aerobne organizme, koriste kisenik iz vode) i
- pluća (odlika sisara) sl.1.
 ZOOLOGIJA (5,6)

• Disajni procesi su kontinuirani i neprekidni, ali se iz didaktičkih

razloga najčešće dijele na:
1. Ventilaciju pluća (razmjena gasova između alveola i spoljašnje
sredine)
2. Spoljašnje disanje (razmjena gasova između šupljina alveola, koje
imaju dodir sa spoljašnjom sredinom i kapilara koji ih okružuju, a
odvija se po principu difuzije)
3. Unutrašnje disanje (razmjena gasova između kapilara i
međućelijske, intersticijalne tečnosti, a zatim i ćelija)
4. Ćelijsko disanje pretstavlja potrošnju O2 u ćelijama uz nastanak
CO2 i jedinjenja bogatih energijom u složenim reakcijama
respiratornog lanca u mitohondrijama (ćelijskim organelama u
kojima se odvijaju procesi razmjene gasova)
 ZOOLOGIJA (5,6)
Vazdušni putevi sisara
a) Nos i nosni otvori
b) Nosne šupljine
c) Ždrijelo (pharynx)
d) Grkljan (larynx)
e) Dušnik (trachea)
f) Bronhusi (bronchus)
g) Bronhije (bronchiae)
h) Bronhiole (bronchiole)

• Inspirijum se označava kao aktivni proces u kojem učestvuju

međurebarni mišići i dijafragma u toku koga se unosi vazduh u
disajne organe
• Ekspirijum je suprotan proces.
ZOOLOGIJA (5,6)
ZOOLOGIJA (5,6)
 ZOOLOGIJA (5,6)
Plućni volumeni i kapaciteti
• Respiratorni volumen se definiše kao zapremina vazduha koja se udahne ili
izdahne iz pluća pri mirnom (normalnom) disanju.
• Vitalni kapacitet pluća predstavlja zapreminu vazduha koja se izdahne iz
pluća maksimalnim izdisajem poslije maksimalnog udisaja. Mjeri se
aparatom koji se zove spirometar.
Primjer:
Zapremina/vrsta Konj Čovjek
Respiratorni volumen - RV 6L 0,5 L
Vitalni kapacitet - VK 30 L 4,5 L
• Frekvenca disanja predstavlja broj respiracija u toku jedinice vremena.
Različita je kod različitih životinjskih vrsta i zavisi od veličine tijela, starosti,
pola, fiziološkog stanja (graviditet), uzbuđenja, spoljašnje temperature,
stepena popunjenosti digestivnog trakta, fizičke aktivnosti i zdravstvenog
stanja.
• Minutni volumen pluća je proizvod respiratornog volumena i frekvence
disanja. Kod čovjeka u stanju mirovanja iznosi oko 10 L, ali se pri
napornom fizičkom radu može povećati i dostići vrijednost od 125 L.
 ZOOLOGIJA (5,6)
Tipovi disanja
• U zavisnost od toga koji mišići pretežno učestvuju u disajnim pokretima
postoje tri tipa disanja:
grudni (kostalni), trbušni (abdominalni) i mješoviti.

konji i psi goveda čovjek

zanimljivo je da je moguć prelaz iz jednog tipa disanja u drugi
Primjer: Frekvenca disanja kod domaćih životinja

Vrsta Položaj Broj respiracija/min

Konj Stajanje u miru 10-14 (12)
Krava Stajanje u miru 26-35 (29)
Svinja 25 kg Ležanje 32-58 (40)
Pas Stajanje u miru 20-34 (24)
Mačka Ležanje 20-40 (31)
 ZOOLOGIJA (5,6)

Šume-zelena pluća planete

Drveće proizvodi O2, veže CO2 iz atmosfere i ublažava efekte staklenika

 ZOOLOGIJA (5,6)
Razmjena gasova u plućima
• Polmonalnom arterijom (iz srca) u pluća dolazi venska krv koja je
siromašna kiseonikom i ima visoku koncetraciju ugljen-dioksida.
• Pritisak kiseonika u atmosferi je veći nego u alveolama, a pritisak u
alveolama je veći od pritiska u venskoj krvi što predstavlja uprošćeno
objašnjenje zašto ovaj gas difunduje kroz respiratornu membranu u
krv. Situacija sa CO2 je obrnuta (difunduje iz više ka nižoj
koncetraciji).

atmosfera

alveole

vene
 ZOOLOGIJA (5,6)

Izmjena gasova je zasnovana na razlici pritisaka CO2 i O2 u alveolama I plućnim kapilarima

 ZOOLOGIJA (5,6)

Difuzija CO2 I O2 između alveola i plućnih kapilara

 ZOOLOGIJA (5,6)

Izmjena gasova u plućima se odvija na nivou alveola I plućnih kapilara

 ZOOLOGIJA (5,6)

Šema razmjene gasova u plućima

 ZOOLOGIJA (5,6)
Dakle: u plućima dolazi do obogaćivanje venske krvi kiseonikom i do smanjenja
koncetracije CO2 pa tako nastaje arterijska krv.

Transport gasova u krvi

a) Vezivanje i transport O2
- molekulski O2 se u eritrocitima vezuje za Fe i nastaje oksigenisani hemoglobin
(vrsta proteina)
- u kapilarima se vrši disocijacija oksihemoglobina, kiseonik izlazi iz kapilara u
međućelijske prostore, a zatim u ćelije gdje se odmah troši u oksidativnim
procesima.

b) Vezivanje i transport CO2

- razmjena CO2 između venske krvi i alveolarnog vazduha veoma je brza, a krvlju
se transportuje u više oblika (kao rastvoren gas, ugljena kiselina, kao soli ugljene
kiseline, karbamino-hemoglobin, kao karbamino-proteinati)
 ZOOLOGIJA (5,6)
Respiratorni pigmenti
Osnovna funkcija: transport O2 i CO2
o Metaloproteini (hromoproteini)
o Rastvoreni u tjelesnim tečnostima ili zatvoreni u ćelijama tjelesnih
tečnosti.
o Mogu se naći u tkivima van cirkulacijskog sistema (npr. mišićnom,
ćelijama lociranim blizu respiratornog sistema);
o Uloga: u puferisanju krvi, u regulaciji koloidno-osmotskog pritiska,
uključuju se i regulišu protok krvi kroz kapilare.
o Vezujući O2 (na nivou respiratornih površina) ⇒ respiratorni pigmenti
povećavaju količinu O2 u tjelesnoj tečnosti.

Primjer:
• Količina O2 fizički rastvorenog u arterijskoj krvi = 0,3 ml O2/100 ml krvi.
• Količina O2 se 70 X povećava kada se kombinuje sa Hb.
 ZOOLOGIJA (5,6)

Respiratorni pigmenti:

• Hlorokruorin Fe (ekstracelularno, rastvoren u hemolimfi morskih

poliheta);
• Hemeritrin Fe (intracelularno u hemeritrocitima);
• Hemocijanin Cu (u hemolimfi mekušaca i zglavkara). Jedan molekul
O2 veže se za dva atoma Cu;
• Hemoglobin Fe (intracelularno, u eritrocitima kičmenjaka).;
• Mioglobin Fe.
 ZOOLOGIJA (5,6)

Razmjena gasova u tkivima

 Odvija se po principima difuzije, ali u suprotnom smjeru, što
određuju razlike u tzv. parcijalnim pritiscima gasova u tkivima i
arterijskoj krvi.
 Na nivou kapilara kiseonik veoma brzo prelazi iz eritrocita u plazmu,
a zatim u tkiva, dok se CO2 kreće u suprotnom smjeru.
 ZOOLOGIJA (5,6)
• Vodene životinje su mnogo češće izložene promjenama u nivou kiseonika u
poređenju sa kopnenim životinjama.

 Mješanje i difuzija gasova su brži u vazduhu nego u vodi, tako da se u

akvatičnoj sredini češće formiraju regioni sa niskim koncetracijama
kiseonika.
 U nekim vodenim sredinama, tokom dana može doći do porasta
koncetracije kiseonika (rezultat fotosinteze).
 Potrošnja kiseonika u biološkim i hemijskim procesima može dovesti do
formiranja regiona sa lokalnom hipoksijom.
 Promjene u nivou kiseonika mogu a ne moraju biti praćene promjenama u
nivou ugljen-dioksida.

 Morske životinje moraju da propuste oko 1 L vode da bi obezbjedile 1 ml

kiseonika.
 Kopnene životinje za istu količinu kiseonika propuštaju 25 ml vazduha.
 ZOOLOGIJA (5,6)
DISANJE RIBA
• Ribe spadaju u aerobne organizme koji koriste kiseonik iz vode, (zahvaljujući činjenici da
je kiseonik rastvorljiv u vodi).
• U atmosferi se nalazi oko:
78% N2 21 % O2 0,03% CO2 i <1% inertnih gasova
• U vodi se nalazi svega 1% O2 pri temperaturi vode od 0°C.
(ako se temperatura vode povećava koncetracija O2 se smanjuje, pa tako pri temperaturi
vode od 15°C iznosi 0,7%, pri temperaturi od 35°C oko 0,5%).
- voda u brzim planinskim rijekama ima više kiseonika od vode u jezerima i sporijim
riječnim tokovima.
• Škrge su organi za disanje riba lamelarnog oblika (tzv. škržni listići, koji povećavaju
respiratornu površinu, bogato su snabdjeveni kapilarnom mrežom).
• Strujanjem vode kroz škrge (usta-škrge, ili samo kroz otvorene škrge), razmjena gasova se
odvija po sistemu difuzije i na osnovu različitih parcijalnih pritisaka gasova – kao i u
plućima).
• Riblji mjehur je specifičnost riba i pored toga što služi da smanji specifičnu masu tijela
ribe (punjenjem i pražnjenjem vazduha u mjehuru) učestvuje dijelom i procesima disanja.
ZOOLOGIJA (5,6)
ZOOLOGIJA (5,6)
 ZOOLOGIJA (5,6)
• Neki sisari (kit, foka, dabar...) mogu ostati pod vodom po desetak
minuta, čak duže i od jednog sata , pri čemu refleksno dolazi do
prekida disanja i smanjenja frekvence srčanog rada.
• Razvijen je niz adaptivnih promjena disanja, metabolizma,
cirkulacije i dr koje obezbjeđuju preživljavanje pod vodom.
a) Kapacitet hemoglobina u prenošenju kiseonika je veći nego kod
drugih životinja.
b) Bogata skladišta mioglobina.
c) Mliječna koselina se ne akumulira u krvi tokom ronjenja, ali se
povećava poslije izronjavanja, tj. Postoji povećana tolerancija na
mliječnu kiselinu u tkivima.
d) Manja osjetljivost na povećanje koncentracije CO2 u krvi.
e) Uspostavljanje anaerobnih procesa “kiseonični dug”.
f) Redukovani krvotok u mnogim tjelesnim regionima, osim u srcu i
plućima.
g) Bradikardija (usporen rad srca) tokom ronjenja.
 ZOOLOGIJA (5,6)

Životinje koje žive u slojevima sa minimumom kiseonika – pristupi u

rješavanju problema smanjenog gradijenta kiseonika u tkivima:
a. Povećavanje efikasnosti usvajanja kiseonika.
b. Smanjenje brzine metabolizma.
c. Korišćenje anaerobnih metaboličkih puteva.
d. Povećanje brzine ventilacije.
e. Usporavanje perfuzije škrga (usporavanje srčanog rada –
bradikardija).
 ZOOLOGIJA (5,6)

DISANJE PTICA
• Respiratorni sistem prica je specifičan i, izgleda najviše usavršen
sisari ptice

Nos i nosni otvori Otvori na kljunu (choanae)

Larinx (normalno Dva larinxa (kranijalni i kaudalni)

jedan)
Pluća sa pleurom Pluća nemaju pleuru i djelimično su utisnuta u međurebarne prostore

Imaju dijafragmu Nemaju dijafragmu

Alveole pluća su mjesta •Umjesto alveola imaju respiratorne cjevčice malog promjera čiji su
za razmjenu gasova zidovi obavijeni kapilarnom mrežom
•Posjeduju vazdušne kese kao sastavne dijelove pluća (po pravilu po
pet pari), što im pored velike uloge u disanju, smanjuje specifičnu masu
tijela i omugućava letenje.
ZOOLOGIJA (5,6)