Lënda: Hyrje në ekonomi

Profesori i lëndës: Mr.sc.Basri Sadriu (Phd/c)

1
 Monopoli
 Fjala
monopol rrjedh nga greqishtja mono-I
vetem dhe polein-te shitesh. Monopoli
perfaqeson nje firme te vetme e cila prodhon
dhe shet te gjitha produktet e nje dege.

2
 Monopoli
1. Monopoli dhe tiparet e tij – nga perkufizimi
qe dhame per monopolin buron edhe tipari
themelor i tij qe eshte ekzistenca e nje shitesi
te vetem ne dege. Prej kesaj rrjedh qe ne
kushtet e monopolit firma dhe dega jane e
njejta gje.
- Karakteristikat dhe tiparet tjera thelbesore:
a) mungesa e zevendesuesve te afert;
b) aftesia per te ndikuar mbi çmime;
c) ekzistenca e pengesave te hyrjes.

3
 Monopoli
a) Mungesa e zevendesuesve te afert- kur themi se
monopoli percakton nje firme te vetme ne nje
treg(dege),kjo nuk do te thote qe automatikisht kemi
percaktuar kufit e tregut(deges).Psh,nese nje firme
realizon gjithe transportin e udhetareve me autobusa,a
munde te themi qe ajo perfaqeson nje monopol.Nese
marrim vetem transportin me autobus edhe mundemi
me thene se po,por ne kuptim te gjere te transportit
ne pergjithesi kjo firme nuk munde te jete monopol
sepse ajo konkurohet nga transporti hekudhuror dhe
ujorë.Ekzistenca e zevendesuesve te afert per dege te
ndryshem nuk lejon poziten monopolistike ne degë.

4
 Monopoli
b) Aftesia per te ndikuar ne çmime – me fuqi
tregtare kuptojme afteesine qe ka firma per te
ndikuar ne çmimin e prodhimit qe shet permes
ndryshimit te sasise se tij. Sa me e madhe te jete
ndikimi i firmes mbi çmimin, aq me e madhe
eshte fuqia tregtare qe ajo ka, aq me e madhe
eshte fuqia monopolistike e saj. Si perfundim
themi se firma monopol ushtron nje ndikim mbi
çmimin dhe produkteve qe shet, dhe ne dallim
me konkurencen e plote ajo nuk eshte çmim-
pranuese por eshte çmim-perckatuese.

5
 Monopoli
c) Ekzistenca e pengesave ne hyrje – Shtrohet pyetja
kush i pengon ato te hyjne ne treg?
Ne kete pytje mund te jepen shpjegime te ndryshme,
por ne po veçojme disa faktore kryesore:
-Monopoli qe mbeshtetet ne kontrollin e nje Inputi
baze te prodhimit- Eshte mundesia per te kontrolluar
burimin baze per prodhimin e nje produkti, si lendet
e para, perbejne nje rruge te vendosjes se monopolit,
sepse firmat tjera nuk mund te hyjne ne kete dege,
pikerisht ne mungese te lendes se pare. P.sh ne SHBA
shoqeria amerikane ALCHOA permes kontrollit te
lendeve te para (boksiteve), zotronte monopolin e
shitjes se aluminit.
6
 Monopoli
- Monopoli qe mbeshtet ne pengesa ligjore –
shteti vendos me ligje kufizime qe pengojne
firmat te hyne ne nje dege te caktuar. Kjo
realizohet kryesisht nepermjet patentave, te
drejtave te autorit dhe licensave.
Patenta perfaqeson nje te drejte eksluzive te
garantuar nga shteti qe I jep mbajtesit te saje
mundesine per te prodhuar dhe tregtuar nje
produkt per nje periudhe te caktuar kohore.
Qellimi I dhenies se kesaj te drejte eshte qe
firma te vendoset ne pozicion monopoli me
qellim te nxitjes se kerkimeve shkencore.
7
 Monopoli
E drejta e autorit perfaqeson nje te drejte
eksluzive te garantuar nga shteti qe I jep
mbajtesit te saj kontrollin mbi botimin,
kopjimin dhe shitjen e veprave te artit dhe
letersise.
Liçenca paraçet nje te drejte eksluzive qe
shteti mund t’ia lejoje me msaa ligjore per te
ushtruar nje aktivitet si p.sh: te drejten
eksluzive nje firme per te shperndare posten ,
duke krijuar keshtu nje monopol postar.

8
 Monopoli
- Monopoli qe krijohet nga bashkim i firmave –
krijohet nga bashkimi i firmave te ndryshme
te nje dege ne nje firme te vetme me qellim
te caktimit te çmimeve te larta, dhe is
rrjedhim per te marre fitime me te medha. Ky
lloj monopoli krijohet ne rastet kur ne nje
dege ka disa firma te medha dhe kur shteti e
lejon me ligj.

9
 Monopoli
- Monopolet natyrore – keto monopole
mbeshtetn ne ekzistencen e asaj dukurie qe e
kemi quajtur ekonomizim te shkalles
(prodhimi I numrit te larte te njesive, me
kosto me te ulta).

10
 Monopoli
2. Maksimizimi I fitimit ne firmat monopol –
synimi I firmes monopol si per çdo firme
tjeter eshte maksimizimi I fitmit, prandaj ajo
zgjedh ate nivel çmimi qe maksimizon
fitimin. Firma ne konkurence te plote mund te
zgjedhe vetem nivelin e prodhimit, kurse
firma monopol mund te ndikoje mbi çmimin,
pra mundet te percaktoje dhe çmimin.

11
 Monopoli
3. Efiçienca ne kushtet e monopolit - ne
rrethana te caktuara monopoli mund te kete
edhe avantazhe:
- Avantazhet qe vijne nga ekonomizimet e
shkalles – keto avantazhe jane karakteristike
per monopolet natyrore. Ne keto kushte
monopolisti qe zoteron nje dege mundet te
prodhoje me shume dhe me çmime me te
ulta, sesa do te prodhohej ne kete dege ne
kushtet e konkurences se plote.

12
 Monopoli
- Avantazhet qe vijne nga mundesia e nxitjes
se progresit teknik. Ekziston mundesia qe
mbi bazen e fitimeve te larta dhe burime te
medha financiare monopolisti te beje
shpenzime te medha per kerkime shkencore.
Kjo gje eshte e dobishme per gjithe shoqerine
sepse çon ne rritjen e progresit teknik dhe
mbi kete baze te produktit total.

13
 Monopoli
4. Diskriminimi I çmimeve ne kushte monopoli- per
te zbatuar çmime te tilla nje firme duhet te
plotesoje kushtet e meposhtme:
a) Ajo duhet te zoteroje fuqi tregtare;
b) Firma duhet te jete me gjendje te ndaje
konsumatoret ne kategori te ndryshme, qe
perfaqesojne tregje te ndryshme.
Firma monopol mund te diferencoje
konsumatoret, pra edhe tregjet sipas disa
kritereve kryesore:

14
 Monopoli
- Kriteri gjeografik;
- Kriteri idestinacionit ekonomik;
- Kriteri i kohes kur realizohet shitja;
- Kriteri i natyres se produktit.

c) Parandalimi I rishitjes se produkteve:

15
 Monopoli
5. Politikat shteterore per kontrollin e monopolit
– Duhet te dallojme se nderhyrjet shtetore jane
te ndryshme per lloje te ndryshme monopolesh.
P,sh per monopolet qe krijohen mbi bazen e
shkrirjes se firmave ne shume raste shteti
nderhyne me mjete ligjore siç jane ligjet anti-
trust, per te mos lejuar krijimin e tyre. Kur eshte
fjala per monopolet natyrore te cilat jane te
domosdoshme per shkak te ekonomizimeve te
shkalles shteti nderhyn per ti rregulluar ato.

16
 Monopoli
Firmes I hiqet aftesia per te ndikuar mbi
çmimet dhe kjo realizohet ne dy menyra:
a) Kalimi I firmes monopol ne pronesi
shteterore;
b) Monopoli natyror nuk shtetezohet, por
permes agjensive rregulluese shteti I dikton
firmes çmimet.

17
Format tjera te konkurences jo
te plote
I. Tiparet e konkurences monopolistike jane:
a) Numri i madh i firmave – ne konkurencen
monopolistike ekzistojne nje numer i madh
firmash sikurse ne konkurencen e plote,
keshtu qe firmat sillen ne menyre shume
konkuruese sepse çdo firme prodhon nje
pjese te vogel te produktit te pergjitshem te
deges.

18
Format tjera te konkurences jo
te plote
b) diferencimi i produktit – ne dallim nga
konkurenca e plote ku produkti eshte
homogjen, ne konkurencen monopolistike
kemi differencim te produktit. Diferencimi I
produktit behet ne disa menyre:
- vendosja;
- sherbimet;
- ndryshimet e cilesise;
- imazhi I produktit.

19
Format tjera te konkurences jo
te plote
c) kontrolli i kufizuar i çmimeve – firmat ne
konkurencen monopolistike kane kontroll te
kufizuar mbi çmimin e produktit. Diferencimi
I produkteve I jep mundesi firmes te ushtroje
kontrolle mbi çmimet. Ajo mund te rrise
çmimin pa rrezikuar nje humbje te
konsiderueshme te konsumatoreve. Niveli I
kontrollit te çmimeve varet nga shkalla e
diferencimit te produktit dhe nga numri dhe
largesia e konkurenteve.

20
Format tjera te konkurences jo
te plote
d) lehtesia relative e hyrjes – hyrja ne deget
me konkurence monopolistike eshte
pergjithesisht e lehte, por me e veshtire se sa
ne konkurencen e plote.
e) konkurenca jo vetem permes çmimeve – ne
deget me konkurence monopolistike produktet
jane te diferencuara, konkurenca nuk
realizohet vetem nepermjet çmimeve.
Konkurentet ekonomik nuk mbeshteten vetem
ne çmime, por edhe ne cilesine e produktit,
reklamen, kushtet apo sherbimet qe
shoqerojne shitjen e produktit etj.
21
Format tjera te konkurences jo
te plote
II. Oligopoli, llojet dhe baza e ekzistences se tij:
Nje nga llojet e konkurences jo te plote eshte
oligopoli. Oligopoli perfaqeson ate lloj tregu
ku sundojne nje numer I vogel firmash,
vendimet e te cilave jane te nder-varura.
Tiparet kryesore te nje tregu oligopoistik jane:
- Ekzistenca e nje numri te vogel te firmave;
- Standartizimi ose diferencimi i produkteve;
- Ndervaresia ne kontrollin e çmimeve;
- Konkurenca ndermjet reklames dhe cilesise;
- Hyrja me veshtiresi ne treg.
22
Format tjera te konkurences jo
te plote
III. Modelet e oligopolit:
a) Kurba e kerkeses me kend – eshte karakteristike
ketu se çmimet nuk ndryshojne per nje kohe
relativisht te gjate edhe pse kushtet e tregut
sygjerojne nje ndryshim te tille, p.sh ne fillim te
shekullit ne deget e squfurit çmimi qendroi 18
dollare per 12 vjet.
b) Marreveshjet e fshehta (kartelet) – eshte nje
marreveshje midis firmave te pavarura per te
kordinuar vendimet lidhur me sasine e prodhimit
dhe çmimet. Kartelet u sigurojne firmave fitime
monopoliste. Nje lloj karteli eshte OPEC-u.

23
Format tjera te konkurences jo
te plote
c) Modeli I firmes sunduese – ku nje dege e
caktuar perbehet nga nje firme e madhe qe
sundon ne treg dhe nga nje numer I madh I
firmave te vogla. Firma sunduese percakton
çmimin dhe firmat tjera e pranojne ate.

24
JU FALEMINDERIT

25