Algoritmi Simpleks

1
 2

Përmbajtja

 Trajta kanonike e problemit standart të

Programimit Linear
 Metoda e bazës artificiale për gjetjen e trajtës
kanonike të një problemi
 Algoritmi simpleks për zgjidhjen e problemit kur
ai është në trajtën kanonike
 Konvergjenca e algoritmit
Trajta kanonike e problemit standart të Programimit Linear

Jepet problemi P.L në trajtën standart (1)-(2)-(3). Në se rangu i matricës A i sistemit të

kushteve (2) është r, atëhere me anën e transformimeve të njëvlershme arrijmë në trajtën:
 x1  b1   a1r 1 xr 1    a1n xn 

 x1  b2   a2 r 1 x r 1    a2 n x n 

 (2’)
 x r  br   a rr 1 xr 1    a rn xn 

3
 4

Duke zëvendësuar variablat x1, x2,…,xr tek funksioni i qëllimit (1) do të kemi:

f  do   d r 1 x r 1    d n x n  (1’)
Si përfundim, trajta kanonike e problemit standart (1)-(2)-(3) do të jetë:

f  do   d r 1 x r 1    d n x n  (1’)
me kushte:
 x1  b1   a1r 1 x r 1    a1n x n 

 x1  b2   a 2 r 1 x r 1    a 2 n x n 

 (2’)
 x r  br   a rr 1 x r 1    a rn x n 


x1  0, x 2  0,  , x n  0 , (3’)
  Të panjohurit x1, x2,...,xr quhen të panjohura bazë.
 Të panjohurit xr+1, xr+2,..., xn quhen të panjohur të lirë
 Numrat b1, b2 , , br quhen terma të lirë ( b1  0, b2  0,  , br  0 )
 Në se x r 1  x r 2    xn  0  x1  b1, x 2  b2 , , x r  br
x B  (b1, b2 , , br ,0,0, ,0) quhet zgjidhje bazë.

Si bëhet kalimi i problemit (1’)-(2’)-(3’) do ta shqyrtojmë më poshtë. Fillimisht do të

shqyrtojmë si zgjidhet P.P.L në trajtën kanonike (1’)-(2’)-(3’).

5
Tabelat Simplekse

Trajtën kanonike (1’)-(2’)-(3’) mund ta paraqesim me ndihmën e tabelës simplekse si më

poshtë:
Baza T.L x1 x2 … xr xr+1 xr+2 … xn
x1 b’1 1 0 … 0 a1r 1 a1r 2 … a1n
x2 b’2 0 1 … 0 a2 r 1 a2 r  2 … a2 n
… … … … … … … … … …
xr b’r 0 0 … 1 ar r 1 a1r 2 … a rn
f d0 0 0 … 0 dr+1 dr+2 … dn

6
Teoremë

Në se në sistemin (2’) të problemit (1’)-(2’)-(3’) midis koeficientëve pranë të

panjohurave të lira, ka të paktën një pozitiv, atëhere është i mundur kalimi në një trajtë
tjetër kanonike të njëvlershme me të parën (pa vërtetim).

7
Kalimi nga trajta (1’)-(2’)-(3’) në trajtën (1’’)-(2’’)-(3’’) mund të formalizohet nga
veprimet në tabelën simplekse.

Shohim koeficientët pozitivë pranë ndonjë të panjohuri të lirë, p.sh., x r+1. Supozojmë
që a1r 1 dhe a 2 r 1 janë pozitivë.
b1 b2
Formojmë raportet ; dhe zgjedhim më të voglin
a1r 1 a 2 r 1
 b b  b
  1 ; 2  2
a  a 
 1 r 1 2 r 1  a 2 r 1
Koeficienti a 2 r 1 quhet element çelës, rreshti përkatës quhet rresht çelës dhe shtylla
përkatëse quhet shtyllë çelës.
Elementi çelës a 2 r 1 përcakton që në bazë hyn i panjohuri xr+1 dhe del i panjohuri x2.
Bëjmë 1 elementin çelës, duke pjestuar rreshtin çelës me elementin çelës.
Bëjmë 0 elementët e tjerë të shtyllës çelës, me anë të transformimeve ekuivalente.
Gjatë transformimeve elementët e lirë (termat e lirë) mbeten pozitivë ose zero.
8
 ALGORITMI SIMPLEKS

Jepet problemi i Programimit Linear në trajtën (1)-(2)-(3).

f  do   d r 1 x r 1  d r  2 x r  2    d n x n  (1)

 x1  b1   a1 r 1 x r 1  a1 r  2 x r  2    a1n x n 

 x1  b2   a 2 r 1 x r 1  a 2 r  2 x r  2    a 2 n x n 
 (2)

 x r  br   a r x r 1  a r x r  2    a rn  xn 
 r 1 r 2

x1  0, x 2  0,  x n  0 (3)

9
Matricat. Përcaktorët.
Teoremë 1:

Në se të gjitha koeficientët pranë të panjohurave të lira në funksionin e qëllimit janë jo

pozitive d r 1  0, d r 2  0, , d n  0 , atëherë zgjidhja bazë është zgjidhja optimale dhe
d0 është vlera më e vogël e funksionit të qëllimit.

xmin  xB   b1 , b2 , , br ,0, ,0

f min  f ( x B )  d 0

10
Matricat. Përcaktorët.
Teoremë 2:

Në se ndër koeficientët pranë të panjohurave të lira në funksionin e qëllimit, ka ndonjë

pozitiv, p.sh., dj>0, ndërsa koeficientët pranë xj në sistemin e kushteve (2) janë jo
pozitivë, a1j≤0, a2j≤0, ... , arj≤0, atëhere f nuk arrin vlerën më të vogël të tij.
f min  

11
Matricat. Përcaktorët.
Teoremë 3:

Në se ndër koeficientët pranë të panjohurave të lira tek funksioni i qëllimit ka koeficientë

pozitivë, p.sh., dj>0, dhe ndër koeficientët pranë të panjohurës së lirë x j ka pozitivë,
atëhere duke marrë si element çelës, elementin e raportit çelës   0 , mund të kalojmë në
një trajtë tjetër kanonike, zgjidhja bazë e së cilës ka vlerë më të vogël të funksionit të
qëllimit.

12
Matricat. Përcaktorët.
Shembull:

Në tabelën më poshtë janë dhënë treguesit ekonomikë të një kompanie prodhimi.

Kërkohet, në varësi të kërkesave të tregut, në çfarë sasie duhet planifikuar secili produkt,
që fitimi të jetë maksimal.

Faktorët prodhues I II III IV Rezervat 000/njësi

Fuqia punëtore 2 3 1 1 3000 njësi (orë)
Lënda e parë 5 4 2 6 8000 njësi ($)
Energjia elektrike 4 3 0 1 7000 njësi (kë/orë)
Kërkesa e tregut + 5* + +
Fitimi neto $ për
3 8 2 5
njësi

Tek kërkesa e tregut shenja + tregon se kërkesa e tregut për produktin përkatës nuk është
e kufizuar, ndërsa simboli 5* tregon se kërkesa e tregut për produktin e II është e kufizuar
nga nr. 500000 copë.

13
Matricat. Përcaktorët.
Shembull:

Zgjidhje:
Fillimisht shtrojmë problemin. Shënoj xi – sasinë e produktit të i-të (i=1,2,3,4) që do të
prodhohet. Atëhere problemi shtrohet si më poshtë:
f  3 x1  8 x 2  2 x3  5 x 4  max  (1)
Me kushte:
2 x1  3x 2  x3  x4  3000
5 x  4 x  2 x  6 x  8000
 1 2 3 4
 (2)
 4 x1  3 x 2  x 4  7000
 x2  500
dhe
x1  0, x2  0, x3  0, x 4  0 (3)

14
Matricat. Përcaktorët.
E kthejmë problemin në trajtë standarte:
f    f  3x1  8 x 2  2 x3  5 x 4  min  (1’)
me kushte
2 x1  3x 2  x3  x 4  x5  3000
5x  4 x  2 x  6 x  x  8000
 1 2 3 4 6
 (2’)
 4 x1  3 x 2  x 4  x 7  7000
 x 2  x8  500
dhe
x1  0,  , x8  0 (3’)

Që një i panjohur të jetë i panjohur bazë duhet:

 Të bëjë pjesë vetëm në njërin nga ekuacionet e sistemit
 Të ketë shenjë të njëjtë me termin e lirë

15
Matricat. Përcaktorët.
Në rastin tonë, me që të panjohurit janë të gjithë të panjohur bazë, sistemi (2’) është në
trajtë kanonike.
f   0  (3x1  8 x2  2 x3  5x 4 )  min  (1’’)
 x5  3000  (2 x1  3x 2  x3  x4  x5 )
 x  8000  (5x  4 x  2 x  6 x )
6 1 2 3 4
 (2’’)
7 x  7000  ( 4 x1  3 x 2  x 4 )
 x8  500  ( x2 )
dhe x j  0, j  1,8 (3’’)

16
Matricat. Përcaktorët.
Tabela Simplekse

B TL x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8
x5 3000 2 3 1 1 1 0 0 0
x6 8000 5 4 2 6 0 1 0 0
x7 7000 4 3 0 1 0 0 1 0
x8 500 0 1 0 0 0 0 0 1
f’ 0 3 8 2 5 0 0 0 0

17
Matricat. Përcaktorët.
B TL x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8
x5 3000 2 3 1 1 1 0 0 0
x6 8000 5 4 2 6 0 1 0 0
x7 7000 4 3 0 1 0 0 1 0
x8 500 0 1 0 0 0 0 0 1
f’ 0 3 8 2 5 0 0 0 0

B TL x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8
x5 1500 2 0 1 1 1 0 0 -3
x6 6000 5 0 2 6 0 1 0 -4
x7 5500 4 0 0 1 0 0 1 -3
x2 500 0 1 0 0 0 0 0 1
f’ -4000 3 0 2 5 0 0 0 -8

18
Matricat. Përcaktorët.
B TL x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8
x3 1500 2 0 1 1 1 0 0 -3
x6 3000 1 0 0 4 -2 1 0 2
x7 5500 4 0 0 1 0 0 1 -3
x2 500 0 1 0 0 0 0 0 1
f’ -7000 -1 0 0 3 -2 0 0 -2

B TL x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8
x3 750 7/4 0 1 0 3/2 -¼ 0 -7/2
x4 750 ¼ 0 0 1 -½ ¼ 0 ½
x7 4750 15/4 0 0 0 ½ -¼ 1 -7/2
x2 500 0 1 0 0 0 0 0 1
f’ -9250 -7/4 0 0 0 -½ -¾ 0 -7/2

19
Matricat. Përcaktorët.
Shihet që të gjithë koeficientët tek funksioni i qëllimit janë jo pozitivë. Jemi në kushtet e
teoremës 1 të algoritmit simpleks. Zgjidhja bazë është zgjidhja optimale.

xB = (0,500,750,750)
  9250$
f max   f min

Veprimet janë bërë në 000/lekë. Kështu, planifikimi optimal do të jetë x 1=0 njësi,
x2=500000njësi, x3=750000 njësi, x4=750000 njësi. Fitimi në këtë planifikim optimal do
të jetë 9250000$.

20
Matricat. Përcaktorët.
Konvergjenca e algoritmit
Gjatë algoritmit simpleks mund të paraqitet njëri nga rastet:
Pas një numri të fundëm hapash nga një bazë në tjetrën, tek trajta e fundit
kanonike mund të jemi në kushtet e teoremës 1 ose 2. Në këtë rast, zgjidhja e
problemit ka përfunduar, algoritmi simpleks përbëhet nga një numër i fundëm
hapash.
Duke filluar nga një trajtë kanonike e caktuar, trajtat pasuese kanonike fillojnë të
përsëriten. Ky fakt ndodh kur   0 dhe quhet ciklizëm. Baza e një trajte
kanonike të problemit (1)-(2)-(3) quhet jo e rregullt në se ndër termat e lirë të
trajtës kanonike përkatëse ka zero. Në rast të kundërt, problemi quhet i rregullt.

Problemi (1), (2), (3) quhet i rregullt në se të gjitha bazat e tij janë të rregullta. Në rast të
kundërt problemi (1)-(2)-(3) quhet jo i rregullt.

21
Matricat. Përcaktorët.
Teoremë
Në se sistemi i kushteve (2), i problemit (1)-(2)-(3) ka zgjidhje të lejuar, atëhere po të
zbatojmë algoritmin simpleks, nisur nga një trajtë çfarëdo kanonike, pas një numri të
fundëm hapash do të arrihet në kushtet e teorëmës 1 ose 2 të algoritmit simpleks.

22
Matricat. Përcaktorët.
Transformimi i Problemit Standart në trajtë kanonike

Le të kemi problemin standart (1)-(2)-(3).

f=c1x1 + c1x2 + c3x3+ c4x4 +c5x5 (1)
Me kushte:
a11 x1  a12 x 2  a13 x3  a14 x 4  a15 x5  b1

a 21 x1  a 22 x 2  a 23 x3  a 24 x 4  a 25 x5  b2 (2)
a x  a x  a x  a x  a x  b
 31 1 32 2 33 3 34 4 35 5 3
dhe
x1  0, x 2  0, x3  0, x 4  0, x5  0 (3)

Supozojmë që: b1  0, b2  0, b3  0

23
Matricat. Përcaktorët.
Në rastin kur në sistemin (2), në çdo ekuacion „gjendet“ të paktën një i panjohur bazë,
atëhere ky sistem është i gatshëm, në trajtë kanonike. Në rast të kundërt, do të përdorim
metodën e bazës artificiale për gjetjen e një trajte çfarëdo kanonike. Konkretisht,
problemi (1)-(2)-(3) nuk është në trajtë kanonike.

Fillimisht ndërtojmë problemin ndihmës (4)-(5)-(6)

F=y1+y2+y3 [min] (4)

Me kushte:
a11 x1  a12 x 2  a13 x3  a14 x 4  a15 x5  y1  b1

a 21 x1  a 22 x 2  a 23 x3  a 24 x 4  a 25 x5  y 2  b2 (5)
a x  a x  a x  a x  a x  y  b
 31 1 32 2 33 3 34 4 35 5 3 3

xi  0, y j  0 (6)

24
Matricat. Përcaktorët.
 Të panjohurit y1, y2, y3 quhen të panjohur artificialë.
Në kushtin y1=y2=y3=0, sistemi (2) është ekuivalent me sistemin (5).
Sistemi (5) është i gatshëm në trajtë kanonike
Problemi ndihmës ka gjithnjë zgjidhje të lejuar
Vlera e funksionit të qëllimit (4) është gjithnjë jo negative, F≥0.

Nga konvergjenca e algoritmit simpleks, pas një numri të fundëm hapash do të vime në
kushtet e teoremës 1 ose 2 të algoritmit simpleks. Me që F≥0, atëhere min F≥0, kështu
kushtet e teoremës  f min   , nuk mund të plotësohen.

25
Matricat. Përcaktorët.
 26
Matricat. Përcaktorët.
 27
Matricat. Përcaktorët.