FIL 111

CRIMINOLOGY
Kontekstwalisadong
Komunikasyon
sa Filipino
 FIL 111
KONTEKSTWALISADO
NG KOMUNIKASYON
SA FILIPINO
CRIMINOLOGY 1
 n
NATIN!
 KALIKASAN AT
ISTRUKTURA NG
WIKANG FILIPINO
 Mahalagang maunawaan ng sinumang
mag-aaral kung bakit dapat pag-aralan
ang wika ng kanyang ginagamit sa
pakikipag-ugnayan sa kanyang kapwa,
pangkat o institusyong kanyang
kinabibilangan at maging sa pakikipag-
ugnayan sa Dakilang Lumikha.
 Lahat ng tao ay may kanya-
kanyang wikang kinagisnan at
natutuhan.
 Wika ang kasangkapan na
kanyang ginagamit upang
ipahayag ang kanyang iniisip an
nararamdaman – pasulat o
pasalita.
 Naipadarama ng wika ang lawak
at lalim ng isip.
 Sa wika naipahayag ang halaga at
pagkakakilanlan ng bawat pangkat
ng kultura.
 Wika ang nagsisiwalat sa
katotohanan ng isang intensyon.
 Wika ang naghahatid ng
damdamin ng kagalakan, lungkot,
pag-asa, kabiguan.
 Sa wika makikita at maririnig ang
kagandahan ng pasasalamat,
paghanga at maging ang pag-ibig
na nais iparating ninuman.
 Wika pa rin ang nagpapatatag
o nagpapahina sa mga
relasyong pandiplomatiko,
pampulitika, pamamahala,
panlipunan at maging pang-
ispiritwal.
 Samakatuwid, wika ang
behikulo ng lahat-lahat ng
ating ekspresyon at
komunikasyon na
epektibong magagamit.
 PONOLOJI
 Pag-aaral ng
makabuluhang
tunog.
 Bawat wika ay may
sariling tunog na
sinusunod batay sa paraan
ng pagsasaayos nito para
ihayag ang iniisip o
nadarama.
 Ang mga tunog na ito sa
lalamunan at bibig ay siyang
ginagamit para ihayag ang
anumang sabihin.
 Ang mga tunog na ito ay tinatawag
na fown o speech sounds na
ginagamit sa pagsasalita.
 Sa tulong ng dila at mga labi,
kasabay ng paglabas ng hangin
sa bibig o di kaya sa ilong,
nakalilikha ang tao ng mga
pinagsama-samang mga tunog
upang magamit sa pangkat na
kanyang kinabibilangan.
 Tulad ng alinmang wika, ang
Filipino ay binubuo ng iba’t-
ibang tunog na nalilikha sa
pamamagitan ng pagsasalita.
 Fonetiks ang tawag sa sangay
na ito ang linggwistiks.
 Sa pamamagitan ng pag-
aaral ng fonetiks makikita
natin kung papaano
nabubuo ang mga tunog sa
pagsasalita.
TALONG SALIK NA
KINAKAILANGAN
PARA
MAKAPRODYUS NG
TUNOG
1. PINANGGAGALINGANG
LAKAS O ENERHIYA
 Ito ang gumagawa ng
pwersa o presyon na
nagpapalabas ng hagin na
galing sa baga.
 2. ARTIKULADOR
 Bagay na nagpapagalaw sa hangin na
lumilikha ng mga tunog, kung saan
naroon ang mga vocal-kord, (isang pares
ng manipis na masel na pinagagalaw ng
dan ng hangin.
 Ito ay nasa laringks o Adam’s apple.
 3. RESONADOR
 Ang sumasala at nagmomodipika ng mga tunog
patungong bibig.
 Ang mga filter naman ay ang mga organg nasa
itaas ng laringks, (a) ang faringks, bahagi ng
lalamunan sa pagitan ng laringks at ang oral-
kaviti, (b) ang oral-kaviti at (c) ang neysal-kaviti
na daanan ng hangin sa loob ng ilong.
 ANG MGA
PRINSIPAL NA
SANGKAP NG
PANANALITA
 Habang dumadaloy ang hangin mula sa
baga paakyat sa lalamunan o trakeya,
dumaraan ito sa laringks mula sa vocal-
kords. Mula sa laringks, dumadaloy ang
hangin sa faringks. Maaari itong
pumapasok sa bibig lamang, o di kaya’y
sa ilong o neysal-kaviti depende sa
kalagayan ng velum, ang malambot na
bahagi ng ngalangala.
 Kapag nakaangat at hinihila nang
palikod ang velum at sa bibig lamang
pwedeng pumasok ang palabas na
hangin, mga tunog na oral ang malilikha.
 Kapag nakababa ang velum at
pumapasok ang palabas na hangin sa
ilong, ang mga tunog na neysal ang
nalilikha, gaya ng mga tunog na [m], [n],
[enye], [nga o n].
 APAT NA
MAHALAGANG
SANGKAP SA
PAGBIGKAS NG
MGA TUNOG
1. Dila at panga (sa ibaba)
2. Ngipin at labi (sa unahan)
3. Matigas na ngalangala
(sa itaas)
4. Malambot na ngalangala
(sa likod)
PONOLOJI NG
WIKANG
FILIPINO
 1. PONEMA
 Ang tawag sa pinakamaliit na
makabuluhang tunog ng isang wika.
 Ang bawat wika ay may kani-
kaniyang tiyak na dami o bilang ng
mga makabuluhang tunog.
 Makikilala ang katuturan ng
ponema kung makikita ang mga ito
sa mga salitang binubuo ng mga
magkakatulad na tunog liban sa
isang tunog na maaaring magpabago
ng kanilang kahulugan sa
magkaparehong kaligiran.
 Halimbawa:
 PIT “hukay”  CAP “sombrero”
 BIT “kinagat”  CAB “taxi”

Magkakaiba ang kanilang kahulugan

dahil sa ponemang /p/ at /b/.
 ANG FILIPINO AY MAY
20 PONEMA
 15 ang katinig (consonants)
 5 ang patinig (vowels)
 P, T, K (glottal)
 B, D, G, M, N, Y, H, S, L, R, W, Y
(katinig)
 A, E, I, O, U (patinig)
 Ang patinig ay itinuturing na
siyang pinakatampok o
pinakaprominenteng bahagi
ng pantig.
 Walang pantig sa Filipino na
walang patinig.
 A. MGA
KATINIIG/KONSONANT
 Ang mga katinig sa Filipino ay
maiaayos ayon sa punto at paraan
ng artikulasyon at kung ang mga
ito ay bibigkasin nang may tinig
(m.t) o walang tinig (w.t).
 PUNTO NG ARTIKULASYON
PARAAN PANGANGATAL
NG
ARTIKUL PANG- PANG-
PANLABI GLOTTAL
ASYONG NGIPIN GILAGID
PALATAL VELAR

PASARA
w.t at m.t P,B T, D K, G
PAILONG
m.t M N ŋ
PASUTSOT
w.t S H
PAGILID
m.t L
PAKATAL
m.t R
MALAPATINIG
m.t Y W
 B. MGA PATINIG/VAWEL
 Ang mga patinig sa Filipino ay maiaayos
din sa tsart ayon naman sa kung aling
bahagi ng dila ang gumagana sa pagbigkas
ng isang panting – unahan, sentral, o likod
at kung paano ang posisyon ng nasabing
bahagi – mataas, nasa gitna o mababa.
 HARAP SENTRAL LIKOD

MATAAS i u
GITNA e o
MABABA a
 2. ANG DIPTONGGO
 Ang diptonggo ng Filipino ay AW, IW, IY,
EY, AY, OY at UY.
 Ang alinmang patinig na sinusundan na
malapatinig na /y/ /o/ /w/ na napapagitan sa
dalawang patinig, samantala kung ito ay
napapasama na sa sumusunod na pantig ito
 Halimbaw = “IW”
 Aliw = diptonggo
 Aliwan = hindi diptonggo
 ALIWAN
 A-li-wan = tamang pantig
 Aliw-an = maling pantig
 HARAP SENTRAL LIKOD

MATAAS iw, iy uy
GITNA ey ooy
MABABA aw, ay
 HALIMBAWA:
 Giliw  Bahay
 Kami’y  Aray
 Reyna  Kahoy
 Kalabaw
 3. PARES-MINIMAL
 Ang pares ng salita na magkaiba ng
kahulugan ngunit magkatulad sa bigkas na
pusisyonb ay tinatawag na pares-minimal.
 Karaniwang ginagamit ito sa pagpapakita ng
pagkakaiba ng mga tunog ng magkakahawig
ngunit magkakaibang ponema.
 PARES-MINIMAL
 PALA; _________
 TADTAD; ________
 _________; YELO
 _________; GULAY
Quiz
TIME!
 PANUTO:
 Kumuha ng isang kapat na papel.
 Lagyan ng bilang 1-15.
 Iwasan ang magkamali at magbago
ng sagot.
IPAPAHIYA ANG SINUMANG MAHUHULING
MANGONGOPYA SA KATABI.
 Paper format
Pangalan: Subject at Skedyul:
Kurso at Taon: Petsa:
1.
2.
3.
4.
5.
 n
NATIN!
TAMA
O
MALI
1. Wika ang kasangkapan
na kanyang ginagamit
upang hindi ipahayag ang
kanyang iniisip an
nararamdaman – pasulat o
pasalita.
2. Naipadarama
ng wika ang lawak
at lalim ng isip.
3. Wika ang
nagsisiwalat sa
kasinungalingan ng
isang intensyon.
4. Sa wika mararamdaman
at mapapansin ang
kagandahan ng
pasasalamat, paghanga at
maging ang pag-ibig na nais
iparating ninuman.
5. Wika pa rin ang
nagpapatatag o nagpapahina
sa mga relasyong
pandiplomatiko, pampulitika,
pamamahala, panlipunan at
maging pang-ispiritwal.
 PONEMA 6

 Ang tawag sa pinakamaliit na

makabuluhang tunog ng isang wika.
 Ang bawat wika ay may kani-
kaniyang tiyak na dami o bilang ng
mga makabuluhang tunog.
 PONOLOJI
7

 Pag-aaral ng
makabuluhang
tunog.
 PARES-MINIMAL
8

 Ang pares ng salita na magkaiba

ng kahulugan ngunit
magkatulad sa bigkas na
pusisyonb ay tinatawag na?
 DIPTONGGO
9

 Ang diptonggo ng
Filipino ay AW, IW, IY,
EY, AY, OY at UY.
 Tulad ng alinmang wika, ang
Filipino ay binubuo ng iba’t-
ibang tunog na nalilikha sa
pamamagitan ng pagsasalita.
 Fonetiks
10 ang tawag sa sangay
na ito ang linggwistiks.
 ANG FILIPINO AY MAY
________
11 PONEMA
12
 _________ ang katinig (consonants)
13 ang patinig (vowels)
 _______
 P, T, K (glottal)
 B, D, G, M, N, Y, H, S, L, R, W, Y
(katinig)
 A, E, I, O, U (patinig)
 KATINIIG/KONSONANT
14
 Ang mga _______ sa Filipino ay
maiaayos ayon sa punto at paraan
ng artikulasyon at kung ang mga
ito ay bibigkasin nang may tinig
(m.t) o walang tinig (w.t).
 PATINIG/VAWEL
15

 Ang mga _______sa Filipino ay maiaayos

din sa tsart ayon naman sa kung aling
bahagi ng dila ang gumagana sa pagbigkas
ng isang panting – unahan, sentral, o likod
at kung paano ang posisyon ng nasabing
bahagi – mataas, nasa gitna o mababa.
PALITAN
NG
PAPEL!
LAGYAN NG
IWINASTO NI:
Iwasto
NATIN!
1. Wika ang kasangkapan
na kanyang ginagamit
upang hindi ipahayag ang
kanyang iniisip an
nararamdaman – pasulat o
pasalita. MALI
2. Naipadarama
ng wika ang lawak
at lalim ng isip.
TAMA
3. Wika ang nagsisiwalat
sa kasinungalingan ng
isang intensyon.
MALI
4. Sa wika mararamdaman
at mapapansin ang
kagandahan ng MALI
pasasalamat, paghanga at
maging ang pag-ibig na nais
iparating ninuman.
5. Wika pa rin ang
nagpapatatag o nagpapahina
sa mga relasyong TAMA
pandiplomatiko, pampulitika,
pamamahala, panlipunan at
maging pang-ispiritwal.
 PONEMA 6

 Ang tawag sa pinakamaliit na

makabuluhang tunog ng isang wika.
 Ang bawat wika ay may kani-
kaniyang tiyak na dami o bilang ng
mga makabuluhang tunog.
 PONOLOJI
7

 Pag-aaral ng
makabuluhang
tunog.
 PARES-MINIMAL
8

 Ang pares ng salita na magkaiba

ng kahulugan ngunit
magkatulad sa bigkas na
pusisyonb ay tinatawag na?
 DIPTONGGO
9

 Ang diptonggo ng
Filipino ay AW, IW, IY,
EY, AY, OY at UY.
 Tulad ng alinmang wika, ang
Filipino ay binubuo ng iba’t-
ibang tunog na nalilikha sa
pamamagitan ng pagsasalita.
 Fonetiks
10 ang tawag sa sangay
na ito ang linggwistiks.
 ANG FILIPINO AY MAY
________
20 PONEMA
15
 _________ ang katinig (consonants)
5
 _______ ang patinig (vowels)
 P, T, K (glottal)
 B, D, G, M, N, Y, H, S, L, R, W, Y
(katinig)
 A, E, I, O, U (patinig)
 KATINIIG/KONSONANT
14
 Ang mga _______ sa Filipino ay
maiaayos ayon sa punto at paraan
ng artikulasyon at kung ang mga
ito ay bibigkasin nang may tinig
(m.t) o walang tinig (w.t).
 PATINIG/VAWEL
15

 Ang mga _______sa Filipino ay maiaayos

din sa tsart ayon naman sa kung aling
bahagi ng dila ang gumagana sa pagbigkas
ng isang panting – unahan, sentral, o likod
at kung paano ang posisyon ng nasabing
bahagi – mataas, nasa gitna o mababa.
IPASA
ANG
PAPEL
TAKDANG
ARALIN!
Sa isang buong papel:
1. Ano ang Morpoloji
2. Ano ang Morpema
3. Ano ang 2 Uri ng Morpema
4.Ano ang Morpemang Diversyunal
at Infleksyunal
5. Ano ang mga uri ng pagbabagong
Morpoponemiko?