Mga Tun t un in sa

gh i h iram n g m g a
P an
salita
-B le s sy E. Su mb i
 Mga Layunin:
Mailahad ang uri ng palabaybayan at mga
tuntunin nito.
Matukoy ang mga makabagong alpabetong
Filipino.
Maisa-isa ang mga gabay tungo sa ortograpiyang
Filipino
Pagbaybay na Pasulat
 Mananatili sa pagsulat at pagbasa ng mga
karaniwang salita ang isa-sa-isang
tumbasan ng letra at makabuluhang tunog
na ang ibig sabihin, isa lamang ang tunog
sa pagbigkas ng bawat letra kapag naging
bahagi ng karaniwang salita.
Halimbawa:

 bapor- (vapor) bangko- (banco)

 kotse- (coche) kahon- (cajon)
 Mga Tuntunin sa
Panghihiram ng Salita
Gamit ng walong (8) bagong titik
(1987 Alpabeto at Patnubay sa Ispeling)
Ang paggamit ng walong dagdag na letra (C, F, J, Ñ, Q, V, X, Z) sa mga salita
at ekspresyong hinihiram ay nababatay lamang sa mga sumusunod na
kondisyon.
 tanging ngalan (Hal. Tao- Carmelita; Lugar- Canada)
 salitang katutubo mula sa ibang wika sa Pilipinas
(Hal. Hadji- tawag sa lalaking Muslim na nakarating sa Mecca)
 salitang hindi konsistent ang ispeling o malayo ang ispeling sa bigkas
 salitang pang-agham at teknikal
Panumbas sa panghihiram ng salita
 Pinababagal ng 1987 Patnubay sa ispeling
ang leksikal na elaborasyon ng Filipino.
Nalilimitahan nito ang panghihiram ng mga
salita dahil sa paghihigpit sa paggamit ng
walong dagdag na letra doon sa mga
nabanggit na kondisyon.
 Ayon sa 2001 Revision ng Alfabeto, gamitin ang
kasalukuyang leksikon bilang panumbas sa mga salitang
banyaga.
Halimbawa:
HIRAM NA SALITA FILIPINO
- attitude - pag-uugali
- rule - tuntunin
- ability - kakayahan
 Bigkasin sa orihinal na anyo ang hiniram na salita mula sa
Kastila, Ingles at iba pang wikang banyaga at saka baybayin
sa Filipino.
Halimbawa:
KASTILA FILIPINO INGLES FILIPINO
- cheque - tseke -commercial - komersyal
- liquido - likido -advertising - advertayzing
- quilates - kilatis -centripetal - sentripetal
Ang mga letrang ito ay may tiyak na fonemik na istatus sa
palatunugan

 Pangunahing gamit ng mga ito ang pagpapanatili ng mga

kahawig na tunog sa pagsulat ng mga salita mula sa mga
katutubong wika ng Filipinas. Ang mga titik na F, J, V, at Z ay
napakaimportante upang maigalang ang mga kahawig na
tunog sa mga katutubong wika.
 Hindi tulad noong panahon ng abakada na ang “Ifugaw” ay
isinusulat na “Ipugaw” o ang “Ivatan” ay isinusulat na
“Ibatan.”
Halimbawa:

 safot (Ibaloy)- sapot ng gagamba

 vulan (Itawes)- buwan
 jambangán (Tausug)- halaman
 kazzing (Itawes)- kambing
Tuntunin ng paggamit ng walong titik
 Letrang C
- Panatilihin ang letrang C kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.
(Hal. Calculus, Chlorophyll, Carbohydrates)
- Palitan ang letrang C ng letrang S kung ang tunog ay /s/ at ng letrang K
kung ang tunog naman ay /k/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na
salitang may letrang C.
(Hal. Participant- partisipant, Card- kard)
 Letrang F
- Gamitin ang letrang F sa tunog /f/ ng mga salitang hiram.
(Hal. French fries, foto, futbol at etc.)
 Letrang J
- Gamitin ang letrang J para sa tunog na /j/ sa mga salitang hiram.
(Hal. Jaket, jam, sabjek, objek)
 Letrang Ñ (enye)
- Panatilihin ng letrang ñ kung ang salita ay hiram sa orihinal na anyo.
(Hal. El Niño, Malacañang, La Niña, etc)
- Palitan ang letrang ñ ng mga letrang ny kapag binaybay sa Filipino ang
mga hiram na salitang may ñ .
(Hal. Piña- pinya, Kariñosa- karinyosa)
 Letrang Q
- Panatilihin ang letrang Q kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo.
(Hal. Quantum, opaque, etc)
- Palitan ang letrang Q ng letrang KW kung ang tunog ay /kw/ at ng letrang K
kung ang tunog ay /k/ kapag binaybay sa Filipino ang mga hiram na salitang
may Q.
(Hal. Quarter- kwarter, Querida- kerida)
 Letrang V
- Gamitin ang letrang V para sa tunog na /v/ sa mga hiram na salita.
(Hal. Verbatim, varayti, video, etc)
 Letrang X
- Panatilihin ang letrang X kung ang salita ay hiniram sa orihinal na
anyo. (Hal. Xylem, exodus, axiom, etc)
- Palitan ang letrang X ng letrang KS kung ang tunog ay /ks/ kapag
binaybay sa Filipino ang mga hiram na salitang may X.
(Hal. Experimental- eksperimental, exam- eksam, etc)
 Letrang Z
- Gamitin ang letrang Z para sa tunog /z/ ng hiram na salita.
(Hal. Zebra, zinc, zoo, etc)
Bagong Hiram na Salita.
 Ginagamit din ang walong dagdag na titik sa mga bagong
hiram na salita mulang Espanyol, Ingles, at ibang wikang
banyaga. Tandaan: mga bagong hiram.
 Halimbawa, hindi dapat ibalik ang F ng orihinal na forma sa
Espanyol dahil ginagamit nang matagal ang pórma pati ang
mga deribatibo nitó ng pormál, impormál, atbp. Hindi rin
dapat ibalik ang pírma sa firma, ang bintanà sa ventana,
ang ká lye sa calle, ang tséke sa cheque, ang pinyá sa piña,
ang hamón sa jamon, atbp.
Di Binabagong Bagong Hiram
 Halimbawa, maaaring hiramin nang buo at walang
pagbabago ang fútbol, fertíl, fósil, vísa, vertebrá,
zígzag. Samantala, dahil sa walong dagdag na titik,
maraming salita mulang Ingles ang maaaring hiramin
nang hindi nangangailangan ng pagbago sa ispeling, gaya
ng fern, fólder, jam, jar, énvoy, devélop, ziggúrat, zip.
Eksperimento sa Ingles
 Sa pangkalahatan, ipinahihintulot ang higit pang
eksperimento sa reispeling o pagsasa-Filipino ng
ispeling ng mga bagong hiram sa Ingles at ibang
wikang banyaga.
(Hal. istámbay (stand by), iskúl (school), iskédyul
(schedule), pulís (police), bóksing (boxing), etc)
Kailan hindi maaari ang reispeling?
 (1) nagiging kakatwa o katawa-tawa ang anyo sa Filipino,
 (2) nagiging higit pang mahirap basá hin ang bagong anyo
kaysa orihinal,
 (3) nasisira ang kabuluhang pangkultura, panrelihiyon, o
pampolitika ng pinagmulan,
 (4) higit nang popular ang anyo sa orihinal, at
 (5) lumilikha ng kaguluhan ang bagong anyo dahil may
kahawig na salita sa Filipino.
Halimbawa:
Baka walang bumili ng “Kok” (Coke) at mapagkamalan
itong pinaikling tilaok ng manok.
 Nawawala ang samyo ng bouquet sa nireispel na
“bukey.”
 Mapagkakamalan pang gamit sa larong dá ma ang
pizza kapag isinulat na “pitsa.”
Espanyol muna, bago Ingles
 Dahil sa mga naturang problema, iminumungkahi ang
pagtitimpi sa lubhang pagsandig sa Ingles. Sa halip,
maaaring unang piliin ang singkahulugang salita
mulang Espanyol, lalò’t may nahahawig na anyo, dahil
higit na umaalinsunod ang wikang Espanyol sa bigkas
at baybay na Filipino kaysa Ingles.
Halimbawa
 “estandardisasyó n” (estandardizacion)
mulang Espanyol kaysa
“istandardiseysiyon” (standardization)
mulang Ingles
 “bagá he” (bagaje) mulang Espanyol
kaysa “bageyds” (baggage) mulang Ingles.
Ingat sa “Siyókoy”
 Mag-ingat lang sa mga tinatawag na salitang siyókoy ni Virgilio S.
Almario, mga salitang hindi Espanyol at hindi rin Ingles ang anyo
at malimit na bunga ng kamangmangan sa wastong anyong
Espanyol ng mga edukadong nagnanais magtunog Espanyol ang
pananalita.
 Napansin ito nang iuso ni Rod Navarro sa programa niya sa radyo
ang “konsernado,” na pagsasa-Espanyol niya ng Ingles na
concerned. Pinuna ang artistang anawnser dahil “siyokoy” ang
Espanyol. Ang tumpak na anyo nitó sa Espanyol ay konsernído
(concernido).
Dapat bang tanggapin ang siyokoy na
salita? 
 Maaari itong tanggapin, ngunit hindi
maipapayong gamitin dahil ang paggamit nito
ay senyales ng kamangmangan sa pagbaybay
at pinanghihiraman. 
Gamit ng Espanyol na Y
 May espesyal na gamit ang titik na Y na binibigkas na
katulad ng ating I, gaya sa “Isulat,” at kasingkahulugan
ng ating at na mungkahing ipagpatuloy ang gamit sa
Filipino.
 Ginagamit ito, una, upang isulat nang buo ang
pangalan ng lalaki kasá ma ang apelyido ng ina.
Ginagamit ito, ikalawa, sa pagbílang sa Espanyol at
binabaybay.
Halimbawa:
 Alas-dos y medya (ikalawa at kalahati)
 Ala-una y kuwarto (ikaisa at labinlima)
 Alas-singko y beynte (ikalima at dalawampu)
 José Protacio Rizal Mercado y Alonso Realonda
Kaso ng Binibigkas na H sa Hiram sa Espanyol
 Sa wikang Espanyol, ang titik H ay hindi binibigkas.
Kaya ang hielo ay yélo; hechura ay itsúra, habilidad
ay abilidád at iba pa.
 Ngunit may ilang salitang Espanyol na kailangang
panatilihin ang H dahil may kahawig ang mga ito na
salitang iba ang kahulugan.
Gamit ng J
 Sa pangkalahatan, ang bagong titik na J ay
ginagamit sa tunog na /dyey/. Ginagamit ito
sa mga bagong hiram na salita, gaya ng jet,
jam, jazz, jéster, jíngle, joy, enjóy ng Ingles,
jujítsu ng Hapones, at jatáka ng Sanskrit.
Konklusyon
 Kinakailangan ng wikang Filipino na manghiram
sa Ingles, Espanyol at iba pang wika upang
matugunan o mapunan ang kakulangan sa
talasalitaan at matukoy ang katumpakan ng mga
salita sa nais ipakahulugan ng mensahe.
 Sa l a m a t !
Maraming