El Filibusterismo

por Dr. Jose Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda

Kabanata 37-39
Kabanata XXXVII
Ang Hiwagaan
 Sa kabila ng pagpigil sa balita sa mga kaganapan noong gabi sa piging ay
nalaman pa rin ito ng madla, ang mga pagbabangon at supot ng
pulbura.Naging usap- usapan ito ng lahat ngunit palihim nga lang.

Ang payat na platerong si Chikoy ay nagdala kasi ng hikaw kay

Paulita.Tinatanggal na noon ang mga palamuti at sa mga hapag sa bahay ni
kapitan Tiyago at nakita niya mismo ang maraming supot na pulbura sa
ilalim ng mesa, sa silong, sa bubungan at sa likod ng upuan.
 MAHAHALAGANG PAHAYAG

“Iisa ang maaring gumawa ng gayon. Maaring isang kaaway ni Don

Timoteo o kaagaw ni Juanito kay Paulita”

-Wika ni Ginoong Pasta ng masaksihan ang sitwasyon

 Nagpatuloy si Chikoy. Dumating daw ang mga sibil.Wala
namang mapagbintangan. Si Don Timoteo lamang daw at si Simoun
ang nangasiwa sa pag-aayos ng bahay na iyon. Pinaalis daw ang
lahat ng mga di kailangan sa imbestigasyon.
 MAHAHALAGANG PAHAYAG

“Naiisip ko kung may isang titis o isang sigarilyong nahulog o dili kaya’y sumabog
ang isang lampara, sa mga sandaling ito’y wala tayong Heneral, ni Arsobispo, ni mga
kawani, ni ninuman. Abo ang lahat ng dumalo sa pista kagabi.”

“Birhen Santisima!”
“Susmaryosep!”

-Wika ni Kapitan Loleng

 Naalala ni Momoy, isang dumalo sa piging, ang pag alis ni Simoun sa bahay
bago magsimula ang hapunan. Si Simoun ay nawawala, patuloy ni Chikoy.
Kasalukuyang ito’y pinaghahanap ng mga sibil. Lalong nabuo sa isip ng mga
kababaihan ang pagiging demonyo ni Simoun na nagkakatawang tao.

Naalala ni Momoy ang pagkakaagaw sa ilawan ni Simoun na nuo’y

namamatayan ng ningas. Ninakaw saw ng isang di kilala ang lamparang
handog ni Simoun.

Nagpayo’t ditto sa silid si Isagani. Nagpatuloy si Chikoy. Tinataya raw

ng mga maykapangyarian na ang ilawan ay siyang magpasiklab sa pulbura.
 MAHAHALAGANG PAHAYAG

“Sa pamamagitan ng lamparang iyo’y pasasabugin ang buong bahay”

“Masama ng ginawa ng magnanakaw…”
-Wika ni Chikoy, ng gulilat na tumingin si Sencia

“Kailan ma’y masama ang kumuha ng di aring sarili,Kung nabatid lamang ng

magnanakaw kun ano ang layunin at nakapagisip muna, ay talagang hindi niya
gagawin ang gayon”
“Bayaran man ng kahit gaano’y hindi ako hahalili sa kalagayn niya”
-Wika ni Isagani
 Nagpatuloy ang lahat sa pagbibigay ng kani-kanilang kuro-kuro.
Pagkalipas ng ilang oras ay nagpaalam na si Isagani sa mag-anak. Siya’y
maninirahan na habang buhay sa piling ng kaniyang amain.
 MGA KATANUNGAN

• Ano ang nahing paksa ng usapan sa tahanan ng mga Orenda?

• Bakit pinapagtatago ng mga kasamahan si Isagani?
• Bakit hinidi naiilihim sa sambayanan ang kaguluhan sa bahay ni Don Timoteo at ang
kaugnayan ditto ni Simoun?
• Patunayan na si Isagani ang kumuha ng Ilawan at nagtapon sa ilog.
 MGA NAIS IPAHIWATIG NI DR. JOSE RIZAL

• Kahit gaano mo pa katago ang isang sekreto ay

malalaman at malalaman pa rin ito
• Mabilis kumalat ang balita kahit na ito ay hindi
totoo
 SIMBOLISMO

• Momoy-sumisimbolo sa mga taong mapagkunwari

• Chikoy- sumisimbolo sa mga taong nagkakalat ng balita
• Isagani-sumisimbolo sa mga taong kabutihan lamang ang
hangad
 MAHAHALAGANG KAISIPAN

• Siguraduhin na totoo ang balitang sasabihin

• Huwag basta mag paniwala sa mga chismis
• Maging patas sa pagtitimbang ng pangyayari
• Suportahan ang nga taong alam nating may mahandang hangarin para
sa lahat
Kabanata XXXVIII
Ang Kasawian
 Buong Luzon halos ang nilagnapan ni Matanglawin sa kaniyang
panunulisan. Siya’y pumapatay sa hukom pamayapa sa tiyani, nanunog,
nangulimbat.Ngayo’y sa Batangas, bukas ay sa kabite, di maglilipat- araw ay
sa tayabas, pagkatapos ay sa Pangasianan o Albay.Laging naliligtasan ni
Matanglawin ang mga habol sa kanya. At sa kawalangkaya ng mga sibil sa
dumadakip sa mga tulisan ay mga magsasakang walang sala ang kanilang
dinarakip.
 Anim o pitong magsasaka ang dinakip ng mga sibil saka pinalakad sa init
ng araw. Sampu o labindalawang mga gwuardiya sibil naman na mga
Pilipino ang nang aabuso sa mga bilanggo at pilit na pinapaamin na sila ang
mga tulisan. Abot siko at kabit-kabit ang gapos ng mga ito na inilakad nang
tanghaling tapat sa kainitan ng Mayo na walang sombrero at panyapak.
Kapag may natumba at mabagal ang paglalakad ng mga bilanggo ay
binugbog sila at pilit na pinapatayo. Nilalait pa ng ilang sibil ang mga bihag.
 MAHAHALAGANG PAHAYAG
“Lakad mga duwag!” Ang sigaw sa wikang kastila na pinalalaking mabuti
ang tinig
“Hoy, Mautang, pabayaan mo silang lumakad ng payapa”
“At ano ang pakialam mo, Carolino?
“Naawa ako, mga tao rin yang katulad natin”
“Baguhan ka pa nga!, Ano ang ginagawa ninyo sa mga bihag sa
labanan?
“Mabuti kaysa riyan,ang mga iyo’y kaaway at lumlaban samantalang
ang mga ito’y kababayan natin”
“Napakahangal ka!”
-Ang paguusapan nina Mautang at Carolino
 May ilang mga tulisan na lumusob sa kanilang paglalakbay at sinimulan
ang pagpalitan ng putok.Namatay si Mautang at ilang mga guwardiya sibil.
May isang tao na nakatayo sa itaas ng bundok na iwinawasiwas ang baril.
Inutusan ng kabo si Carolino na barilin iyon. Mukhang kilala ni Carolino
kung sino ang taong nasa bundok ngunit hindi niya masyadong maanigan
dahil sa init ng araw. Nang tiningnan niya ang mga nakahandusay, nakita
niya sa mga iyon ang kaniyang lolo Selo.Nakatingin ito kay Carolino habang
nakaturo ang daliri sa likod ng talampas. Namutla si Carolino hindi niya
inaasahang siya ang makakapatay sa kaniyang ingkong.
 MGA KATANUNGAN

• Bakit pinatay ni Matanglawin ang hukom sa Tiyani?

• Bakit nagging mapanagumpay ang panunulisan ni Kabesang Tales?
• Ano-Anong ang ibinunga ng panunulisan ni Kabesang Tales?
• Bakit daw pinahihirapan ng mga sibil ang nangabihag na magsasaka?
• Sino ang itinuturo ni Tandang Selo kay Tano?
 MGA NAIS IPAHIWATIG NI DR. JOSE RIZAL

• Pinagbibintangan ang mga inosente

• Di makatarungan na saktan ang mga inosente
• Ang pahihiganti ay walang maidudulotnna mabuti, bagkus panibagong
hirap at pagdurusa
• Labis na pagmamalupit ng pamahalaan sa ating kababayan
 SIMBOLISMO

• Sibil- mga taong mapang abuso

• Carolino- mga taong naglingkod at
• Tulisan- mga pilipinong napipilitang mag rebelde dahil na rin sa
abusong hatid ng kolonyalistang mga kastila
 MAHAHALAGANG KAISIPAN

• Bigyan ng karaptan ang mga taong napagbintangan upang maihayag

ang kanilang saloobin
• Kapwa pilipino ay dapat na magtulungan, hindi dapat saktan
Kabanata XXXIX
Katapusang Kabanata
 Malungkot na tumugtog ng kanyang armonyum si Padre Florentino.
Kaaalis ni Don Tiburcio de Espadana na nag-akalang siya ang kastilang
tinutukoy sa telegram na darakpin daw sa gbaing iyon.Inakalang siya’y
natunton ni Donya Victorina.Isang telegram ang pinabasa ng tenyente ng
guwardiya sibil sa bayan kay Padre Florentino.Anang telegram”Espanyol
Escondido casa Padre Florentino cojera remitara vivo muerte”
Ang totoo, si Simoun ang kastilang tinutukoy sa telegram.Sugatang
dumating doon si Simoun may dalawang araw na. Di man lamang siya
inusisa ay tinanggap ng pari.Hindi pa nakabalita ang pari ng nangyari sa
Maynila. Ang akala ng pari ay kaya sugatan si Simoun sapagkat may
naghiganti ditto sa kadalihanang wala na ang kapitan heneral.Ngunit
paliwanag ni Simoun ay nagkasugat lamang siya dahil kawalan ng pag iingat.
 Nang matanggap ng pari ang telegegrama ay naghinala ito na si Simoun
ay tumakas sa mga kawal na tumutugis sa kanya sa Maynila. Si Simoun ay
tumangging mag paggamot pa sa medico pero pumayag siyang magpaalaga
kay Don Tiburcio. May pakutyang ngiti si Simoun nang mabatid nito ang
tungkol sa telegram at sa ikawalo ng gabi ang pag dating ng mga darakip.
Iniisip ng pari kung bakit sa kanya na isang paring Pilipino nainais ni Simoun
mamalagi at magtago gayong dati’y napakababa ng tingin sa kanya nito.
Nang pumasok si Padre Florentino sa silid ni Simoun.Wala nang
mapangutyang anyo sa mukha, waring isang lihim na sakit ang noon ay
tinitiis ng mag aalahas.Uminom pala ng lason si Simoun.
 MAHAHALAGANG PAHAYAG

“Kayo ba’y nahihirapan G. Simoun?”

“Kaunti ngunit matatapos na ang paghihirap ko sa loob ng ilang sandal”
“Diyos ko! Ano ang ginagawa ninyo?
“Sa nakita ninyong kalagayan ko’y ano ang ibig ninyong gawin ko?
Bago tumougtug ang ikawalo..sa patay o buhay.Patay, opo, buhay, Hindi!”

-Ang paguusapan nina Padre Florentino at Simoun

 Tinangka pa ng hari na hanapan ng lunas si Simoun ngunit
tumanggi na ito. Nagdasal ang pari at pagkatapos ay buong
kabanalang kanyang inilapi ang isang silyon sa maysakit at
tumalgang making. Ipinagtapat ni Simoun ang kaniyang tunay na
katauhan. Tinakpan ng pari ng panyo ang mukha at tumongo upang
making. Isinalaysay ni Simoun ang kaniyang buhay.
Ang pangungumpisal ay mahaba at nakakabagot.Gabi nang tumayo
ang pari.Pinahid ang pawis sa kaniyang mukha at nagnilaynilay.
 MAHAHALAGANG PAHAYAG
“Kayo’y patawarin ng Diyos,G. Simoun”
“Kung gayo’y bakit niya ako pinagkaitanng tulong?”
“Ang matatapat at mababait ay nararapat na magtiis nang ang mga
adhika nila ay makilala at lumaganap.Ang nararapat na gawin ay magtiis at
gumawa”
“Anong klaseng Diyos daw ang humihingi ng ganoon kalakaking
pagpapasakit?”
“Ito raw ang Diyos na makatarungan at nagpaparusa sa kakulangan ng
tao sa pananalig at sa mga gawang masama”

-Ang paguusapan nina Padre Florentino at Simoun

 MAHAHALAGANG PAHAYAG

“Pinabayaan natin ang kasamaan kaya’t katulong tayo sa paglikha nito.

Ang kalayaan ay di natin dapat tuklasin sa tulong ng patalim.Tuklasin natin ito
sa tulong ng nagpapataas ng uri ng katwiran at karangalan ng tao.Gumawa
tayo ng mabuti, tapat ata marangal hanggang mamatay tayo dahil sa kalayaan”

-Wika ni Padre Florentino

 Naramdaman ni Paring Florentino pinisil ng maysakit ang
kanyang kamay.Nanahimik siya sa pag asang magsasalita ito ngunit
nakaramdam lamang siya ng lalong mahigpit na pagkakapisil,
nakarinig ng buntunhininga at pagkatapos ay naghari ang ganap na
katahimikan. Hindi kumibo ang maysakit kaya si Paring
Florentinong may malalim na iniisip ay bumulong:
 MAHAHALAGANG PAHAYAG

“Nasaan ang kabataang naglalaan ng magagandang sandal, ng kanilang

mga pangarapa at kasiglahan alang alang sa ikakabuti ng kanilang bayan?Saan
naroon ang handing magpakamatay upang hugasan ng dugo ang
napakaraming pagkakasala? Upang karapat dapat ang pagpapsakit ito’y
kailangang malinis at busilak.Nasaan ang kabataang may lakas na tumanan na
sa aming mga ugat, ng kalinisan ng diwa na narumihan na sa amin, ng apoy ng
sigla na patay na sa aming puso?O kabataan, kayo’y aming hinihintay!”

-Wika ni Simoun
 Nangilid ang luha sa mga mata ng pari.Binitawan ang kamay ni
Simoun.Lumapit sa durungawan.May kumatok na utusang
nagatanong kung magsisindi na ng ilawan.Sa tulong ng isang
lampara ay tinanglawan si Simoun.Hinipo ito; nabatid na ito ay
patay na. Lumohod at nanalangin si Padre Florentino.
Tinawag ang mga utusan, pinaluhod at pinagdasal.Umalis sa
silid si Padre Florentino kinuha ang takbang bakal ni Simoun.Dinala
ito sa talampas na lagging inuupuan ni Isagani upang sisirin ng
tingin ang kalaliman ng dagat.Doon ay inihagis ng pari anf mhga
takba ng brilyante at alahas ni Simoun.Nilulon ng dagat ang
kayamanang yaon.
 MGA KATANUNGAN

• Bakit kina Padre Florentino nagtungo si Simoun?

• Ano ang taglay na hiwaga ng malungkot at mapangutyang ngiti ni Simoun nang
mabatid niyang siya ay darakpin kinagabihan?
• Bakit nagtakip ng mukha si Padre Florentino nang maipagtapat ni Simoun ang tunay
niyang pangalan?
 MGA NAIS IPAHIWATIG NI DR. JOSE RIZAL

• Kung sino pa ang ginawan mo ng masama, ay sa ring tutulong sayo sa

huli
• Wala lihim na hindi mabununyag
• Babalik sayo ang kasamaan na ginawa mo
 SIMBOLISMO

• ○Padre florentino-mga taong ginawan ng masama ngunit nais parin

tumulong sa kapwa
• ○Simoun- mga taong nasa huli ang pagsisisi
 MAHAHALAGANG KAISIPAN

• Ang kalayaan ay di dapat nating tuklasin sa pagamit ng patalim

• Kabutihan pa rin ang mananaig sa huli
• Gumawa mg mabuti, tapat at marangal
• Di magandang gumanti, sa pagagamitan ng pagamit ng dahas