Świat po I wojnie światowej

SYSTEM WERSALSKI

Monika Kubiaczyk
1. Orędzie prezydenta USA 8 stycznia 1918 r.
1. Jawne traktaty pokojowe, jawnie zawarte, po których nie będzie już
żadnych tajnych porozumień międzynarodowych, dyplomacja zaś będzie
działać zawsze szczerze i jawnie.
2. Zupełna wolność żeglugi na morzu, poza obrębem wód terytorialnych,
zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, z wyjątkiem mórz, które by
zamknięto całkowicie lub częściowo przez akcję międzynarodową celem
wymuszenia poszanowania dla umów międzynarodowych.
3. Zniesienie – jak tylko będzie możliwe – wszelkich barier gospodarczych
i ustanowienie równych warunków w handlu dla wszystkich narodów
godzących się na pokój i jednoczących się celem jego utrzymania.
4. Wzajemna wymiana dostatecznych gwarancji, że zbrojenia każdego narodu
zostaną zredukowane do minimum, które da się pogodzić
z bezpieczeństwem wewnętrznym.
5. Swobodne, szczere i zupełnie bezstronne załatwienie wszystkich pretensji
kolonialnych, oparte na ścisłym przestrzeganiu zasady, że przy
rozstrzyganiu wszystkich tych problemów zwierzchnictwa interesy ludności
miejscowej będą ważyły tyleż, co słuszne pretensje rządu, którego tytuł ma
być przedmiotem decyzji.
6. Ewakuacja całego terytorium rosyjskiego i takie uregulowanie wszelkich spraw dotyczących
Rosji, które by zapewniło najlepsze i najswobodniejsze współdziałanie innych narodów świata,
celem umożliwienia Rosji podjęcia bez skrępowania i przeszkód swobodnej decyzji co do swego
własnego rozwoju oraz polityki narodowej, tudzież zapewnienie jej szczerze życzliwego przyjęcia
wśród społeczności wolnych narodów, gdy wejdzie tam z tą formą rządów, jaką sobie sama
obierze; zapewnienia jej więcej niż życzliwego przyjęcia, również pomocy wszelkiego rodzaju,
jakiej tylko będzie mogła potrzebować i sama zażądać. Traktowanie Rosji przez bratnie narody
w ciągu najbliższych miesięcy będzie probierzem ich dobrej woli, ich zrozumienia potrzeb Rosji
różniących się od ich własnych interesów, będzie probierzem ich rozumnej i bezinteresownej
sympatii.
7. Belgia – cały świat z tym się zgodzi – winna być ewakuowana i odbudowana bez żadnej próby
ograniczenia jej suwerenności, z której korzysta razem z wszystkimi innymi wolnymi narodami.
Żaden inny akt nie przyczyni się w takiej mierze do przywrócenia zaufania narodów do praw, które
same sobie nadały i ustaliły w celu uregulowania swych wzajemnych stosunków. Bez tego aktu
zadośćuczynienia cały gmach prawa międzynarodowego pozostałby na zawsze zachwiany.
8. Terytorium francuskie winno być całkowicie oswobodzone, a części jego, które uległy
najazdowi, odbudowane; krzywda, która wyrządzona została Francji przez Prusy w r. 1871, o ile
chodzi o Alzację i Lotaryngię, która mąciła pokój całego świata przez lat prawie pięćdziesiąt,
winna być naprawiona, aby pokój mógł być jeszcze raz zabezpieczony w interesie wszystkich.
9. Poprawienie granic Włoch winno być przeprowadzone wzdłuż dającej się wyraźnie oznaczyć
linii rozgraniczenia narodowości.
10. Ludom Austro‑Węgier, których miejsce między narodami pragniemy ochronić i zabezpieczyć,
winna być przyznana całkowita możność autonomicznego rozwoju.
11. Rumunia, Serbia i Czarnogóra winny być ewakuowane, obszary okupowane
zwrócone; Serbii winien być zapewniony swobodny i bezpieczny dostęp do morza;
wzajemne stosunki różnych państw bałkańskich winny być ustalone na podstawie
przyjaznej wymiany zdań, stosownie do historycznie ustanowionych węzłów
przynależności i różnic narodowościowych. Międzynarodowe gwarancje
niezawisłości politycznej i gospodarczej oraz integralności terytorialnej będą
ustanowione na rzecz tych państw.1
12. Tureckim częściom obecnego Cesarstwa Ottomańskiego winna być zapewniona
całkowita suwerenność, lecz innym narodowościom znajdującym się obecnie pod
władzą turecką należy zapewnić niewątpliwie bezpieczeństwo życia i bezwzględnie
nieskrępowaną możność autonomicznego rozwoju; Dardanele winny być na stałe
otwarte jako wolna droga dla statków i handlu wszystkich państw na podstawie
międzynarodowych gwarancji.
13. Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować
terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy
zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość
polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować
paktem międzynarodowym.
14. Winno być utworzone powszechne zrzeszenie narodów na podstawie
szczegółowych umów celem udzielenia wszystkim państwom, zarówno wielkim, jak
i małym, wzajemnych gwarancji niezawisłości politycznej i całości terytorialnej.
2. Rozejm w Compiègne (pierwszy)
uzgodniony 11 listopada 1918 r. o 5:12,
podpisany o 5:20
 Wisława Szymborska
Koniec i początek

„Po każdej wojnie

Ktoś musi posprzątać
Jaki taki porządek
Sam się nie zrobi”
Kto będzie sprzątał po I wojnie?
 W konferencji paryskiej wezmą udział
przedstawiciele 27 państw, ale istotna będzie

Tzw. wielka trójka, gruba trójka

lub wielka czwórka:

• David Lloyd George – premier Wielkiej Brytanii

• Thomas Woodrow Wilson – prezydent Stanów Zjednoczonych
• Georges Clemenceau – premier Francji

+
premier Włoch, Vittorio Emanuele Orlando 
• "Ponieważ Włochy były partnerem słabym, a
Japonia niezbyt interesowała się problematyką
europejską, praktycznie decydowało trzech:
prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas
Woodrow Wilson, premier Wielkiej Brytanii
Lloyd George i premier Francji Georges
Clemeceau. W ich rękach znalazła się
olbrzymia władza".
 Premier Francji Georges Clemenceau: 

„Chcemy uniknąć powtórzenia się katastrofy,

która świat pogrążyła we krwi. Musimy pozostać
złączeni, aby wspólnota narodów była zdolna do
życia”.
3. Paryska konferencja pokojowa
1 stycznia - 28 czerwca 1919 roku
Włochy straciły zainteresowanie konferencją,
kiedy okazało się, że nie uzyskają zbyt dużych
nabytków terytorialnych, a Japonii nie
zajmowały kwestie europejskie. W konferencji
nie wzięła udziału Rosja, mimo że była jednym
z państw ententy. Oficjalnie nie dopuszczono jej
do obrad, ponieważ zawarła separatystyczny
pokój z Niemcami, a faktycznie ze względu na
to, że obawiano się radykalizmu bolszewików.
 INTERESY
• Prezydent USA chciał realizacji stworzonego przez siebie
czternastopunktowego orędzia.
• Premier Francji dążył do całkowitego osłabienia Niemiec, aby
nigdy nie były już w stanie zagrozić Francji.
• Anglii wystarczył już fakt, że Niemcy przegrały wojnę.
Przestały być konkurentem handlowym i potęgą morską. Dalsze
osłabianie mogło mieć wpływ na zachwianie równowagi
europejskiej. Brytyjczycy przekonywali także, że zbyt duże
odszkodowania narzucone Niemcom mogą doprowadzić do
załamania ekonomicznego nie tylko w tym państwie, ale
i w całej Europie. Na dodatek obawiano się bolszewizmu!
4. Najważniejsze postanowienia traktatu
wersalskiego
• Niemcy uznano za winnych wywołania
wojny. Narzucono im wiele obciążeń.
Nakazano wydanie sądom międzynarodowym
cesarza Wilhelma II i kilkuset osób
oskarżonych o zbrodnie wojenne. Jednak
postanowienia tego nie zrealizowano. Cesarz
spędził resztę życia na emigracji w Holandii,
a jego podwładni uniknęli kary, tłumacząc, że
tylko wykonywali rozkazy przełożonych.
 Państwo niemieckie
• na rzecz Francji utraciło Alzację i wschodnią
Lotaryngię
• na rzecz Belgii dwa małe obszary – Eupen i Malmedy
• na rzecz Polski – Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę.
• Gdańsk został przekształcony w Wolne Miasto i znalazł
się pod kontrolą Ligi Narodów.
• utrata Zagłębia Saary – po 15 latach miał tam być
przeprowadzony plebiscyt decydujący o przynależności.
• musiało zrezygnować ze wszystkich swoich kolonii
• musiało zostać niemal całkowicie zdemilitaryzowane
• ARTYKUŁ 42
• Zabrania się Niemcom utrzymywania lub budowy
fortyfikacji tak na lewym brzegu Renu, jak na
brzegu prawym na zachód od linii, wytkniętej na 50
kilometrów od strony wschodniej tej rzeki.
• ARTYKUŁ 43
• W pasie, przez art. 42 przewidzianym, wzbronione
są również: utrzymywanie lub gromadzenie sił
zbrojnych bądź na stałe, bądź czasowo, a także
wszelkie ćwiczenia wojskowe jakiegokolwiek
rodzaju oraz zachowywanie wszelkich
materialnych ułatwień mobilizacyjnych.
• ARTYKUŁ 159 Niemieckie siły zbrojne zostaną
zdemobilizowane i zredukowane, jak to poniżej ustalono.
• ARTYKUŁ 170
• Przywóz do Niemiec broni, amunicji i wszelkiego
materiału wojennego będzie bezwzględnie wzbroniony.
Toż samo dotyczy fabrykacji i wywozu broni, amunicji
i wszelkiego materiału wojennego przeznaczonego dla
krajów obcych.
• ARTYKUŁ 173
• Powszechna obowiązkowa służba wojskowa będzie
w Niemczech zniesiona.
Armia niemiecka będzie mogła być utworzona
i rekrutowana tylko w drodze dobrowolnego zaciągu.
 Olbrzymie reparacje wojenne
• 132 mld marek w złocie! Pierwsza rata – 20
mld marek – miała być zapłacona do połowy
1921 roku, ostatnia w 1951 roku (spłacone w
2010 roku!)
• Chcąc zmusić Niemców do uiszczenia
odszkodowań, wojska ententy okupowały
Zagłębie Saary. Odszkodowania miały
zrekompensować straty materialne, a także
pokryć renty dla wdów, inwalidów, sierot.
• Niemcy nie spodziewali się, że zostaną im narzucone tak surowe warunki.
• Ponadto ówczesne zachowanie delegacji niemieckiej uznano za
aroganckie: jej przewodniczący Urlich von Brockdorff ‑Rantzau (pełniący
funkcję ministra spraw zagranicznych Niemiec) podczas wymiany zdań
z premierem Francji siedział, a „zwycięski” Clemenceau stał, referując
propozycje traktatowe. Również parlament niemiecki nie chciał
ratyfikować aktu. Zrobił to dopiero wówczas, gdy sprzymierzeni zagrozili
wznowieniem działań wojennych, choć warto zauważyć, że po zażartych
dyskusjach za ratyfikacją traktatu głosowało 237 posłów, przeciw było
138, wstrzymujących 6. Społeczeństwo niemieckie żyło w przekonaniu
(podsycanym przez koła wojskowe), że armia była na froncie
niezwyciężona, a decyzję o zawieszeniu broni podpisał rząd, w którym
przeważali socjaldemokraci. Winą za klęskę obarczano także Żydów.
Przywódcy Związku Spartakusa byli pochodzenia żydowskiego,
a wywołana przez nich rewolucja miała zadać „cios w plecy” walczącym.
Także w rządzie, który negocjował akt, nie brakowało osób pochodzenia
żydowskiego.
• Traktat wersalski w Niemczech nazwano
DYKTATEM
Podpisanie pokoju w Sali Lustrzanej Pałacu w Wersalu – to
odwet…
bo w tym samym miejscu w 1871 roku powstała II Rzesza
Niemiecka
5. Powstanie Ligi Narodów
10 stycznia 1920
6. Pozostałe traktaty
• 10 września 1919 w Saint-Germain z Austrią
Austriacy utracili więc ziemie czeskie, Morawy, Śląsk
Opawski i Cieszyński, Galicję, Bukowinę, południowy
Tyrol, tereny dzisiejszej Słowenii oraz Bośnię
i Hercegowinę. W ramach nowej republiki Austrii
pozostały przede wszystkim: Austria Górna i Dolna, Styria,
część Karyntii, północny Tyrol, Salzburg (obszar ok. 80
tys. km2, 6 mln ludności). Zredukowano także armię do 30
tys. osób. Austriakom zabroniono posiadania lotnictwa
wojskowego. W traktacie zapisano zakaz przyłączenia do
Niemiec i także nakazano jej spłatę reparacji wojennych.
Z Bułgarią traktat zawarto 27 listopada 1919
roku w Neuilly.
Bułgarzy utracili na rzecz Grecji zachodnią Trację,
południową Dobrudzę na rzecz Rumunii, część
Macedonii oddali Królestwu Serbów, Chorwatów
i Słoweńców. W efekcie zmian terytorialnych
obszar Bułgarii zmniejszył się ze 140 tys km2 do
103 tys. km2. Liczebność armii bułgarskiej
ograniczono do 20 tys. żołnierzy. Bułgarzy nie
mogli posiadać wojsk lotniczych i broni ciężkiej.
Obarczono ich również reparacjami wojennymi.
 4 czerwca 1920 w Trianon z Węgrami

Straty terytorialne państwa sięgały 2/3 obszaru.

Węgrzy utracili Słowację, Ruś Zakarpacką,
Spisz, Orawę, Siedmiogród, Wojwodinę. Armię
zmniejszono do 35 tys. żołnierzy, pozbawiono
ciężkiej broni i lotnictwa. Węgry również
musiały płacić reparacje wojenne.
10 sierpnia 1920 w Sèvres z Turcją (24 lipca 1923 w Lozannie)

Turcy utracili m.in.: wschodnią część Tracji, Półwysep Arabski,

tereny Iraku, Syrii, Libanu i Palestyny. Armia turecka została
zredukowana do 50 tys. żołnierzy i pozbawiona większości
ciężkiego uzbrojenia. Turcy uznali narzucone warunki za nie do
przyjęcia i podjęli walkę z państwami alianckimi.
Na czele walczących stanął gen. Mustafa Kemal Atatürk.
W efekcie jego starań udało się złagodzić postanowienia
traktatowe. Ostatecznie Turcja podpisała pokój 24 lipca 1923 roku
w Lozannie. Odzyskała część obszarów przyznanych wcześniej
Grecji. Tereny te opuściło 1,5 mln Greków, w zamian zamieszkało
tam 400 tys. Turków – były to pierwsze przesiedlenia ludności
w XX wieku zorganizowane na taką skalę.