Amerindian sa

Timog America
at
Mesoamerica
May tatlong sibilisasyon na
isinilang:

• Inca – Cuzco, kabundukan ng Andes

•Aztec – Tenochtitlan, sentral at timog

Mexico

•Maya – Teotihuacan sa lambak ng Mexico,

tangway
ng Yucatan
INCA
Heograpiya:

• Nababalutan ng nyebe ang tuktok ng Andes kaya sa mga Inca

dumadaloy
ang mga ito. Sa panahong walang daloy, gumagawa sila ng
mga kanal at
aqueducts. Natutunan din nila ang paggawa ng mga terasa.

• Napaliligiran ang Andes ng masukal na kagubatan, hindi

mapasok ang
latian at tigang na disyerto. Madaling ipagtanggol ang
imperyo dahil
nababantayan ng mga kuta ang mga makikitid na daan.
Mataba ang
lupa sa talampas na galing sa bulkan.

• Kaiga – igaya ang klima sa taas ng Andes dahil malapit sa

ekwador ang
mga Inca. Kinukunan ng tela para sa damit panlamig ang mga
llama at
alpaca. Mayaman ang bundok sa mineral at iba pang bato na
Mamamayan at Kultura:

• Pinamunuan ng mga Inca ang Peru noong unang panahon. Mamula-mulang

kayumanggi ang balat ng mga Inca. Karamihan sa kanilang inapo ay
naninirahan sa Peru.

• Tinawag ng mga Inca ang kanilang sarili na “mga anak-araw” (araw ang
kanilang diyos). Gumawa sila ng mga gintong imahen na sinasabit sa mga
templo. Ang mga nalupig ay pinipilit din na sumamba. Sinasamba din ang
emperador dahil pinaniniwalaan na kinatawan siya ng araw.

• Ayon sa mga alamat, tinatawag na “Siyudad ng Araw” at Manco Capac ang

imperyong Inca. Itinuring na anak ng araw ang unang emperador.
Tinaguriang mga Romano ng America ang mga Inca dahil sa husay nilang
manakop at mamuno ng mga tao. Mula sa Cuzco, may mga daang
pangmilitar patungo sa iba’t ibang parte ng imperyo.

• Sinasabing may sosyalistang pilosopiyang pampulitika ang mga Inca

sapagkat pinangangasiwaan ng pamahalaan ang buhay ng tao at lahat ng
industriya. Pinaghahatian ng pamahalaan at ng mga mamamayan ang lahat
ng ani at produkto ng mga lupain.

• Matatagpuan ngayon ang mga labi ng mga maunlad na kabihasnang Inca

sa mga guho ng templo, tanggulan, at piramide sa Cuzco (Peru) at
Lipunan:

• Pangunahing hanapbuhay: pagsasaka. Gumamit sila ng mga

artipisyal na pataba. Gumawa sila ng mga patubig at terasa sa gilid
ng Andes. Sila lamang ang mga prehistorikong tao sa America na
nagpaamo ng mga hayop (llama at alpaca). Umiinom sila ng chicha o
beer mula sa mais.

• Dapat kumikilos ang lahat ng tao. Bawal manlimos. Nilupig ang Inca
ng mga Espanyol sa pamumuno ni Francisco Pizarro. Isinalaysay ito ni
Bartolome de las Casas, isang sundalo na naging paring Dominikano.

• Ayllu – samahang panlipunan ng mga Inca kung saan

pinangangalagaan ang isang pangkat ng pamilya na namumuhay ng
magkakasama sa isang lipunan.

• Nakapagpatayo ng mga gusali sa pamamagitan ng sapilitang

pagtatrabaho at pagpataw ng mataas na buwis.
AZTEC
Heograpiya:

• Itinatag sa Gitnang America. Ang punong lungsod nila na

Tenochtitlan ay kinatatayuan ng lungsod ng Mexico ngayon. Itinayo
ang lungsod na ito sa isang pulo sa gitna ng isang malaking lawa.
Mapapasok lamang ito sa pamamagitan ng pagtulay sa malalaking
bato na maaaring alisin kapag may kaaway na lulusob.

• Tatalampas ang kanilang lokasyon. Kagaya sa Inca ang klima.

Mayaman ang lupa sa maraming bahagi at sapat ang tubig. Lawa ang
malaking proteksyon ng mga Aztecs.

• Mayaman din sila sa ginto, pilak, at iba pang batong pampalamuti o

panggusali. Hindi sila marunong gumamit ng gulong at bakal subalit
yari sa matatalim at itim na bato (obsidian: matalas na salamin,
nagmula sa bulkan) ang kanilang gamit at sandata.

• Sinunog ang mga kagubatan at nilinang ang lupa. Matagumpay ang

mga Aztec sa arkitektura, lungsod, sining, at agham.

• Maraming tao ang naninirahan sa Tenochtitlan nang unang makita

Mamamayan at Kultura:

• Katulad sila ng mga Inca, mga mandirigma at mananakop rin.

Pareho rin sila ng kulay. Mararangya ang kausotan at may balahibo
sa ulo ang mga maharlika. Hiroglipiko ang uri ng kanilang pagsulat.
Mga lalaki lamang ang nagaaral, at ihinahanda rin sila upang maging
mga mandirigma.

• Nag-aalay sila ng tao sa kanilang diyos kaya kinamumuhian sila ng

kanilang mga kalapit-bayan. Ang kanilang mga nabibihag ay iniaalay
nila sa isang piramide na may templo.

• Napadali ang pagsakop ng mga Espanyol sa mga Aztec dahil ayon

sa mga Aztec, dinalaw sila ni Queztalcoatl at tinuruan sila ng
maraming bagay. Pinangako niya ang kanyang pagbabalik balang
araw. Kaya nang makita nila si Hernando Cortez, akala nila nagbalik
na ang kanilang diyos.
MAYA
Heograpiya:

• Itinatag ang unang imperyo sa kasalukuyang republika ng

Guatemala at Honduras noong 4 hanggang 800 C.E. Sumunod
sa Yucatan at Timog Mexico. Lumipat ang mga Mayan mula
sa unang lugar sa Yucatan sa hindi malamang dahilan.

• Itinatag ang naunang imperyo ng Maya sa talampas na may

magandang klima at kagubatang hindi kasinsukal ng nasa
kapatagan. Palaisipan sa mga mananalaysay ang paglipat ng
imperyo sa kapatagan dahil sa lakas ng ulan. Ang hamon ng
kagubatan ang nagbigay-sigla sa kabihasnang Maya.
Kultura:

• Nanirahan ang mga Mayan sa maliliit na pamayanan at nagsaka sa

maliliit na bukiring pinagtataniman ng mga mais, kalabasa, at iba pa.
Ang mga makapangyarihang pari ay nagtayo ng malalaking templong
hugis-piramide tulad ng sa Egypt.

• Nakagawa ng kalendaryo na halos katulad ng gamit sa

kasalukuyan. Napag-aralan ng pari ang distansya ng buwan at ng
mundo gayundin ang kilos ng mga planeta.

• Mahilig ang mga Maya sa mga palaro at pista, lalo na sa pok-ta-pok,

isang uri ng laro na sinasabing dito nagmula ang basketbol.

• May pagpapahalaga sa moralidad. Bawal ang maraming asawa.

Pinahahalagahan din ang mga namatay na kamag-anak. Inililibing sa
silong ng bahay at sinusunog naman kapag mayaman.

• Sa Gitnang America, maraminglabi ng mga piramideng templo na

may malalim na balon sa gilid. Dito naghuhulog ng mga alay ang mga
pumupunta sa templo. Maraming nalaman tungkol sa mg Maya dahil
Ngunit walang nakakaalam sa sanhi ng kanilang pagbagsak.

• May mga teoryang nagsasabi ng natapos ang kabihasnang Maya

dahil sa pagkasira ng lupa. Nagbigay daan ang pagtagpas ng
kagubatan sa malakas na daloy ng ulan. Nahugasan nito ang lupa
at nawala ang mahahalagang mineral. Nagdulot ito ng kakulangan
sa ani at nanghina ang imperyo. Muling naghari ang kagubatan at
bumagsak ang kabihasnang Maya.
Mga Kontribusyon ng mga Amerindian

• Mga TULA tungkol sa relihiyon,tradisyon, alamat, at mga

SALAYSAY tungkol sa mga hayop at digmaan. Pasalindila ang
pagpasa nito sa sumunod na henerasyon.

• Paghahabi, pagbuburda, pagpipinta, paglililok, at paggawa ng

basket at kasangkapang metal.

• Paggamit ng adobe sa pagtayo ng gusali, larong Lacrosse, at

goma. Sila ang unang gumamit ng quinine, cocaine, at bulb
syringe. Mga salitang ocelot, coyote, avocado, tomato, at chili.
Sila rin ang nagimbento ng snowshoes, tobbogan, at canoe.

• AGRIKULTURA. Sa kanila natutunan ng makabagong tao ang

pinya, strawberry, vanilla at chocolate, tapioca, at cinnamon. Sila
ang unang gumawa ng maple sugar at nakatuklas ng chicle na
ginagamit sa paggawa ng chewing gum.