Univerzitet u Istočnom Sarajevu

Tehnološki fakultet Zvornik

Seminarski rad
Fenomeni prenosa mase i energije
Tema: Prenos mase

Profesor: Student:
Doc.dr. Mitar Perušić Ivana Cvetković 06/09
 1.Uvod

Kada je u određenoj smješi koja se sastoji najmanje od dvije komponente, tj.dvije

različite molekulske vrste,koncentracija obje komponente ista u cijelom prostoru koji
obuhvata data smješa, onda ne dolazi do prijenosa mase.

Prijenos mase u datoj smješi se odvija ako koncentracija date komponente, nije ista u
cijelom prostoru, tako da imamo difuziju molekula iz područja veće u području niže
koncentracije.

Dakle,razlika u koncentraciji (odnosno postojanje gradijenta koncentracije) je uslov da

bi došlo do difuzije mase, odnosno prijenosa mase.’

Razlika temperatura je uslov da bi imali prijenos toplote,a razlika koncentracije je

uslov da bi došlo do prijenosa mase. Kao i kod konduktivnog prostiranja (difuzije)
toplote tako i kod prijenosa mase difuzijom sve se odvija na molekularnom nivou (ili
kako se često kaže na „mikroskopskom nivou“).
 2. Prenos mase

Za prenos mase nije dovoljno poznavati samo ravnotežnu koncentraciju mase u

fazama koje su u neposrednom dodiru ili unutar jedne faze, već treba poznavati i
dinamiku postizanja ravnotežnog stanja.

Prenos mase ostvaruje se sa mjesta višeg hemijskog potencijala ka mjestu nižeg

hemijskog potencijala, i odvija se dok se potencijali ne izjednače tj.dok se
koncentracije na oba mjesta ne izjednače.

Prenos mase pri laminarnom strujanju fluida se odvija pod uslovima

molekularne difuzije ili laminarne difuzije ili laminarnim prenosom mase, dok
pri turbulentnom strujanju fluida se može nazvati turbulentnom (vrtožnom,
konvekcijskom) difuzijom ili turbulentnim prenosom mase.

Količina mase koja se prenosi iz faze u fazu proporcionalna je proizvodu

dodirne površine između faza i pokretačke sile prenosa mase.
 2.1. Pravilo faza

 Pravilo faze se koristi u nizu klasifikacija ravnoteže.

 Pravilo daje stepen slobode, tj. broj nezavisnih promjenljivih kao:
F=C – P + 2 (2.1)
gdje je:
F – broj stepena slobode ; C – broj komponenti ; P – broj faza
 Kod jednosmjernog prenosa mase broj komponenti C=3,broj faza P=2, pa je
broj stepena slobode:

F =3 – 2 + 2 = 3
 Kod dvosmjernog prenosa mase u kome učestvuju dvije faze i dvije
komponente,broj stepena slobode je:

F =2 – 2 + 2 = 2
 2.2. Koeficijent prenosa mase

Ako gasna smješa (komponenta A u ambijentu jedne ili više gasnih komponenata)
struji preko čvrste površine i ukoliko je koncentracija komponente A veća (ili
manja) na površini nego u masi smješe dolazi do formiranja, tzv. koncentracionog
graničnog sloja kako je prikazano na slici (2.2.1).

Granični sloj za koncentraciju raste od početka ploče u pravcu strujanja, tj.

njegova debljina raste u pravcu strujanja slično kao i za hidrodinamički granični
sloj.Debljina ovog sloja se definiše kao normalno rastojanje od ploče za koju je:

(2.2.1)
 Sada se definiše koeficijent prenosa mase kao:

(2.2.2)
gdje je:
maseni difuzioni fluks komponente A , kg/m2s,
koeficijent prenosa mase, m/s ,
takođe, koeficijent prenosa mase, kg/ m2s.

Slika 2.2.1. Granični sloj za koncentraciju pri strujanju

preko ravne ploče
 Za prenos mase imamo definisan Sherwoodov broj relacijom:

(2.2.3)
 Kod prenosa toplote imamo Prandtlov broj:

(2.2.4)
kod prenosa mase imamo Schmidtov broj:

(2.2.5)
Lewisov broj definisan je odnosom:
(2.2.6)

Kada je Sc = Pr = Le = 1 , onda su sva tri sloja (hidrodinamički,

toplotni i koncentracioni) iste debljine, tj. poklapaju se.
 Nestacionarni prenos mase karakteriše promena koncentracije ili
2.3. Nestacionarni prenos mase

parcijalnog pritiska sa vremenom, u svakoj tački posmatranog

sistema. Na slici prikazan je nestacionarni prijenos mase kroz čvrsto
tijelo ili nepomičan fluid komponente A a u smjeru osi x.

 Osnovna jednačina nestacionarnog prenosa mase molekularnom

difuzijom u jednom smjeru kroz izdvojeni fluid je:

(2.3.1)
 Ista jednačina je za idealne gasove:

  (2.3.2)
 2.4. Teorija filmskog sloja

Sloj tečnosti koji struji prema dole duž čvrstog zida, suprotnosmerno struji gasa
koji sadrži komponentu A koju apsorbuje tečnost.
U gasu možemo razlikovati tri režima toka:
 Turbulentni tok u kome je najizrazitiji prenos mase izražen vrtložnom
difuzijom
 Prelazna zona sa nešto turbulencije
 Laminarni sloj sa prenosom mase molekulskom difuzijom.

Slika 2.4.1. Režimi toka u gasu

 3. Fikov zakon difuzije
 Uzmimo na primer najjednostavniji slučaj stacionarne difuzije u binarnoj
gasnoj smeši komponenata A i B,na istoj temperaturi i pritisku,s tim što su u
početku odvojene i između njih se nalazi tanka pregrada.
 Kada se pregrada ukloni tada nastaje proces difuzije.Iz područja više
koncentracije (tj. područje koje ima više molekula komponente A po jedinici
zapremine) molekuli difundiraju u smjeru u kojem opada njihova
koncentracija.Isto se dešava i sa drugom komponentom B koja difunduje u
suprotnom smjeru kako je prikazano na slici (3.1.)

Slika 3.1. Difuzija u binarnoj smješi

Tako,pošto je:
CA + CB = Ctot. = const (mol/m2)
važi:

(3.1.)
pa difunduju obe komponente i to u suprotnim smerovima. Gustina
difuzionog fluksa komponente A u pravcu ose z u posmatranom
slučaju data je Fikovim (Fick) zakonom:
Maseni flux komponente, recimo A, proporcionalan je gradijentu
koncentracije .
m"A=
(3.2)
gdje je:
 
 m"A - maseni fluks, kg/m2s
 CA - masena koncentracija komponente A, kg/m3
 D - koeficijent difuzije, m2/s
 Iz Fikovog zakona, uz uslov DA=const. izvodimo linearne
koncentracijske profile komponenata A i B, a uzimajući u obzir
uslov (3.1) i vezu između flukseva:
m"A= - m"B , DA=DB (3.3)

Opisanu difuziju u binarnom sistemu zovemo ekvimolarna suprotnostrujna

difuzija. U praksi, ovaj slučaj imamo (približno) kod destilacije binarne
smeše, pri kojoj lakše isparljiva komponenta difunduje iz tečnosti u paru, a
teže isparljiva komponenta u suprotnom smeru.

Drugi slučaj stacionarne difuzije u binarnom sistemu je kada A difunduje

kroz „nepokretnu“ komponentu B. To će biti slučaj ako je granica sistema
propusna samo za komponentu A. Primer je apsorpcija komponente A u
tečnosti.
NA
(3.4)
 3.1. Analogija između fenomena prenosa

 Uočimo sličnost izraza (3.2) sa relacijom za Fourierov zakon za

kondukciju:
(3.1.1)
i sa relacijom za smicajni napon između slojeva fluida koji struji u x pravcu,
a koji je normalan na y pravac:

(3.1.2)
 - tangencijalni napon (fluks količine kretanja), Pa ;
 - μ - dinamicki viskozitet , Pa· s ;

 Izraz (3.1.1) predstavlja transport (difuziju) toplote, izraz (3.1.2) transport

(difuziju) količine kretanja kroz slojeve fluida (granični sloj) i izraz (3.2) je
zakon difuzije koji predstavlja prijenos mase.Sličnost ovih fenomena je
korisna za analitičku i paralelnu analizu istih.
Slika 3.1. Profil koncentracije i smjer difuzije
 4. Difuzija
 Difuzija je mehanizam kojim se jedna vrsta materije transportuje kroz drugu
vrstu materije. Ona u čvrstim telima ima veoma veliki značaj za procese kao
što su sinterovanje, kristalizacija, polimorfne transformacije, korozija,
površinska obrada materijala, itd.
 Svaki proces difuzije se odigrava pod uticajem odgovarajućeg
gradijenta (npr. difuzija materije se odigrava pod uticajem gradijenta
koncentracije,a difuzija toplote pod uticajem gradijenta
temperature).Obzirom da u procesu difuzije materija difunduje iz
oblasti veće koncentracije u oblast manje koncentracije, sistem
prelazi iz uređenijeg u manje uređen sistem,tj.neuređenost sistema
odnosno entropije raste.
 Fenomen difuzije se može ilustrovati upotrebom difuzionog para,
koji se formira spajanjem dva različita metala, tako da se uspostavlja
blizak kontakt između dva materijala. Ovo je ilustrovano na slici 1.1.
Na slici 1.1.a) je prikazan moment dovođenja u kontakt metala Cu i
Ni.
Slika 1.1 a) Slika 1.1 b)

Cu Ni
100%

Slika 1.1 c) Slika 1.1 d)

 4.1.Difuzija u gasnoj sredini

 Usled sudara različitih molekularnih mase dolazi do promjene

smjera kretanja određenih molekula.Difuzija gasova zavisi od brzine
kretanja molekula,što uslovljava i zavisnost koeficienta difuzije D
od temperature.

(4.1)
 Fickov zakon se može izraziti i preko parcijalnog pritiska koristeći
jednačinu stanja idealnog gasa,što je opravdano na niskim
pritiscima.
Kako je:
p=ρRT (4.2)
sada u gasnoj smješi gustina, npr. komponente A, je isto što i koncentracija
komponente A u smješi, CA tako iz zadnje jednačine dobijamo:
ρA=CA= (4.3)
 Sada je koristeći Fickov zakon za difuziju komponente A u ambijent
komponente B:
m"A= -DAB (4.4)

Analogno ovome,difuzija komponente B u ambijent komponente A je:

m"B= -DBA (4.5)

Molarne brzine difuzije za obje komponente sada su:

N A= DAB (4.6)

NB= (4.7)

Ukupni pritisak je konstantan,i stanje je stacionarno, tako da je:

pA+pB=p i
onda slijedi da je:
DAB = DBA = D
 4.1.1 Primjer isparavanja
 Primjer isparavanja iz posude na konstantnoj temperaturi,gdje se
molekuli pare, nastali na međufaznoj površini , kreću prema vrhu
posude kroz zrak, a kasnije nestaju, odnosno bivaju odneseni
blagom strujom zraka koji opstrujava posudu, prikazan je na slici
(4.1.1.)

Slika 4.1.1 Isparavanje iz posude

 Maseni fluks pare,tj.molekula pare koji difundiraju kroz ambijent zraka od
presjeka 1 (nivo vode) prema presjeku 2 (nivo posude) je:

(4.1.1)
Molekuli zraka difunduju u suprotnom smjeru pa je maseni fluks zraka od
presjeka 2 prema presjeku 1 :

(4.1.2)
Na površini gasa ne bivaju apsorbovani tako da mora postojati dodatni
maseni difuzioni tok prema gore brzine v da bi bilansirao difuziju zraka
prema dole. Dodatni maseni difuzioni tok pare prema gore je onda:

(4.1.3)
i zraka

(4.1.4)
gdje je v sveukupna brzina smjese koja struji prema gore.
 Uređaj u kojem je proveden eksperiment prenosa rastvarača kao
komponente A u struju vazduha. Dijagram na slici pokazuje zavisnost
pacijalnog pritisaka komponente A o položaju mjernih tačaka.
 kako je pritisak u sistemu konstantan

Ukupni maseni tok prema gore je:

(4.1.5)
Integriranjem između dva presjeka dobijamo:

(4.1.6)

Poslednja relacija se naziva Stefanova jednačina.

 4.2. Difuzija u tečnoj i čvrstoj fazi

 Difuzija u tečnoj sredini je monogo sporija nego u gasnoj

sredini.Fickov zakon difuzije u principu važi i za tečne sredine, pa
čak i za čvrste sredine.Za male koncentracije komponente A u
ambijentu komponente B (rastvarač) koeficijent difuzije DAB raste sa
porastom temperature.Difuzija u čvrstoj sredini je mnogo sporija
nego difuzija u tečnoj sredini, jer su međumolekularne sile daleko
veće u čvrstoj sredini.

Mehanizmi prenosa mase molekularnom difuzijom kao

funkcija širine pora
Teoretski prijenos mase ima razlicite mehanizme koji su u funkciji
režima strujanja fluida, na njega utiču i takvi faktori kao mreškanje
površine ili mali valovi koji se razvijanju na površini tečnosti.

U teoriji sloja se daje odnos brzine prijenosa mase od onog

molekularnom difuzijom u mirujucem sloju sa oštrom granicom do
dobro miješanog fluida gdje je koncentracijski gradijent nebitan.

Takav «koncept» sloja koji predstavlja ekvivalentnu debljinu sloja,

primjenjen na strani tečnosti, tako da je teško odrediti granicu
između tečnosti i gasa. Polazi se od pretpostavke da ravnoteža
postoji uz međufaznu površinu, npr. da je otpor prijenosu mase
preko međufazne površine nebitan.
Hvala na pažnji