OKUL DIŞI ÖĞRENME

ORTAMLARI
PLANETARYUM NEDİR?
• Planetaryumları, gökcisimlerini ve onların uzaydaki hareketlerini
seyirci topluluğuna izletmek için tasarlanmış salonlar olarak
düşünürsek, “uzay tiyatrosu” daha gerçekçi bir adlandırma
olabilir. Uzay tiyatrolarını, geleneksel sinema ya da tiyatro
salonlarından ayıran en önemli özellikleri, kubbe biçimindeki
perdeleridir. Gökyüzü, gerçeğine çok yakın bir biçimde bu
perdeye yansıtılır. Öyle ki, bu kubbenin altına yerleştirilen
koltuklarda oturan seyirciler kendilerini gerçek gökyüzünün
altında gibi hissederler. Uzay tiyatrolarının gerçek gökyüzüne
göre üstünlükleri, kurgulanan senaryoya göre, seyirciyi uzay
zamanda gezintiye çıkarabilmeleridir. Normalde gök kubbede çok
uzun dönemlerde meydana gelen değişimler, uzay tiyatrolarının
kubbesinde çok daha hızlı bir biçimde gerçekleştirilebilir. Bu da
onları gökbilim eğitiminde önemli bir yere koymuştur.
• Hepsinden önemlisi, uzay tiyatrolarında yapılan gösteriler,
izleyiciyi bir sinemadan ya da herhangi bir başka
gösteriden daha fazla içine alır.

• Planetaryumların kubbe çapları birkaç metreyle 30 metre

arasında değişebilir. En büyük planetaryumlara 500 kişi
girebilirken, yalnızca birkaç kişiyi alabilecek kadar küçük
yapılar da vardır.
 Planetaryumların Amacı ve Önemi

• Teknoloji ve bilimdeki gelişmelerle, uzmanlar uzayı

insanoğlunun ayağına getirmişlerdir. Böylece kağıt
üzerinde anlaşılması oldukça zor olan birçok konunun
rahatlıkla anlaşılabilmesini sağlamışlardır. İnsanların
hoşça vakit geçirerek, astronomi, uzay ve diğer bilimsel
konularda bilgi sahibi olmalarını sağlayan sistem özellikle
okul grupları için önemli bir eğitim aracı olabilmektedir.
• Sadece astronomi ile sınırlı kalmayan, nadiren de olsa
diğer bilimsel konuların da gösterildiği planetaryumlar
çoğunlukla astronomide coğrafya, matematik, ve fizik
konularının öğretilmesi amacıyla kullanılabilir.

• Özellikle fen bilgisi öğretiminde öğretmenlerin etkili olarak

yararlanabilecekleri planetaryumlar, öğrencilerin dikkatini
üst düzeyde çekebilecek, onların öğrenirken keyif
almalarını sağlayacak etkili bir okul dışı öğrenme ortamı
olabilmektedir.
 Türkiye’ deki Önemli Planetaryumlar

• Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun Program gökyüzü

gözlemleri (stellarium) ve film gösteriminden oluşuyor.
• Koç Müzesi Keşif Küresi, İstanbul 60 metrekarelik bir alanda,
8 metre çapında ve 5.5 metre yüksekliğinde. Yıl boyunca
müzenin açık olduğu tüm zamanlarda hizmet verecek. 
• Derinmavi Yıldızevi 2001 yılından bu yana, başta İstanbul
olmak üzere Türkiye’nin çok çeşitli kentlerindeki okullarda
planetaryum gösterileri sunan "taşınabilir planetaryum". 36
metrekare (6mt x 6mt) ve 3.30 metre yüksekliğinde kapalı bir
alana kurulan, yaklaşık yirmi-yirmibeş kişi kapasiteli, çapı 5
metre, taşınabilir bir çadırla hizmet veriyor. 
• Tuzla Deniz Harp Okulu Uluğ Bey Planetaryumu,
İstanbul 1960 yılından beri hizmet veren Tuzla Deniz Harp
Okulu Uluğ Bey Planetaryumu, askeri eğitim amacıyla hizmet
vermenin yanı sıra; talep doğrultusunda eğitim kurumlarına da
hizmet vermektedir. 
• İzmir Türk Koleji Gezegenevi, İzmir "Yeni Ufuklar",
"Evrendeki Vaha", "Evrenin Harikaları" ve "7 Harikalar" adlı 4
farklı programla hizmet vermektedir.
• Işık Lisesi Planetaryumu, İstanbulDAY2009 etkinlikleri
kapsamında bünyesindeki öğrencilerin yanı sıra, geçmiş
yıllarda olduğu gibi, diğer bütün okulların öğrencilerine de
gökyüzünü göstererek tanıtmak ve bilime olan ilgiyi arttırmak
amacıyla ücretsiz olarak planetaryumda etkinlikler
düzenlemektedir. 
• Uzay Kampı (Space Camp) Türkiye Planetaryumu,
İzmir Işıkla yapay olarak gökyüzünün istenilen saat
dilimindeki görüntüsünün yaratıldığı planetaryumda; Kuzey
Yarım Küre’den görülebilen takım yıldızları ve Güneş
Sistemi’mizde çıplak gözle görülebilen gezegenler hakkında
bilgiler veriliyor. 
• Fatih Gökmen Planetaryumu, İstanbul
Hayalden Gerçeğe Projesi kapsamında 2010’ da
Darüşşafaka Eğitim Kurumları kampüsünde inşa edilen
planetaryum,7 m çapında küresel kubbe ile 36 öğrencinin
aynı anda eğitim alabilmesine olanak sunmaktadır.
• Cacabey, Bursa Medeve Planetaryum Hizmetleri Ltd. Şti. iki
seneyi aşkın bir süredir planetaryum cihazları üretimi
konusunda çalışmalarını sürdürmekte ve Bursa Yıldırım
Belediyesi’nin kaba inşaatını tamamladığı Çocuk Bilim
Merkezi içerisine 13 m çaplı bir kubbe yerleştirilmiştir.

• Cacabey Dijital Sürüm, sistem 3 veya 6 projektör

kullanılarak bir kubbede planetaryum gösterileri
gerçekleştirmek için tasarlanmış olup sahip olduğu
özelliklerle fulldome filmlerini gösterebilme, ses sistemi,
özelleşmiş yazılımlar gibi pek çok alanda kullanılmaktadır.
Ayrıca Bursa Bilim ve Teknoloji Merkezinde de planetaryum
bulunmaktadır.
• Kemal Değirmenci Planetaryumu, Amasya
65 Bin Dev Öğrenci Projesi kapsamında inşa edilen
planeteryum 3 yaşın üzerinde herkese hizmet vermektedir.
3 m çapında döner kubbeli gözlemevi ile birlikte yer alan
planetaryum 9 m çapında sabit kubbeli ve 40 kişi
kapasitelidir.
PLANETARYUM GÖSTERİ VE
İÇERİKLERİ

Ay'a Dönüş 

1972’den beri neden Ay’a gidilemediği,

Ay’da gerçekten bir yaşamın var olup
olmadığı, yaşamsal faaliyetlerin
gerçekleştirilebilmesi için nasıl bir ortam
olmasının gerekliliği, Ay’a nasıl daha
ekonomik ve hızlı bir şekilde gidilebileceği
gibi konular işlenmektedir. Bunun üzerinde
çalışan bilim insanlarının geliştirdikleri
projeler, tasarımlar ve fikirler optik ve
dijital olarak 3D görüntü sayesinde
izleyicilere sunulmaktadır.
Uzay ve Dönüşü 

Uzay teknolojisinin günümüz hayatına

neler kattığını anlatmaktadır. İnsanlık
yıllarca uzaya çıkmak için çalıştı ve
mühendislik ürünleri geliştirdi. Biz
bunların farkında mıyız? Kalp pili, soğuk
lazer teknolojisi ve elektronik cihazların
tamamı uzay çağı ile hayatımıza girdi.
Halen uzay için ne geliştiriliyorsa zaman
içinde bunları dünyamızda kullanıyoruz.
Bu teknolojileri beraber tanıyalım. 
• YENİ UFUKLAR
• 7 HARİKALAR
• EVRENİN HARİKALARI
• EVRENDEKİ VAHA
Görünmeyen Dünyanın Gizemi 

Etrafımızda olup biten şeylerden sadece

gözümüzün görebildiği kadarı haberdarız. Peki
gözümüzün görmediği radyo frekansları, x
ışınları, gama ışınları bunları görebilir miyiz?
 Gözlerimizin seçemediği kadar hızlı ya da
yavaş olan olayları nasıl anlarız? Şimşek
çakması, yıldırım düşmesi ya da bir çiçeğin
açması bunları nasıl görebiliriz?Mikro dünya
ile ne zaman tanıştık?
Su içerisinde yaşayan, hiç görmediğimiz
varlıkları bu film sayesinde öğrenebiliriz. 
 
Yapılan Çalışmalar
Ülkemizde okul dışı öğrenme ortamları ile ilgili bir çok
çalışma yapılmıştır. Bunlardan bazıları:
Bozdoğan, Ustaoğlu’ nun Planetaryumların Öğretim
Potansiyeli Hakkında Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının
Görüşleri adlı makale
Ay, Anagün ve Demir’in sınıf öğretmeni adaylarının fen
öğretiminde okul dışı öğrenme hakkındaki görüşleri adlı
makale
Demircan, Soydugan, Erdem, Çanakkale Onsekiz Mart
Üniversitesi, Ulupınar gözlemevinin kuruluşu ve gelişimi:
yeni projeler adlı bildiri Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim
Sempozyumu - İstanbul
 Taşcan ve Ünal ‘ın astronomi eğitiminin önemi ve
Türkiye’de öğretim programları açısından
değerlendirilmesi adlı makale
Türk, C. (2010). İlköğretim Temel Astronomi
Kavramlarının Öğretimi. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz
Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
FEN BİLİMLERİ DERSİ ÖĞRETİM
PROGRAMI İLE
PLANETARYUMLARI
İLiŞKİLENDİRME

6.8. Dünyamız, Ay ve Yaşam Kaynağımız Güneş / Dünya ve Evren

• Bu ünitede öğrencilerin; Dünya, Güneş ve Ay’ın göreli boyut ve

biçimleri ile Dünya’mızın katmanlarını tanıyıp kavraması, Ay’ın dönme
ve dolanma hareketlerini açıklayarak bir model oluşturması, Dünya ve
Ay arasında hareket ilişkisi kurabilmesi, bu ilişkinin yol açtığı sonuçlar
ve bunların günlük yaşama etkisi hakkında bilgi ve beceriler
kazanmaları hedeflenmektedir.
6.8.1. Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekil ve Büyüklüklerinin Karşılaştırılması
Önerilen Süre: 4 ders saati
Konu/Kavramlar: Dünya, Güneş ve Ay’ın şekil ve büyüklükleri
6.8.1.1. Dünya, Güneş ve Ay’ın şekil ve büyüklüklerini, oluşturduğu
modeli kullanarak karşılaştırır.
6.8.3. Dünyamızın Uydusu Ay
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu/Kavramlar: Ay’ın hareketleri, dönme hareketi, dolanma hareketi,
Ay’ın evreleri
6.8.3.1. Ay’ın kendi etrafında dönerken aynı zamanda da Dünya
etrafında dolandığını ifade ederek; bu hareketleri temsil bir model oluşturur
ve sunar. Ay’ın Dünya’nın uydusu olduğu belirtilir.
6.8.3.2. Güneş’ten aldığı ışığı yansıtan Ay’ın, evrelerini ifade eder ve
evrelerin görülme sebebini Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketi ile
ilişkilendirir.
7.7. Güneş Sistemi ve Ötesi / Dünya ve Evren

• Bu ünitede öğrencilerin; gök cisimlerini tanımaları, sistem kavramını

anlamaları, teleskopun önemli bir gözlem aracı olması münasebetiyle
gök bilimdeki önemini kavramaları ve teknoloji boyutu göz ardı
edilmeden uzay araştırmalarının sağladığı katkılar hakkında bilgi ve
beceriler kazanmaları hedeflenmektedir.
7.7.1. Gök Cisimleri
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu/Kavramlar: Yıldız, takımyıldız, ışık yılı, gezegen, uzay, evren
7.7.1.1. Gök cisimlerini çıplak gözle gözlemler ve yaptığı araştırma
sonucunda uzayda gözleyebildiğinden çok daha fazla gök cismi olduğu
sonucuna varır.
a. Evren kavramı, “aradaki boşluklarla birlikte gök cisimlerinin
tümü”; uzay kavramı ise “evrenin dünya dışında kalan kısmı” olarak
tanımlanır.
b. Evrenin oluşumuyla ilgili olarak öne sürülen belli başlı görüşler
belirtilir.
7.7.1.2. Bilinen takımyıldızlarla ilgili araştırma yapar ve sunar.
a. Yıldızlar arasındaki mesafelerin “ışık yılı” adı verilen bir uzaklık
ölçü birimiyle ifade edildiği belirtilir.
b. Takımyıldızlarının Dünya’dan bakıldığındaki görüntülerine
bakılarak yapılan benzetmelerin, gökyüzü gözlemini kolaylaştırdığı
belirtilir.

7.7.1.3. Yıldızlar ile gezegenleri karşılaştırır.

a. Güneş’in de bir yıldız olduğu vurgulanır.
b. Günlük yaşamda gökyüzü ile ilgili kullanılan ve kavram yanılgısı
oluşturabilecek bazı ifadelerin (yıldız kayması, kuyruklu yıldız, çoban
yıldızı vb.) bilimsel açıklamaları verilir.
7.7.2. Güneş Sistemi
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu/Kavramlar: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün
7.7.2.1. Güneş sistemindeki gezegenleri, Güneş’e yakınlıklarına göre
sıralayarak bir model oluşturur ve sunar.
 Milyarlarca gök cisimlerinden oluşan uzay adalarına “gök ada (galaksi)”
denildiği ve Güneş sisteminin, “Samanyolu” adı verilen gök adasında yer aldığı
belirtilir.

7.7.2.2. Güneş sistemindeki gezegenleri birbirleri ile karşılaştırır.

a. Gezegenlerin karşılaştırılmasında birbirine göre büyüklükleri, doğal uydu

sayıları ve etraflarında halka olup-olmaması dikkate alınır.
b. Bulunduğu gök ada, sistem ve Güneş’e yakınlık sırası esas alınarak
Dünyamızın evrendeki yeri belirtilir.
7.7.3. Uzay Araştırmaları
Önerilen Süre: 4 ders saati
Konu/Kavramlar: Uzay teknolojisi, uzay kirliliği
7.7.3.1. Teleskopun ne işe yaradığını ve gök bilimin
gelişimindeki önemini açıklar.
7.7.3.2. Uzay teknolojileri hakkında araştırma yapar ve
teknoloji ile uzay araştırmaları arasındaki ilişkiyi tartışır.
7.7.3.3. Gök bilimci (astronom) ve astronot arasındaki farkı
kavrar. Astrolojinin bir bilim dalı olmadığı ve bu bağlamda
astrologların bilim insanı olmadıkları vurgulanır.
7.7.3.4. Uzay kirliliğinin sebeplerini ifade ederek bu kirliliğin
yol açabileceği olası sonuçları tahmin eder.
• Kazanımlarına yönelik olarak öğretmenler öğrencileri ile
planetaryumlara giderek öğrencilerine evreni keşfetme,
uzayı, gezegenleri, yıldızları, gök adaları, takım yıldızlarını
yakından inceleme şansı tanımış olacaktır. Öğrenciler
burada yaptıkları gözlemler sayesinde unutamayacakları
bir tecrübe edinebilir. Edindikleri bilgileri en eğlenceli
şekilde öğrenmesine katkı sağlanabilir.