SISTEMI

OPERATIV
2018 1
 *Përmbajtja:
*Ç’është sistemi operativ?
*Historiku
*Kategoritë e programeve kompjuterike
*Përbërja
*Qëllimi i sistemit operativ
*File system:Unix
*Aktivitetet e sistemit operativ
*Struktura e sistemeve
*Sistemet mono-tasking(një detyrësh)
*Sistemet Multi-Tasking (shumë-detyrësh)
*Sistemet Time-Sharing (kohë-ndarës)
*Drejtuesi i kujteses
*Kujtesa dhe kujtesa virtuale
*Drejtuesi i sistemit te dosjeve
*Organizimi dhe Input-Output
*Nderfaqja e perdoruesit
*Sistemet e pranishme në treg
2018 2
 *Ç’është sistemi operativ?
* Sistemi operativ është programi kryesor në një kompjuter. Përmes tij
ekzekutohet çdo program tjetër aplikativ. Sistemi operativ kujdeset për
funksionet bazë të kompjuterit siç janë njohja e hyrjeve prej tastierës, daljet
në pajisjet dalëse, mbajtja e shënimeve për ndryshimet në fajlla dhe
kontrollimi i pajisjeve periferike sic janë: disqet dhe shtypësit.

2018 3
 *HISTORIKU
*  Ekzistojnë sisteme operative te ndryshme, por i pari qe është
shfrytëëuar ka qene DOS-i (Disk Operating System) i paraqitur nga
firma "IBM" ne vitin 1981.
* Pasi qe për te punuar me te është dashur qe shfrytëzuesit te jene te
avancuar ne njohuritë e kompjuterit, firma Microsoft paraqiti
Windows 3.11 si sistem operativ shume me te persosur se DOS-i.
* Me vone paraqiten edhe sisteme operative nga Microsoft si: Windows
95, Windows NT, Windows 98, Windows ME, Windows 2000, Windows
XP, Windows 2003, Windows Vista (2007) dhe Windows Seven(7) ne
vitin 2009,Windows(8) 2012.
* Gjithashtu ka edhe sisteme operative te tjera,si UNIX,LINUX etj.....

2018 4
 SISTEMI DOS Windows 3.11

2018 5
 * Kategoritë e programeve kompjuterike:

1. Programet e sistemit qe drejtojnë

operacionet e sistemit te përpunimit
2. Programet zbatuese qe zgjidhin
problemet e përdoruesve te tyre

2018 6
 Përbërja

Një numër
Kernel programes
h

*
Njihet
si SO
2018 7
 * Qëllimi i sistemit operativ
* Drejtimi i burimeve te sistemit te përpunimit
* Lehtësimi i komunikimit midis personit dhe makinës.(kompjuterit)
* Një sistem operativ siguron një mjedis për ekzekutimin e programeve duke
siguruar shërbime të nevojshme nga këto programe.
* Kërkesat e shërbimeve të programeve të bien në pesë kategori.
1) Kontrolli proces
2) Sistemi Media
3) I / Operacioni O
4) Interprocess Komunikimi
5) Mirëmbajtja Informacione
* Sistemi operativ duhet të përpiqet të plotësojë këto kërkesa në një multi-
user multi procesit të mjedisit dhe menaxhimin e caktimit
të burimeve,zbulimit të gabimeve dhe mbrojtjes.

2018 8
 *File system:Unix
* File System Unix është shumë më i komplikuar se sa duket. Rrënja drejtuese
e tij është e vendosur në hard disk të cilit sistemi i file është organizuar duke
përdorur një Linux filesystem ext2.
* Përmban një CD rom në makinë që sistemi I saj është i organizuar me
fajlla,fotografi,lista etj.
* File System Unix është në një nivel të lartë i organizimit të burimeve në
dispozicion për proceset dhe përdoruesit.File System Unix është e organizuar
si një grafik aciklik drejtuar me nyjet që përfaqësojnë fotografi e fajlla.
Proceset lëvizin dhe e ndryshojnë strukturën:
• chdir: lëviz në një drejtim të ri
• getcwd: merr dosjen aktuale të punës
• opendir, closedir: hapet dhe të mbyllet një drejtim
• readdir: lexohet nga një drejtim
• stat, fdopen: tërheq status ,fotografi, informacion
• lidhje, unlink: të krijojë dhe liroj e një lidhje të vështirë (një alias për një
skedar.)
2018 9
• lidhje simbolike: të krijojë një lidhje të butë (një tregues për një tjetër
2018
*Forma acklike e UNIX
10
 *Aktivitetet e sistemit operativ
* Drejtimi i kujteses masive (file system); (HDD Hard Disk Drive)
* Drejtimi i performances RAM (Random Acces Memory);
* Drejtimi i proceseve;(Proccesor CPU si prsh Intel Core i-7 etj
* Drejtimi i nderfaqes(paraqitja grafike) se perdoruesit; (Karta grafike si prsh
Nvidia GTX Monster Z)
* Perdorimi njekohesisht i shume perdoruesve ne te njejten makine;
* Kryerje e njekoheshme e shume proceseve mbi te njeten makine.

2018 11
 *Struktura e
sistemeve
* Sistemet Operative janë pergjithesisht te perbere nga nje
bashkesi modulesh, secili me nje funksion te percaktuar. Modulet e
ndryshme te sistemit operativ veprojne midis tyre sipas rregullave te
percaktuara ne menyre qe te realizohen funksionet baze te makines

2018 12
 *Sistemet mono-
tasking(një detyrësh)
* Sistemet Operative qe bejne kryerjen e nje programi te vetem njihen me
emrin mono-tasking (një detyrësh);
* Nuk është e mundur te nderpritet kryerja e nje programi për ti dhene
CPU-ne nje tjeter programi
* Jane historikisht Sistemet e para Operative (psh MSDOS)

2018 13
 *Sistemet Multi-Tasking
(shumë-detyrësh)
* Sistemet Operative qe lejojne kryerjen e njehersheme te shume
programeve njihen si shumë-detyrësh (Windows-NT , Linux);
* Nje program mund te nderpritet dhe CPU-ja i kalohet nje programi tjeter.

2018 14
 *Sistemet Time-Sharing
(kohë-ndarës)
* Nje zhvillim i sistemeve shumë-detyrësh janë sistemet kohë-ndarës. Çdo
program ne veprim kryhet periodikisht ne intervale te vogla kohe.
* Nese shpejtesia e procesorit është mjaft e larte krijohet pershtypja e nje
zhvillimi paralel te proceseve.

2018 15
 *Drejtuesi i kujteses
* Organizimi dhe drejtimi i kujteses qendrore është pamja me kritike ne krijimin
e nje SO;
* Drejtuesi i kujteses është moduli i SO i ngarkuar me shperndarjen e kujteses ne
detyra (task) te ndryshme (për te kryer nje detyre është e nevojshme qe kodi i
saj te futet ne kujtese);
* Koklavitja e drejtuesit te kujteses varet nga tipi i SO;
* Ne sistemet shume-detyresh mund te ngarkohen ne kujtese shume programe
njekohesisht
* Problem: si te ndahet hapesira ne menyre optimale

2018 16
 *Kujtesa
* Modemet e përgjithshme, kanë një sistem operativ për të drejtuar
nga programet e tjera, të tilla si softuerët aplikimit. P.sh
sistemet e kompjuterëve personale sic janë Microsoft Windows,
Mac OS (dhe Darvini), UNIX, dhe Linux.Niveli më i ulët i çdo
sistemi operativ është kerneli i saj. Kjo është shtresa e parë e
programeve ngarkuar në memorie.Kernel siguron qasje të
ndryshme dhe shërbimet e përbashkëta thelbësore për të gjithë
sistemet e tjera dhe programet e aplikimit. Këto shërbime
përfshijnë, por nuk kufizohen vetëm në qasje në disk,
menaxhimin e kujtesës, planifikimin e detyrave, si dhe qasje e
pajisjeve të tjera në një pajisje.

2018 17
 *Kujtesa virtuale
* Shpesh kujtesa kompjuterike nuk është e mjaftueshme për te permbajtur
te gjitha kodet e detyrave te ndryshme;
* Mund te simulohet nje kujtese me e madhe qe mban ne (RAM) vetem
pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate çast;
* Perdoret koncepti i kujteses virtuale.
* Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga kujtesa
qendrore dhe te vendosen ne diskun kompjuterik ne ëonen e quajtur ëona
e shkembimit (swap-it).
* Raporti i dimensioneve te ëones shkembyese dhe e RAM-it është 3 : 1
(maksimum);
* Procesoret moderne ëoterojne mekaniëma harduere për te lehtesuar
drejtimin e kujteses virtuale.

2018 18
 *RAM(vendi ku gjendet
kujtesa virtuale)
2018 19
 * Drejtuesi i sistemit te dosjeve
* Drejtuesi i sistemit te dosjeve (file system) është moduli i sistemit operativ qe
ben drejtimin e informacioneve te ruajtura ne mekanizmat e kujteses masive.
Ky drejtues duhet te garantoje korrektesine dhe koherencen e
informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te vendose ne
dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve
mbrojtjen e te dhenave nga perdorues jo te autorizuar.
* Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:
* – Te jepet nje mekanizem për identifikimin e dosjeve;
* – Te jepen menyrat me te voliteshme ne qasjen e te dhenave;
* – Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te kujtimit;
* – Zbatimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.

2018 20
 *Organizimi dhe
Input-Output
* Gati te gjithë sistemet oprative perdorin nje organizim hierarkik te sistemit te
dosjeve. Elementi qe ben rigrupimin e shume dosjeve se bashku quhet drejtoria
(directory).
* Drejtuesi i mekaniëmave te I/O (Input/Output) është moduli i SO i ngarkuar me
dhenien e detyrave mekanizmave qe bejne kerkesen dhe për ti kontrolluar. Nga
ata varet cilesia dhe tipi i pajisjeve te lidhura ne kompjuter dhe te njohura nga
sistemi.

2018 21
2018 22
 *Nderfaqja e perdoruesit
* Te gjithe sistemet operative perdorin mekanizma për ta bere sa me te lehte
perdorimin e sistemit nga perdoruesi; bashkesia a ketyre mekanizmave te
hyrjes ne kompjuter merr emrin e nderfaqes se perdoruesit
* Nderfaqja tekstuale:
• komanda perkthyese (guacke - shell )
• Shembull MS-DOS
* Nderfaqja grafike (me dritare):
• Nxjerrja e programeve te ndryshme shfaqet ne menyre grafike permes
dritareve
• Perdorimi i skicave e ben me intuitiv perdorimin e llogariteses;

2018 23
 * Sistemet e pranishme në treg
* Në treg janë të pranishme një sasi e madhe sistemesh operative. Në të
kaluarën prirja e shtëpive prodhuese të sistemeve të perpunimit ishte që të
zhvillonin sisteme operative për arkitekturën e tyre, prirja e sotme është ajo
a sistemeve operative të përdorshëm në platforma të ndryshme. Kjo është
lista e sistemeve më të njohur:
• UNIX
• Microsoft Windows
• Apple Mac OS X

2018 24
* Janë sistemet operativë të lidhur me System V, BSD, Linux,Ubuntu.
Janë sisteme me liçense: GNU, Open source (kod i hapur), Freeware,
etj.
Këto sisteme janë edhe disa nga sistemet më të sigurtë dhe të fortë
(të qëndrueshëm).

2018 25
 * Është sistemi operativ më i
përhapur.
2018 26
* Një nga sistemet më të sigurtë.
Në Pranverë 2009 doli versioni i ri Mac Os X 10.6 i quajtur Snow Leopard
LINUX
Ubuntu ose i njohur me mire si Linux eshte Sistem Operativ per Kompujtera me
Remote(Kontrollim nga nje kompjuter ne nje tjeter me ane te lidhjes se internetit)
qe me shume perdoret per Dedicated Gaming Servers per shembull per lojra si
Counter-Strike (me e perdorura) me pas per Call Of Duty , Halo , BattleField etj...
Linux nukperdoret per Sistem Operativ pasi nuk eshte i dizajnuar aq mire per te
qene nje kompjuter per pune (Desktop PC) eshte dizajnuar per te qene
Server.Keshtu qe per sistem operativ perdoret Windows XP/Vista/7/8
2018 27
 *Falemnderit
per vemendje

2018 28