MJEDISI, SHËNDETI DHE

HIGJIENA PERSONALE

1
 Mjedisi dhe Shëndeti
Shëndeti mjedisor është disiplinë që:
• Studion faktorët dhe kushtet e mjedisit të
jashtëm që ndikojnë në shëndetin e popullatës,
• Përcakton standardet, normativat dhe masat
që duhen ndërmarrë për shmangien e efekteve
negative dhe forcimin e efekteve pozitive,
• Ka lidhje integrale me shumë shkenca të tjera
si: Fiziologji, Biokimi, Fizik, Epidemiologji,
Toksikologji, etj.

2
Faktorët mjedisor të lidhur me shëndetin

Faktorët fizikë
(temperatura, rrezatimi diellor, lagështia, jonizimi ajrit,
zhurmat),
Faktorët kimik
(lëndët inorganike/organike në ujë, ajër, tokë),

Faktorët biologjik
(mikroorganizmat saprofite dhe patogjene në ujë, ajër, tokë),

Faktorët e ushqyerjes
(proteinat, yndyrat, kripërat minerale, vitaminat),

Faktorët socio–ekonomik
(niveli ekonomik, edukimit, punësimi, profesioni, etj.).
3
 Higjiena
• Higjiena është çdo praktikë apo aktivitet që ju
bëni për të mbajtur gjërat pastër dhe shëndetshëm
• Ishte HYGIEN përendesh greke e shëndetit,
pastërtisë dhe higjienës, kështu që nuk është
vështirë për të kuptuar se nga vjen fjala Hygien.
• Përfshin një grup te veçantë të praktikave të
lidhura me ruajtjen e shëndetet si p.sh. pastrimi i
mjedisit, sterilizimi I pajisjeve, higjienën e duarve,
ujit, kanalizimit dhe asgjësimin e sigurt të
mbeturinave mjekësore.

4
 Higjiena Personale

I përket degëve preventive të mjekësisë,

ku qëllimi kryesore është:

• Ruajtja e pastërtisë trupore,

• Veshmbathja,

ku me këtë pengojmë

Shfaqjen e sëmundjeve të ndryshme.

5
Higjiena personale, e cila është një
nga aktivitetet themelore të jetesës
së përditshme, përfshin:

Banjë, dush dhe larje

Kujdesi i këmbëve
Kujdesi për flokët
Kujdesi i thonjve
Kujdes perineal
Rruajtje
Dhëmbët dhe kujdesi për gojën
6
 Higjiena e lëkurës
• Lëkura - është organ elastik, muskulor që mbështjell trupin e
organizmave të gjallë. Funksioni i lëkurës është ruajtja e organeve,
mbajtja e tyre në tërsi të organizuar si dhe I takon grupit të
organeve shqisore që kanë të bëjnë me ndjeshmërinë (shqisa e të
prekurit), bënë gjithashtu edhe rregullimin e temperaturës trupore.

• Shprehitë për mirëmbajtjen e higjienës së trupit ndikojnë në

zvogëlimin e numrit të sëmundjeve infektive të ndryshme.
Lëkura e pastër
• zvogëlon mundësinë për zhvillimin e dëmtimeve profesionale,

ndërsa

Lëkura e papastër
• lëndohet lehtë si dhe shkakton çrregullime në termorregullacion si
dhe shumë çrregullime të tjera në organizëm. 7
 Higjiena e lëkurës…
Shumë materie në formë pluhuri, avulli dhe lëngu, e:
– ndyjnë lëkuren,
– dëmtojnë atë,
– depërtojnë edhe në gjak,
gjak

Nëse nuk mirëmbahet higjiena e lëkurës gjatë orarit të

punës si dhe pas përfundimit të punës.

• Rol të rëndësishëm luan edhe higjiena personale e organeve

gjenitale, ku me mirëmbajtjeje te mire mund te parandalojmë
shume sëmundje infektive të organeve gjenitale.
8
 Rregullat bazë për kujdesin e
sistemit integumentar
• Integument (lëkurë)

Sistemi integrues përfshinë lëkurën dhe pjesët e

ndryshme të saj, si:
• Flokët,
• Thonjtë,
• Gjëndrat dhjamore,
• Gjëndrat e djersës,
• Gjëndrat ceruminous (prodhojnë dyllin e veshit)

9
 Higjiena e trupit
Disa pjese të trupit i ekspozohen ndikimit të ndotjes
të ambientit të jashtëm, atëherë këto pjesë duhet të
pastrohen më shpesh.
• Për larje të trupit përdoret uji i ftohët, uji i vakët dhe
uji i nxehtë,
• Është e dëshirueshme që trupi ti ekspozohet në
mënyrë alternative ujit të ngrohtë (32-36 0C), ujit të
ftohët (20-22 0C),
• Larje me ujë të ftohët, të vakët dhe të nxehtë në stinën
e verës duhet të zbatohet më shpesh, së paku 2 – 3
herë në javë.
10
 Higjiena e trupit…
Larja me ujë të ftohtë
• Përmirëson qarkullimin. – Qarkullimi i mirë është kyç
për shëndetin e përgjithshëm.
• Ndërrimi i ujit të nxehtë dhe të ftohë gjatë dushit
përmirëson qarkullimin, sepse vjen deri te ngushtimi
dhe zgjerimi i enëve të gjakut.
• Kjo mund të parandalojë hipertensionin, ngurtësimin e
artereve, shfaqjen e venave të zgjeruara, dhe ndihmon
që të ndiheni dhe të dukeni më mirë.
• Nga rreziku i humbjes së madhe të nxehtësisë, larja me
ujë të ftohtë nuk preferohet më shumë se sa 15 – 20 min .
11
 Higjiena e trupit…
Larja me ujë të nxehtë (45 – 50 0C)
• Sjell deri te djersitja e tepërt e trupit, e kjo paraqet
ngarkesë në sistemin kardiovaskular,
• Gjatë zgjedhjes së mënyrës së larjes duhet që të kemi
kujdes për gjininë, moshën si dhe gjendjen
fiziologjike (periudha e menstruacionit, shtatzënisë),
• Kundër indikacion është larja me ujë të ftohët apo të
nxehtë për shtatzënat dhe personat e moshuar.

12
 Fërkimi i shpinës

• Vepron si balsam në të gjithë trupin dhe jep relaksim,

• Një fërkim i shpinës duhet të zgjasë 4 – 6 min.,
• Është e pëlqyer tek shumica e pacientëve,
• Infermieria duhet të njoftohet patjetër për diagnozën
e pacientit para se ta ushtrojë masazhën,
• Mund të ketë efekt të kundërt dhe s’është e lejueshme
tek pacientët që kanë brinjë të thyer, kanë operacione
apo atak në zemër.
13
 Higjiena e gojës

Pse është higjiena e gojës e rëndësishme?

• Sëmundjet e gojës ndikojnë në cilësinë e jetës së njeriut. Një person i
rritur ka 32 dhembe që do të gjithsej ka 160 sipërfaqe për pastrim.
Parandaloni problemet dentare (formimin e pllakës dentare, gurëseve,
problemet e mishit të dhëmbëve si dhe kariesit).

Pllaka dentare
• Është një depozitim i bardhë dhe i butë i cili krijohet në
sipërfaqet e dhëmbëve,
• Formohet kur bakteriet (sporet) bashkohen me pështymen
dhe ushqimin,
• Pllaka përmban rreth 400 lloje bakteriesh. 14
 Higjena e gojës…

Larja e dhëmbëve
• Dhëmbët duhet të lahen të paktën dy herë në ditë,

• Përdorni furçe me fije të buta,

• Koka e furçës duhet të jetë aq e vogël sa të futet në të gjithë

pjesët e gojës,
• Furça si rregull duhet të ndërrohet çdo 3 – 4 muaj,

• Këshillohet të përdoret pastë dhëmbësh që përmbajnë

fluorid.
15
 Kujdesi për sytë

Sekrecionet nga sytë duhet të hiqen me

shumë kujdes

Kujdes kur pacienti ka:

• Syze,
• Sytë artificial,
• Lentet e kontaktit

16
 Kujdesi për veshët

• Veshi i jashtëm dhe zona pas veshit

lahen, shpëlahen dhe thahen,
• Asnjë objekt s’duhet të futet në kanalin e
veshit sepse mund të shkaktojë
dëmtimin e daulles së veshit,
• Pastrimi i veshit të mbuluar me dyll
pastrohet me kujdes me shiring, por
duke pasur kujdes të mos preket daullja
e veshit.

17
 Higjiena e duarve dhe këmbëve
Higjiena e duarve:
• Duart i ekspozohen ndotjes, infektimeve dhe materieve të
dëmshme që përmes duarve hyjnë në organizmin tonë,
• Për këtë arsye për disa sëmundje thuhet se janë sëmundje të
duarve të ndyta (sidomos te fëmijët shkollor),
• Duart duhet që të lahen sa më shpesh, sidomos para
përgatitjes së ushqimit, para marrjes së ushqimit si dhe kur
kujdesemi për fëmijët,
• Për larjen e duarve duhet të përdoret ujë, sapuni si dhe
brusha për pastrimin e thonjve,
• Duart mbrohen me pastë të ndryshme dhe doreza.
18
 Higjiena e duarve dhe këmbëve…
Higjiena e këmbëve:
• Këmbët janë pjesë mjaftë të ngarkuara të trupit tonë,
• Djersitja e këmbëve irriton lëkuren dhe mundëson qelbëzim
dhe sëmundje mykotike,
• Këmbët duhet të lahen çdo ditë, të fshihen dhe të mos ketë
lagështi në mes të gishtërinjve,

Këpucët duhet të:

• Jenë higjienike, të rregullta dhe t’i përgjigjen formës
anatomike dhe funksionale të këmbëve,
• Mbrojnë shputën e këmbës nga: lëndimet mekanike, kimike,
infektimet, lagështia si dhe ndryshimet e temperaturës.
19
 Kujdesi për thonjtë
• Thonjtë janë pjesë e sistemit integrues (të
lëkurës),
• Ata përbëhen prej qelizave të forta, të
shpeshta, keratinë,
• Keratina është material proteinik i
patretshëm,
• Rrënja e thoit shtrihet në një kanal ku
rritet dhe ushqehet thoi nga rrjedhja e një
vije gjaku në të,
20
 Higjiena rutine

• Kujdes gjatë larjes së flokut,

• Është e rëndësishme që të bëhet zakon

prezenca e një higjiene të mirë
personale,

• Pastrimi ditor, larja e duarve dhe

këmbëve dhe higjiena e gojës.

21
LARJA E TË PORSALINDURIT

22
Këshilla për nënën në larjen e të
porsalindurit
• Larja e bebes duhet bëhet çdo ditë apo
një here ne dy dite, këtë e zgjedhe nëna.
• Shpjegohet se larja mund të behet
parciale dhe e plote.

• Mban fëmjen pastër dhe krijon

lidhëshmërin emocionale me nënën.

• I tregohet se ne çfare temperature të ujit

(36-37 ° C.) lahet i porsalinduri dhe ne
çfare temp. duhet ngrohur ambienti ku
qëndron I porsalinduri (20-22 ° C.)
•
23
24
• Larja e të porsalindurit është më shumë se
higjienë apo pastërti.
• Larja është mënyra më e mirë për ta mbajtur të
pastër fëmijën dhe njëkohësisht mund të jetë
mënyrë e këndshme për të forcuar lidhjen
nënës me të.
Gjatë javës së parë në qoftë se ende nuk ndiheni
të sigurt, për larjen e plotë te porsalindurit,
mund t’ia bëni larjen parciale (pjesërishme).

25
Materiali i nevojshëm për larje
parciale

• Dorezë për një përdorim ose sfungjer

pambuku ne forme doreze (kjo dorëz
duhet të lahet në lavatriçe në 40°-60°C

• Detergjent i lëngshëm për të porsalindur

• Në një enë me ujë për ta lagur dorëzen e

frotirit.

26
 Larja parciale
Larja parciale ose ndryshe sfungjerimi, i bëhet të
porsalindurit për të zëvendësuar banjën e plotë, kjo
zgjat deri ne rënien e kordonit kërthizor deri në
shërimin e plotë të tij.
•Studimet e fundit për foshnjat na diktojnë që kordoni
kërthizor të mos ketë asnjë kontakt me ujin.
•Behet larja me sufngjer dhe shampo pastaj lahet
dorëza apo sfungjeri ne ujë te pastër , shtrydhet dhe
prapë lahet duke I larguar shamponin, bëhet shpëlarja

27
 Materiali për larje me ujë
• Vaskë e vogël plastike e posaçme vetëm për këtë
përdorim.

• Një peshqir apo pelenë për ta vendosur në vaske që i

porsalinduri të mos rrëshqet.

• Dorëze pambuku (frotiri) nëse dëshironi.

• Detergjent i lëngshëm për foshnja.

• T’i vendosim pranë rrobat e pastra një peshqir të

thatë dhe të ngrohtë (mundësisht) dhe një 28
pelenë(pampers).
Larja me ujë në vaske

• Mbushet vaska me ujë deri

në gjysmë të nxënies
komplete.
• Hidhet detergjenti i
lëngshëm në sasi tepër të
reduktuar ( një lugë kafeje).
• Temperatura e ujit duhet te
jetë rreth 36-37°C (mund të
përdorim termometrin e
posaçëm apo përdorim
bërrylin duke e vënë në ujë
që të provohet nxehtësia e
ujit)
29
• Personi i cili e bene larjen e
pare te porsalindurit (nëna,
mamia apo infermierja) ajo
duhet ti laj duart para larjes se
te porsalindurit, t’i largoj
unazat.
• Të vë maskë nëse ka ndonjë
infeksion te traktit respiratorë.
• Te porsalindurit para se te
fillohet larja pastrohet duke i
larguar pelenën (pampersin).
• S’ pari i vendosen këmbët në
vaskë e ngadalë të tërë trupin.
• Larja zgjate prej 5-10 minuta.
30
• Pastrohen sytë, veshët, fytyrën dhe qafën. Një rëndësi e
veçantë duhet t’i kushtohet pastrimit të fytyrës:

- SYTË pastrohen me një garze(tupfer-vate) sterile te

zhytur në ujë të vluar më parë e të ftohur pra steril  duke
filluar nga këndi i brendshëm në drejtim të jashtëm .

• - VESHET pastrohen vetëm nga jashtë (pa përdorur 

shkopa cotton-fic për te pastruar kanalin e dëgjimit)
•
- HUNDA kur ka sekrecione te mundshme, pastrohet me
një fashë te vogël te zhytur ne ujë steril dhe e mbështjelle
ne forme shkopi. 

• Pastaj gjymtyrët e sipërme, trupin, zonën gjenitale dhe ne

fund gjymtyrët e poshtme.
31
• Në përfundim të banjës vendoset
mbi një peshqir.

• Lëkura e të porsalindurit është e

ndjeshme, prandaj uji thithet pa u
bërë fërkimi sepse lëkura e të
porsalindurit është pesë herë më e
hollë se lëkura e të rriturit.

• Nëse lëkura është shumë e thatë

atëherë e lyejmë të gjithë trupin me
vaj hidratues.

• Së fundi vishet i porsalinduri me

ndërresa të pastra, mbështillet me32
një pelenë të pastër.
 Kujdesi për kërthizën

• Rendësi të posaçme duhet dhënë edhe kërthizës.

Ajo duhet të mbahet e thatë dhe pastër sipas
nevojës këshillohet dermatologu në rast
infeksioni.
• Kërthiza gradualisht e humbë lagështinë dhe
fillon të thahet, merr ngjyrë të zezë që do të thotë
së është nekrotizuar dhe ajo shkëputet nga trupi.
• Me pas plaga e cila shkaktohet ne vendin e
shkëputjes së kërthizës ajo epitelizohet .
• Pas 11 ditësh kjo plagë shërohet plotësisht nëse
nuk ka pasur infeksion plaga e kërthizës.
33

Ass
 Dhoma e të porsalindurit
• Dhoma në të cilën vendoset i porsalinduri
duhet me qene 15m².
Ajo duhet te jete e shëndritshme
e ngrohte me temperature 20-22*c

• Dyshemeja të pastrohet (thithet) me

aspiratore

• Gjate kohës së verës dritarja duhet te

qëndroj pak e hapur ndërsa dimrit dhoma
ajroset disa herë, por gjatë asaj kohe I
porsalinduri duhet të kaloj ne një dhome 34
tjetër deri sa te behet ajrosja.
 Shtrati i të porsalindurit
• Shtrati I të porsalindurit vendoset sa më
largë derës, dritares si dhe mjetit i cili bënë
ngrohjen e dhomës (stufës).

• Dysheku I shtratit nuk do te duhej te jete

shume i bute .

• Nën kokë nuk vendoset jastëku.

• Verës I porsalinduri mbulohet me batanije

me material pambuku ndërsa gjatë dimrit
me material leshi.

• Në kushte normale atmosferike i

porsalinduri nxirret nga shtëpia me herët se
tri javë pas lindjes dhe atë për kohë të 35
shkurtër.
 Këshilla për prindër

• Pas lëshimit nga spitali foshnjën duhet:

• Ta ushqeni vetëm me gji.

• Te kujdeseni ta ketë ngrohtë dhe
ajrosur dhomën ku ai do të qëndroj.
• Te kujdeseni qe secili qe e prek
foshnjën t’i ketë pastruar duart më
parë me sapun.
36

Ass.