STRUKTURA ČISTIH SUPSTANCI

AGREGATNA STANJA

ČVRSTO TEČNO GASOVITO

čvrsto tečno gasovito
 Struktura i osobine čvrstih supstanci
• AMORFNO
• SUPSTANCA IMA UREĐENOST MALOG
DOMETA, IMA MEHANIČKE OSOBINE
ČVRSTOG TIJELA ALI NEMA DEFINISANU
TAČKU TOPLJENJA, NAPON PARE,
RASPORED ČESTICA SUPSTANCE (STAKLO,
PLASTIKA)
• KRISTALNO
1) PRAVILAN GEOMETRIJSKI OBLIK
2) OSNOVNE STRUKTURNE ČESTICE KRISTALA
PRAVILNO RASPOREĐENE (ATOMI,
MOLEKULE ILI JONI)
• Geometrijski oblik kristala u vezi je sa njegovom
geometrijskom unutrašnjom strukturom, tj.
spoljašnji geometrijski oblik u vezi je s određenim
rasporedom njegovih strukturnih jedinica (atoma,
molekula).
• Najmanji dio prostorne rešetke,
koji ponavljan u tri dimenzije daje
cijelu kristalnu rešetku, naziva se
jedinična ili elementarna ćelija.
 Kristalni sistemi
• Sedam kristalnih sistema

Sistem Dužine osa Uglovi

______________________________________________
Triklinski abc 
Monoklinski a b c  =  = 90°  
Ortorompski a  bc ==
Tetragonski a=bc ==
Kubni a=b=c  =  =  = 90°
Heksagonski a=bc  =  = 90°,  = 120°
Romboedarski a=b=c  =  =  90°
Kubni ili teseralni kristalni
sistem

Jednostavna (primitivna) jedinična ćelija

Zapreminski (volumno) centrirana jedinična ćelija
Površinski (plošno) centrirana jedinična ćelija
Jedinična ćelija Rešetka Primjer
• Iz činjenice da su atomi u kristalnoj
strukturi zbijeno složeni možemo zaključiti
da su atomi međusobno čvrsto povezani,
tj. međuatomske sile su vrlo jake.
Molekulska struktura čvrstih supstanci

• Kristali u kojima su strukturne jedinice molekule

zovu se molekulski kristali.

• Primjer: kristal joda

• molekula joda sastoji se od dva atoma
• atomi joda u molekuli joda puno su bliže nego
atomi joda pojedinih molekula u kristalu
• atomi joda vezani jakim međuatomskim
silama, dok su međumolekulske sile slabije
• zbog slabih međumolekulskih privlačnih sila –
isparavanje (čvrsti jod sublimuje)

• sile koje vežu molekule molekulskog kristalau kristalnoj

rešetci zovu se Wan Der Waalsove privlačne sile (veze)
• slabije od interatomskih sila (veza)
• djeluju samo kad su molekule međusobno zbijene
• povećanjem temperature zbog oscilacija
molekule se međusobno udaljuju, mogu napustiti
kristal
• u zatvorenom prostoru uspostavlja se
ravnotežno stanje
• dinamička ravnoteža
• udaranje molekula o zidove posude ogleda se
kao pritisak - pritisak para ili pritisak gasa.
• svaki kristal ima određeni pritisak (napon) pare
koji zavisi o međumolekulskim silama, tj. o
prirodi kristala I temperaturi
 Priroda gasa

• Gas nema ni svoj oblik ni svoju zapreminu, nego

poprima oblik posude u kojoj se nalazi
• Molekule gasa su slobodne, kreću se prostorom
ispunjenim gasom, zapremina svih molekula
gasa puno je manja od zapremine prostora
• Van der Waalsove sile su male
• Idealni gas: hipotetski gas – sastoji se od čestica
koje su materijalne tačke (imaju masu, a nemaju
zapreminu), intermolekulske sile su nula, čestice
se sudaraju potpuno elastično.
• Pritisak gasa je posljedica udaranja molekula
gasa o zidove posude
• Povećanje temperature - brže kretanje – raste
pritisak, ako je zapremina ostala konstantna
• Ako želimo s povećanjem temperature zadržati
isti pritisak gasa, zapremina se mora povećati
 Priroda tečnosti

• Zauzima određenu zapreminu, poprima

oblik posude u kojoj se nalazi
• Uticaj pritiska - malo smanjenje zapremine
• Povišenjem temperature - malo povišenje
zapremine
• Čvrsta supstanca zagrijavanjem prelazi u tečnu
(tačka topljenja, talište), tečna u gasovitu (tačka
isparavanja, vrelište)

• Dijagram stanja (fazni dijagram) predstavlja

uslove pritiska i temperature pod kojima
supstanca egzistira kao čvrsta, tečnost ili gas ili
neka kombinacija tih stanja
Fazni dijagram
• pri pritisku od 101325 Pa ( 10-1
MPa)
• led se topi na 0 oC i voda ključa na
100 oC
• linija topljenja, linija ključanja i linija
sublimacije sastaju se u jednoj tački
koja se naziva trojna tačka i pri toj
vrijednosti temperature i pritiska
postoje sve tri forme vode
• pri dovoljno visokim pritiscima
voda prelazi u čvrsto stanje čak i na
temperaturama koje su dosta iznad
sobne temperature
• na velikim visinama gdje je vanjski
pritisak niži od 10-1 MPa voda ključa
na nižim temperaturama
 Fazne promjene

• Topljenje: čvrsto → tečno

• Očvršćavanje: tečno → čvrsto
• Isparavanje : tečno → gasovito
• Kondenzacija: gasovito → tečno
• Sublimacija: čvrsto → gasovito
• Kristalizacija: gas (tečno) → čvrsto
 Gasni zakoni i jednačina stanja idealnog gasa

• Idealan gas – jedinke (atomi ili molekule) nemaju

zapreminu, a Van der Waalsove sile između njih ne
postoje. Idealan gas se ne može pretvoriti u tečno ili
čvrsto stanje.
• Gas koji nema takve osobine naziva se realan gas. On
se može pretvoriti u tečno ili čvrsto stanje u kojima su
Van der Waalsove sile znatno veće.
• Kada ne vladaju uslovi niske temperature i visokog
pritiska, ponašanje realnog gasa može se aproksimirati s
idealnim
• 4 parametra određuju gasno stanje : n, p, V i T.
 Bojl-Mariotov (Boyle-Mariotte-ov) zakon

• Zapremina gasa pri

stalnoj temperaturi
mijenja se obrnuto
proporcionalno sa
pritiskom

p • V = konst.
(T, n = konst.)
 Šarl-Gej-Lisakov (Charles-Gay-Lussac-ov)
zakon

• Pri porastu (ili smanjenju) temperature za 1oC,

zapremina gasa raste (ili pada) za 1/273,15 zapremine
koju gas zauzima na 0oC, pri stalnom pritisku i stalnoj
količini gasa
V = konst. • T (p, n = konst.);
p = konst. • T (V, n = konst.)
 Jednačina stanja idealnog gasa

V = konst. • n V = konst. / p V = konst. • T →

V = konst. • n • T / p
p • V = n • R • T - opšta gasna jednačina

• R = 8,314 J mol-1 K-1 = 8,314 Pa m3 mol-1 K-1

- opšta gasna konstanta

• zapremina 1 mola gasa pri standardnim uslovima,

To = 273,15 K i po = 101325 Pa, naziva se molarna
zapremina i izračunata pomoću opšte gasne jednačine
iznosi 22,4 dm3 mol-1.
 Preračunavanje zapremine gasa na
standardne (normalne) uslove

• standardni (normalni) uslovi :T o = 273,15 K; po = 101325 Pa

 Primjena opšte gasne jednačine pri određivanju
relativnih molekulskih masa

1. Određivanje Mr gasova
 Van der Waalsova jednačina realnog gasnog
stanja
• Za realne gasove potrebno je izvršiti ispravak opšte
gasne jednačine s obzirom da je mjerena zapremina
veća nego zapremina kojom raspolažu molekule, a i
zbog privlačnih sila među molekulama, mjereni pritisak je
nešto manji.

Van der Waalsove konstante a i b mogu se naći u literaturi i

karakteristične su za svaki gas.
Parcijalni pritisak komponenata gasne smjese

• Dalton zakon parcijalnih pritisaka – u gasnoj

smjesi svaka vrsta molekula gasa ima pritisak
kao kad bi bila sama, a ukupan je pritisak zbir
pritisaka svakog pojedinog gasa u smjesi.

p = p1 + p2 + ….+ pn.