 antybiotyk - substancja wytwarzana przez żywy

organizm, która w małych stężeniach ma zdolność

hamowania rozwoju drobnoustrojów;
 chemioterapeutyk - preparat o aktywności

przeciwdrobnoustrojowej uzyskany drogą syntezy

chemicznej, nie posiadający wzorca naturalnego;
 najmniejsze stężenie bakteriobójcze (MBC) - miara
aktywności bakteriobójczej (mg/l);
 najmniejsze stężenie hamujące (MIC) - miara

zdolności antybiotyku do zahamowania wzrostu

bakterii;
 efekt poantybiotykowy (PAE) - supresja wzrostu
bakterii w ognisku zakażenia po pierwotnej ekspozycji
na antybiotyk, utrzymująca się nawet wówczas, gdy
jego stężenie spada do poziomu niewykrywalnego
(wzrost aktywności żernej leukocytów pod wpływem
chemioterapeutyku).
 15-20% wszystkich leków przepisywanych na receptę;
 25% środków finansowych wydawanych przez szpitale

na leki;
 u 5% pacjentów stosujących antybiotyki obserwujemy

objawy niepożądane o średnim lub znacznym

nasileniu;
 40% antybiotyków jest stosowanych nieodpowiednio
(brak wskazań, zły wybór lub nieprawidłowa dawka
antybiotyku);
 właściwie jest to jedyna grupa leków, która LECZY

chorobę, a nie tylko łagodzi jej przebieg;

 efektywność chemioterapii zależy nie tylko od

właściwego wyboru leku, jego dawkowania i czasu

stosowania, ale również od immunologicznej
odpowiedzi gospodarza.
 PRZED ROZPOCZĘCIEM:
 ustalić czy na pewno mamy do czynienia z infekcją;
 jaki patogen jest najbardziej prawdopodobną przyczyną

choroby;
 jakie badania należy przeprowadzić przed

rozpoczęciem chemioterapii;
 jakie leki są dostępne;
 jaki jest mechanizm działania poszczególnych leków
(bakteriobójcze, bakteriostatyczne);
 jakie są działania niepożądane wybranego leku i czy

korzyści z jego zastosowania przewyższają ewentualne

działania uboczne;
 jakie jest dawkowanie wybranego leku i przez jak długi

okres czasu trzeba go stosować

 preferowane, gdy patogen jest zidentyfikowany;
 minimalizowanie wpływu na prawidłową florę

bakteryjną;
 redukcja toksyczności;
 redukcja kosztów.
 konieczność osiągnięcia dużego spektrum działania
przed otrzymaniem antybiogramu;
 zakażenia mieszane;
 profilaktyka powstawania oporności (np. gruźlica,

trąd);
 zmniejszenie dawki dla leków o dużej toksyczności;
 synergizm (np. sulfonamidy + trimetoprim);
 niektóre skojarzenia (np. penicylina + tetracykliny) są

mniej efektywne od zastosowania pojedynczego leku!

 bakteriobójczy + bakteriobójczy - synergizm (nigdy
antagonizm)
 bakteriostatyczny + bakteriostatyczny – addycja (nigdy

synergizm ani antagonizm)

 bakteriobójczy + bakteriostatyczny - antagonizm lub

synergizm przy dużej wrażliwości na antybiotyk

bakteriobójczy - ewentualnie antagonizm, przy małej
wrażliwości na antybiotyk bakteriobójczy - czasem
synergizm
 stosowana często i szeroko w początkach
antybiotykoterapii;
 obecnie przede wszystkim w dermatologii i okulistyce;
 często w leczeniu miejscowym stosowane są

chemioterapeutyki, które nie mogą być podawane

ogólnie (np. bacytracyna, polimyksyna, mupirocyna)
 unikalny antybiotyk do stosowania miejscowego -
fusafungina (działanie przeciwbakteryjne i
przeciwzapalne);
 antybiotyki, które mogą być stosowane zarówno

miejscowo, jak i ogólnie:

◦ tetracykliny,
◦ chloramfenikol,
◦ erytromycyna,
◦ klindamycyna,
◦ neomycyna
 równocześnie nie stosuje się tego samego
chemioterapeutyku ogólnie i miejscowo !!!
 dopuszczalne tylko w wyjątkowych przypadkach
zapobieganie rozwojowi:
◦ zapalenia opon mózgowych wywołanego dwoinką zapalenia
opon (dzieci, w okresie wylęgania)
◦ płonicy (dzieci)
◦ gruźlicy (udowodniony kontakt z osobą prątkującą)
◦ zimnicy (pobyt w obszarach z endemicznym występowaniem
choroby)
 zapobieganie nawrotowi (wznowie):
◦ choroby reumatycznej
◦ przewlekłego odmiedniczkowego zapalenia nerek
◦ gruźlicy (część długotrwałego leczenia)
◦ unikanie powikłań u chorych ze znacznym zagrożeniem (np.
chorzy poddawani przeszczepom zastawek serca lub zabiegom
chirurgicznym na narządach jamy brzusznej)
◦ osoby z materiałem sztucznym w sercu(np. sztuczne zastawki)
1. Wchłanianie i dystrybucja leku
 część antybiotyków występuje w dwu formach:

doustnej i parenteralnej - wygoda w terapii;

 wiele antybiotyków (nieprzyjemny smak, hydroliza w

kwaśnym pH) występuje w formie nieaktywnej

(prolek).
2. Penetracja tkankowa
 ważne jest uzyskanie stężenia terapeutycznego w

zakażonych tkankach;
 forma związana z białkami jest nieaktywna;
 wysoki stopień związania antybiotyku z albuminami

jest niekorzystny w leczeniu noworodków -

konkurencyjne wypieranie bilirubiny z kompleksów
białkowych;
 istnienie barier: krew-mózg, krew-płyn mózgowo-
rdzeniowy, gałka oczna, gruczoł krokowy;
 zdolność penetracji do OUN wzrasta w stanie

zapalnym
 do kości najlepiej penetrują: linkozamidy, kwas

fusydowy, kloksacylina i cefalosporyny III generacji.

3. Eliminacja
 większość antybiotyków jest wydalana przez nerki -

bardzo wysokie stężenie w moczu;

 antybiotyki, których należy unikać w niewydolności

nerek: amfoterycyna B, cefalosporyny I generacji,

aminoglikozydy, polimyksyny, metycylina,
wankomycyna;
 antybiotyki, które mogą być stosowane przy anurii:
penicylina benzylowa (nie więcej niż 10 mln. j.) i inne
penicyliny
 (z wyjątkiem karbenicyliny i tykarcyliny), doksycylina,

erytromycyna, chloramfenikol, ryfampicyna, kwas

fusydowy.
 leki wydalane przez nerki mają potencjalne działanie
nefrotoksyczne;
 wiele antybiotyków jest czynnie wydzielanych z żółcią;
 wydalane przez komórkę wątrobową są: penicyliny,

makrolidy, klindamycyna oraz częściowo flukonazol;

 w niewydolności wątroby ostrożność należy zachować
w stosunku do preparatów, które są metabolizowane w
wątrobie, a po związaniu z kwasem glukuronowym są
wydalane z moczem;
 w niewydolności wątroby znacznie wzrasta poziom w

surowicy: erytromycyny, mezlocyliny, cefoperazonu,

kwasu fusydowego;
 w niewydolności wątroby może towarzyszyć
koagulopatia - należy unikać podawania antybiotyków,
które potęgują zaburzenia krzepnięcia (karbenicylina,
cefoperazon);
 wybrane cefalosporyny (ceftriakson, cefoperazon) mają

podwójną drogę eliminacji - dość bezpieczne w

niewydolności nerek i wątroby;
 względnie duże stężenia leku w przewodzie
pokarmowym po podaniu dożylnym (np.
klindamycyna, -laktamy, metronidazol) mają
znaczenie zarówno dla chemioterapii, jak i dla
wystąpienia działań niepożądanych:
 metronidazol i.v. stosuje się w leczeniu zakażeń

Clostridium difficile,
 klindamycyna i -laktamy powodują supresję

fizjologicznej flory przewodu pokarmowego i

kolonizację przez drobnoustroje patogenne.
1. Toksyczność
 nefrotoksyczność

◦ aminoglikozydy i polimyksyny - uszkodzenie cewki

proksymalnej
◦ amfoterycyna B - uszkodzenie cewek nerkowych
◦ metycylina (i inne penicyliny) oraz sulfonamidy
-śródmiąższowe zapalenie nerek
◦ sulfonamidy - zatrzymanie moczu
◦ tetracykliny - mogą zaostrzać mocznicę bez uszkadzania nerek
 zmiany hematologiczne
◦ chloramfenikol, amfoterycyna B, flucytozyna - supresja szpiku
kostnego
◦ sulfonamidy, nitrofurantoina, chloramfenikol, kwas
nalidyksowy, penicyliny - hemoliza
 ototoksyczność
◦ aminoglikozydy, makrolidy, wankomycyna, minocyklina
 neurotoksyczność
◦ izoniazyd - zmiany w obwodowym i ośrodkowym układzie
nerwowym
◦ penicyliny - CUN
◦ nitrofurantoina, etionamid - obwodowy układ nerwowy
◦ etambutol - uszkodzenie nerwu wzrokowego
 hepatotoksyczność
◦ erytromycyna, oksacylina, tetracykliny (w czasie ciąży),
izoniazyd, rifampicyna, nitrofurany,
 zmiany kostne
◦ tetracykliny - opóźniają wzrost kości oraz powodują zmiany na
zębach
 zmiany skórne
◦ penicyliny - najczęściej reakcje nadwrażliwości
◦ tetracykliny - fototoksyczność
◦ sulfonamidy - zespół Stevens-Johnsona
2. Nadkażenia
 głównie związane z:

◦ E. coli
◦ Candida albicans
◦ Clostridium difficile
 warunki sprzyjające powstawaniu nadkażeń:
◦ zaburzenia układu odpornościowego
◦ procedury diagnostycze i lecznicze (cewniki, nebulizatory,
intubacja)
◦ obecność sztucznych materiałów (zastawki, stawy)
3. Oporność
 nabywana poprzez mutacje spontaniczne lub w wyniku

przeniesienia oporności
4. Reakcje nadwrażliwości
Antybiotyki beta-laktamowe
 Nadwrażliwość na penicylinę, najpoważniejsze -
reakcje anafilaktyczne.
 Penicylina w organizmie rozpada się na dwie
determinanty :
◦ determinantę dużą, przeciwko której skierowane są
przeciwciała klasy IgM i IgG związane z reakcją późną
(rumień, pokrzywka),
◦ determinantę małą, przeciwko której skierowane są
przeciwciała klasy IgE związane z reakcją natychmiastową
(wstrząs po penicylinie);
◦ Reakcja IgE-zależna może wystąpić po podaniu penicyliny każdą
drogą, ale ryzyko jest największe przy podaniu pozajelitowym.
Podawanie doustne wydaje się bezpieczniejsze.
◦ Pacjent, u którego już wcześniej wystąpiła reakcja nadwrażliwości
po podaniu penicyliny, jest 6-krotnie bardziej zagrożony
wystąpieniem takiej reakcji przy ponownym zastosowaniu tego
antybiotyku niż osoba bez obciążającego wywiadu.
◦ Pacjent z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku alergii na
penicylinę, który sam nie przebył reakcji alergicznej po podaniu tego
antybiotyku, nie wymaga wykonania próby skórnej, ponieważ
ryzyko wystąpienia u niego takiej reakcji nie jest większe niż w
populacji ogólnej.
◦ Przeciwciała IgE swoiste dla penicyliny z czasem zanikają.
◦ Jeżeli pacjent wymaga podania penicyliny, a w przeszłości
przebył reakcję alergiczną na ten antybiotyk, to konieczne jest
wykonanie u niego próby skórnej wykrywającej obecność
swoistych IgE, w celu oceny ryzyka wystąpienia reakcji
nadwrażliwości natychmiastowej.
 Antybiotyki nie-beta-laktamowe i inne
chemioterapeutyki
◦ Częstość występowania nadwrażliwości na antybiotyki nie-
beta-laktamowe wynosi 1-3%.
◦ Większość takich przypadków dotyczy kotrimoksazolu,
szczególnie u chorych na AIDS.
◦ U pacjenta z reakcją alergiczną na dany lek w wywiadzie
najlepiej zastosować alternatywny antybiotyk.
◦ Jeśli konieczne jest pilne podanie danego antybiotyku nie-beta-
laktamowego, można przeprowadzić odczulanie lub próbę
prowokacyjną ze stopniowym zwiększaniem dawki leku.
 infekcje wirusowe;
 leczenie gorączki niewiadomego pochodzenia;
 niewłaściwe dawkowanie - dawki subterapeutyczne,

powstawanie oporności;
 brak dalszego postępowania, np. usunięcie tkanek

zmienionych martwiczo;
 zastosowanie chemioterapii wyłącznie na podstawie

„doświadczenia lekarskiego";
 gorączka spowodowana stosowaniem leków.
 przytłumiona odpowiedź immunologiczna;
 nadkażenie;
 oporność patogenów;
 zła penetracja leku;
 przyczyny związane ze złą współpracą pacjenta.
1. Antybiotyki dobrze tolerowane, które mogą być
stosowane
podczas ciąży:
 -laktamy (penicyliny, cefalosporyny),
 makrolidy,
 kwas fusydowy.
2.Antybiotyki i chemioterapeutyki przeciwwskazane w
pierwszym trymestrze ciąży, ze względu na potencjalne
działanie toksyczne:
 kotrimoksazol,
 nitrofurantoina,
 pirymetamina,
 amfoterycyna B,
 flucytozyna,
 ryfampicyna,
 chloramfenikol,
 nowe chinolony,
 metronidazol.
3.Ryzyko stosowania w czasie ciąży innych antybiotyków:
 tetracykliny - żółte zabarwienie zębów, hepatotoksyczność,

 aminoglikozydy - ryzyko uszkodzenia ucha wewnętrznego

płodu,
 sulfonamidy - przeciwwskazane w ostatnich tygodniach

ciąży -wypierają bilirubinę z połączeń z albuminami

wzmagając żółtaczkę fizjologiczną i zwiększają ryzyko
encefalopatii bilirubinowej,
 nitrofurantoina - może powodować anemię hemolityczną

noworodka ze względu na niedojrzałość układu

enzymatycznego.