‫لەماوـەی کەمبوـوـنی سیستەمدـا زیانی خانە و ئۆرـگان یی بەهۆـی کاریگەریی ڕـاستەوـخۆـی کەمبوـوـنی شانەیی‬

‫و چاالککردنی ناوـخۆیی هەڵاوـەسان ەوـە پێش دـەکەویت ‪.‬‬

‫ڕـوـودـەدـات کاتێک سوـوڕـی ئاسایی بۆ ئەو شانەی دـەگەڕـێتەوـە ‪.‬‬ ‫برینی زیاتر‬
‫ئەو ترشە و بارپۆـتاسیۆـم کە لە کاـتی کەمبوـوـنەوـە دـا درـوست بوـوـە ‪ ،‬دـەتوـانێت ببێتە هۆـی ئارـاستەکردنی‬
‫خەمۆـکیی میۆـکارد ‪ ،‬دـایبوـوـنەوـەی خوـێن و هەرـوـەـها زیاتر دوـوپەستانی خوـێن ‪.‬‬
‫توـخمە خانەیی و هوـوـمیالەکان بە هۆـی کەمبوـوـنی ( تەوـاوـکەر ‪ ،‬نیوـترـۆـفیل ‪ ،‬ترـوـمبی مایکرـۆـفۆڵد ) چاالک‬
‫کرـاون ‪ ،‬دـەپشکننەوـە بۆ ناو سوـوڕـان کە تێیدـا دـەبێتە هۆـی بریندـارـبوـوـنی زیاترـی اندوـتلیال بۆ ناـو ئەو‬
‫کۆـگانەی وـەکـ سییەکان و گورـچیلەکان ‪.‬‬
‫بریندـارـبوـوـنی سییەکانی زـۆر ‪ ،‬برینی ڕیچکەی ی یوـوـنە ‪ ،‬فرـە ئەندـاـم لە کارـکەوـتنی و‬ ‫ئەمەش دـەبێتە هۆـی‬
‫مردن ‪.‬‬
‫پێکانی دوـوـبارـە تێکەڵبوـون لە ئێستادـا تەنها بە کەمکردنەوـەی مەودـا و ماوـەی گریمانەی شاـنەیی کەم‬
‫دـەکرـێتەوـە‪.‬‬
‫‪ .‬ڕـەـنگە شۆـکی ئێندـکۆرین وـەک تێکەڵەی شۆـکی دوـوـفۆڵمی و دڵ و دـابەشکارـی پێشکەش بکات‬
‫‪ .‬هۆیەکانی شۆـکی ئێندوسیرین کەم و زـۆر لە کارـکەر و کەمبوـوـنی ئەدرـەـنەل دـەگرـێتەوـە‬
‫کەم کاریی لە کاردـا دـەبێتە هۆـی شۆـکێکی هاوشێوـەی شۆـکی دـەـماریی لە ئەنجاـمی تێکچوـوـنی دـەـمارـی خوـێن و‬
‫‪ .‬ویچکەدڵەوـە بۆ سوـوڕـانی کۆـتێکۆالـمینەکان‬

‫دـه رـچوـبه دـه رـی دڵ به هۆـی که م کوـتان و برـادیکاردیا که م دـه که وـێت هەرـوـەـها لەوـانەیە نەخۆشی دڵێکی هاوـبەش‬
‫یان پەیوـەـندی هەبوـوـبێت‬
‫‪ .‬لەوـانەیە تیرـۆـتۆـکسیۆس ببێتە هۆـی شکستی دڵ ێکی زـۆر بەرـهەم‬
‫کەمبوـوـنی ئەدرـەـنەل دـەبێتە هۆـی شۆـک لە ئەنجاـمی کەمخوـێنی و وـەڵاـمێکی خرـاپی سوڕـانەوـە و کۆـکۆلۆـمینەکانی‬
‫‪ .‬ئێکسوـجین‬
‫ڕـەـنگە کەمبوـوـنی ئەدرـەـنەل لە نەخۆشیی ئەدیسیۆن پێش ئێستا وـە بێت یان لەوـانەیە کەموـکوـوڕییەکی ڕـێژەیی‬
‫بێت کە بەهۆـی نەخۆشییەکی نەخۆشی ەویی نەخۆشی ەوـی یی وـەک نەخۆشی کۆسیستەمیک سیسپیس درـوست‬
‫‪ .‬دـەبێت‬
 hypovolemic cardiogenic obstructive distributive

Cardiac low low low high

output

Vascular High high high low

resistance

Venous low high high low

pressure

Mixed venous low low low high

saturation

Base deficit high high high High

 Clinical
features of Compensated Mild Moderate Severe
shock
Lactic acidosis + ++ ++ +++

Urine output Normal Normal Reduced Anuric

Level of Normal Mild anxiety Drowsy Comatosed

consciousness

Respiratory Normal increased increased laboured

rate

Pulse rate Mild increase increased increased increased

Blood pressure Normal Normal Mild Severe

hypotension hypotension
 ‫‪Conduct of resuscitation‬‬
‫تاقیکردنەوە‪,‬ی خێرای پزیشک‪,‬ی بەڵگە‪,‬ی پێویس‪,‬ت ب‪,‬ۆ دروس‪,‬تکردنی یەکە‪,‬م س‪,‬ووربوون‪ ،‬تەنانە‪,‬ت ئەگە‪,‬ر س‪,‬ەرچاوەیەک لە خوێنبەربوون‬
‫یان پەتاو خوێن بەربوون یەکسەر دەرنەکەوێ‪.‬‬

‫ئەگەر گوـمانی سەرـەتایی لەسەر هۆـکاـرـی شۆـک بوـوـنی هەیە ئەوـە سەالـمەتترـە کە وـا دـابنێین کە هۆیەکەی‬
‫کەموـخوـێنە و بە ژیانەوـەی شلە دـەست پێ دـەکات ‪ ،‬بە دوـایدـا هەڵسەنگاندنێکی وـەڵاـمەکەی بە دوـادـا‬
‫هات ‪.‬‬
‫لەو نەخۆشانەی کە بە شێوـەیەکی چاالکانە خوـێنیان لێ هەڵدـەـچۆڕـێت ( ترـاوـمایەکی گەورـە ‪ ،‬بڕـبڕـەی‬
‫دـەـمارـی خوـێنبەرـبوـون ‪ ،‬خوـێنبەرـبوـوـنی گەدـەو ڕیخۆڵە ) پێچەوـانەیە بۆ چارـەسەرـی شلەی ی پەیماـنگا بە‬
‫بەرزـی دـەـنگ بەبێ کۆـنترـۆڵکردنی شوـێن ێی خوـێن بەرـبوـون و بەرزـبوـوـنەوـەی پەستانی خوـێن تەنیا‬
‫تەنیا دـەبێتە هۆـی زیاد بوـوـنی خوـێن لە سایتەکە ‪ ،‬چارـەسەرـی شلە نەخۆش ەکە سارد دـەکاتەوـە و‬
‫هۆـکارـەکانی پێکەوـە کۆلەنەوـەی بەردـەستی شل دـەکات ‪ .‬کەوـاتە‪ ،‬نابێت کۆـنترـۆڵی کۆلەی یی نەشتەرـگەرـی‬
‫دوـا بکەوـێت و پێویستە بە هاوـتەریبی نەشتەرـگەرـی‪ ،‬ژیانەوـە بەردـەواـم بێت‪.‬‬
‫بە پێچەوـانەوـە ‪ ،‬نەخۆشێک کە ڕـێگرـی لە ڕیگای ڕیچکە و شۆـکی د ـوـگەردـەلۆـمی کی هەیە دـەبێت بە‬
‫پێی پێویست ببوژرـێتەوـە پێش ئەوـەی نەشتەرـگەرـی بکرـێت ئەگینا برینی نەشتەرـگەرـی زیادـە و‬
‫کەمخوـێنی کە لە ماوـەی نەشتەرـگەریدـا درـوست دـەبێت دـەبێتە هۆـی زیادـکردنی چاالکبوـوـنی هەوـکردن و‬
‫زیاد بوـوـنی ڕـێژەیی و پچڕـانی ئیهانە کردنی کۆـتایی ئەنداـم ‪.‬‬
‫‪‬لە هەموو حاڵەتەکانی شۆکدا‪ ،‬بەبێ لەبەرچاوگرتنی پۆلێنکردن‪ ،‬کەمخوێنی و پێش بارکردنی ناتەواو دەبێت‬
‫پێش ئەوەی چارەسەری دیکە بکرێت‬
‫کرـۆـنۆـترـۆپی بۆ دڵێکی بەتاڵ‪:‬‬ ‫بەڕـێوـەبەرـایەتی کوـتانی نەخۆشی یان بریکارـەکانی‬
‫میۆـکاردیئۆـکسئۆـکسکۆلەرـەکان الـببە‬ ‫بە خێرـایی و بە هەمیشەیی‬
‫خوـێنبەرـبوـوـنی کۆلۆـنارـی‬ ‫بە شێوـەیەکی بەرـچاو پڕـکردنەوـەی دیاتۆلیک کەم دـەکاتەوـە و بەو شێوـەش‬
‫پێشکەوـتوـخوـازـانە توـوشی‬ ‫نەخۆشەکان دـەـچنە قۆـناـغی شۆـکی نەبچوـو ەوـە کە میۆـکاردیۆـمەکە بە شێوـەیەکی‬
‫شیلەی زیاتر دـەبێت و بێ وـەڵاـم دـەبێت لە هەوڵی ژیانەوـە ‪.‬‬
‫چارـەسەرـی هێڵی یەکەم‪ ،‬بۆیە دـەستگەیشتن بە دـەـمارـەکان و کارـگێڕییە‬
‫لە شلەی دـەـمارـی‬
‫چوـوـنە ژوـورـەوـە بۆ جەستە بۆ ئینفیوژن‪:‬‬
‫دـەستگەیشتن دـەبێت لە ڕـێگەی قەستەرـە کورت و فرـاوـانەکان بێت کە ڕـێگە بە خێرـا ی یئاودـانی‬
‫شلەکان دـەدـات بەپێی پێویست‪.‬‬
‫بڵاوـبوـوـنەوـەی‬ ‫هێڵی درـێژ‪ ،‬تەسکی وـەک (‪ )CVP‬هێڵی بەرـگرـی یەکی زـۆر بەرزـی هەیە بۆ ڕـێگەدـان بە‬
‫خێرـا و گوـنجاوـترـە بۆ چاودێرـی کردن لە چارـەسەرـی جێگرـەوـەی شلە‪.‬‬
 ‫مشتومڕی بەردەوام هەیە لەسەر ئەوەی کە شلەی ژیانەوە باشترینە بۆ بەڕێوەبردنی شۆک‬
‫هیچ شلەیەکی ژیانەوـەی نموـوـنەیی نییە و گرـنگترـە لەوـەی تێبگەین چۆن و کەی بەڕـێوـەیان ببەین ‪.‬‬
‫هیچ جیاوـازیەکی زیاد لە پێویست نییە لە وـەڵاـمدـانەوـە یان ئەنجاـم لە نێوـان چارـەسەرـە کریستاڵلۆیدـەکاـن‬
‫و کۆلۆیدـەکاـن‬
‫لەسەر هاوسەنگی بەڵگەی کەم هەیە بۆ پشتگیرـی کردن لە ئیدـارـەی کۆلۆیدـەکان‪ ،‬کە‬
‫گرـانترن و پرـۆـفایلی خرـاپی کاریگەریان هەیە‬
‫لە هەموـوشی گرـنگتر ‪ ،‬توـانای هەڵگرـتنی ئۆـکسجینی کریستاڵوید و کۆلۆیدـەکان سفرـە ‪.‬‬
‫ئەگەر لەدـەستدـانی خوـێن هەبوـو ‪ ،‬شلەی جێگرـەوـەی نموـنەیی خوـێنە ‪ ،‬هەرـچەندـە چارـەسەرـی‬
‫کریستاڵیلەوـانەیە پێویست بێت لەکاتی چاوـەڕـوـانی بەرـهەمی خوـێندـا ‪.‬‬
‫چارـەسەرـەکانی دوـو ئۆسمۆالر ( بۆ ی ـوـجی دیکسترـۆز ) فرـاوـانکەرـانی قەبارـەی خرـاپن و نابێت لە چارـەسەرـی‬
‫شۆـکدـا بەکار بهێنرـێت مەگەر کەمبوـوـنی کەمئاویی ( بۆ نموـوـنەی نەخۆشی شەکرـە ) یان نەخۆشەکان زیاد لە‬
‫پێویست سۆدیۆـم ( بۆ ی‪ .‬سیرـۆسۆسیس ) یان زیاد لە پێویست بار کرد ـوـە ‪.‬‬
 ‫‪ ‬دۆخی شۆک بە شێوەیەکی داینامیکی دیاری دەکرێت بە هۆی وەاڵمدانەوەی دڵ و دەمارەکان بۆ بەڕێوەبەرایەتی‬
‫خێرای شلەی بۆلس‪.‬‬
‫(‪)500–250‬ملیم شلە بە خێرـایی دـەدرـێت (زیاتر لە ‪ 10-5‬خولەک)‬
‫وـەڵاـمەکانی دڵ و دـەـمارـەکان لە ڕـوـوـی ڕـێژەی دڵ‪ ،‬پەستانی خوـێن و پەستانی ناوـەـندی دـەـمار (‪ )CVP‬بەدی‬
‫دـەکرـێت‪.‬‬
‫نەخۆشەکان دـەتوـانن دـابەش بن بەسەر ' وـەڵاـمدـەرـەکان'‪ ' ،‬وـەڵاـمدـەرـەوـەکانی کاتیی' و ' وـەڵاـمدـەرـەکان'‪.‬‬
‫وـەڵاـمدـەرـەکان باشترـبوـوـنێک نیشان دـەدـات لە بارـی دڵ و دـەـمارـەکانیان‪ ،‬کە بەردـەوـاـم دـەبێت ئەم نەخۆشانە بە‬
‫شێوـەیەکی چاالک شلەیان لەدـەست نادـا بەڵاـم پێویستی بە پڕـکردنەوـەی بارـی قەبارـەی ئاسایی هەیە‪.‬‬
‫وـەڵاـمدـەرـەوـەکانی ماوـەیی پێشکەوـتنێک نیشان دـەدـات بەڵاـم دوـاتر دـەگەرـنەوـە بۆ دۆـخی پێشوـویان لە ماوـەی‬
‫‪ 20-10‬خولەک دـا‪.‬‬
‫ئەم نەخۆشانە زیانی شلەی ماـمناوـەـندیان هەیە‬
‫زـۆر لە خۆـهەڵمڕین‬
‫شلەکان دـەگۆسێ ت کە قەبارـەی ناو دـەـمارـەکان کەم دـەبێتەوـە‬
‫یوـوـوـوـوـندۆسهەبێت‪.‬‬ ‫وـەڵاـمدـەرـەکان بە توـندی قەبارـەیان سڕیوـە و لەوـانەیە زیانی گەورـەی لە قەبارـەی ناو وڕـی ی‬
 ‫چارەسەری ڤاسۆپرێسر یان کوتانی وەک چارەسەری هێڵی یەکەم نیشان نادرا‬
‫لە کەم خوـێنیدـا‬
‫ئیدـارـەکردنی ئەم بریکارـانە لە نەبوـوـنی بارـێکی پێویست بە خێرـایی دـەبێتە هۆـی کەم بوـوـنەوـەی پرـبوـوـنی‬
‫کۆرـۆـنەرـی و نەماـنی یەدـەگی ئۆـکسجینی میوـکارد ‪.‬‬
‫بریکارـەکانی ڤاسۆپرـێسەر ( ‪ ) phenylephrine , noradrenaline‬لە ویالیەتەکانی شۆـکی دـابەشکاریدـا‬
‫( ‪ ) Sepsis , neurogenic shock‬نیشان درـاوـە ‪ ,‬کە تێیدـا خوـێنبەرـایەتی حەرـەـمی و بەرـگرـی دـەـماـرـی‬
‫سیستەم نزـم هەیە ‪ ,‬ئەمەش وـای لە کەمپەستانی خوـێن کرد ـوـە سەرـەڕـای دـەرـچەی دڵ بەرز ‪.‬‬
‫کاـتێک کە ڤاسۆالـتیزـمی نگوسترـاو بەرـهەڵستی کاتکۆالـمینەکاـن دـەکات ( بۆ ئەوـەی کەم و کوڕـی ی‬
‫یورستیرـۆید ڕـەـها یان ڕـێژەیی ) ‪ ،‬ڤاسۆپرـێسین وـەک ڤاسۆپرـێسرـێکی ئەلتەرـناتیڤ بەکار بهێنرـێت ‪.‬‬
‫لە شۆـکی دڵ دـا یان کاتێک خەمۆـکی میۆـکارد توـوشی شۆـک دـەبێت ( بۆ ئەوـەی شۆـکی پەتاوـی توـند لەگەڵ‬
‫دـەرـچەی دڵ کەم ) ‪ ،‬چارـەسەرـی کوـتانی پێویست بێت بۆ زیادـکردنی دـەرـچەی دڵ و لەبەر ئەوـە گەیاـندنی‬
‫ئۆـکسجین ی دۆـبوـتاـمین ی بێوـەی یودیالتاـمین بکەرـی هەڵبژاردـەیە ‪.‬‬
 ‫کەمترین‬
‫ئیکتریکترـۆـکاردیوـگراـم‬
‫پۆـکسیمیترـی ترپە‬
‫‪ .‬فشارـی خوـێن‬
‫میز دـەرـهاوـی‬
‫شێوـازـی زیادـە‬
‫‪ .‬فشارـی دـەـمارـی ناـوـەـند‬
‫‪ .‬فشاـرـی خوـێن هەڵاوسان‬
‫بەرـهەمی دڵ‬
‫کەم دـەراــمەتی بنچینە و سەرـمی الکتین‬
‫‪Cardiovascular‬‬

‫وەک کەمترین‪ ،‬چاودێری کردنی دڵ و دەمار ەکان دەبێت بریتی بێت لە‪:‬‬
‫ڕـێژەی دڵی بەردـەواـم [)‪.]electrocardiogram (ECG‬‬
‫تێرـی ئۆـکسجین‬
‫شێوـەی شەپۆلی پەپە‬
‫پەستانی خوـێن‬
‫ئەو نەخۆشانەی کە دۆـخی شۆـکیان زـۆر خێرـا چاک ناکرـێتەوـە بە بڕـێکی کەم لە شلەی پێویست‪:‬‬
‫چاودێرـی سی ڤی پی‬
‫چاـودێرـی بەردـەواــمی پەستانی خوـێن لە ڕـێگەی هێڵی خوـێنبەرـەوـە‬
 ‫‪Central venous pressure‬‬
‫‪‬هیچ سی ڤی پی 'ئاسایی' نییە بۆ نەخۆشێکی شۆککراو‪ ،‬هەندێک لە نەخۆشەکان لەوانەیە پێویست بە‬
‫‪ CVP‬ی ‪ cmH2O 5‬بک‪,‬ەن‪ ،‬لە کاتێکدا هەندێک‪,‬ی تر لەوانەیە پێویستی بە ‪ CVP‬ی ‪ cmH2O 15‬یان‬
‫بەرزتر بێت‪.‬‬
‫زیاتر‪ ،‬پابەندبوـوـنی دـەرـوـندـەر دـەتوـانێت لە دۆـخی شۆـککرـاودـا لە خولەکەوـە بۆ خولەک بگۆڕـێت‪ ،‬سی ڤی‬
‫پیش ڕـەـنگدـانەوـەیەکی خرـاپی قەبارـەی کۆـتایی دیاستولیک (پێش بارـکردن) ە‪.‬‬
‫پێوـانەکانی سی ڤی پی پێویستە بە شێوـەیەکی دـایناـمیکی هەڵبسەنگێنرـێ وـەک وـەڵاـم بۆ‬
‫بەرـەـنگاریش‬
‫شلەی بۆلس (‪ 500-250‬ملم) بە خێرـایی بە سەرـو‪ 10-5‬خولەکەوـە دـەـچوـێن‪.‬‬
‫وـەڵاـمی ئاسایی ‪ CVP‬بەرزـبوـوـنەوـەی ‪ cmH2O 5-2‬یە‪ ،‬کە بەرـەبەرـە دـەگەڕـێتەوـە بۆ ئاستی بنەڕـەتی‬
‫لەسەرـوـی ‪ 20-10‬خولەکەوـە‪.‬‬
‫ئەو نەخۆشانەی کە هیچ گۆڕـانیان لە سی ڤی پیدـا نییە بەتاڵن و پێویستییان بە بوژاندنەوـەی شلەی‬
‫زیاتر هەیە‪.‬‬
‫پڕـبارـبوـوـنی زـۆریان هەیە و توـخمێکی‬ ‫ئەو نەخۆشانەی کە لە سی ڤی پی دـا بەرزـبوـوـنەوـەیان هەیە‪،‬‬
‫کەمبوـوـنی دڵ یان قەبارـەی ان زـۆر دـەبێت‪.‬‬
 ‫چاودێرـی دـەرـکەتی دڵ ڕـێگە بە هەڵسەنگاندنێک دـەدـات بۆ دـەرـکەوـندی دڵ & بەرـگرـی خوـێنبەخۆدێرـی‬
‫سیستەم بەپێی ئەو تەکنیکەی بەکارـهاتوـوـە‪ ،‬قەبارـەی کۆـتایی دیستۆلیک (پێش بارـکردن) و قەبارـەی خوـێن‪.‬‬
‫چاودێریکردنی دڵ بە بەکارـهێنانی قەستەرـەی خوـێنبەرـی سییەکان کەمتر دوـوـبارـە دـەبێتەوـە وـەک تەکنیکی‬
‫نوـێی چاودێرـی نەهەڵقورـتاندن وـەک دـەـنگی بەرزـو دـەـنگی دۆپلەر‪ ،‬شێوـەی شەپۆلی پەپ‪.‬‬
‫شیکار و شێوـازـە کان و دـاینە رـی نیشاندـە ر زـانیارـی هاوشێوـە دـە دـە دـە نە وـە بێ زـۆر لە کە موـنە کانی تەکنیکە‬
‫کانی زیاتر بە ڕـە وـخۆ‬
‫پێوـانەکردنی دـەرـکەتی دڵ ‪ ،‬بەرـگرـی دـەـمارـی سیستەم و پێش بارـکردن دـەتوـانێت یارـمەتیدـەر بێت لە‬
‫جیاکردنەوـەی ئەو جۆرـە شۆـکانەی کە هەن ( ‪ ، ) hypovolemia , distributive , cardiogenic‬بەتایبەتی‬
‫کە پێکەوـە بوـوـنیان هەیە ‪.‬‬
‫ئەو زـانیاریانەی کە ڕـێنمایی چارـەسەرـکردنی شلە و ڤاسۆپرـێسەر دـەکەن بە دـابینکردنی چاودێرـی کاتی‬
‫ڕـاستی وـەڵاـمی دڵ و دـەـمارـەکان‪.‬‬
‫پێوـانەکردنی دـەرـکەی دڵ لەو نەخۆشانەی کە وـەڵاـم نادـانەوـە وـەک ئەوـەی پێشبینی دـەکرـێت بۆ چارـەسەرـی‬
‫هێڵی یەکەم یان بەڵگەی شۆـکی دڵ یان ناکارـکردنی میوـکاردییان هەیە‪.‬‬
‫پێویستە زـوـو ڕـەـچاو بکرـێت بۆ پێدـانی دـەرـمانی دڵ و دـەرـچەی نەخۆش کە پێویستی بە پشتگیرـی‬
‫ڤاسۆپرـێسر یان کوـتان هەیە‬
 ‫لە کۆتاییدا ئامانجی چارەسەر گەڕاندنەوەی پەرفیوژن خانە و ئەندام‬
‫بۆیە پێویستە چاـودێرـی کردنی ئەندـاـم ەکان ڕـێنمایی بەڕـێوـەبردنی شۆـک بکات‬
‫باشترین پێوـانەکانی چارـەسەرـی شتان ەکان وـەکـ میز دـەـمێننەوـە بەڵاـم ئەمە پێوـانەیەکی کاتژمێرییە و‬
‫دیمەنی یەک خولەک بۆ یەک خولەکی دۆـخی شۆـکنادـات‬
‫ئاستی هۆشی ‪ ،‬نیشاندـەرـێکی گرـنگی پڕـفیوـوشنی مێشکە ‪ ،‬بەڵاـم پڕـبوـوـنی مێشک تا قۆـناـغی زـۆر‬
‫درـەـنگی شۆـک بەردـەواــمی هەیە و ‪ ،‬هەر بۆیە ‪ ،‬نیشاندـەرـێکی خرـاپی کەمی یبوـوردـەی یژیانەوـەیە ‪.‬‬
‫لە ئێستادـا تاکە نیشاندـەرـی کلینیکی پرـفیوژن کۆـئەنداــمی کۆـئەنداــمی کۆـئەنداـمی گەدـە و قەرـەوـێڵەکانی‬
‫ماـسولکەیی پێوـانە جیهانییەکانی ترشی الکتیک (الکتیک و کەمی یوـئێس) و تێرـبوـوـنی ئۆـکسجینی‬
‫تێکەڵە‬
 ‫ترشی الکتیک درـوست دـەبێت لەالیەن خانەکانی ژێر هەناسەسوـارـی نائاوسێو‪.‬‬
‫پلەی ترشی الکتیک ‪ ،‬بەو جۆرـەی کە بە ئاستی سرـمی الکتات و ‪ /‬یان کەم دـەراــمەتی یوـوـئێس بی دـەپێون ‪،‬‬
‫ئاـمرـازـێکی هەستیارـە بۆ هەردوـو دـەستنیشانکردنی شۆـک و چاـودێریکردنی وـەڵاـم بۆ چارـەسەر ‪.‬‬
‫ئەو نەخۆشانەی کە نەخۆشی کەمی یوـوـی یان هەیە لە ‪ mmol l-1 6‬نەخۆشی نەخۆشی نەخۆشی نەخۆشی‬
‫نەخۆشی نەخۆشی نەخۆشی نەخۆشی نەخۆشی میتابۆلیک لە ‪ 1‬زیاتر لە نەخۆشی نەخۆشی نەخۆشی‬
‫نەخۆشی نەخۆشی میتابۆلیزیک‬
‫زیاتر‪ ،‬ماوـەی کات لە شۆـکدـا لەگەڵ کەمبوـوـنی بنکەی زـۆر گرـنگ‪ ،‬تەنانەت ئەگەر هەموـو نیشانە زیند ـوـەکانی تر‬
‫گەڕـانەوـە بۆ بارـی ئاسایی (گریمانەی یوپەرڤیوـنی شارـاوـە‬
‫ئەم پاراــمیتەرـانە لە شیکردنەوـەی گازـی خوـێنە خوـێنەکانی خوـێن خوـێن دـەپێورـێت و بۆیە‪،‬‬
‫دوـوـبارـەبوـوـنەوـەی پێوـانەکاـن سنوـوردـارـە و دـاتای خولەک بۆ خولەک لەسەر پێرڤیڤیژن سیستەمیان یان وـەڵاـم‬
‫بۆ چارـەسەرـی دـابین ناکات‪.‬‬
‫لەگەڵ ئەوـەشدـا پێویستە کەم و کولەیی بنچینە و ‪ /‬یان الکتین بە شێوـەیەکی ڕـۆـتینی لەو نەخۆشانەدـا‬
‫بپێورـێ تا ئەو کاتەی کە گەڕـاویتەوـە بۆ ئاستی ئاـسایی ‪.‬‬
 ‫ڕێژەی تێربوونی ئۆکسجین ی گەڕانەوە بۆ دڵ لە لەش پێوانەی گەیاندنی ئۆکسجین و دەرهێنانی بە شانەی ە ‪.‬‬
‫پێوـانەی درـوست لە ڕـێگەی شیکارـی خوـێنەوـە لە هێڵی ناوـەـندی درـێژەوـە کێشرـاوـە کە لە ناو ئەتریمی‬
‫ڕـاستدـا دـانرـاوـە ‪.‬‬
‫خەمڵاـندنەکان دـەکرـێت لە خوـێنەوـە کە لە هێڵەکانەوـە کێشرـاوـە لە کاڤای ڤێنا باڵادـەست بکرـێت‬
‫بەڵاـم ئەم بەهایانە کەمێک زیاـتر دـەبن لە نموـوـنەی تێکەڵی ژەـهر ( وـەک ئەوـەی ڕـێژەیی دـەرـهێنانی‬
‫ئۆـکسجین لە نیوـەی خوـارـەوـەی لەش هەیە)‪ .‬ئاستی تێرـی ئۆـکسجینی تێکەڵکرـاوـی ئاسایی ‪%70-50‬ە‪.‬‬
‫ئاستەکانی خوـار ‪ %50‬ئاـماژە بە ناتەوـاوـی گەیاندنی ئۆـکسجین و زیادبوـوـنی دـەرـهێنانی ئۆـکسجین لەالیەن‬
‫خاـنەکانەوـە دـەکەن کە ئەمە لەگەڵ شۆـکی کەمڤۆلمیکی یان کاردیوـجینیکدـا یەکدـەگرـێتەوـە‪.‬‬
‫ئاستی تێرـی تێکەڵی بەرزـی بەرـخۆدـەر (> ‪ )%70‬لە نەخۆشی سیپەس و هەندێک شێوـەی ترـی شۆـکی‬
‫دـابەشکەر دـا دـەبینرـێت لە نەخۆشی سیپسی دـا بەکارـنەهینانی ئۆـکسجین لە ئاستی مۆـبایڵ و ڕـاوـنانی خوـێن‬
‫لە خوـێن دـا لە ئاـستی مایکرـۆ وـۆرـچدـا هەیە‪.‬‬
‫بەم شێوـەیە ئۆـکسجینی کەمتر پێشکەش بە خانەکان دـەکرـێت ‪ ،‬خانەکان ناتوـانن ئەو ئۆـکسجینە کەمەی کە‬
‫پێشکەش دـەکرـێت و خوـێنی خوـێنە بەخوـێنە ژەـهرـاویەکان ڕـێژەی ئۆـکسجینی بەرزـتریان هەیە لە‬
‫ئاسایی ‪.‬‬
‫ئەو نەخۆشانەی کە نەخۆشی پیسییان هەیە‪ ،‬بۆیە ڕـێژەی تێرـبوـوـنی ئۆـکسجینی ژەـهرـاوییان تێکەڵ کرد ـوـە‬
‫> ‪ %70‬ئاستەکان کەمتر لەمە ئەوـە نیشان دـەدـەن کە نەخۆش ەکە نەکـ تەنها لە شۆـکی پیسی بەڵکو لە‬
‫شۆـکی کەم ڤۆڵمیکی یان دڵدـا هەیە‬
‫هەرـچەندـە ئاستی تێرـبوـوـنی ئۆـکسجینی تێکەڵ لە مەودـای 'ئاسایی' دـایە‪ ،‬بەڵاـم بۆ بارـی پیسی کەم و‬
‫ئۆـکسجینی ناتەوـاو بۆ خاـنەکان دـابین دـەکرـێت کە ناتوـانن بە گوـنجاوـی یی ئۆـکسجین بەکاـر بهینن‪ .‬ئەمە‬
‫دـەبێت بە خێرـایی ڕـاست بکرـێتەوـە‬
‫دـەبێت گریمانەی خوـێن بە شیلەچارـەسەر چاک بکرـێتەوـە و بەرـهەمی کەمی دڵ بەهۆـی خەمۆـکی‬
‫میۆـکاردیال یان شکستەوـە دـەبێت بە ئینۆپێس ( دۆـبوـتاـمین ) چارـەسەر بکرـێت بۆ بەدـەستهێنانی ئاستی‬
‫تێرـبوـوـنی دـەـمارـی تێکەڵ > ‪ ( % 70‬ئاـسایی بۆ بارـی پیسی ) ‪.‬‬
‫ڕـێگا کانی نوـێ بۆ چاودێریکردنی پەرـفیوـوـنی شانەی ناوـچەو ئۆـکسجین ی بەردـەست دـەبێت کە بەڵێنی‬
‫زیاتریان لێدـەدـات کە پرـۆـبژەکانی ئۆـکسجینی شانەی ماسولکەکان و دیمەنی نزیکی ژێرسوـور و‬
‫کەپینۆـمیتەرـی ژێرزـمانی ‪ .‬هەرـچەندـە ئەم تەکنیکانە زـانیاـرـی دـەرـبارـەی تێکەڵبوـوـنی جێگاکانی تایبەت بە‬
‫شانەی تایبەت دـابین دـەکەن‪ ،‬بەڵاـم هێشتا ڕـوـون نییە کە ئایا سوـودی بەرـچاو هەیە لەسەر هەبوـوـنی‬
 ‫زـۆر ئاسانترـە بۆ ئەوـەی بزـانیت کەی دـەست بە ژیانەوـە بکەیت وـەک لە کەی بۆ وـەستان‪.‬‬
‫بە نەریتی نەخۆشەکان دـەبوژێتەوـە تا ئەو کاتەی ترپەی ئاسایی و پەستانی خوـێن و دـەرـچەی میزیان هەیە ‪ ،‬لەگەڵ ئەوـەشدـا‬
‫ئەم پاراــمیتەرـانە چاودێرـی سیستەمەکانی ئۆرـگان دـەکەن کە لێشاوـی خوـێنیان تا دوـا قۆـناـغەکانی شۆـک پارـێزرـاوـە ‪.‬‬
‫بۆیە نەخۆشێک لەوـانەیە ببوژێیتەوـە بۆ گەڕـاندنەوـەی پێرـفینی ناوـەـندی بۆ مێشک و سییەکان و گورـچیلەکان و لەگەڵ‬
‫ئەوـەشدـا بەردـەوـاـم جێگەی دڵ و ماسولکەکان لەژێر هەڵمدـاندـایە ‪.‬‬
‫بەم شێوـەیە‪ ،‬چاالککردنی هەڵئاوسان و پێکەوـە هەڵکردن لەوـانەیە بەردـەوـاـم بێت و‪ ،‬کاتێک ئەم ئۆرـگانانە دواــجار‬
‫توـوشی پێکداــچوـون دـەبن‪ ،‬لەوـانەیە ببێتە هۆـی دوـوـبارـە تێکەڵبوـوـنەوـە لە پێکان و لە کۆـتاییدـا شکستی چەندین ئەندـاـم ئەم‬
‫دۆـخی نیشانە زیند ـوـەـ ئاساییانە و بەردـەوـاـم بوـون لە ژێرـئاوـکەوـتنی دـاوـێندـەر پێی دـەوـترـێت گریمانەیی شارـاوـە (‪.)OH‬‬
‫بە تەکنیکەکانی چاودێرـی ئێستا تەنیا بە ترشوسی الکتیک بەردـەوـاـم و ئاستی تێرـبوـوـنی ئۆـکسجینی تێکەڵبە ژەـهرـی کەم‬
‫بەرـجەستە دـەبێت ‪.‬‬
‫ئەو ماوـەیەی نەخۆشەکان لەم دۆـخی دوـوڕـوـوییە دـا بەسەرـی ئەبەن کاریگەرـی دراــماتیکی هەیە لەسەر دـەرـئەنجاـم ‪.‬‬
‫ئەو نەخۆشانەی کە نەخۆشی ترشەیان هەیە بۆ ماوـەی زیاتر لە ‪ 12‬کاتژمێر‪ ،‬ڕـێژەی مردنیان دوـو بۆ سێ ئەوـەـندـەی ئەو‬
‫نەخۆشانەی کە ماوـەی شۆـکیان سنوـوردـارـە‪ ،‬زیاتر لە ‪ 12‬کاتژمێر ە‬
‫ئەلگاریتمی ژیانەوـە کە ئارـاستەی ان کرـاوـەـ بۆ ڕـاستکردنەوـەی کۆـتاییەکانی پێرـفیوشنی جیهانی ( کەموـکوڕیی بنکە‪ ،‬الکتین‪،‬‬
‫تێرـبوـوـنی ئۆـکسجینی تێکەڵ) نەک کۆـتاییە تەقلیدییەکان بۆ باشترـکردنی مردن و نەخۆشی نەخۆشی نەشتەرـگەریی‬
‫مەترسیدـار پیشان درـاون‪.‬‬
‫لەگەڵ ئەوـەشدـا ئاشکرـایە کە سەرـەڕـای ڕژێمە شەڕـانگێزـەکان ‪ ،‬هەندێک نەخۆش ناتوـانن لە ماوـەی ‪ 12‬کاتژمێردـا بە‬
‫تەنیا بە هۆـی ژیانەوـەی شلەیی ‪ ،‬ببوژینەوـە بۆ پاراــمیتەرـی ئاسایی ‪.‬‬