4.

GRAĐEVINSKA FIZIKA

Termodinamika, komuniciranje toplote

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
 TERMODINAMIKA

Toplinska zaštita objekta

zaštita od vanjskih ili unutarnjih utjecaja uslijed tokova energije i materije (vodene pare) na
relaciji unutrašnji-vanjski prostor i obrnuto

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Cilj toplinske zaštite:

ugodan boravak u unutarnjem prostoru:

GRAĐEVINSKA FIZIKA
• sprečavanje prevelikog hlađenje ili pregrijavanje unutarnjeg prostora

izbjegavanje građevinske štete:

• sprečavanje kondenzacije vodene pare unutar konstrukcija što može rezultirati
propadanjem materijala i promjenu njegovih svojstava
• sprečavanje prevelikih deformacija uslijed temperaturnog “rada”

higijensko-tehnički uvjeti za boravak

• sprečavanje pojave gljivica i plijesni zbog površinske kondenzacije vodene pare

Način ostvarivanja
• u građevinskim elementima ovojnice adekvatno matrijalizirati i osigurati pravilan fizikalni
proces
• prilikom projektiranja i materijalizacije uzeti u obzir sve instrumente za optimalizaciju
energetskih potreba objekta
Proračun fizikalnih svojstava objekta

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Proračunom se provjeravaju građevinski elementi sa aspekta:

GRAĐEVINSKA FIZIKA
• Koeficijenata prolaska topline, U - vrijednosti
• temperaturne dilatacije
• stabilnost konstrukcije na ljetni režim
• Karakter parodifuzije vodene pare:
- unutarašnja kondenzacija vodene pare
- površinske kondenzacije vodene pare
• koeficijenata transmisijskih toplinskih gubitaka po jedinici ovojnice ili
omotača objekta ( srednji koeficijent prolaza toplote)
• Godišnje potrebe toplote za grijanje po jedinici plovršine (stambenog objekta) ili
jedinici obujma (nestambene zgrade) grijanog dijela
 Energetski pasoš
„Lična karta“ svakog objekta, kojom je definisan nivo potrošnje
energije.
Cilj je postići:
- veći standard gradnje i održivosti, odnosno kvalitetnu i
optimalnu energetski efikasna građevinu

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

- veći standard konfora
- vremenom bi trebalo dovesti do reda na tržištu nekretnina.
Rangiranje objekata u sedam kategorija prema stepenu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
energetske efikasnosti:
od A za najveću energetsku efikasnost, do G za najnižu.

Pored energetske valorizacije objekata, stepen efikasnosti u

pasošu utvrđuje i tržišnu vrijednost nekretnine prilikom prodaje ili
izdavanja.

Kroz projektu dokumentaciju mora biti poznat nivo energetskih

ušteda, koji će se ostvariti izgradnjom objekta, sa odgovarajućom
kategorizacijom.

Energetski pasoš će biti preduslov za dobivanje građevinske i

upotrebne dozvole.

Obaveza se odnosi na nove objekte, ali i na sve izgrađene objekte i

sve faze projektovanja, izvođenja, eksploatisanje i održavanja.
 Definicije pojmova
TOPLOTA je dinamički pojam i prema kinetičko molekularnoj teoriji toplota je oblik energije vezan uz
haotično gibanje molekula. Toplota je, dakle, samo jedan od mnogobrojnih oblika energije. Toplota Q je
energija koja prelazi s područja više u područje niže temperature.

Jedinica za količinu topline je J (džul) odnosno kJ

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
Na slici je prikazana skica jednog od James Prescott
Joule (1818-1889) eksperimenata za demonstraciju
mehaničkog ekvivalenta toplote.
U ovom eksperimentu se gravitaciona potencijalna
energija tegova, podignutih na visini h, konvertovala
u kinetičku energiju rotacije lopatica koje su
kretanjem usled viskoznosti pokrenule kretanje
molekula vode.To je izazivalo povećanje srednje
brzine njihovog kretanja, a termometar je pokazao
povećanje temperature vode, koja se nalazila u
toplotno izolovanoj posudi

• Subjektivni osjećaj toplote čovjek dobiva u dodiru s ugrijanim tijelom, a objektivno mjerilo dobiva
se promatranjem djelovanja ugrijanih tijela na druga tijela. To se očituje u promjeni boje,
volumena, agregatnog stanja i sl.
TEMPERATURA je mjera toplinskog stanja nekog tijela. Označava se sa (t)
a izražava u Kelvinima (K), a u nekim slučajevima sa Celzijima (C). Nula
Celzija iznosi oko 273 Kelvina. Kretanje molekula prestaje na apsolutnoj nuli,

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

a ona iznosi 0 K, odnosno -273,15 Celzija. To je veza između Celzijeve i
termodinamičke temperaturne skale K.

GRAĐEVINSKA FIZIKA
t = -273,15°C odnosno T = 0 K

Međudjelovanjem dvaju tijela toplota prelazi iz toplijeg u hladnije, dakle

toplota se uvijek kreće s mjesta više temperature prema mjestu niže
temperature, sve dok se temperature ne izjednače.
TOPLINSKI TOK - Φ je transfer toplote u vremenu:

Φ = Q / t ........ J / s = W

GUSTOĆA TOPLINSKOG TOKA ili specifični toplinski tok - q je prolaz toplote u

vremenu kroz jedinicu površinu:

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

q = Q / t A = Φ / A ............... W/m2

GRAĐEVINSKA FIZIKA
Mnogobrojnim pokusima je dokazano da izmenu količine topline Q dovedene nekom
tijelu, mase tijela ( kg) i porasta njegove temperature ΔT postoji linearna veza:

Q = c x m x ΔT

Faktor proporcionalnosti u jednadžbi je veličina c, koja se zove specifični toplinski

kapacitet:
Q
c = -------- ...............J / kg K
m ΔT

SPECIFIČNI TOPLINSKI KAPACITET - c je količina toplote koju tijelo mase od 1kg

treba primiti da bi mu se temperatura podigla za 1°C
 PROSTIRANJA TOPLOTE

Vođenjem ili kondukcijom se toplota prenosi sa molekule na molekulu krutih tijela. Dio tijela se grije
neposrednim dodirom s izvorom topline, a susjedni dijelovi se postepeno zagrijavaju (metalni štap u
vatri). Najbolji vodić toplote je srebro, a zatim ostali metali, što se objašnjava kretanjem slobodnih
elektrona.

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Strujanjem ili konvekcijom se toplota prenosi u tekućinama i plinovima. Nastaje prenošenjem
energije sa neke tekućine ili plina u gibanju na kruto tijelo ili obrnuto (tekućine i plinoviti materijali). Na

GRAĐEVINSKA FIZIKA
primjer, topliji zrak kao lakši kreće se prema gore, a hladniji prema dole i tako se miješaju.
Zagrijavanjem vode donji se slojevi griju, specifična težina postaje manja pa se ugrijana voda diže.

Zračenjem ili radijacijom se toplota prenosi pretvaranjem toplinske energije izvora (zagrijanog tijela,
npr. Sunce) u energiju zračenja. Dakle, radijacija je prenošenje toplote elektromagnetskim zračenjem
između dva tijela koja nisu u direktnom dodiru.
Radijacija je moguća i u vakuumu. Energija koja pada na neko tijelo dijelom se apsorbira, a dijelom reflektira.
Koliko će se apsorbirati a koliko reflektirati zavisi od svojstava materijala i njegove površine. Tako će crna
površina više apsorbirati od bijele, hrapavija od glatke, teže tijelo od lakšeg. Apsorpcijom (upijanjem)
energije zračenja zagrijava se drugo tijelo.

PROLAZ ILI TRANSFER TOPLINE =

PRIJELAZ ILI PRIJENOS toplote sa unutrašnje strane + PROVOĐENJE + PRIJELAZ
toplote sa vanjske strane
 PROVOĐENJE TOPLOTE

Provođenje toplote kroz homogeni materijal debljine d omeđen paralelnim ravninama u

pri čemu je θ1 < θ2. Temeljem mnogobrojnih pokusa Fourier je postavio zakon vođenja
toplote u obliku:
θ2 - θ 1

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Q = λ A ------------ t J
d

GRAĐEVINSKA FIZIKA
λ - koeficijent toplinske vodljivosti materijala
A - površina
t - vrijeme
Q - količina topline
θ2 - θ1 - razlika u temperaturi
d - debljina

Q predstavlja količinu toplote koja u vremenskom periodu t prođe kroz promatranu

površinu A nekog materijala, toplinske kakteristike λ i debljine d, pri temperaturnim
ralikama unutrašnje i vanjske površine materijala.
Koeficijent toplinske vodljivosti - λ predstavlja jednu od osnovnih toplinsko-fizikalnih
svojstava materijala kroz koji se prenosi toplota.
Definira se kao količina toplote koja prođe u jedinici vremena (t), kroz sloj materijala,
površine 1m2, debljine 1m, okomito na njenu površinu, pri razlici temperatura (∆T) -
1K. U SI sustavu jedinica veličine λ je W/(mK).

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
 PRIJELAZ ILI PRIJENOS TOPLOTE

Koeficijent prijelaza toplote – αi i αe (W/m2K),

po novim propisima površinski koef. prijelaza toplote - h

Koeficijent prijelaza toplote predstavljaju količinu toplote koja se u jedinici vremena

(1 sec) razmjeni između jedinične površine čvrstog tijela i fluida ili obrnuto, pri

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

temperaturnoj razlici od 1 C (K), i označava se sa α (α i - unutra i αe –vani) .

GRAĐEVINSKA FIZIKA
• koeficijenata prijelaza toplote – jedna vrijednost važi za jednu stranu
elementa konstrukcije ovojnice, a neka druga vrijednost za drugu stranu. Pri
tome se razlikuju slučajevi u zavisnosti od položaja pregrade – da li je u pitanju
horizontalna (pod, tavanica) ili vertikalna površina (zid, prozor, vrata), i
usmjerenosti toplotnog fluksa – da li je usmjeren naviše ili naniže.

• U standardima za proračun gubitaka toplote date su projektne vrijednosti

koeficijenata prijelaza toplote za određene slučajeve, i mada se nazivaju
koeficijentom prijelaza toplote, oni ustvari obuhvataju dve komponente:

- komonentu usljed prijelaza toplote stujanjem(konvekcijom)

- komponentu usljed razmjene toplote zračenjem
 Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu
GRAĐEVINSKA FIZIKA
 Koeficijent prijelaza toplote zavisi od:
• temperaturnih razlika,
• brzine strujanja zraka uz granične površine, za prosječno ventilirane prostorije,
prirodna konvekcija, horizontalane ili vertikalane površine , e za srednju brzinu vjetra od
2m/s, preovladava prinudna konvekcija)
• termo-fizičkih svojstava fluida,
• geometrijskih faktora (oblika čvrste površine i načina strujanja fluida preko nje)
• hrapavosti površine.
 Površinski
  koef. prijelaza toplote h, ranije ()

U građevinskim konstrukcijama se razlikuju koeficijente prijelaza toplote:

hi - za unutrašnju stranu građevinskog elementa i
he - za spoljašnju stranu građevinskog elementa.

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

h = h c + hr .................... W /(m2 K)

GRAĐEVINSKA FIZIKA
hc - konvektivni koeficijent
hr - radijativni koeficijent (koef. prijelaza topline zračenjem)

Ili

Koeficijent prijelaza toplote -

𝜶𝐢 - Koeficijent prijelaza toplote unutra
𝜶e - koeficijent prijelaza toplote vani

𝜶 = 𝜶r + 𝜶c................................ W /(m2 K)

𝜶c - koeficijent prijelaza toplote konvekcijom

𝜶r - koeficijent radijacije (koef. prijelaza topline zračenjem)
 PROSTIRANJE TOPLOTE TRANSMISIJOM
kroz građevinske elemente objekta (stacionaran toplinski tok,
fluks)

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
Prostiranje toplote kroz građevinski element obuhvata toplinski tok koji se odvija:
• strujanjem unutarnjeg (toplog) zraka prema obodnom građevnskom elementu, te radijacijom tog
građ.elementa
• provođenjem toplote kroz slojeve materijala građevinskog elementa, te
• ponovnim strujanjem od građevinskog dijela prema (hladnom) vanjskom zraku i radijacijom
građ.elementa
1. Specifični toplinski tok (kondukcijom) za jednoslojni građevinski element

2. Specifični toplinski tok (konvekcijom i zraćenjem)

- sa unutrašnje strane građevinskog elementa, ovojnice:

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
- sa vanjske strane građevinskog elementa, ovojnice:

Toplinski tok ili trasmisivni gubitak topline

φ = q ⋅ A [W]
λ – topl. provodljivost materijala, W/mK
d – debljina zida, m
θsi – temperatura unutarnje površine, °C
θse – temperatura vanjske površine, °C
Rsi – otpor unutrašnjem prijelazu toplote, m2K/W
Rse – otpor vanjskom prijelazu toplote, m2K/W
R – otpor propustljivosti građevinskog elementa, materijala, m 2K / W
A – površina plohe kroz koju prolazi toplina, m2
STACINARNI TOPLINSKI TOK,
q - konstanta
 Tri među sobom jednake jednakosti

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
Potrebne vrijednosti U - koeficijenta prolaza
toplote za zid

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
Rsi=0.13
R=? U=?
 Određivanje koeficijenata prolaska topline, U

Koeficijent prolaska topline građevinskih elemenata “U”

(po starim propisima “k”) predstavlja količinu toplote koja u jedinici vremena prođe okomito
kroz jedinicu površine građevinskog elementa pri jediničnoj razlici temperatura zraka sa obje

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

strane elementa, pri stacionarnom stanju.

U - [W/(m2K)]

GRAĐEVINSKA FIZIKA
Izračunata vrijednost koeficijenta prolaska topline U mora biti manja od najveće
dopuštene za:
- određeni građevnski element ovojnice (vrstu i površinsku masu)
- klimatsko područje u kojem se objekat gradi
- kategoriju objekta
- unutarnju temperaturu

Dozvoljene vrijednosti koeficijenta Umax se određene prema novim tehničkim

propisima o racionalnoj uporabi energije i toplinskoj zaštiti u zgradama
Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu
GRAĐEVINSKA FIZIKA
Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu
GRAĐEVINSKA FIZIKA
 Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu
GRAĐEVINSKA FIZIKA
Za ventilirane ovojnice: Najveće dopuštene
vrijednosti koeficijenta prolaska topline U
[W/(m2K)] građevnih dijelova s plošnom
masom manjom od 100 kg/m2: za vanjske Θe,mj,min je srednja mjesečna temperatura vanjskog zraka
zidove: U ≤0,35 W/(m2K); za krovove: U ≤0,30 najhladnijeg mjeseca na lokaciji zgrade
W/(m2K)
Metode proračuna koeficijenta prolaza toplote U (ranije k)
uslovljene tipom konstrukcije

 1. Homogena konstrukcija

U = 1 /Rt

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
 2. Konstrukcija iz više homogenih slojeva

U=

3. Građevinski elementi sa zatvorenim slojem zraka

Rz ...........toplinski otpor zatvorenog sloja zraka, m 2K/W

 3. Konstrukcija jednostavne heterogenosti

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
4. Konstrukcija složene heterogenosti

Struktura konstrukcije je takva da postoje

dodatni linijski toplotni gubici

UL - linijski koef. prolaza toplote I tačkasti koef.prolaza toplote

 Proračun koeficijenta prolaska topline U - W/(m2k)

Koeficjent U :

U = 1 / Rk .........................W/(m2K)

Ukupan toplinski otpor, Rk:

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Rk = Rsi+ R1+ R2+ ... Rn+ Rse ..............(m2K)/W

Rk - otpor prolazu toplote, m2K/W

GRAĐEVINSKA FIZIKA
R1, R2, ... Rn - projektne vrijednosti otpora propustljivosti sloja, materijala, m2K)/W
Rsi , Rse - otpori prijelazu toplote, m2K)/W

Otpor propustljivosti materijala, R:

R = d / λ ..................(m2K)/W ili R= 1/Λ , Λ = λ / d

d - debljina sloja materijala u m

λ - projektna vrijednost toplinske vodljivosti materjala u W/(mK)
Λ - koef. toplinske propustljivosti sloja

Otpori prijelaza toplote, Rsi i Rse:

• Rsi - unutarnji otpor prelaza topline, (m2K)/W

Rsi = 1/ hi ili 1/ αi

• Rse - vanjski otpor prijelaza topline, (m2K)/W

Rse = 1/he ili 1/ αe
Za dobro provjetravane građevinske konstrukcije (ovojnice) otpor prolazu toplote

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

sloja zraka ne uzima se u obzir u slučaju da je:

Dobro provjetravan sloj zraka je onaj kod kojeg je površina otvora Av gdje ulazi i izlazi

GRAĐEVINSKA FIZIKA
zrak

Av ˃ 500 mm2 / m dužnom vertikalne ovojnice (vertikalnog sloja zraka)

Av ˃ 500 mm2/m2 površine horizontalne površine ovojnice (vodoravnog sloja zraka)

Za ventilirane ovojnice: najveće dopuštene vrijednosti koeficijenta prolaza topline U

[W/(m2K)] građevnih dijelova, s plošnom masom manjom od 100 kg/m2 , su
- za vanjske zidove: U ≤0,35 W/(m2K);
- za krovove: U ≤0,30 W/(m2K)
Vrijednosti površinskih otpora prijelaza toplote R si i Rse(m2K)/W, prema ISO
6946:1996 :

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

GRAĐEVINSKA FIZIKA
ili ovisno samo o smjeru toplinskog toka
UVJETI: III KLIMATSKA ZONA JUS U.J5.510

VANJSKI ZID Dozvoljena vrijednost koef.prolaza

toplote
U=0,80 W/m2K
Minimalna vrijednost otpora prolazu

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

toplote:
R= 1,08 m2K/W
Ri= 0,13 m2K/W ; Re=0,04 m2K/W

GRAĐEVINSKA FIZIKA
ai = 8 W/m2K ; ae = 23W/m2K

1. Produžno-krečni 1. Produžno-krečni 1. Produžno- 1. Gips-kart. ploče

malter deb.2,0 malter deb.2,0 krečni malter deb.1,25 cm x 2
cm cm deb.2,0cm 2. Mineralna vuna
2. Prirodni kamen 2. Puna opeka 2. Armirani beton 3. vodootporne vlak.
3. Produžno-krečni 3. Produžno-krečni 3. Produžno- cementne ploče deb.
malter deb.2,0 malter deb.2,0 krečni malter 1,0cm
cm cm deb.2,0cm

l1 = 0,85W/mK l1 = 0,85W/mK l1 = 0,85W/mK l1= 0,21W/mK

l2 = 1,16W/mK l2 = 0,76W/mK l2 = 2,33W/mK l2= 0,041W/mK
l3 = 0,85W/mK l3 = 0,85W/mK l3 = 0,85W/mK l3 = 0,35W/mK
 1

Građevinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

1. 0,80 
0, 02 x 0, 02 X=1,19 m KAMEN
0,13     0, 04
0,85 1,16 0, 85

GRAĐEVINSKA FIZIKA
1
0, 80 
0, 02 x 0, 02
2. 0,13     0, 04
0, 85 0, 76 0, 85 X=0,785 m OPEKA

1
0, 80 
0, 02 x 0, 02
3. 0,13     0, 04
0, 85 2, 33 0, 85 X=2,46 m BETON

1
0,80 
0,13 
0, 0125 0, 0125
 
x

0, 01
 0, 04 X=0,038 m SENDVIĆ ZID
4. 0, 21 0, 21 0, 041 0, 35