Energy certification of buildings

and nearly zero-energy buildings

Biljana Gligorić, MSc (Engineer of Architecture)
Agenda
• Uvod • Alati za proračun
• Odakle krenuti u procesu izgradnje ZZ • Ručak 60min
• Šta je sertifikacija zgrada + inostrana iskustva • Proračun na osnovu kojeg se dodeljuje
• „Near Zero-energy“ koncept sertifikat

• Pauza 15min • Proces proračuna – L2BG

• Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori – gde smo • Pauza 15min

sada • Proces proračuna – L2BG
• Pravilnici/Regulativa • Zaključci
o meni
• Offician energy auditor in Montenegro;
• Director and Program Manager for energy
efficiency and spatial planning in EXPEDITIO,
Centre for Sustainable Spatial Development
• Auditor in project: Implementation of energy
efficient measures in public buildings in
Montenegro, MEEP project financed by World
Bank
• Member of the expert group for
development of National Strategy for
Sustainable Development of Montenegro
until 2030
• CO-Writing and design of Manuel for Energy
audits in Montenegro /with Marija Vujadinović,
Kulinović; Client: Deutsche Gesellschaft für
Internationale Zusammenarbeit(GIZ) GmbH;
• Member of the Energy Efficiency Board with
the Chamber of Commerce of Montenegro, Vice
President (2009),
• Member of the National Council for
Sustainable Development, with the Government
of Montenegro, since 2006 until 2012
• Green Building PRO ceritificated
Odakle krenuti u praksi?

• Razumevanje integralnog koncepta zelene gradnje i to kroz optimizaciju i

promišljanje sledećih procesa:
Lokacija i analiza potencijala i pozicije objekata (analiza klimatskih podataka;
analiza potencijala za OIE, postojeće zelenilo, konfiguracija terena, orjentacija
objekta, i sl.)
Efikasno korišćenje energije (korišćenje obnovljivih izvora en., energetski efikasni
uređaji i sistemi (HVAC, osvetljenje, DHW), kvalitetan i efikasan omotač zgrade,...)
Efikasno korišćenje voda (smanjenje potrošnje, efikasno korišćenje, adekvatan
tretman otpadnih voda,...)
Odakle krenuti u praksi?

Efikasno korišćenje materijala (reciklaža, koristiti lokalne materijale, ušteda u količini,

obratiti pažnju na životni ciklus,eventualno pratiti „green“ oznake..)
Kvalitet unutrašnjeg ambijenta (kvalitet vazduha, kvalitet osvetljenja, toplotni komfor,...)
Optimizacija održavanja (procedure, redovne poravke i održavanja,...)
Smanjenje otpada i zagađenja (reciklaža i u izgradnji i u korištenju, smanjenje CO2
emisije, ...)
• Edukacija investitora/korisnika  i analiza potreba korisnika
• Analiza tržišta (materijala, tehnologija,ljudskih resursa,...)
• Timski rad (arhitekte + mašinski + elektro inženjeri + građevinci +..)
http://ccarchitects.co.za/index.php/portfolio-item/new-architecture-wing-tut-3/
http://ccarchitects.co.za/index.php/portfolio-item/new-architecture-wing-tut-3/
Zapažanja o praksi u CG
• Ne vodi se dovoljno računa o orjentaciji niti fasada to odražava;
• Nema upotrebe “zaboravljenih” pasivnih sistema kao što su
staklenici ili trombov zid,
• Nedovoljno se koriste zeleni krovovi;
• Ne koriste se pasivnih sistem prirodne ventilacije ili se potpuno
zanemaruje;
• Neko smatra dimnjake nepotrebnim;
• Stavlja se hidroizolacija na spoljašnje, neukopane, zidove;
Zapažanja o praksi u CG
• Zelenilo na parceli se zanemaruje osim u estetskom smislu;
• Solarni kolektori se ne koriste u dovoljnoj meri;
• Izolacija se (ne)stavlja samo da se zadovolje min. zahtevi;
• Ne izoluju se termički sve pozicije, npr. negrejani prostori;
• Ne sakuplja se kišnica;
• Nemamo atestirane proizvode;
• Nemamo upotrebne dozvole (više ni građevinske);
• ......
Šta je Sertifikat o en.kar. zgrade?

PRAVILNIK O SERTIFIKOVANJU ENERGETSKIH KARAKTERISTIKA

ZGRADA U CG:
„Sertifikatom o energetskim karakteristikama zgrade
dokazuju se energetske karakteristike zgrade“
Najpoznatiji intern. sertifikati
Najpoznatiji intern. sertifikati
Najpoznatiji intern. sertifikati
http://passiv.de
Da li polagati za
navedene
sertifikate?
(nearly) Zero-energy building
• A zero-energy building, also known as a zero net energy (ZNE)
building, net-zero energy building (NZEB), or net zero
building, is a building with zero net energy consumption,
meaning the total amount of energy used by the building on
an annual basis is roughly equal to the amount of renewable
energy created on the site, or in other definitions by renewable
enenergy.
• A similar concept approved and implemented by the European
Union and other agreeing countries is nearly Zero Energy Building
(nZEB), with the goal of having all buildings in the region under
nZEB standards by 2020ergy sources elsewhere.

www.wikipedia.com
Zero energy building versus
green building
• The goal of green building and sustainable architecture is to use
resources more efficiently and reduce a building's negative impact on the
environment. Zero energy buildings achieve one key green building goal
of completely or very significantly reducing energy use and greenhouse
gas emissions for the life of the building.
• Zero energy buildings may or may not be considered "green" in all
areas, such as reducing waste, using recycled building materials, etc.
However, zero energy, or net-zero buildings do tend to have a much
lower ecological impact over the life of the building compared with other
"green" buildings that require imported energy and/or fossil fuel to be
habitable and meet the needs of occupants.
www.wikipedia.com
Zero energy building versus
green building
• Because of the design challenges and sensitivity to a site that
are required to efficiently meet the energy needs of a building
and occupants with renewable energy (solar, wind, geothermal,
etc.), designers must apply holistic design principles, and
take advantage of the free naturally occurring assets
available, such as passive solar orientation, natural
ventilation, daylighting, thermal mass, and night time
cooling.

www.wikipedia.com
nZEB- sertification and EU

• Many green building certification programs do not require a building to

have net zero energy use, only to reduce energy use a few percentage
points below the minimum required by law.
• The Energy Performance of Buildings Directive requires all new buildings
to be nearly zero-energy by the end of 2020. All new public buildings must be
nearly zero-energy by 2018.
• EU countries have to draw up national plans to increase the number of nearly
zero-energy buildings.
• More:
https://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-efficiency/buildings/nearly-zer
o-energy-buildings
Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori
• „U Crnoj Gori još uvijek nijesu finalizovane aktivnosti na stvaranju uslova za sertifikovanje
energetskih karakteristika zgrada. Glavni razlog tome je nepostojanje nacionalnog softvera
za ocjenu i sertifikovanje energetskih karakteristika, kao i nepostojanje relevantnih
podataka o fondu zgrada u Crnoj Gori (broj, struktura, vlasništvo, period izgradnje,
građevinske i tehničke karakteristike i dr.).
• U periodu implementacije 2. APEE obezbijeđena je finansijska podrška od strane Vlade
Kraljevine Norveške u iznosu 500.000,00 € za realizaciju ove aktivnosti. Međutim, ova podrška
nije realizovana u praksi zbog dva neuspjela tenderska postupka za izbor konsultanta, a što je
uslovilo vraćanje sredstava donatoru. Kako bi se prevazišao ovaj problem Ministarstvo
ekonomije je obezbijedilo podršku Vlade Republike Njemačke preko KfW banke za izradu
softvera za sertifikovanje zgrada, a što će biti predmet realizacije 3. APEE.“
Najvažnija regulativa
 ZAKON O EFIKASNOM KORIŠĆENJU ENERGIJE
 PRAVILNIK O MINIMALNIM ZAHTJEVIMA ENERGETSKE
EFIKASNOSTI ZGRADA
 PRAVILNIK O SERTIFIKOVANJU ENERGETSKIH KARAKTERISTIKA
ZGRADA

1. Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u pogledu karakteristika omotača zgrade

2. Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u pogledu tehničkih sistema zgrade
Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori
• Sertifikati se izdaju na period od 10 godina.
Obaveza sertifikovanja energetskih karakteristika zgrada (Član 40)

Sertifikat o energetskim karakteristikama zgrade dužni su da pribave:

• investitori zgrada koje se grade, odnosno rekonstruišu;
• vlasnici zgrada, odnosno djelova zgrada prilikom prodaje ili davanja u zakup;
• organi državne uprave, jedinice lokalne samouprave i javne službe čiji je
osnivač država, odnosno lokalna samouprava za objekte u državnoj svojini
kojima upravljaju;
• vlasnici zgrada koje su u funkciji okupljanja većeg broja ljudi, kao što su: hoteli,
pozorišta, bioskopske, sportske i izložbene dvorane, tržni centri i sl.
Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori

Obaveze investitora (Član 41)

Uz zahtjev za izdavanje upotrebne dozvole investitor je dužan da
priloži sertifikat o energetskim karakteristikama zgrade.

Obaveze vlasnika zgrade (Član 42)

Prilikom prodaje ili davanja u zakup zgrade ili njenog dijela, vlasnik
je dužan da sertifikat o energetskim karakteristikama zgrade ili
njenog dijela preda kupcu, odnosno stavi na uvid zakupcu.
Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori

Metodologija sertifikovanja zgrada 4) dostavljanje Sertifikata.

Član 9

Sertifikovanje novih i rekonstruisanih Sertifikovanje postojećih zgrada

zgrada obuhvata: obuhvata:

1) pregled i analizu elaborata energetske 1) detaljni energetski pregled zgrade, u

efikasnosti u cilju obezbjeđenja potrebnih skladu sa propisom kojim je utvrđen
podataka za proces izračunavanja energetski
indikatora energetske efikasnosti zgrade, pregled zgrada,
2) preliminarni energetski pregled 2) izradu Sertifikata,
objekta, u skladu sa propisom kojim je
3) dostavljanje Sertifikata.
Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori
Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori

Sadržaj Sertifikata

Član 4
Pored podataka utvrđenih Zakonom, Sertifikat sadrži: energetsku
klasu zgrade, vrijednosti indikatora energetske efikasnosti,
opšte podatke o zgradi, podatke o klimatskoj zoni, tehničkim
sistemima, objašnjenja tehničkih pojmova i podatke o
ovlašćenom licu koje je izdalo Sertifikat.
Obrazac Sertifikata dat je u Prilogu 1 koji je sastavni dio ovog
pravilnika.
 Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori
Sertifikat
Sertifikacija zgrada u Crnoj Gori

Postavljanje Sertifikata

Član 5
Tabla sa osnovnim podacima iz Sertifikata izrađuje se na formatu
A3 i postavlja se na lako uočljivo mjesto, zaštićena od eventualnih
oštećenja. Izgled i sadržaj table iz stava 1 ovog člana dati su u
Prilogu 2 koji je sastavni dio ovog pravilnika.
Tabla sertifikata
Klase energetske
efikasnosti zgrade
Pravilnik o minimalnim zahtjevima
energetske efikasnosti zgrada
• Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u pogledu
karakteristika omotača zgrade 1-7

1. Zahtjevi u pogledu koeficijenta transmisionih toplotnih

gubitaka
• Koeficijent transmisionih toplotnih gubitaka po jedinici površine
omotača kondicioniranog dijela zgrade, H*tr (W/(m²·K)
• H*tr ≤ 0.80 W/(m²·K)
2. Zahtjevi u pogledu
minimalne toplotne
izolacije
3. Toplotni mostovi
Zgrada koja se hladi odnosno grije na temperaturi većoj od 12 °C,
mora da se projektuje i gradi na način da se uticaj toplotnih
mostova na potrošnju energije svede na najmanju mjeru,
primjenom ekonomski prihvatljivih tehničkih i tehnoloških mjera

U cilju smanjenja uticaja toplotnih mostova na količinu potrebne

energije za grijanje i hlađenje linijska toplotna provodljivost
toplotnih mostova, Ψe (W/m·K), mora biti:
Ψe≤ 0.2 W/m·K
4. Zaštita od sunčevog zračenja
Zgrada u kojoj je tokom ljeta potrebno hlađenje i/ili je potrebno
ograničiti porast unutrašnje temperature, u skladu sa njenom
namjenom, u prostorijama koje su izložene direktnom uticaju
sunčevog zračenja mora da ispunjava zahtjeve zaštite od
sunčevog zračenja date u Tabeli 2 Priloga 2 ovog pravilnika.
5. Kondenzacija vodene pare na površini i unutar
građevinskih konstrukcija zgrade
Građevinske konstrukcije koje se graniče sa spoljnjim vazduhom
ili negrijanim provjetravanim prostorijama (npr. tavan, garaža)
moraju da se projektuju i izvode na način da se spriječi
kondenzacija na unutrašnjim
površinama elemenata
omotača grijanog dijela zgrade...
6. Kriterijumi za omotač zgrade u pogledu vazdušne
propustljivosti i ventilacije prostora
Broj izmjena na čas zagrijanog vazduha, pri razlici pritisaka
između unutrašnjeg i spoljašnjeg prostora zgrade od 50 Pa, ne
smije biti veći od n50 = 3.0 h-1 kod zgrada bez mehaničkog
uređaja za provjetravanje, odnosno n50 = 1.5 h-1 kod zgrada sa
mehaničkim uređajem za provjetravanje.
7. Toplotna stabilnost i dinamičke toplotne karakteristike
građevinskih konstrukcija zgrade
Toplotna stabilnost spoljašnjih građevinskih
konstrukcija/elemenata izloženih solarnom zračenju, određuje se
na osnovu proračuna vrijednosti faktora prigušenja oscilacije
temperature ν [-] i faktora faznog pomaka oscilacije temperature
η [h] u skladu sa MEST EN ISO 13786 (29€)
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

1. Efikasnost sistema za grijanje i hlađenje

Pri izboru generatora toplote za grijanje,
mora se odabrati jedinica visoke efikasnosti,
na način da efikasnost generatora toplote
ne smije biti manja od vrijednosti datih u
Tabeli 3.1 Priloga 2 ovog pravilnika.
Efikasnost rashladnih uređaja ili toplotnih
pumpi ne smije biti niža od vrijednosti koje
odgovaraju klasi C u skladu sa
vrijednostima utvrđenim u Tabelama 3.2 i
3.3 Priloga 2 ovog pravilnika.
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

2. Ugradnja elemenata za regulaciju

Termotehnički sistem zgrade mora da bude opremljen automatskom
regulacijom. Grejno tijelo u prostoriji, mora da ima ugrađen element
za lokalnu regulaciju toplote (npr. termostatski ventil).
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

3. Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti kod sistema pripreme sanitarne

tople vode
Prilikom projektovanja sistema za pripremu sanitarne tople vode u zgradama
lociranim u klimatskoj zoni I, utvrđenoj u Tabeli 17 Priloga 1 ovog pravilnika,
obavezno je korišćenje prijemnika sunčeve energije za pripremu najmanje
30% godišnjih potreba za sanitarnom toplom vodom, osim ukoliko to nije
tehnički moguće ili ekonomski opravdano. Zahtjev iz stava 1 ovog člana odnosi
se i na zatvorene bazene, osim ako posebnim propisom nije drugačije
utvrđeno. Prilikom projektovanja otvorenih bazena obavezno je korišćenje
prijemnika sunčeve energije za pripremu 100% godišnjih potreba za
toplom vodom.
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

4. Toplotna izolacija elemenata termotehničkog sistema

U prostoru sa nekontrolisanom temperaturom debljina toplotne
izolacije razvoda i armature pri temperaturi vode ≥ 55 °C mora biti
najmanje jednaka 2/3 unutrašnjeg prečnika cijevi, s tim da je
maksimalna debljina izolacije 100 mm. U prostoru sa
nekontrolisanom temperaturom, debljina toplotne izolacije razvoda i
armature pri temperaturi vode < 55 °C mora biti najmanje jednaka
1/3 unutrašnjeg prečnika cijevi, s tim da je maksimalna debljina
izolacije 50 mm. ....
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

5. Mjerna oprema
Termotehnički sistem u zgradi mora da bude opremljen
odgovarajućom mjernom opremom, kako bi se omogućilo
praćenje potrošnje energije za grijanje i hlađenje u zgradi ili
pojedinim njenim djelovima.
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

6. Panelno grijanje
U slučaju panelnog grijanja (npr. podno grijanje) ukupna vrijednost
koeficijenta prolaza toplote slojeva građevinske konstrukcije koji se
nalaze između površine grejnog tijela i spoljnjeg vazduha,
zemlje ili negrijanog dijela zgrade, mora biti U ≤ 0.35 W/(m²·K).
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

7. Smještaj grejnih tijela

Grejno tijelo se može postaviti ispred providnih spoljnih površina
samo ako je sa strane prema providnoj površini zaštićeno
izolacionim slojem, na način da je rezultujući koeficijent prolaza
toplote izolacionog sloja i providnog dijela omotača U ≤ 0.9
W/m²·K.
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

8. Zahtjevi u pogledu broja izmjena vazduha na čas

Najmanji broj izmjena vazduha na čas u zgradi u kojoj borave ljudi
(stambene i radne prostorije) iznosi n = 0.5 h-1 , ako posebnim
propisom nije drugačije utvrđeno.
U vrijeme kada ljudi ne borave u dijelu zgrade koji je namijenjen za
rad i/ili boravak ljudi, najmanji broj izmjena vazduha na čas iznosi n
= 0.3 h-1 .
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

9. Regulacija sistema ventilacije

Ako se za ventilaciju zgrade osim prozora koriste i posebni uređaji sa
otvorima za provjetravanje, mora se obezbijediti njihovo
jednostavno regulisanje, u skladu sa potrebama korisnika
zgrade.
Odredba stava 1 ovog člana ne primjenjuje se kod ugradnje uređaja
za ventilaciju sa automatskom regulacijom protoka spoljnjeg
vazduha.
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

10. Mehanička ventilacija

U slučaju postojanja sistema mehaničke ventilacije, dimenzija
ventilatora mora biti takva da njihova specifična električna snaga, p
[kW/(m3 / s)], ispunjava sljedeće kriterijume:
1) izbacivanje vazduha: pod < 1.0 kW/(m3 / s) odvedenog vazduha,
2) 2) ubacivanje vazduha: pdo < 1.5 kW/(m3 / s) dovedenog vazduha
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

11. Rekuperacija toplote

Rekuperaciju toplote iz otpadnog (odlazećeg) vazduha potrebno je
obezbijediti u zgradi kod koje su ispunjeni kumulativno sledeći uslovi:
1) ventilacija je mašinska (prinudna),
2) vazduh je potrebno pripremati (grijati/hladiti),
3) broj izmjena vazduha je veći od 0.7 h-1 ,
4) ukupni protok vazduha je veći od 2500 m³/h.
U slučaju ispunjenosti uslova iz stava 1 ovog člana, efikasnost rekuperacije
toplote mora biti veća od 50%.
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

12. Efikasnost sistema rasvjete

Električna rasvjeta u zgradi mora da bude zasnovana na elementima
visoke efikasnosti, na način da efikasnost izvora svjetlosti, LPW
(Lumen Per Watt), bude veća od 42 lumen/W, ako posebnim
propisom nije drugačije utvrđeno.
U slučaju da je ugrađena senzorska kontrola osvjetljenja, izračunata
količina električne energije potrebne za rasvjetu umanjuje se za 20%.
Minimalni zahtjevi energetske efikasnosti u
pogledu tehničkih sistema zgrade  

12. Efikasnost sistema rasvjete

Električna rasvjeta u zgradi mora da bude zasnovana na elementima
visoke efikasnosti, na način da efikasnost izvora svjetlosti, LPW
(Lumen Per Watt), bude veća od 42 lumen/W, ako posebnim
propisom nije drugačije utvrđeno.
U slučaju da je ugrađena senzorska kontrola osvjetljenja, izračunata
količina električne energije potrebne za rasvjetu umanjuje se za 20%.
Metodologija izračunavanja energetskog
svojstva zgrada zasniva se na MEST EN ISO 13790
Metodologijom izračunavanja energetskog svojstva zgrade utvrđene su procedure
(zasnovane na prosječnim veličinama na nivou mjeseca) za izračunavanje:
• potrebne energije tokom jedne godine za grijanje, hlađenje, ventilaciju, zagrijavanje
sanitarne vode i rasvjetu zgrada, uključujući opremu i uređaje;
• ukupne primarne energije koju treba dovesti zgradi da bi ispunila propisane zahtjeve;
• indikatora energetske efikasnosti zgrade IP [kWh/m2a] pri referentnim spoljašnjim i
unutrašnjim uslovima, na osnovu kojeg se određuje energetska klasa zgrade;
• godišnje emisije CO2 kao posledice utrošene energije u zgradi, tokom jedne godine.
 Software za modelovanje
ARCHICAD - EcoDesigner STAR AUTOCAD - Green Building Studio

BIM building information modeling

 Software za proracun
Knauf Therm PRO 2 – CG – free!!
 Software za proracun
ENSI
 Software za proracun
KiExpert Plus – knauf -free
 Software za proracun
PHPP + sketchup
 Software za proracun
EnCart-HR - free
Alatka za učenje o proračunu energetskog bilansa zgrade
Buduće aktivnosti*
1. Izrada i stavljanje u funkciju nacionalnog softvera za proračun energetskih karakteristika
zgrada i njihovo sertifikovanje. Ministarstvo ekonomije je obezbijedilo podršku Vlade Republike
Njemačke, preko KfW banke, za izradu softvera za energetsko sertifikovanje zgrada, kao i inventara
zgrada u Crnoj Gori u cilju obezbjeđenja uslova za određivanje energetskih klasa;
2. Ažuriranje podzakonskih akata Zakona o efikasnom korišćenju energije u dijelu obaveznosti
primjene nacionalnog softvera za energetsko sertifikovanje zgrada;
3. Jačanje kapaciteta ovlašćenih stručnih lica za vršenje energetskih pregleda i sertifikovanje
zgrada;
4. Jačanje kapaciteta ovlašćenih stručnih lica za vršenje redovnih energetskih pregleda sistema
za grijanje i sistema za klimatizaciju;

5. Informisanje i jačanje kapaciteta nadležnih subjekata za vršenje nadzora i kontrole nad

primjenom propisa u procesu izgradnje zgrada, kao i postupku izdavanja dozvola za njihovu
gradnju i upotrebu“

*Treći akcioni plan energetske efikasnosti Crne Gore za period 2016-2018. godine
ZADATAK 
Hvala na pažnji!

Biljana Gligorić
biljana@expeditio.org
www.expeditio.org

skype: biljana_gligoric
twitter:  @expeditio_arch
twitter:  @BiljanaGligoric