Hoofdstuk 2 Ontstaan en Evolutie Van Het Ecosysteem Aarde Kerst

HOOFDSTUK 2 : ONTSTAAN EN
EVOLUTIE VAN HET ECOSYSTEEM

AARDE
leerplandoelstellingen
4. Het ontstaan van de geosfeer, atmosfeer en hydrosfeer in verband brengen met
vulkanisme
5. Het ontstaan van de biosfeer in verband brengen met de oceanen
6. Het ontstaan en evolutie van het ecosysteem aarde in verband brengen met de
abiotische en biotische factoren
7. Argumenten aangeven die de evolutietheorie ondersteunen
8. Tegenargumenten van de evolutietheorie kritisch bespreken
9. De belangrijkste geologische en biologische gebeurtenissen enk
klimaatsveranderingen situeren op de geologische tijdschaal
Inleiding
2.1 Ontstaan van het ecosysteem Aarde
A. Ontstaan van de geosfeer
B. Ontstaan van de atmosfeer 2. Ontstaan en evolutie van
C.
D.
Ontstaan van de hydrosfeer
Ontstaan van de biosfeer
het ecosysteem Aarde.
2.2 De levende planeert Aarde: een ecosysteem
E. Een samenspel van sferen
F. Kringloop van het water
G. Kringloop van koolstof
H. Kringloop van gesteenten
2.3 Evolutie van het leven
I. Evolutietheorie Darwin
J. Getuigen van de evolutie
K. Argumenten pro en contra
L. Evolutie van de mens - Hominisatie
Inleiding
Ecosysteem Aarde =
Eco: wisselwerking tussen organismen en omgeving
Systeem: samenvoeging van een aantal onderdelen die met elkaar in
wisselwerking zijn of van elkaar afhankelijk zijn
4 sferen: - aarde : GEOSFEER

- lucht : ATMOSFEER
- water : HYDROSFEER
- levende wezens : BIOSFEER
HET ECOSYSTEEM AARDE
zon

lucht levend wezen
boom
verd nee
amp rsla
i ng g wa
rm
te
vijver
bodem water
Invloed v. doordringbaarheid
A
B
C D
Inleiding
ECOSYSTEEM AARDE
zon
atmosfeer
lucht klimaat
biosfeer geosfeer
r
mens dier plant bodem ondergrond
aardkorst
hydrosfee
r
water oceaan
Alle systemen zijn met elkaar verbonden en hebben invloed op elkaar.
EEN SYSTEEM BESTAAT NIET OP ZICH!

Inleiding
C.
D.
2.1 Ontstaan van het ecosysteem Aarde –
1. In het nieuws !
• Wie naar Mars reist, zal er ook sterven, Knak 17/01/13 Slaagt de Nederlandse non-profit organisatie Mars One erin
om een nederzetting te stichten op Mars?
• CONCRETE PLANNEN VOOR STAD OP MARS vtm-nieuws 28/9/2016 - 10:21

De Amerikaanse ondernemer Elon Musk heeft grootse plannen: hij wil een volledige stad bouwen op Mars. Binnen
minder dan tien jaar moet de eerste mens op de rode planeet landen, uiteindelijk wil hij ruim één miljoen mensen op
Mars krijgen. "Hij wil een moderne ark van Noach bouwen en ze staan al erg ver",
• http://www.standaard.be/cnt/dmf20170216_02734499
2. Mogelijkheid voor de mens om te leven op Aarde, op Mars, …
Voorwaarden voor menselijk leven:
• Aanwezigheid van water
• Aanwezigheid van een atmosfeer met voldoende zuurstof voor fotosynthese
• Voldoende massa om de atmosfeer vast te houden
• Temperatuur moet leefbaar zijn

Vergelijk de samenstelling van Aarde en Mars wat betreft de kenmerken
CO2 0,03 % 95 %
N2 78 % 2,7%
O2 21 % 0,13 %
Ar 0,9 % 1,6 %
CH4 0,002 % 0%

atmosferische druk 1 0,007
in verhouding tot de aarde

massa 1 0,11
in verhouding tot de aarde (5,971024 kg)

werkelijke temperatuur 15° C - 47° C

Samenstelling AARDE – MARS

Druk: atmosferische druk op Mars is meer dan 100 keer kleiner dan op de
Aarde. Mars heeft weinig atmosfeer, het oppervlak is dus goed zichtbaar.
Massa: Mars heeft een kleine massa en dus geringe zwaartekracht waardoor
moeilijk een atmosfeer vastgehouden kan worden.
Temperatuur: de temperatuur op Mars is 65°C lager dan op de Aarde.

Verklaar:
1. Waarom heeft de Aarde een laag CO2 gehalte in vergelijking met Mars?
Op Aarde is er fotosynthese.
De oceaan neemt veel CO2 op.
2. Waarom heeft Mars het moeilijker om zijn atmosfeer vast te houden?
Omdat de massa zo klein is en dus ook de zwaartekracht.
3. Welke kenmerken van de atmosfeer maken leven op Aarde en Mars mogelijk of onmogelijk?
Op Aarde: atmosfeer met 20% O2 voor de ademhaling en met O3 (ozonlaag) die beschermt
tegen UV-straling.
Op Mars: lage temperatuur en veel CO2
3. Hoe is onze unieke planeet ontstaan?
13,8 mld jaar geleden : oerknal of big bang
5 mld jaar geleden : ontstaan van de zon
21 minuten kijken naar: https://www.youtube.com/watch?v=RQm6N60bneo

4,8 mld jaar geleden:
De Aarde is een zee van

vloeibare lava
Fig. 2.1.2
De planeet Thea, met de grootte

van Mars, botst tegen de Aarde
en explodeert
Uit de rondvliegende brokstukken

ontstaat een maan.
Een dag op de Aarde duurt dan 3u.
De ruimtetemperatuur daalt tot –240°C

De buitenlaag van de Aarde koelt af

en stolt. De lava stolt (t° tot 76°C)
en vorm een korst.
De Aarde wordt bestookt door

kometen
In deze inslaande kometen zitten

kristallen die water bevatten.
Er woeden stormen in de oceaan ten gevolge
van de snelle rotatie
De maan verwijdert zich verder van de

Aarde. De rotatiesnelheid van de Aarde
neemt af, een dag op Aarde duurt dan 6 uur.

Door vulkanisme ontstaan
eilanden in de oceaan
De atmosfeer is heel giftig en heet.

Een nieuwe meteorietenregen brengt nog meer
water naar de Aarde.
Als de meteorieten oplossen dan komen er ook

aminozuren vrij.
Op de bodem van de oceaan ontstaan de ’Black

Smokers’, zwarte schouwen die hete vloeistof
uitspuwen.
De oceaan is een chemische soep.
Hieruit ontstaan cyanobacteriën .

Het zijn de eerste levensvormen
Dit is een belangrijke stap in de ontwikkeling

van het leven op onze planeet.
3,5 mld jaar geleden
Stromatolieten ontstaan op de oceaanbodem, het

zijn kolonies van bacteriën
Deze doen aan fotosynthese, dit betekent ze
zijn autotroof .
Er ontstaat O2
De samenstelling van de
atmosfeer is veranderd.
Er zijn reeds 2 protocontinenten

70% van de huidige korst.
De Aarde draait langzamer:
de dag duurt 16 uur.
De aardkorst is gevormd
1 mld jaar geleden
De verschillende reeds gevormde

continenten versmelten en vormen één
supercontinent: Rodinia. (t°±30°C)
Inleiding
C.
D.
B. Ontstaan van de atmosfeer
• Op Mars zou het leefbaar zijn met een andere atmosfeer .
Welk gas is daarbij het belangrijkste? Zuurstof
1. Hoe is deze unieke atmosfeer rond de aarde ontstaan?

1. Hoe is deze unieke atmosfeer rond
onze aarde ontstaan?
1.1 De primaire aardatmosfeer ( 4,5 mld jaar geleden)
Waterstof en helium.
Door de kleine massa van deze

gassen, de hoge temperatuur
en de rotatie van de Aarde,
ontsnappen deze gassen in de
ruimte.
Fig. 2.1.4
1. Hoe is deze unieke atmosfeer ontstaan?
1.2 De secundaire atmosfeer (3,5 mld jaar geleden)
H2
H2
He H2 He H2: Waterstofgas
H2O
CO2 N2
CO2
CH4 He: Helium
CH4
N2: Stikstofgas
H2O N2 CO2
CO2 CO2: Koolstofdioxide
CH4: Methaan
H2O: water
Fig. 2.1.5
1.2 De secundaire atmosfeer
De Aarde koelt af. Dit gaat gepaard met hevige vulkanische activiteit waarbij de vloeibare en waterrijke
gesteenten ontgassen. Bij die ontgassing komen volgende gassen vrij: H2, He, CO2, CH4, N2, H2O.
Van deze gassen ontsnappen: H2 en He.
Blijven in de atmosfeer: N2, CO2, CH4, H2O-gas koelt af en vormt water.
De oceanen en het afkoelde gesteente nemen grote hoeveelheden koolstofdioxide op. Op ondiepe
oceaanbodems wordt O2 geproduceerd door stromatolieten
O2, geproduceerd door de cyanobacteriën, werd vastgelegd door te reageren met het opgeloste ijzer in
de oceaan. Dit ijzer vormde een neerslag van ijzeroxide.
Toen het opgeloste ijzer uitgeput geraakte, kwam er extra zuurstof in de atmosfeer. De primitieve
anaerobe bacteriën stierven massaal. Men spreekt dan ook van een ZUURSTOFCRISIS (2,2 mld jaar
geleden).
onze aarde ontstaan? = O (= 1 atoom zuurstof)
1.3 Ontstaan van de +

ozonlaag O O2 O3
(2 mld jaar O2
geleden) +
O O2 O3
Onder invloed van de UV-stralen splitst de zuurstofmolecule (O2) in twee atomen

zuurstof (O en O).
Deze vrije zuurstofatomen binden zich aan de zuurstofmoleculen (O2) en vormen
ozon (O3).
1.3 Ontstaan van de ozonlaag (2 mld jaar geleden)
Ozon (O3) neemt de UV-stralen op en zet deze om in warme. Hierbij wordt de

ozonmolecule (O3) opgesplitst in een vrij zuurstofatoom (O) en een zuurstofmolecule
(O2). Met deze zuurstofmoleculen kan het hele proces opnieuw opstarten.
Een groot gedeelte van de UV-stralen wordt zo omgezet en kan de aarde niet meer
bereiken.
warmte O
O3
O2
1.3 Ontstaan van de ozonlaag (2 mld jaar geleden)
UV-stralen zijn schadelijk : veroorzaken huidkanker,brandwonden en staar.
Zonder ozonlaag:
- Valt de bescherming tegen de schadelijke zonnestralen weg
- Is alle leven op aarde onmogelijk
1. Hoe is deze unieke atmosfeer rond onze
aarde ontstaan?
1.4 800 miljoen jaar geleden
CO2 gehalte daalt sterk en zorgt
dat broeikaseffect wegvalt. De
aarde wordt een
sneeuwbalaarde.
https://www.youtube.com/watch?v=mX3pH
D7NH58
2. Huidige samenstelling van de atmosfeer
Inleiding
C.
D.
C. Ontstaan van de hydrosfeer
1. Hoe kwam het water op Aarde?
https://www.youtube.com/watch?v=iJnw9_u_t30
1.A Aardse oorsprong
- Vorming Aarde: wolk van stof en gas, onder deze stofdeeltjes zijn er
waterpartikels.
- Afkoeling aarde: vorming korst en vulkanisme: waterdamp wordt aan
oppervlak gebracht.
- Waterdamp gaat condenseren in koudere atmosfeer
- Zo ontstaat de OCEAAN
1. Hoe kwam het water op Aarde?
1.B Buitenaardse oorsprong
4 mld jaar geleden ‘groot bombardement’

Meteorieten bevatten ook water en blijven aarde
miljoenen jaren bestoken. Dit water komt bij
vulkanische activiteit ook aan de oppervlakte.
2. Hoe houdt de aarde dit water vast?
Voorwaarden voor vloeibaar water?
- T° tussen 0°C en 100°C
- Druk ongeveer 1000 hPa of 1 Bar
Aarde:
- Goede afstand tot de zon zorgt voor juiste temperatuur
- atmosfeer zorgt voor noodzakelijke druk
Hoe oud is het water in een flesje? 4,5 mld jaar
Inleiding
C.
D.
D. Ontstaan van de biosfeer
De biosfeer is de leefomgeving met alle levende organismen bij onze planeet Aarde.
Ontstaan?
Theorieën:
1. Abiogenese : ontstaan uit niet-levende materialen
2. Buitenaards leven?
3. Creationisme
1. Abiogenese: ontstaan uit niet –levende materie
Wat weten we over de toestand van de Aarde?

Aarde: 4,5 mld jaar geleden gevormd.
Oudste gevonden fossielen (Australië) : 3,4 mld jaar oud.
Hoeveel tijd tussen? 1 mld jaar
Voor geologen is dit een korte tijdspanne.
Op Aarde waren er al oceanen gevormd uit meteorieten.
De oeratmosfeer van de Aarde bestaat uit H2 en He. Nog geen O2.
Er is een intense energie van bliksem en vulkanen.

Abiogenese
PROTOCELLEN of PROTOBIONT gekweekt door Sydney Fox in 1993 :
samenvoeging van organische moleculen omgeven door een membraan.
Dit is een voorloper van de PROKARYOTE CEL (cel zonder celkern).
Hypothese:
- Protocellen kunnen ontstaan in de nabijheid van heetwaterbronnen (black smokers)
op oceaanbodem
- Protocellen zijn nog geen levende wezens, maar de experimenten laten wel zien
dat mogelijk op leven lijkend gedrag kan ontstaan door fysisch-chemische
processen
Evolutie van de levende cellen : fase I
- De protocellen of prokaryoten ontstaan op de bodem van de oceaan.
- Hier is geen zuurstof, het zijn dus anaërobe bacteriën.
- De eerste, eenvoudige levenscellen waren waarschijnlijk heterotroof (andere – voeding)
- Ze halen hun voedingsstoffen uit de oersoep in de oceaan.
- Wanneer deze cellen in aantal toenemen is er ook meer voeding nodig.
- Dit leidde dan tot voedseltekort.
- De voordien heterotrofe cellen werden verplicht autotroof (zelf – voeding)
Evolutie van de levende cellen : fase II

- De cyanobacteriën doen aan fotosynthese doordat ze zich dichter bij de oppervlakte
van de oceanen bevinden en daar CO2 is.

Evolutie van de levende cellen : fase III

- De prokaryoten evolueren naar eukaryoten (cellen met kern – protozoa)
- In de kern zit het genetisch materiaal.
- In de oceanen zijn allerlei cellen samen: grote en kleine, aerobe en anaerobe.
- Zo ontstaat er een samenwerking, de ene produceert O2, de andere heeft O2 nodig.

- De grote cel sloot soms de kleine in en nam die op; zo ontstonden er cellen met bladgroenkorrels.
- De cellen werden groter en ingewikkelder, er vormden zich verschillende soorten: dierlijke en
plantaardige cellen.
Evolutie van de levende cellen : fase IV

- De cyanobacteriën werden blauwwieren die in kolonies leefden en sedimentsdeeltjes
– meestal kalk – vasthielden.
- Ze vormden zo stromatolieten
Evolutie van de levende cellen : fase V

- Doordat er steeds meer O2 in de atmosfeer werd gebracht door de fotosynthese is er
al een ozonlaag. Deze vormt een scherm tegen de gevaarlijke UV-straling.

- Zuurstof en ozon maken leven op het land mogelijk in opeenvolgende stappen van de
evolutie.
Evolutie van de levende cellen : fase VI

- In minder dan 40 miljoen jaar gebeurt er een grote sprong voorwaarts in de
ontwikkeling van de verschillende stammen in het dierenrijk = cambrische explosie (in
het geologisch tijdvak Cambrium).
530-490 mlj jaar geleden
2. Buitenaards leven?
- Er zijn aminozuren in de ruimte. Dit zijn de bouwstenen van leven op Aarde. Hoe kwamen
ze op aarde terecht? Via meteorieten uit de ruimte? ???
- Ruimteonderzoek? Men gaat gerichter op zoek naar leven buiten onze planeet
- Mars? Omdat er water nodig is voor alle leven gaat men op zoek naar water op Mars.
- Om zuurstof in de atmosfeer van Mars te brengen gaat men er planten naartoe brengen.
- Kolonisatie van Mars????

3. Creationisme
Creationisme : de op religie gebaseerde overtuiging dat het universum met de Aarde, het leven
met planten dier en men ontstaan is door een scheppingsdaad (scheppingsleer).
Veel monotheïstische godsdiensten

= is het geloof in het bestaan van één god, in tegenstelling met het polytheïsme waarbij men in het bestaan van meer goden gelooft.
Zie verder
Inleiding
C.
D.
2. 2 De levende planeet Aarde: een
ecosysteem – A. Een samenspel van sferen
• De geosfeer: 4,5 mld jaar geleden was de aarde een gloeiende
massa (lava). Deze koelde aan het oppervlak af.
• De atmosfeer: Bij afkoeling Aarde ontstond de oeratmosfeer
bestaande uit H2 en He. Door vulkanen kwam hier N2, CO2 en CH4 bij.
Door de fotosynthese kwam hier O2 bij.
• De hydrosfeer: Water afkomstig van meteorieten en van
vulkaanuitbarstingen.
• De biosfeer: In de oceaan ontwikkelen zich uit cyanobacteriën de
eerste levensvormen. Na ontwikkelen fotosynthese zien we grote
biodiversiteit.
2. 2 De levende planeet Aarde: een
ecosysteem – A. Een samenspel van sferen
ABIOTISCHE FACTOREN
niet – levende factoren uit de omgeving
Bijv. bodem, mineralen, wind, druk, t°, water
BIOTISCHE FACTOREN
Levende factoren, invloeden afhankelijk van levende organismen
Bijv. invloed van planten, dieren, bacteriën, levende organismen
A. Een samenspel van sferen
zon
zonne-energie
meteorieten
ontstaan van eerste leven fotosynthese biodiversiteit

biosfeer micro-organismen
oeratmosfeer
(zonder O₂)
atmosfeer
CH₄ N₂ CO₂ H₂O O₂
chem.
hydrosfeer oceanen + elementen
H₂O (mineralen)
vulkanisme
geosfeer
biotisch
abiotisch interne energie
Een samenspel van sferen: het
ecosysteem Aarde
Aarde = dynamisch systeem: verschillende sferen werken op elkaar in,
ze hebben invloed op elkaar
In dit dynamisch systeem beïnvloeden biotische en abiotische

omgevingen elkaar en vormen ze een ecosysteem
Bijv.
Gebergtelandschap
Savanne
Savanne
Loofbos
Ecosysteem Aarde = verzameling van alle
ecosystemen op aarde
• Zelfregulerend systeem
herstelde zich steeds
na ijsaarde
na inslag meteoriet
Evenwicht tussen de sferen = gevolg van ontwikkelingen in verschillende

kringlopen.
Inleiding
A.
B.
Ontstaan van de geosfeer
Ontstaan van de atmosfeer
2. Ontstaan en evolutie van
C. Ontstaan van de hydrosfeer het ecosysteem Aarde.
2.2 De levende planeet Aarde: een
ecosysteem - B. Kringloop van het water
WATER
- geosfeer: grondwaterstroom, condensatie
infiltratie, afvloeiing
verdamping
- atmosfeer: verdamping,
neerslag
condensatie, neerslag
evapotranspiratie
- biosfeer: evapotranspiratie, afvloeiing
infiltratie
Opname water door planten –
wortels
grondwaterstroom
ecosysteem - C. Kringloop van de Koolstof
• C is meest voorkomende element in het heelal na H, He en O
• Atmosfeer: in CO2 en CH4.
• CO2 is broeikasgas en fungeert als natuurlijke thermostaat van de aarde
• Koolstofcyclus: https://www.youtube.com/watch?v=YQrXq2WTk0k
ecosysteem - C. Kringloop van de koolstof
OVER MILJOENEN JAREN
1. CO2 en water vormen zwak zuur, na lange tijd silicaatgesteenten bijv. CaSiO 3. Erosie voert
dit naar de oceanen. Daar bezinkt het als kalksteenlaag.
C komt in atmosfeer als CO2 bij vulkaanuitbarstingen.
2. Afgestorven organisch materiaal wordt na miljoenen jaren steenkool, aardolie en aardgas.
Dit is C in de aardkorst.
OVER 1000-en JAREN
3. Planten nemen CO2 op in de lucht bij fotosynthese en er worden energierijke
koolstofverbindingen gemaakt (zetmeel en suiker). Planten = producenten. Planten worden
opgegeten door herbivoren. Dieren worden opgegeten door carnivoren. Opruimen
organisch materiaal gebeurt door reducenten. CO2 komt zo weer in de atmosfeer.
4. Bij de ademhaling wordt er O2 opgenomen en CO2 afgegeven aan de atmosfeer.
5. Zeewater wisselt CO2 uit met de atmosfeer.
ecosysteem - C. Kringloop van de koolstof
C. Kringloop van de koolstof
CO2
atmosfeer
verbranding
ademhaling fotosynthese
dieren planten
biosfeer
dood materiaal
hydrosfeer
vulkanen verrotting
kalksteen geosfeer
fossiele brandstoffen
C. Kringloop van de koolstof
Invloed van abiotische factoren
Invloed van biotische factoren

2.2 De levende planeet aarde: een
ecosysteem. D. Kringloop van de gesteenten
• Biotische factoren:
Korstmossen • Abiotische factoren:
Planten Verwering
Bacteriën Mineralen
Schimmels Rivieren
Voedsel voor organismen Inwendige krachten
vulkanen

Hoofdstuk 2 Ontstaan en Evolutie Van Het Ecosysteem Aarde Kerst

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hoofdstuk 2 Ontstaan en Evolutie Van Het Ecosysteem Aarde Kerst

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HOOFDSTUK 2 : ONTSTAAN EN

EVOLUTIE VAN HET ECOSYSTEEM

4 sferen: - aarde : GEOSFEER

HET ECOSYSTEEM AARDE

Alle systemen zijn met elkaar verbonden en hebben invloed op elkaar.

EEN SYSTEEM BESTAAT NIET OP ZICH!

• CONCRETE PLANNEN VOOR STAD OP MARS vtm-nieuws 28/9/2016 - 10:21

• Aanwezigheid van water

• Aanwezigheid van een atmosfeer met voldoende zuurstof voor fotosynthese

• Voldoende massa om de atmosfeer vast te houden

• Temperatuur moet leefbaar zijn

Samenstelling AARDE – MARS

Temperatuur: de temperatuur op Mars is 65°C lager dan op de Aarde.

13,8 mld jaar geleden : oerknal of big bang

5 mld jaar geleden : ontstaan van de zon

21 minuten kijken naar: https://www.youtube.com/watch?v=RQm6N60bneo

De Aarde is een zee van

De planeet Thea, met de grootte

Uit de rondvliegende brokstukken

De buitenlaag van de Aarde koelt af

De Aarde wordt bestookt door

In deze inslaande kometen zitten

De maan verwijdert zich verder van de

De atmosfeer is heel giftig en heet.

Als de meteorieten oplossen dan komen er ook

Op de bodem van de oceaan ontstaan de ’Black

De oceaan is een chemische soep.

Hieruit ontstaan cyanobacteriën .

Dit is een belangrijke stap in de ontwikkeling

Stromatolieten ontstaan op de oceaanbodem, het

2,5 mld jaar geleden

Er zijn reeds 2 protocontinenten

1 mld jaar geleden

De verschillende reeds gevormde

Welk gas is daarbij het belangrijkste? Zuurstof

1. Hoe is deze unieke atmosfeer rond de aarde ontstaan?

Door de kleine massa van deze

Van deze gassen ontsnappen: H2 en He.

Blijven in de atmosfeer: N2, CO2, CH4, H2O-gas koelt af en vormt water.

1.3 Ontstaan van de +

Onder invloed van de UV-stralen splitst de zuurstofmolecule (O2) in twee atomen

Ozon (O3) neemt de UV-stralen op en zet deze om in warme. Hierbij wordt de

1.A Aardse oorsprong

4 mld jaar geleden ‘groot bombardement’

Wat weten we over de toestand van de Aarde?

De oeratmosfeer van de Aarde bestaat uit H2 en He. Nog geen O2.

Er is een intense energie van bliksem en vulkanen.

Evolutie van de levende cellen : fase II

van de oceanen bevinden en daar CO2 is.

Evolutie van de levende cellen : fase III

- Zo ontstaat er een samenwerking, de ene produceert O2, de andere heeft O2 nodig.

Evolutie van de levende cellen : fase IV

Evolutie van de levende cellen : fase V

al een ozonlaag. Deze vormt een scherm tegen de gevaarlijke UV-straling.

Evolutie van de levende cellen : fase VI

- Kolonisatie van Mars????

Veel monotheïstische godsdiensten

ontstaan van eerste leven fotosynthese biodiversiteit

In dit dynamisch systeem beïnvloeden biotische en abiotische

Evenwicht tussen de sferen = gevolg van ontwikkelingen in verschillende

Invloed van biotische factoren

You might also like