MUSTAFA KEMAL

ÜNİVERSİTESİ
TÜRKÇE EĞİTİMİ
BÖLÜMÜ ZEHRA
ÖZHAN

NİTEL
ARAŞTIRMADA
ÖRNEKLEM
 NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM

ÖRNEKLE
ÖRNEKLE M
EVREN
M
TÜRLERİ
VE
TÜRLERİ

OLASILIK
TEMELLİ ÇALIŞMA
ÖRNEKLE EVRENİ
M

AMAÇLI
ÖRNEKLE
ME
 İÇİNDEKİLER

Amaçlı Örnekleme Yöntemleri

Giriş
Aşırı ve Aykırı Durum Örneklemesi
Örneklem ile İlgili Temel Kavramlar
Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi
Örneklem ve Örnekleme
Benzeşik Homojen Örnekleme
Evren
Tipik Durum Örneklemesi
Örnekleme Yöntemleri Kritik Durum Örneklemesi
Olasılık Temelli Örnekleme Kartopu ve Zincir Örnekleme
Yöntemleri Ölçüt Örnekleme
Örneklem Büyüklüğü Doğrulayıcı ve Yanlışlayıcı Durum
Ek Bilgi Örneklemesi
Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi
 GİRİŞ
• Nicel ve nitel araştırmanın ayrıldığı önemli noktalardan biri
olan örneklem seçimini sizlere aktarırken önce;
• Geleneksel bilimsel araştırma sürecinde örneklem seçiminin
ne anlama geldiğine,
• Yorumlamacı para­digma açısından örneklem seçimine hangi
varsayımların ve ilkelerin yön verdiğine değineceğim.

• Ardından nicel ve nitel gelenekte yaygın olarak kullanılan ör­

nekleme yöntemlerine,
• Son olarak da örneklem büyüklüğüne ilişkin veriler
sunacağım.
 GİRİŞ
Nitel araştırmacılar genellikle evrenin bütünü ile çalışırlar.
Ancak son yıllarda bu durum değişmiş ve örneklem konusu
nitel araştırmalarda kuramsal kaygı kaynağı haline gelmiştir;
1. Modern günümüz toplumları daha karmaşık ve
katmanlaşmıştır.
2. Nitel araştırma yöntemi içinde bulunan sonuçların belirli
oranlarda ve oldukça sınırlandırılmış tarzda sadece
ilgili durumlara genellenmesi ihtiyacı hissedilmiştir.
3- Geleneksel nitel araştırma desenleri içine nicel araştırmayla
özdeşleşmiş bazı örneklem teknikleri­nin de katılması.
» Nitel araştırmada örneklem konusuna
geçmeden önce “evren - örneklem”
kavramı­nın sosyal bilimlerde ne anlama
geldiğine ilişkin kuramsal bir çerçeve
çizmekte yarar vardır.
 EVREN

Evren (population), araştırma sonuçlarının

genellenmek istendiği elemanlar bütünüdür.
Bu bütün, ortak özellikleri olan canlı ya da
cansız her türlü elemanı içerebilir.

Çoklu elemanlardan oluşan bütünler için kullanılan

“evren‟ terimi, tekli elemanlar (birimler) için “örnek
olay „‟, küçük çokluklar içinde “araştırma kümesi‟
gibi deyimlere yerini bırakır.
 ÖRNEKLEM VE
ÖRNEKLEME

ÖRNEKLEM
ÖRNEKLEME VE
KAVRAMLA ÖRNEKLEME
E
R SÜRECİ YÖNTEMLE
Rİ
Örnekleme
Olasılıklı
Evren Yapmayı Gerekli Örnekleme
Örneklem Kılan Sebepler Yöntemleri

Örnekleme Örnekleme
Olasılıklı
Sürecinin Olmayan
Aşamaları Örnekleme
Örnekleme Yöntemleri

Sürecinde Göz
Önüne Alınması
Gereken İlkeler
ÖRNEKLEM
Örneklem, evrenden incelenmek
üzere seçilen birimlerden oluşan yeni
topluluğa denir.
Üzerinde çalışılan bir evrenden
örneklem seçme işlemine ise örnekleme
denilmektedir. Örnekleme, insanların
günlük hayatıyla iç içedir. İnsanlar çoğu
kez kararlarını örneklemeden
faydalanarak alır. Bir günün hava
durumu, bir sonraki gün nasıl
giyinileceğini ya da şemsiye alınıp
alınmayacağını kararlaştırmaya
yardımcı olur.
 ÖRNEKLEM

ÖrneklemAşamaları; belirli yöntemlerle daha

küçük ve çalışılabilir, aynı ölçüde de evreni
temsil eden bir grubun oluşturulması, çalışmanın
bu grup üzerinde gerçekleştirilmesi, bulunan
sonuçların da (tersi bir süreçle) evrene
genellenmesi bu sürecin temel aşamalarıdır.
 ÖRNEKLEM

Örneklem üzerinde çalışmanın üç temel

nedeni vardır.
Bunlar:
1. Maliyet güçlükleri,
2. Kontrol güçlükleri,
3. Etik zorunluluklar,
4. Doğru bilgi edinme imkanı sağlamak
 ÖRNEKLEM

Örneklem, bütün evreni yansıtabilecek, evrenin bir

kısmını seçme işlemidir. Örnekleme ile yapılacak bir
araştırmanın en önemli özelliği evrendeki gerçek
durumu ortaya çıkarabilmesi için en önemli koşul
örneklemin evreni temsil edebilmesidir. Eğer örneklem:
Yeterli sayıda ve çoklukta değil ise
Seçiminde yanlı olunmuş ise
Yanlış ve uygun olmayan yöntemlerle seçilmiş ise
araştırma sonuçlarına bakarak doğru kararlar
ÖRNEKLEM

Örneklem evrenin bir parçası olup hem

araştırma,
hem de istatistiksel bakımdan büyük
önem taşır.
Örneklemin en önemli özelliği yansız ve
temsili olmasıdır. Ancak o zaman, alınan
örneklemin evreni temsil edebileceği
kabul
dilebilir. Örnekleme yaparken belirli
işlem
Basamakları takip edilmelidir.
 ÖRNEKLEM
1. Evrenin araştırma açısından önemli özelliklerinin
(yaş, cinsiyet, meslek vb.) belirlenmesi
2. Araştırma evreninin tanımlanması
3. Önemli özellikler açısından evrendeki varlıkların
listelenmesi
4. Önemli özellikler ve araştırmanın amacına göre
örnekleme tekniğinin belirlenmesi
5. Örneklem büyüklüğünü belirlenmesi
6. Örneklemenin yapılması
7. Temsillik düzeyinin irdelenmesi
8. İrdeleme sonuçlarına göre gerekiyorsa örneklemin
tekrar belirlenmesi.
ÖRNEKLEM

Örneklemin yapısı
hakkında bilgi verilmelidir.
Örneğin, örneklemin verilen bir
listeden mi seçildiği gibi
durumların tanımlanması.
Seçilen örneklemin
çalışmayı tamamlama oranı
hakkında bilgilerin verilmesi.
ÖRNEKLEM
Örnekleme yapılırken, öncelikle
araştırmanın amaçları
doğrultusunda sonuçların
genellenmek istendiği evrenin
sınırlandırılıp çalışma evreninin
tanımlanması gerekir. Burada
geleneksel bilim anlayışının
“indirgeme” ilkesi kullanılır.
Daha çok sayıda birey, olay
veya olguyu içeren evren, belirli
yöntemler­le örneklem dediğimiz
küçük ve çalışılabilir bir büyüklüğe
indirgenir. Burada bu­lunan
sonuçlar yine tersi bir süreçle
evrene genellenir.
Bu
ÖRNEKLEM
özellikleriyle örneklem, olasılık
kuramından türetilmiş pratik bir araştır­ma
aracıdır.
Olasılık kuramı belirli özelliklerin evrende
normal dağıldığı ilkesine dayanır. İnsanların
boyu, saç ve göz renkleri, zeka düzeyleri,
öğrenme başarıları, politik tercihler, cinsiyet ve
daha sayabileceğimiz pek çok özellik, belirli
bir evren içinde normal dağılmaktadır. Öyleyse
dikkatli bir yöntemle bu özellikleri içinde
barındırabilecek daha küçük bir grubu
evrenden çekmemiz mümkündür. Özelliklerin
normal dağıldığının varsayıldığı durumlarda
“seçkisiz (random) örnekleme” ile seçilen bir
grubun evreni temsil ettiği varsayılır.
ÖRNEKLEM
Nicel araştırma yönteminde en sık
kullanılagelmiş örnekleme yöntemi
“seçki­siz örnekleme” yöntemidir.
Ancak ayrıntılara inildiğinde seçkisiz
örnekleme yönte­minin de bu kadar
basit olmadığı ve kendi içinde çeşitlilik
gösterdiği görülecektir.
Örneğin, sınıf öğretmenlerinin sınıf
içi tutumları üzerinde çalışmak isteyen
bir ni­cel araştırmacı, örneklemine
kimlerin dahil edileceği konusunda
belirli sorunlarla karşılaşabilir; çünkü
sınıf öğretmenlerinin tüm ülke
çapındaki sayısı çok kabarıktır.
ÖRNEKLEM

Araştırmacının bu sorunu çözmek

için coğrafi bölgeleri hareket noktası
olarak ala­cağını ve her coğrafi
bölgeden belirli sayıda öğretmeni
örnekleme dahil edeceğini varsayalım.
Bu durumda coğrafi bölgelere göre
öğretmen sayısına nasıl karar vere­
cektir?

Araştırmacının her coğrafi

bölgeden belirli illeri bölgeyi temsilen
örneklemine alması mümkündür.
 ÖRNEKLEM

Bunu takiben her il bazında hangi

okulların illeri ve bölgeleri temsil edeceğini
düşünmesi ve örneklem kararını okullar
düzeyine kay­dırması mümkündür.
Burada ortaya çıkan durum, ilk
aşamadan itibaren araştır­maya ilişkin
verinin kimlerden toplanacağına ilişkin
olarak bir “tabakalaşma” olgusunun
ortaya çıkmasıdır.
İşte bu durum nicel araştırmalarda sık
sık kullanılan “ta­baka örnekleme”
yöntemine nasıl ulaşıldığını gösterir.
 ÖRNEKLEM

Bunun yanı sıra nitel araştırma geleneği

içinde olan bazı disiplinlerde (Etnografya,
Antropoloji, Sosyoloji) araştırmacılar,
genellikle evrenin bütünü ile çalışırlar. Bu
nedenle, örnekleme gibi bir yönteme ihtiyaç
duymazlar. Bu noktada da en sık kullanılan
nitel araştırma desenlerinden biri yani
“durum (örnek olay) çalışması” karşımıza
çıkar.
 ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ

Örnekleme ile ilgili alanyazında, pek çok örnekleme türünden söz

edilmektedir. Kaynaklar, farklı sınıflandırmalara yer vermektedir.

Örnekleme
Yöntemleri
Olasılık Temelli
Amaçlı Örnekleme
Örnekleme
(nonprobablistic sampling)
(probablistic sampling)
(aykırı durum, maksimum
(seçkisiz,sistematik,tabaka,k
çeşitlilik vb.)
üme vb.)

Nicel Nitel
Gelenek Gelenek
 Olasılık Temelli Örnekleme
Yöntemleri
Olasılık temelli örnekleme, olasılık kuramına dayanır. Belirli bir
(Nicel Gelenek)
evrende yer alan “şey”lerin özellikleri her bireye eşit olarak
dağıtılmıştır. Öte yandan bu evrendeki her “şey” oluşturulacak
herhangi bir örnekleme dahil olma konusunda eşit şansa sahip
olmalıdır. bu özelliklere sahip bir evrenden, istatistik hesaplarla evreni
temsil edebilme büyüklüğüne sahip ve tamamen rast gele yöntemle bir
örneklem seçmek mümkündür. Buna seçkisiz örnekleme (basit
tesadüfi örneklem) denir. Bu yöntemin kullanılabilmesi için ele alınan
problemlerle ilgili bilgilerin evrene göre benzeşik (homojen) olması
gerekir. Örneğin, seyahat harcamalarının aile bütçesindeki ortalama
payını bulmak için basit tesadüfi örnekleme yöntemini kullanmak
doğru değildir.
Sistematik örnekleme: Evrenden örnekleme dahil olacak bireyleri
çekerken belirli ölçütlere göre oluşturulmuş sistematik bir yöntemle
örneklem oluşturulur. Buradaki yöntem, evrenden her birim veya
bireyin belirli aralıklarla seçilmesidir.
 Olasılık Temelli Örnekleme
Yöntemleri
(Nicel Gelenek)
Tabaka örnekleme:
Küme örnekleme:
Sınırları saptanmış bir
Çalışılması düşünülen
evrende alt tabakalar veya
evrende doğal olarak
alt birim gruplarının var
oluşmuş veya farklı
olduğu durumlarda
amaçlarla yapay olarak
kullanılır. Önemli olan
oluşturulmuş, kendi içinde
evren içindeki alt
belirli özellikler açısından
tabakaların varlığından
benzerlikler gösteren
yola çıkarak evren üzerinde
değişik grupların olması
çalışmaktır.
durumunda kullanılır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
Amaçlı örnekleme yöntemleri, nitel araştırma
geleneği içinde ortaya çıkmıştır. Nitel araştırmalarda,
hangi yöntem seçilirse seçilsin, örneklem büyüklüğü nicel
araştırmalardaki büyüklüğe ulaşamaz. Bir evrende
olması olası çeşitlilik, zenginlik, farklılık ve aykırılıkları
çalışmalarına dahil ederek bütüncül bir resim elde
etmektir. Belirli bir evrene sağlam genellemeler yapmak
değildir. Nitel araştırma çalışılan konuyu derinlemesine ve
tüm olası ayrıntıları ile incelemeyi amaç edinmektedir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)

Olasılık temelli örnekleme temsiliyeti sağlama yoluyla

evrene geçerli genellemeler yapma konusunda önemli
yararlar sağlarken, amaçlı örnekleme zengin bilgiye sahip
olduğu düşünülen durumların derinlemesine
çalışılmasına olanak vermektedir. Bu anlamda olgu ve
olayların keşfedilmesinde ve açıklanmasında yararlı olur.
Amaçlı (yargısal) örneklemede araştırmacı kimlerin
seçileceği konusunda kendi yargısını kullanır ve
araştırmanın amacına en uygun olanları örnekleme alır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
Selçuk Ünv. Sosyal B. E. Dergisinde “Öğretmen Adaylarının
Bilimsel Araştırmaları İnceleme Yeterlikleri” konulu makale; Türkçe
öğretmeni adaylarının bilimsel araştırmaları inceleme yeterlik
düzeylerinin tespiti amaçlamıştır. Araştırma Ahi Evran Üniversitesi
Kırşehir Eğitim Fakültesi Türkçe öğretmeni adayı 48 öğrenci ile
yürütülmüştür. Araştırma betimsel bir araştırma olup, çalışma grubu
amaçlı örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. Araştırmada Türkçe
öğretmeni adaylarının bilimsel bir araştırma raporunun, başlık/yazar,
özet, kaynaklar ve yazma/sunum ile ilgili boyutlarda yüksek düzeyde
inceleme yapabildikleri görülürken, giriş, yöntem, bulgular ve
sonuç/tartışma boyutlarda bu düzey daha düşük kalmıştır. Bu
sonuçlar öğrencilerin bilimsel araştırmaları daha çok biçimsel
yönüyle incelediklerini göstermektedir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Purposive sampling)
(Nitel Gelenek)
1.Aşırı veya aykırı durum örneklemesi (extreme or deviant
case sampling)
2.Maksimum çeşitlilik örneklemesi (maximum variation
sampling)
3.Benzeşik örnekleme (homogeneous sampling)
4.Tipik durum örneklemesi (typical case sampling)
5.Kritik durum örneklemesi (ciritical case sampling)
6.Kartopu veya zincir örnekleme (snowball or chain
sampling)
7.Ölçüt örnekleme (criterion sampling)
8.Doğrulayıcı veya yanlışlayıcı örnekleme (confirming and
disconfirming cases)
9.Kolay ulaşılabilir durum örneklemesi (convenience sampling)
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
1.Aşırı veya aykırı durum örneklemesi:

Derin bir incelemeye tabi tutulabilecek sınırlı sayıda

ancak aynı ölçüde de bilgi bakımından zengin
durumların çalışılmasını öngören tekniktir. Burada
önemli olan, aşırı veya aykırı durumlar normal
durumlara göre daha zengin veri ortaya koyabilir ve
araştırma problemini derinlemesine ve çok boyutlu bir
biçimde anlamamıza yardımcı olabilir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
Ulusal
1.Aşırı düzeyde
veya aykırıuygulanan yeni eğitim politikası
durum örneklemesi:
araştırmasında okulların sorunları ve çözümleri ortak
olacağından seçkisiz yöntemle bir örneklem
oluşturulabilir. Evrenin geniş olması örneklem açısından
sorunlar ortaya çıkaracaktır. Bunun yerine aynı iş,
uygulama açısından çok iyi ve çok kötü performansa sahip
birkaç okulun saptanması, derinlemesine durum çalışması
yapılması bize, seçkisiz örneklemle oluşturulan bir dizi
okul çalışmasından daha iyi, zengin ve ayrıntılı sonuçlar
verebilir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)

Abant İ.B.Ünv. “İlköğretim Okullarında Disiplinin Sağlanması”

bilimsel araştırmada “Aşırı veya aykırı durum örneklemesi tekniği
kullanılmıştır; 12 öğretmen, 13 sınıftan öğrenci grubu ve 5 yönetici ile
görüşmeler yapılmıştır. İki öğretmen bir buçuk ay gözlenmiştir.
Gözlenen iki öğretmen için aşırı veya aykırı durum örneklemesi yöntemi
seçilmiştir. İlköğretim 8. sınıfında disiplin sorunlarının yaşandığı, bu
sorunlara öğrenci, öğretmen, yöneticiler, aile ve çevrenin çeşitli
yönleriyle kaynaklık ettiği ve sorunların çözümünde belirtilen tüm
öğelere görevler düştüğü sonucuna ulaşılmıştır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)

2.Maksimum Çeşitlilik
Örneklemesi:
Amaç göreli olarak küçük bir örneklem
oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf
olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede
yansıtmaktır. Maksimum örneklem oluşturmada
amaç, çeşitlilik gösteren durumlar arasında herhangi
ortak ya da paylaşılan olguların olup olmadığını
bulmaya çalışmak ve bu çeşitliliğe göre problemin
farklı boyutlarını ortaya koymaktır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)

2.Maksimum Çeşitlilik
Örneklemesi:
Bu yöntemin iki yararı;
a)Örnekleme dahil her durumun kendine özgü
boyutlarının ayrıntılı bir biçimde tanımlanması,
b)Büyük ölçüde farklı özellik gösteren durumlar
arasında ortaya çıkabilecek ortak temalar ve bunların
değerinin ortaya çıkarılması.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)

2.Maksimum
Bu Çeşitlilik araştırmacı iki konuda
örnekleme yönteminde
Örneklemesi:
dikkatli olmalıdır;
a) Amacı konusunda açık olmalıdır. Çünkü amaç
çeşitlilik gösteren durumlar arasında ne tür ortaklıkların
veya benzerliklerin var olduğunu bulmaktır.
b) Seçtiği problemle ilgili durumlar arasında
çeşitlilik kaynaklarını olabildiğince ayrıntılı olarak
belirlemeli ve örneklemine yansıtacağına karar
vermelidir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)

2.Maksimum Çeşitlilik
Örneklemesi:
Mersin Ünv. Eğt. Fak. Dergisi’nde yer alan “Türkiye’de Öğrenim
Gören Yabancı Uyruklu Lisans Öğrencilerinin Sosyo-Kültürel ve
Ekonomik Sorunları” konulu araştırmada; Bu araştırmanın çalışma
grubunu 2008-2009 öğretim yılında Türkiye’deki bir üniversitenin
eğitim fakültesinde öğrenim gören 7 farklı ülkeden (Azerbaycan,
Türkmenistan, Kazakistan, Moğolistan, Yunanistan, Özbekistan ve
Gürcistan) 15 yabancı uyruklu öğrenci oluşturmaktadır. Bu araştırmanın
çalışma grubunu 2008-2009 öğretim yılında Türkiye’deki bir
üniversitenin eğitim fakültesinde öğrenim gören 85 yabancı uyruklu
öğrenci oluşturmaktadır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)

2.Maksimum Çeşitlilik
Örneklemesi:
Araştırmada amaçsal örnekleme yöntemlerinden biri olan maksimum
çeşitlilik örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde temel amaç
göreli olarak küçük bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde
çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum
derecede yansıtmaktır Çalışma sonucunda yabancı uyruklu
öğrencilerin kendi kültürleriyle Türk kültürünün benzerlik göstermesi
nedeniyle Türkiye’de önyargı ya da dışlanma ile karşılaşmadıkları
belirlenmiştir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
3.Benzeşik (Homojen)
Örnekleme
Maksimum çeşitlilik örneklemesinin tam tersidir.
Amaç küçük, benzeşik bir örneklem oluşturma
yoluyla belirgin bir alt-grubu tanımlamaktır.
Çukurova Ünv. “Bilişsel farkındalık stratejilerinin Türkçe
dersine ilişkin tutum, okuduğunu anlama ve kalıcılığa etkisi”
konulu doktora tezinde; Araştırma Hatay- Antakya merkez ilçede
tanımlanan B.G . ve H.M. İlköğretim Okullarının 7. sınıflarındaki
deney ve kontrol grupları üzerinde gerçekleştirilmiştir. Örneklem,
amaçlı örneklem yöntemlerinden benzeşik örnekleme
yöntemi ile belirlenmiştir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
3.Benzeşik (Homojen)
Örnekleme
Çalışma evreninde belirlenen 8 okul da birbirine; başarı, sosyo-
ekonomik düzey, tutum ve bilişsel farkındalık becerileri açısından
en çok benzeyen iki denk grup deney ve kontrol grubu olarak
tanımlanmıştır. Bilişsel farkındalık stratejisinin Türkçe dersinde;
öğrencilerin bilişsel farkındalık becerilerini artırdığı, öğrencilerin
okuduğunu anlama başarısını artırdığı, öğrencilerin derse ili_kin
tutumlarını olumlu yönde artırdığı ve buna ek olarak bilişsel
farkındalık becerileri ve okuduğunu anlama başarıları açısından
kalıcılığı sağladığı söylenebilir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
4.Tipik Durum Örneklemesi
Araştırmacı yeni bir uygulamayı veya bir yeniliği
tanıtmak istiyorsa, bu uygulamanın yapıldığı veya
yeniliğin olduğu bir dizi durum arasından, en tipik bir
veya birkaç tanesini saptayarak bunları çalışabilir.
Örneğin; Ankara kent merkezinde 4+4+4 sistemine
geçen okulların yaşadığı sorunları irdelemek ve
tanıtmak isteyen bir araştırmacı, Ankara kent
merkezinde bir veya birkaç tane tipik devlet okulunu
(sosyo-ekonomik durumu ne üst ve ne alt, öğrenci ve
öğretmen oranları kent ortalamasına yakın) seçerek
çalışabilir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
4.Tipik Durum Örneklemesi

Amaç ortalama durumları

çalışarak belirli bir alan
hakkında fikir sahibi olmak
veya yeterli bilgi sahibi
olmayanları
bilgilendirmektir. Tipik
durumları seçerek genelleme
yapmak değildir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
4.Tipik Durum Örneklemesi
Osmangazi Ünv.’nde yapılan bir “’Pis Yedili’ dizisinin analizi ve izleyen
öğrencilere yansımaları” konulu araştırmada; “Pis Yedili” adlı okul dizisindeki
öğretmen-öğrenci kimliklerinin analiz edilerek dizideki okul kuralları dışı
davranışların ve suç unsurlarının çözümlenmesi amaçlanmıştır.
Elde edilen veriler doğrultusunda dizinin izleyici kitlesi üzerindeki etkilerinin
ortaya konulması da çalışmanın bir diğer amacıdır. Araştırmada “Pis Yedili
dizisinin analizi” kısmının çalışma grubunu ön incelemenin ardından tipik durum
örneklemesi yöntemi ile şeçilmiş 9 bölüm oluşturmaktadır. “Dizinin öğrencilere
yansıması” kısmının çalışma grubunu ise ölçüt örnekleme yöntemiyle seçilmiş 10
ilköğretim öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmada analiz birimi olarak “Pis Yedili”
dizisinin seçilmesinin nedeni, bir ilköğretim okulunda 210 kişiye uygulanılan bir
ankette “Aşağıdaki dizilerden hangisini izlemeyi tercih ediyorsunuz?” sorusuna
128 öğrencinin “Pis Yedili” dizisini işaretlemesidir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
4.Tipik Durum Örneklemesi
Çalışma grubunu oluşturan dizi bölümleri ise yapılan ön incelemenin ardından
“amaçlı örnekleme” tekniklerinden biri olan “tipik durum örneklemesi” ile
seçilmiştir. Bu yöntemin seçilmesindeki neden ise incelenen konuyu en iyi
yansıtacak elemanların seçimini öngörmesidir. Buna göre araştırmanın “Pis Yedili
dizisini analiz etme” bölümü, diziden tipik durum örneklemesi yöntemiyle seçilen 9
bölüm üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada konu bütünlüğü sağlanabilmesi
için 3’er bölümlük periyotlar halinde incelenen 1.,2.,3.,14.,15.,16.,26.,27.,28.
bölümleri araştırma grubuna dahil edilmiştir. Araştırmamızın ikinci kısmı olan “Pis
Yedili” dizisinin öğrencilere yansımasını çözümleyebilmek için ise diziyi takip eden
öğrenciler arasında “ölçüt örnekleme” yöntemi kullanılarak 10 ilköğretim öğrencisi
seçilmiştir. Bu örnekleme yöntemindeki temel anlayış önceden belirlenmiş bir dizi
ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır. Araştırmadaki ölçüt örneklemenin
temelini oluşturan ölçüt ise, “Pis Yedili dizisini takip eden öğrenciler” olarak
belirlenmiştir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
5.Kritik Durum Örneklemesi
Kritik bir durum veya durumların varlığına işaret eden en
önemli gösterge “bu, burada oluyorsa, başka benzer durumlarda
kesinlikle olur” ve “bu, burada olmuyorsa, başka benzer
durumlarda kesinlikle olmaz” şeklinde bir ifadedir. Araştırmacı
eğer problemi ile ilgili belirli sayıda durumu çalışacak derecede
kaynaklara sahip değilse kritik durum örneklemesi daha çok işe
yarayabilir. Galileo, yer çekimi çalışmalarında rastgele bir obje
yerine kaz tüyünü seçmiştir. MEB’in çıkarttığı yeni aile birliği
yönetmeliğini eğitim düzeyi yüksek veliler anlamakta güçlük
çekiyorsa eğitim seviyesi düşük aileler kesinlikle
 Amaçlı
AmaçlıÖrnekleme
Örnekleme Yöntemleri
Yöntemleri
(Nitel
(Nitel Gelenek)
Gelenek)
5.Kritik Durum Örneklemesi
Çukurova Ünv.’nde yapılan “İlköğretim 5. Sınıf Sosyal
Bilgiler Dersi “BİR ÜLKE BİR BAYRAK” Ünitesindeki
Kavramların Öğrenilmesinin bazı değişkenler açısından
incelenmesi konulu araştırmada; Araştırma tarama
modelinde betimsel bir çalışmadır. Araştırmanın çalışma
grubunu “kritik durum örneklemesi” yöntemiyle; Adana İli
Seyhan İlçesindeki özel ve devlet okullarından seçilen dört
ilköğretim okulu ve bu okullardaki 6. sınıfların 8 şubesi
oluşturmuştur.

Çalışma grubunun akademik başarı açısından üst ve orta düzeyde olduğu kabul
edilen okullardan seçilmesinin nedeni, araştırma kapsamında incelenen kavramları
bu okullardaki öğrencilerin daha iyi öğrenmiş oldukları düşüncesi ve “ilgili
kavramlar bu okullarda tam ve doğru olarak öğrenilememiş ise diğer okullarda da
öğrenilememiştir” varsayımıdır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
6.Kartopu veya ZincirAraştırmacının problemine ilişkin olarak
Örnekleme zengin bilgi kaynağı olabilecek birey veya
durumların saptanmasında özellikle etkili
tekniktir. Süreç, “bu konuda en çok bilgi sahibi
kimler olabilir?” sorusu ile başlar. Süreç
ilerledikçe elde edilen isimler veya durumlar
bir kartopu gibi büyüyerek devam eder ve
belirli bir süre sonra belirli isimler hep öne
çıkmaya başlar, araştırmacının görüşmesi
gereken birey veya ilgilenmesi gereken durum
sayısı azalmaya başlar.
 Amaçlı
AmaçlıÖrnekleme
Örnekleme Yöntemleri
Yöntemleri
(Nitel
(Nitel Gelenek)
Gelenek)
6.Kartopu veya Zincir
Örnekleme
İ.T.Ü.’nde yapılan “Göçmen Kimliği Açısından Boşnak
Müzikleri:TRAKYA VE İSTANBUL ÖRNEĞİ” konulu doktora
tezi’nde; Görüsme ve gözlem için evrenin oluşumunda “kartopu” tekniği
ile örneklem oluşturma gerçekleştirilmiştir. Yukarıda adı geçen
forumların dışında 2002 yılında kurulan 53 üyeli
“bosnak@yahoogroups.com”, 2004 yılında kurulan 153 üyeli “Bosna
sancak@yahoogroups.com” ve 2005 yılında kurulan 253 üyeli
“bosnadayanisma@yahoogroups.com” isimli internet üzerindeki
haberleşme gruplarından alana ulaşmak için yararlanılmıştır.
 Amaçlı
AmaçlıÖrnekleme
Örnekleme Yöntemleri
Yöntemleri
(Nitel
(Nitel Gelenek)
Gelenek)
6.Kartopu veya Zincir
Örnekleme
Görüşmeler 2005 ile 2007 yılları arasında yapılmakta iken,
gözlemler 2008 yılına kadar uzatılmıştır. Türkiye’de yaygın olarak
yerleşmiş Boşnaklar hakkında verilere daha derinlemesine
ulaşabilmek için coğrafi olarak kısıtlama yapılarak, Trakya’daki
Boşnakların yoğunlukla yasadıkları yerleşim birimleri tespit
edilmiş, İstanbul’da ise yine Boşnakların yoğun olarak
yasadıkları Bayrampaşa ve Pendik ilçeleri araştırma evreni olarak
belirlenmiştir. Araştırma evrenini oluşturan kaynak kişileri
kartopu tekniği kullanılarak ulaşılmıştır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
7.Ölçüt Örnekleme

Önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün

durumların çalışılmasıdır. Ölçüt araştırmacı tarafından
oluşturulur ya da daha önceden hazırlanmış ölçütler listesi
kullanılabilir. Örnek: Okulda 10 günden fazla devamsızlık
yapan öğrenciler derinlemesine bir nitel çalışmanın
örneklemi oluşturabilir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
7.Ölçüt Örnekleme

Giresin Ünv. Eğt. Fakültesinde yapılan “Yükseköğretimde Yeni Bakış

Açılarıyla Birlikte Yeni Kurulan Üniversitelerden Beklenen İşlevler” konulu
bir araştırmada; Yükseköğretimde yeni bakış açılarıyla birlikte yeni kurulan
üniversitelerden (Giresun Üniversitesi Örneği) beklenen işlevlerin neler
olduğunu yükseköğretim kurumlarının dış paydaşlarının (sivil toplum
kuruluşları, siyasal partiler, yerel yöneticiler) görüşlerine dayanarak saptamaktır.
Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın örneklem
seçiminde ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ölçüt örnekleme
yöntemindeki temel anlayış önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan
örneklem grubuyla çalışılmasıdır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
7.Ölçüt Örnekleme

Örneklem grubu oluşturulurken dikkate alınan ölçütler, yükseköğretim

kurumlarının dış paydaşları olmuştur (sivil toplum kuruluşları, siyasal parti il
başkanları, sendika il temsilcileri ve yerel yöneticiler). Bu doğrultuda 4 sivil
toplum kuruluşu temsilcisi (Ziraat Odası Başkanı, Ticaret ve Sanayi Odası
Başkanı, Atatürkçü Düşünce Derneği Başkanı, Gazeteciler Cemiyeti Başkanı),
4 yerel yönetici (Vali, Vali Yardımcısı, Belediye Başkanı, Milli Eğitim
Müdürü), 2 Sendika Temsilcisi (Eğitim Sen, Türk Eğitim Sen) ve 3 Siyasal parti
il başkanı (AKP, CHP, MHP) olmak üzere 13 kişilik örneklem grubu
oluşturulmuştur.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
8.Doğrulayıcı veya Yanlışlayıcı Durum
Örneklemesi
Bir nitel araştırmacının herhangi bir kavramsal
çerçeve olmaksızın tamamen “tümevarımcı” (inductive)
bir yöntemle, herhangi bir araştırma problemi üzerinde
çalışmaya başladığında bir süre sonra çalıştığı konu ile
ilgili belirli olguları ve temaları keşfetmeye
başlayacaktır. Bulduğu sonuçların ne derece geçerli ve
tutarlı olduğunu saptayabilmesi için, bu araştırmacının
bulguları doğrulayıcı veya yanlışlayıcı ek durumlara
ihtiyacı olacaktır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
8.Doğrulayıcı veya Yanlışlayıcı Durum
Örneklemesi
Doğrulayıcı durumlar var olan sonuçlara zenginlik
ve derinlik katan, geçerliliğini arttıran ek durumlardır.
Örneğin, genel olarak öğrenci sayısı az sınıflarda
öğrenmenin yüksek olduğu kanısının tersine kalabalık
bir sınıfta okuyan öğrencilerin daha etkili öğrendiğini
keşfeden bir araştırmacı, araştırma yaptığı sınıftan
genelleme yaparsa araştırmanın sonuçları kalabalık
sınıflarda okuyanların öğrenci sayısı az sınıflarda
okuyanlara göre daha başarılı olacağı anlamına gelmez.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
8.Doğrulayıcı veya Yanlışlayıcı Durum
Örneklemesi
Balıkesir Üniversitesinde yapılan bir araştırmada; Çalışma
grubu olarak Balıkesir Üniversitesi OFMA Eğitimi Matematik
öğretmenliği 5. sınıf(N=43) öğrencileri seçilmiştir. 43 öğrenciden
21’i kız 22’si erkektir. Çalışmaya katılımda uygulanan programa ve
etkinliklere devamlı bir katılım göz önüne alınmıştır. Çalışma grubu,
örneklem olarak amaçlı örneklemdir. Amaçlı örneklem olarak
doğrulayıcı veya yanlışlayıcı durum örneklemesi kullanılmıştır.
Araştırmacı tarafından keşfedilen temaların ne derece tutarlı ve
geçerli olduğunu saptayabilmek için elde edilen bulguları doğrulayıcı
veya yanlışlayıcı ek durumlara ihtiyaç olduğundan, bu durum
örneklemesi tercih edilmiştir. Bu örneklemin amacı, inceleme
altındaki soruları aydınlatacak bilgice zengin durumları
seçmektir…”.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
8.Doğrulayıcı veya Yanlışlayıcı Durum
Örneklemesi
Doğrulayıcı durumlar, hazır olan temalara ve sonuçlara daha çok
zenginlik ve derinlik katan durumlar olmuş ve elde edilen bulguların
geçerliliğini ve güvenilirliğini arttırmıştır. Yanlışlayıcı durumlarda
araştırma için aynı derece önemli olmuştur. Yanlışlayıcı durumlarla
hazırda olan bulunmuş sonuçlara alternatif ve zıt açıklamaların
getirilmesi sağlanmış ve elde edilen sonuç ve temaların hangi
sınırlarda geçerli olduğu belirtilmiştir.
Doğrulayıcı ve yanlışlayıcı durum örneklemesiyle, bulunan sonuçlar
literatürdeki benzer durumlarla desteklenerek sonuçların geçerliliğinin
ve inandırıcılığının arttırılması amaçlanmıştır. Ayrıca farklı alanlarda
açılımlar yapılarak ve literatürden farklı temalara da ulaşılarak
araştırılan konuda derinlemesine sonuçların elde edilmesi sağlanmıştır.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
9.Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi
Bu yöntem araştırmaya pratiklik ve hız kazandırır. Araştırmacı
yakın olan ve erişilmesi kolay olan bir durumu seçer. Daha çok
araştırmacının diğer örnekleme yöntemlerini kullanma olanağı
bulamadığı durumlarda kullandığı yöntemdir. Dolayısıyla diğer
yöntemlere göre geçerlilik ve güvenilirliği daha azdır. Kolay
ulaşılabilen örneklemler göreli olarak daha az maliyetlidir. Nitel
araştırmada maliyet ve ulaşılabilirlik, örneklem kararında dikkate
alınması gereken etkenlerdir. Ancak araştırmanın daha nitelikli, bilgi
bakımından zengin, daha iyi durumlara ulaşılabilen olmasına engel
teşkil etmemelidir.
 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri
(Nitel Gelenek)
9.Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi
Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi’nde yer alan
“Birleştirilmiş Sınıflarda Karşılaşılan Sorunlar Ve Öğretmenlerin
Bakış Açısından Olası Çözüm Önerileri (Kilis İli Örneği )” konulu
araştırma makalesinde; Köy ilköğretim okullarında uygulanan
birleştirilmiş sınıflar uygulamasında, birleştirilmiş sınıf öğretmenlerinin
karşılaştıkları sorunları saptayarak, birleştirilmiş sınıf öğretmenlerinin
birleştirilmiş sınıf öğretimine ilişkin sorunlarını ve çözüm önerilerini
belirlemeyi amaçlamaktadır. Çözüm önerilerini belirlemek amacıyla nitel
araştırma deseni uygulanmıştır.
 Amaçlı
AmaçlıÖrnekleme
Örnekleme Yöntemleri
Yöntemleri
(Nitel
(Nitel Gelenek)
Gelenek)
9.Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi
Araştırmaya 2007–2008 öğretim yılında Kilis iline bağlı merkez
köylerinde görev yapan 12 erkek öğretmen katılmıştır. Bu çalışmada amaçlı
örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir durum örneklemesi
yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırmalarda yaygın olarak kullanılan bir
yöntem olan kolay ulaşılabilir durum örneklem göreli olarak daha az
maliyetlidir. Ayrıca, tanıdık bir örneklem üzerinde çalışma, bazı
araştırmacılar için daha pratik ve kolay olarak algılanabilir. Bu araştırma
yöntemi araştırmaya hız ve pratik kazandırır. Elde edilen bulgular
bağlamında birleştirilmiş sınıflı okulların sayısının azaltılması için taşımalı
okulların sayısının artırılması ve bu okulların öğretim tekniği ve şartlarına
göre birleştirilmiş sınıflı okullar için özgün bir müfredat hazırlanması
önerilmektedir.
 Örneklem Hatası
Birçok araştırmacı araştırmasının amaç ve yöntemini
belirledikten sonra, araştırmayı kaç kişi üzerinde
yürütmeliyim ki araştırmam kabul görsün veya daha
bilimsel olsun? Sorusu’nu sormaktadır.
Bu soru birçok durumda araştırmacılar arasında
tartışma konusu olmakta ve araştırmacıların bilimsel bilgiye
bakış açıları ile değişim gösterebilmektedir.
Eğitim araştırmalarında örneklem seçiminde en çok
yapılan hataların başında araştırmacının yakın çevresinde
hangisi mümkün ise ve kolaysa çalışmasını on göre
yönlendirmesidir. Burada örneklem hatası diye bir kavram
sürekli gündeme gelmektedir.
Örneklem Hatası
Örneklem hatası demek genellemesi
düşünülen evrenin sahip olduğu
özelliklerle, seçilen örneklemin sahip
olduğu özellikler arasındaki farklılığın
fazla olmasıdır. Yani temsili gücünün
oldukça az olmasıdır.
Örneklem alınan ve alınmayan
birimlerin ortaya çıkardıkları şansa bağlı
toplam hata miktarıdır. Bu miktarı
gösteren ölçüt ‘standart hata’dır.
 Örneklem Büyüklüğü
Örneklemin uygun ve yeterli olmaması araştırmanın
iç ve dış geçerliliğini doğrudan tehdit eden bir etkendir.
Nicel araştırmada araştırma deseni ve veri üzerinde
yapılacak sayısal analizler örneklem büyüklüğünü
belirlemede önemli bir rol oynar.
Nitel araştırmada örneklem büyüklüğünü
belirlemede dikkate alınması gereken birkaç ilke vardır:
1.Araştırmanın odağı,
2.Veri miktarı,
3.Kuramsal örnekleme
1.Araştırmanın Odağı: EK BİLGİ
Araştırma bazen bir veya birkaç
durumun aynı anda çalışılmasına bazen de belirli
özellikleri taşıyan bir grubun tek başına çalışılmasına
odaklanabilir. Yılın öğretmeni seçilen bir öğretmenin
uyguladığı öğretimi farklı açılardan inceleyen bir
araştırmanın tek bir duruma odaklanması yeterli iken,
öğretmenlerin oluşturdukları öğrenme-öğretme
süreçlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesini
amaçlayan başka bir araştırma farklı özelliğe sahip üç
öğretmen örnekleme dahil edilebilir.
 EK BİLGİ
2.Veri miktarı: Toplanacak verinin derinliği ve
genişliği ile ilgilidir, örneklem ile ters orantılıdır.
Araştırmaya katılanlardan toplanacak verinin
miktarı arttıkça örnekleme dahil edilmesi gereken
bireylerin sayısı azalmaktadır. Bazen tek bir bireyle
yapılan bir araştırmanın verileri, bir başka
araştırmada 20 bireyden toplanan verilerden çok
daha fazla olabilir.
 EK BİLGİ
3.Kuramsal örnekleme: Kuram oluşturma
stratejisi ile yapılan araştırmalarda kullanılır.
Araştırma sorusunun yanıtı olabilecek
kavramların ve süreçlerin tekrar etmeye başladığı
aşama (doyum noktası)’ya kadar veri toplamaya
devam edilir. Genellikle önceden belirli sınırlarla
örneklem oluşturmaya olanak verebilecek güçlü
bir kuramsal çerçevenin zayıf olduğu durumlarda
uygun olabilir.