GRAFEMA

Golden C. Abagay
Ano ang Grafema?
• Ang mga grapema o pasulat na simbolo sa praktikal
na ortograpiya ng wikang pambansa ay binubuo ng
titik at di-titik .
• Tinatawag na graféma ang isang set o pangkat ng m
ga bahagi sa isang sistema ng pagsulat.
Titik
• Ang mga titik , na kung tawagi’y ang alpabeto, ay bi
nubuo ng dalawampu’t walong (28) simbolo maliba
n sa Ñ.
Mga patinig
1. Ang mga patinig sa wikang pambansa ay kinakataw
an ng mga letrang: Aa, Ee, Ii, Oo at Uu.
2. Sa pagbigkas ng katutubong salita, hindi makabulu
han ang pagkakaiba ng “i” vs. “e” at ng “o” vs. “u”.
Mga katinig
Ang mga letrang pangkatinig ay: Bb, Cc, Dd, Ff, Gg, H
h, Jj, Kk, Ll,Mm, Nn, Ññ, NGng, Pp, Qq, Rr, Ss, Tt, Vv,
Ww, Xx, Yy at Zz
Di titik

• Ang mga di-titik ay binubuo ng: wala ( ) at gitling (-),

na parehong sumisimbolo sa impit na tunog; ng tul
dik : wala ( ), pahilís ( ΄ ), paiwà (`) at pakupyâ ( ˆ ); n
g bantas : tuldok (.),pananong (?), pandamdam (!),
kuwit (,), tuldok-kuwit (;), tutuldok (:), at kudlit ( ’ ).
Mga tuldik
Pahilis (΄)
ang pahilís (΄), na may dalawang bigkas:
1. Mabilís - na mabilis ang bigkas ng salita at laging n
asa hulíng pantig ng salita
halimbawa: buháy - alive , bukás - open

2.Malumanay - na marahan o mabagal ang bigkas ng

salita at laging nasa una o mga gitnang pantig halimb
awa : búhay - life , búkas - tomorrow
Ito ay acute sa Ingles.
Paiwa (`)
• Isa lang ang bigkas nito, ang malumì. Binibigkas ito
nang mabagal o marahan at nagtatapos na may imp
it.
• Impit ang tawag sa biglang paghinto ng tunog tulad
ng à sa talà ( star ).
• Lagi itong nilalagyan ng tuldik na pahilís at malúmay
kung higit sa dalawa ang pantig.
Halimbawa :punò - tree ,
pinúnò - leader
Pakupyâ (^)
• Isa lang ang bigkas nito, ang maragsâ . Binibigkas ito
nang mabilis at nagtatapos na may impit tulad ng â

Halimbawa :talâ - list

Patuldok (¨)
• Binibigkas ito nang may schwa (ə) at matatagpuan s
a mga wikang Ilokano, Mëranaw ,at Kankana-ëy .
• Ito ay dieresis sa Ingles.
Mga Bantas
Tutuldok ( : )
• ay ginagamit matapos maipapuna ang pagpapakilal
a sa mga sumusunod na paliwanag, sa ganitong mg
a paraan:
A. Ginagamit kung may lipon ng mga salitang kasuno
d
Halimbawa:
Maraming halaman ang namumulaklak sa hardin tul
ad ng: Rosal, Rosas, Orchids, Sampaguita, Santan at i
ba pa.
B. Pagkatapos ng bating panimula ng pormal na liha
m o liham-pangangalakal.
Halimbawa:
Dr. Garcia:
Bb. Zorilla:
C. Sa paghihiwalay sa mga minuto at oras, sa yugto n
g tagpo sa isang dula, sa kabanata at taludtod ng Bibli
ya at sa mga sangkap ng talaaklatan.
Halimbawa: 8:00 a.m
Juan 16:16
Tandang pananong ( ? )
• Ginagamit ang tandang pananong ( ? ) Sa pangung
usap na patanong.
Halimbawa:
1.Ano ang pangalan mo?
2.Sasama ka ba?
Tuldok (.)
• ito ay ginagamit na pananda.

Halimbawa :Si Kylene ay isang magandang binibini.

Tandang padamdam ( ! )
• ay ginagamit sa hulihan ng isang kataga, parirala o p
angungusap na nagsasaad ng matindi o masidhing d
amdamin.
Halimbawa:
1.Mabuhay ang Pangulo!
2. Uy! Ang ganda ng bago mong sapatos.
3.Aray! Naapakan mo ang paa ko.
Kuwit ( , )
• ay ginagamit sa ganitong mga kaparaanan:
A. Paghihiwalay ng isang sinipi.
B. Sa paghihiwalay ng magkakasunod na salita at lipo
n ng mga salitang magkaka-uri.
Halimbawa :
1. Kumain ka ng itlog, gulay at sariwang bungang-kah
oy.
2. Shana, saan ka nag-aaral ngayon?
C.Sa hulihan ng bating panimula at bating pangwakas
ng isang liham-pangkaibigan.
Mga halimbawa:
• Mahal kong Marie,
• Nagmamahal,
• Sa iyo kaibigang Jose,
• Tapat na sumasaiyo,
Tuldok-kuwit ( ; )
• ay naghuhudyat ng pagtatapos ng isang pangungusa
p na kaagad sinusundan ng isa pang sugnay nang hin
di gumagamit ng pangatnig, sa ganitong mga paraan:
A. Maaaring gumamit ng tuldukuwit sa halip na tutuld
ok sa katapusan ng bating panimula ng liham pangalak
al.
Halimbawa:
Ginoo;
Bb;
B. Ginagamit sa pagitan ng mga sugnay ng
tambalang pangungusap kung hindi pinag-uugnay
ng pangatnig.

Halimbawa:
Kumain ka ng maraming prutas; ito’y makabubuti
sa katawan. Naguguluhan siya sa buhay; iniisip
nya ang magpatiwakal.
• Sa unahan ng mga salita at parirala tulad halimbaw
a, gaya ng, paris ng, kung nangunguna sa isang pali
wanag o halimbawa.
Halimbawa:
Maraming magagandang bulaklak sa Pilipinas na hin
di na napag-uukulan ng pansin; gaya ng kakwate, kab
alyero, banaba, dapdap at iba pa.
Kudlit ( ‘ )
• ay ginagamit na panghalili sa isang titik na kina-kalt
as.
Halimbawa:
Siya’t ikaw ay may dalang pagkain. Ako’y isang mama
mayang Pilipino at may tungkuling mahalin at pangal
agaan ang aking bayan.
Gitling ( - )
• ay ginagamit sa loob ng salita sa mga sumusunod na pagkakataon:
A. Sa pag-ulit ng salitang-ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-u
gat.
Halimbawa:
1.araw-araw
2. isa-isa
3, apat-apat
4.dala-dalawa
5. sari-sarili
6. kabi-kabila
7. masayang-masaya
B. Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salit
ang nilalapian ay nagsisimula sa patinig na kapag hindi
ginitlingan ay magkakaroon ng ibang kahulugan.
Halimbawa:
1.mag-alis
2. nag-isa
3.nag-ulat
4. pag-ibig
5.mang-uto
6. pag-alis
7. may-ari
8. tag-init
9. pag-asa
C. Kapag may katagang kinaltas sa pagitan ng dalawa
ng salitang pinagsama.
Halimbawa:
1. pamatay ng insekto - pamatay-insekto
2. bahay na aliwan - bahay-aliwan
3. dalagang taga bukid - dalagang-bukid
Subalit, kung sa pagsasama ng dalawang salita ay ma
gbago ang kahulugan, hindi na gagamitan ng gitling a
ngpagitan nito.
Halimbawa:
• dalagangbukid (isda)
D. Kapag may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar,
brand o tatak ng isang bagay o kagamitan, sagisag o s
imbolo. Ang tanging ngalan ay walang pagbabago sa i
speling.
Halimbawa:
maka-Diyos
taga-Luzon
mag-Sprite
mag-Corona
E. Sa pag-uulit ng unang pantig ng tanging ngalang m
ay unlapi, ang gitling ay nalilipat sa pagitan ng inulit n
a unang pantig ng tanging ngalan at ng buong tangin
g ngalan.
Halimbawa:
mag-Johnson magjo-Johnson
mag-Corona magco-Corona
F. Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o p
amilang.

Halimbawa :
ika-10 ng umaga
ika-20 pahina
ika-3 revisyon
ika-9 na buwan
ika-12 kabanata
G. Kapag isinulat nang patitik ang mga yunit ng fracti
on.
Halimbawa:
isang-kapat (1/4)
lima’t dalawang-kalima (5-2/5)
tatlong-kanim (3/6)
• H. Kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido
ng babae at ng kanyang bana o asawa.

Halimbawa:
• Gloria Macapagal-Arroyo
• Conchita Ramos-Cruz
• Perlita Orosa-Banzon
I. Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya.
Halimbawa:
• Patuloy na nililinang at pinalalawak ang pag-gamit n
g Filipino.