DEZINFEKCIJA I STERILIZACIJA –

Asepsa i antisepsa
DEZINFEKCIJA I STERILIZACIJA

 Osnovno načelo: svi instrumenti, materijali i pribor,

koji dolaze u kontakt sa oštećenim ili otvorenim
tkivom, moraju biti sterilni, a oni koji dolaze u
dodir sa intaktnom kožom i sluznicama mogu biti
dezinficirani.
Dezinfekcija
 Dezinfekcija je pojam suprotan infekciji (lat.
inficere = zaraziti)

 skup postupaka pomoću kojih smanjujemo broj

mikroorganizama u određenoj sredini ili na
određenom predmetu i oslobađamo ih zaraznosti
(činimo ih nesposobnim da prenesu infekciju)
 dezinfekcijom ne uništavamo sve prisutne
mikroorganizme, već smanjujemo njihov broj i
virulenciju na razinu na kojoj oni više nisu opasni
za zdravlje ili više ne mogu štetiti na koji drugi
način

 dezinficijens je hemijsko sredstvo kojim se obavlja

dezinfekcija
Dezinfekcijsko sredstvo primijenjeno na
određenom predmetu može djelovati:

 Bakteriostatično, virustatično – sprečava rast i razvoj,

ali ne uništava (bakterije, viruse)

 Baktericidno, virucidno, fungicidno – uništava (ubija

lat. occidere = ubiti) bakterije, viruse, gljivice

 Inhibitorno – koči, usporava ali ne sprečava rast i

razvoj mikroorganizama.
U zdravstvu, posebno u stacionarnim
zdravstvenim ustanovama, dezinfekcija obuhvaća

 kožu (naročito ruku) zdravstvenih radnika i bolesnika

 odjeću i obudu zdravstvenih radnika i posjetilaca

 posteljinu i rublje

 podove, zidove, pokućstvo, i radne površine u svim

prostorijama odjela i hodnicima
 operacijske dvorane i prostorije za preoperativnu
pripremu (uključujući i predmete)

 sanitarne prostorije i posude za obavljanje nužde

 kuhinje, kuhinjski pribor i pribor za jelo

 optičke instrumente koji se ne smiju sterilizirati

 Teorijski idealno dezinfekcijsko sredstvo
trebalo bi imati ova svojstva:

 djeluje baktericidno i brzo u malim

koncentracijama

 ima širok spektar djelovanja (bakterije, virusi,

gljivice)

 djeluje u prisutnosti organskih tvari (krv, gnoj…)

 nije otrovno (mora biti neškodljivo ako se proguta)

 ne nadražuje kožu niti izaziva alergijske reakcije

 ne ugrožava biološku ravnotežu u ljudskoj okolini

 ne djeluje karcinogeno ni teratogeno

 ima ugodan miris ili da je bez mirisa

 ne oštećuje kovinu, plastiku, tkanine niti mijenja njihovu boju

 djeluje na različitim temperaturama (ima veći raspon

djelovanja)

 ekonomično je (nije preskupo)

Metode dezinfekcije:
Prirodne metode dezinfekcije:
 sunčeva svjetlost,

 taloženje,

 vrtloženje i

 filtracija.

Mehaničke metode dezinfekcije:

 četkanje,

 ribanje,

 pranje,

 čišćenje,

 struganje,

 ventilacija ili propuh.

Termičke metode dezinfekcije:
 spaljivanje,

 žarenje,

 glačanje i

 kuhanje.

Hemijske metode dezinfekcije :

hemijska sredstva - svojim djelovanjem uništavaju
vegetativne oblike mikroorganizama, ali ne obvezno i njihove
spore , smanjuju broj mikroorganizama na razinu koja ne
šteti zdravlju.
Anorganska dezinfekciona sredstva

 kiseline (sumporna, sona, azotna), jako su baktericidna

sredstva. Borna kiselina, acidum boricum, u 3% rastvoru je
blag antiseptik. Upotrebljava se za obloge, kapi za oči,
ispiranje mokraćnog mjehura

 baze (natrijeva, kalijeva ,kreč)

 halogeni elementi (preparati hlora i joda) - dezinfekcija
vode i piće, posuđa, sanitarnih blokova. U zdravstvu se
upotrebljavaju preparati hlora : izosan G, hazocid,
halamid

 jod ima snazno baktericidno djelovanje, u zdravstvu se

upotrebljavaju jodni preparati Povidon za dezinfekciju
kože, okoline rane i operacijskog polja.

 Oksidativna sredstva : u dodiru sa oksidativnim

supstancama oslobađa se kisik. U Zdravstvu se
primjenjuje H2O2 - HIDROGEN PEROKSID, kalijev
permanganat - KmnO4.
Organska dezinfekciona sredstva:

 Fenol karbolna kiselina, zbog iritacije kože i sluznica i

neugodnog mirisa vise se ne upotrebljava

 Lizol-krezolov sapun za dezinfekciju podova u 5% rastvoru

 Formaldehid se upotrebljava za hemijsku sterilizaciju

endoskopskih aparata i anesteziološkog pribora

 Za dezinfekciju koze upotrebljava se 70 % alkohol

 Akridinske boje , rivanol, za dezinfekciju rana upotrbeljava se
0,1 % rastvor
Savremena dezinfekciona sredstva

 Hibitan ( Hibibos, Hibisept)

 Asepsol

 Cetavlon

 Vesfen

 Dezifen
 Pri primjeni dezinfekcionih sredstava treba voditi brigu o
faktorima koji uticu na uspješnost dezinfekcije :

 Vrste mikroorganizma

 Sredine u kojoj djeluje

 Temperature sredine

 Vrijeme djelovanja

 Koncentracija dezinfekcionog sredstva

Pravilno izvođenje dezinfekcije:

 Provesti mehaničku dezinfekciju (pranje, ribanje)

 Izabrati dezinfekciono sredstvo prema dezinfekciogramu

 Pripremiti potrebnu količinu sredstva odgovarajuce

koncentracije i temperature

 Predmete izloziti djelovanju dezinfekcionog sredstva u toku

propisanog vremena

 Predmete isprati, obrisati i osušiti

 FAKTORI KOJI UTJEČU NA DJELOVANJE DEZINFEKCIJSKIH
SREDSTAVA

 Vrijeme djelovanja sredstava: razlikujemo brzinu djelovanja

dezinfekcijskog sredstava i trajanje njegova djelovanja. Dužina
djelovanja pojedinih zavisi o njihovoj postojanosti (s
vremenom se hemijski mijenjaju).

 Koncentracija dezinfekcijskog sredstva: u primjeni

dezinficijensa potrebno je pridržavati se naputaka proizvođača
pri njegovoj pripremi za uporabu
 STERILIZACIJA

 Sterilizacija je proces kojim se potpuno odstranjuju ili

uništavaju svi mikroorganizmi i njihove spore s
predmeta, instrumenata i materijala do te mere da se na
standardnim podlogama za kultivisanje mikroorganizmi
ne mogu dokazati.

 Sterilizacija je apsolutni pojam i ne postoje stepeni

sterilizacije.

 Od procesa sterilizacije zahtijeva se uništavanje

najmanje 106 spora.
 Svi hirurški instrumenti i lijekovi koji ulaze u inicijalno
aseptični dio tijela ( kao što je krvotok) ili prolaze kroz
kožu i sluzokožu moraju biti sterilni.

 Sterilizacija, po definiciji, uništava sve mikroorganizme i

njihove spore, dok dezinfekcija smanjuje broj patogenih
mikroorganizama na „prihvatljiv“ nivo.
Metode sterilizacije

Sterilizacija toplotom (termostabilnih materijala)

 Sterilizacija suhom toplotom

 Sterilizacija vlažnom toplotom
 Hladna sterilizacija – sterilizacija hemijskim
sredstvima (termolabilni materijali)

 Sterilizacija etilen oksidom

 Sterilizacija tabletama formalaldehida

 Sterilizacija potapanjem u antiseptik koji ima

germicidnu moć
 Sterilizacija jonizacijom

- sterilizacija gama zrakama

 Savremene metode sterilizacije

- plazma sterilizacija
FIZIKALNI POSTUPCI
FILTRIRANJ
ŽARENJE E
• Metalni predmeti
• Otopine
• Zadnji izbor sterilizacije
• Mehaniĉko
odstranjivanje
mikroorganizama
SUHI VRUĆI ZRAK VRUĆA
• Materijali koji ne smiju
PARA
biti izloţeni pari pod • Autoklav
tlakom • 121 C, 1,5 bara, 20
• 150-170 C kroz 1,5 do 2 minuta
sata • 134 C, 2,5 bara, 5
minuta
IONIZACIJSKO
ZRAĈENJE
• „Hladna sterilizacija”
• Elektromagnetsko
zraĉenje, elektronsko
zraĉenje ĉestica atoma
• Tvorniĉka sterilizacija
FIZIKALNO – HEMIJSKI
POSTUPCI
ETILEN – OKSID
• Za materijale koji ne podnose FORMALDEHID
visoke temperature
• Karcinogeni plin---- Metoda ekvivalentna
odzraĉivanje!!! sterilizaciji etilen - oksidom
• Krv, implantati,
šivaći
materijal....

PLAZMA
• Zlatni standard
• Ekološki prihvatljiva
• Ne steriliziraju se materijali
koji imaju sposobnost upijanja
Sterilizacija toplotom

Zavisi o:

 Vrsti toplote

 Dužini trajanja sterilizacije

 Sposobnosti penetracije sterilizirajućeg sredstva

 Otpornosti mikroorganizma
Sterilizacija suhom toplotom

 Predmeti koji podnose visoku temperaturu – stakleni i

metalni predmeti (instrumenti – hirurški noževi,
makaze, pincete, peani..)

 Suha toplota ne djeluje korozivno i ne oštećuje

predmete koji se sterilišu

 Zavojni materijal, rublje, gumeni predmeti ne mogu se

sterilisati suhom toplotom
 Sterilizacija vrelim zrakom obavlja se u sterilizatoru, pod
dejstvom vrelog vazduha na temp.180°C – 1h.

Postupak:
 Nakon upotrebe predmete oprati, dezinfikovati, isprati i
posušiti

 Složiti u metalne ili staklene kasete i staviti u sterilizator

 Sterilizator zatvoriti, uključiti, termostat okrenuti na 180°C i

tada počinje sterilizacija i traje 60 minuta

 Nakon toga sterilizator isključiti, instrumente ostaviti još 1h u

sterilizatoru da se ohlade
 STERILIZACIJA TEMPERATUROM

 Suha toplota predstavlja jedan od najstarijih vidova

sterilizacije.

 Suha toplota koristi topao vazduh, bez vodene pare.

 Proces suhe sterilizacije se postiže kondukcijom, što znači da

se toplota absorbuje preko površine do sledećeg sloja u
unutrašnjosti predmeta koji se steriliše. Na kraju, cio predmet
se zagrijava do željene temperature kako bi se postigla
sterilnost.
 plamenom (spaljivanjem) - metalni pribor koji
podnosi česta zagrijavanja do usijanja

o eza
o pinceta
o skalpel
o preparatorska igla
STERILIZACIJA
 sterilizacija
toplinom
◦ žarenje – u
mikrobiološkim
laboratorijima
◦ suha toplina –
sterilizatori – temp.
180º C, u trajanju od
1h
Suhi sterilizator
STERILIZACIJA SUHIM
VRUĆIM ZRAKOM
PREDNOSTI NEDOSTATC
I
 Vlažna toplota je jedan od najranijih metoda
sterilizacije. Vlažna toplota koristi topao vazduh sa
vodenom parom. Vlaga igra najvažniju ulogu u
procesu sterilizacije.

 sterilizacija kuhanjem- za 30 ili više minuta

kuhanje će ubiti skoro sve vegetativne ćelije, ali se
neće uništiti spore, koje ubrzo potom nastavljaju
rast. Znači, ključala voda je nedovoljan način za
postizanje sterilizacije
 STERILIZACIJA
 sterilizacija toplinom
◦ vlažna toplina – autoklavi (tlak 1.2 atm, temp. 121ºC, ili 2.5 atm,
temp. 134ºC) trajanje sterilizacije određeno svjetskim standardima
(20 min, 3.5 min)
 Tindalizacija - efikasniji metod. Tri uzastopna tretmana
vodenom parom da bi se postigla sterilizacija tokom tri
dana.

 Ovaj način sterilizacije ubija vegetativne ćelije,

omogućava rast preživelih spora i uništava novonastale
vegetativne ćelije, prije nego što one formiraju nove
spore.

 Sve preživjele spore iz prvog tretmana ili slučajno

formirana spora tokom prvog perioda inkubacije se
uništavaju u trećem ciklusu kuvanjem na pari.
Sterilizacija vodenom parom pod pritiskom

 Pouzdan postupak za uništavanje mikroorganizama

i njihovih spora

 Važni su faktori: određena temperatura, pritisak i

vrijeme sterilizacije

 obavlja se u posebnim aparatima – autoklavima.

Autoklavi
 Temperatura u autoklavu 126-138 °C
 Pritisak 1,5-2,5 atmosfera

 Vrijeme sterilizacije 3-30 minuta

Vlažnim zrakom se steriliše:

 Tekstil (ogrtači, čaršafi, komprese, pelene, zavojni materijali)

 Metalni predmeti (instrumenti)
 Gumeni predmeti (rukavice, sonde, nastavci)
 Stakleni predmeti
 Ulja, masti, prašci se ne sterilišu
Postupak:

 Pripremiti materijal za sterilizaciju

 Staviti materijal u autoklav

 Postići temperaturu i pritisak održavati i potrebno

vrijeme

 Isprazniti autoklav
Priprema materijala za sterilizaciju

Predmeti od tekstila – Postupak

 nakon upotrebe predmete oprati, dezinfikovati, isprati i

osušiti

 Složiti po vrsti i rastresito

 Posebne kutije za sterilizaciju s baktericidnim platnom ili u
tekstil umotati
 Setove, a u papir pojedinačne komade rublja.Kutije ili omoti s
materijalom ne smiju biti veći od 25×25×50 cm.

 Staviti hemijski indikator za kontrolu sterilizacije

Predmeti od metala – Postupak

 nakon upotrebe predmete oprati, dezinfikovati, isprati i osušiti

 provjeriti ispravnost svakog instrumenta

 oštrice makaza i hirurških noževa (skalpela) zaštiti stavljanjem

u navlake

 instrumente umotati u tekstil ili papir, pojedinačno ili u setove

za pojedine zahvate, tako da se mogu lako otvoriti i sadržaj
upotrijebiti uz najmanju moguću kontaminaciju

 staviti hemijski indikator za kontrolu sterilizacije

Predmeti od gume i plastike – Postupak

 nakon upotrebe predmete oprati, dezinfikovati, isprati i osušiti

 Utvrditi neoštećenost rukavica

 Složiti rukavice prema veličini i paru, naprašiti ih s obje strane

talkom i u svaku staviti komad gaze

 Svaki par omotati gazom ili papirom

 Predmete staviti okomito u vrećice ili kutije

 Staviti hemijski indikator za kontrolu sterilizacije

Predmeti od stakla – Postupak

 nakon upotrebe predmete oprati, dezinfikovati, isprati i

osušiti

 Staviti u vrećicu ili kutiju

 Staviti indikator za kontrolu sterilizacije

 Materijal pripremljen za sterilizaciju označimo datumom i
vremenom sterilizacije, stavljamo u autoklav, zatvaramo i
uključimo određeni program, zavisno o vrsti materijala koji
cemo sterilisati.

 Program određuje visinu temperature, pritisak i vrijeme

trajanja sterilizacije.

 Nakon izvršene sterilizacije i hlađenja sestra otvara i prazni

autoklav, zatvara rešetke na bubnjevima, kutije ili setove sa
sterilnim materijalom odlaže u prostor za sterilan materijal i
razvrstava prema odjeljenjima ili vrsti materijala.
 Sestra koja je zadužena za sterilan materijal mora voditi
brigu o datumu sterilizacije, jer se predmeti smatraju
sterilnim šest sedmica u kutijama i setovima s
baktericidnim platnom i 48 sati u dobošima.

 Nakon tog vremena materijal koji nije upotrijebljen

mora se resterilisati.
Autoklav –Dresden (1956)
Autoklav –München (2010)
Autoklav Centralna sterilizacija – autoklav
STERILIZACIJA -
AUTOKLAV
PREDNOSTI NEDOSTATC
I

Mogućnost
Ekonomičnost zaostajanja
zraka u komori

Nije primjenjiva
za materijale
Brzina osjetljive na
vlagu
Nije primjenjiva
kod
Jednostavnost termolabilnih
materijala
 STERILIZACIJA ZRAČENJEM

 Metode sterlizacije koje koriste radiaciju su:

1. jonsko zračenje,
2. elektronski snopovi,
3. x- zračenje,
4. ultraljubičasto zračenje,
5. subatomske čestice
 Sterilizacija jonizujućem zračenjem - naziva se i
hladnom sterilizacijom jer se sprovodi na sobnoj
temperaturi. Ne sprovodi se u zdravstvenim
ustanovama. Na taj način se sterilišu plastični i
gumeni predmeti za jednokratnu upotrebu, poput
špriceva, igala, itd.

 Elektronski snopovi- koriste se za sterilizaciju

medicinske opreme, vreme sterilizacije je kraće
nego kod jonizujućeg zračenja, ali ovi zraci slabije
penetriraju od x ili gama zraka.
 X-zračenje – visoka energija jonizujućih x- zraka
omogućava sterilizaciju velikih paketa i paleta
većeg broja medicinskih uređaja.

 Sterilizacija ultraljubičastim zračenjem - oštećuje

nukleinske kiseline ćelije i na taj način deluje
germicidno. Koristi se za sterilizaciju prostorija.
Štetno djeluje na vid, pa se ne smije koristiti u
prostorijama u kojima se nalaze ljudi.

 Subatomske čestice – mogu biti više ili manje

penetrirajuće, generišu ih radioizotopi.
• Sterilizirano radijacijom
• Upozorenje !
• Zabranjeno ponovno steriliziranje
• Držati na temperaturi do 25 stepeni C
 Plazma sterilizacija

 plazma sterilizacija – H2O2 i visokofrekventna

el.struja; za sterilizaciju optičkih instrumenata,
krutih i fleksibilnih endoskopa, materijala za
anesteziju
 Plazma sterilizacija

 Sterilizacijski medij je plazma razvijena iz vodikovog peroksida

(H202) u polju visokofrekventnih elektro-magnetskih valova

 Djelovanjem energije valova visoke frekvencije, vodikov se peroksid

raspada u slobodne radikale koji djeluju mikrobicidno

 Nakon prestanka djelovanja elektromagnetskih valova plazma se

disocira u vodu i kisik koji su potpuno bezopasni za ljude i okoliš

 Toplina koja nastaje u fizikalno – kemijskoj reakciji plazma

sterilizacije nije viša od 45 0C
Plazma sterilizacija

-
+

P la s m a
-
-
+
+
O
H - +
+
O UV-
+

-
-
H +
O+ O
-
- +
Plazma sterilizacija
Plazma sterilizacija
Plazma sterilizacija
MEDICINSKI INSTRUMENTI I PRIBOR KOJI SE STERILIZIRAJU
PLAZMOM

 Kamere (elektronski vodiči)

 Električni vodiči
 Optike (sustav leća)
 Metalni mikroinstrumenti
 Ostali termolabilni materijali (silikon, najlon, plastika, teflon...)

Ograničenja sterilizacije plazmom

 Materijali koji sadrže celulozu (papir i tekstil)
 Šuplji predmeti slijepog završetka
PLAZMA STERILIZACIJA

PREDNOSTI NEDOSTATC
I
 STERILIZACIJA FILTRACIJOM

 Tečnosti koje bi se oštetile korištenjem visoke

temperature, zračenjem ili hemijskom
sterilizacijom poput onih koje sadrže proteine,
mogu se sterilisati mikrofiltracijom pomoću
membranskih filtera, sa porama veličine oko 0.2
mikrometara.
 LIOFILIZACIJA

 Niske temperature i zamrzavanje se ne mogu

koristiti kao metode sterilizacije, jer mnoge
bakterije prežive na niskim temperaturama duže
vreme. Tehnika poznata kao liofilizacija
podrazumeva proces konzerviranja bakterija
sušenjem na niskim temperaturama.
 SUPERSONIČNE VIBRACIJE

 Frekvenca veća od 500 kHz dovodi do oštećenja i

razaranja citoplazme bakterija. Mehaničko
oštećenje nastaje usled oslobađanja mehurića gasa
u citoplazmi i promene pritiska u ćeliji. Takođe,
nastaje oštećenje bakterijskih enzima i denaturacija
proteina.
 HEMIJSKE METODE STERILIZACIJE

 Etilen-oksid- gas se često koristi za predmete osetljive na

temperaturu veću od 60 °C i /ili radiaciju (plastika, optika i
elektrika). Vrši se na temperaturi od 30 do 60 °C uz vlažnost
preko 30 %, koncentraciju gasa od 200 do 800 mg/l i tipično
traje tri sata.

 Uništava viruse, bakterije, njihove spore, dobro penetrira i

kompatibilan je sa većinom materijala, međutim visoko je
zapaljiv, toksičan i karcinogen.
STERILIZACIJA ETILEN -
OKSIDOM

PREDNOSTI NEDOSTATC
I
• Sterilizirano etilen – oksidom
• Zabranjeno ponovno steriliziranje
• Zaštititi od vlage
• Zaštititi od izravne sunčeve svjetlosti
 Ozon se koristi u industriji radi sterilizacije
vazduha i vode, kao i za dezinfekciju površina.
Može da se koristi za većinu organskih materija.

 Hlorni preparati (izbeljivač)- tečno sredstvo za

uništavanje mnogih mikroorganizama, međutim za
potpunu sterilizaciju je potrebno oko 20 minuta.
DJeluju na mnoge, ali ne sve spore. Veoma
sukorozivni.
 Gluteraldehid i formaldehid- rastvori koji se koriste
kao tečnosti za sterilizaciju, ukoliko dJeluju
dovoljno dugo. Da bi se uništile sve spore u bistroj
tečnosti neophodno je 22h dJelovanja za
gluteraldehid, a za formaldehid i više.

 Toksični su, ispraljivi i u kontaktu sa kožom i

inhalatorno. Formaledehid se može koristiti i kao
gas, ali se u tim situacijama priprema na mestu
primene.
 Orto-ftalaldehid ( OPA) je sredstvo za hemijsku sterilizaciju.
Veoma efikasan za mikobakterijum. Stabilniji je, manje
isparljiv, ne iritira kožu i oči i brže dJeluje od gluteraldehida,
ali je skuplji.

 Vodonik-peroksid je snažan oksidant koji uništava široki

spektar patogenih uzročnika. Najveća prednost vodonik
peroksida jeste kratko vreme sterilizacije.

 Pošto je snažan oksidant moguće su interreakcije sa

materijalom koji se steriliše, te se uputstvo mora pažljivo
proučiti. Veliki je iritant, te u kontaktu sa kožom može
izazvati izbeljivanje, pa i ulceracije. Osim toga njegove pare
mogu oštetiti oči i pluća
 PREGLED MATERIJALA
PREMA VRSTAMA
POJEDINIM
STERILIZACIJE

SUHA IONIZIRA PLINSKA PLAZMA

STERILIZ AUTOKLAV JUĆE STERILI
ACIJA ZRAČENJE ZACIJA
• PVC
• Staklo • Tekstil, • Termolabilni
materijali
• Silikon
• Laboratorijski guma • Tvornički
pribor, metal, proizvedeni • Krv • Latex
• Instrumenti
• Prašci, ulja materijali • Implantati • Polyurethane
• Staklo,
papir, • Šivaći • Staklo
otopine materijal
KONTROLA
STERILIZACIJE
FIZIKALNI POSTUPCI
• Temperatura, vrijeme, pritisak
• Koncentracija plina
• Doza radioaktivnog zračenja

KEMIJSKI POSTUPCI
• Kemijski indikatori

BIOLOŠKI POSTUPCI
• Bakterijske spore
 Kontrola sterilizacije

 Fizičke metode – kontrola temperature, pritiska i dužine

trajanja sterilizacije

 Hemijske metode – promena boje ili fizičkog stanja supstance

( jodoform - 119 ˚С , benzoeva kiselina - 121˚С)

 Biološke metode- kontrola preživljanja spora nakon završetka

sterilizacije :
 B. Suptilis- etilen-oksid, suHi sterilizator
 B. Stearothermophilus- autoklav
HEMIJSKI INDIKATORI
 BOWIE-DICK
• nije sterilizacijski test već samo test ispravnosti
autoklava
• provodi se svaki dan prije početka rada autoklava, na
temperaturi 134 C° tijekom 3,5 minute
• svrha ovog testa je utvrđivanje prisutnog zraka u komori
pri ĉemu jednoliĉno promijenjena boja crteža u zeleno
znači da nije otkriven zrak u komori
• svaka promjena intenziteta boje ili odsutnost promjene
boje dokazuju prisutnost zraka i neispravnost
sterilizatora
 „ ZLATNI“ STANDARD
KONTROLE
STERILNOSTI MATERIJALA:
Kultiviranje spora kroz 1-2 sedmice !!!
 „ ZLATNI“ STANDARD KONTROLE
STERILNOSTI MATERIJALA:

Biološku kontrolu sterilizacije sporama koje se

kultiviraju 7 do 14 dana potrebno je provoditi:

Jednom sedmično
Nakon svakog kvara sterilizatora
Nakon dužeg stajanja sterilizatora
Svaki put kad se sterilizira materijal za implantaciju
Biološki nadzor sterilizacije
 najvažnija je provjera funkcije sterilizatora

 jedina metoda provjere uspješnosti sterilizacije

 biološke indikatore (Bacillus Stearothermophilus spore – za sterilizaciju u

autoklavu i Bacillus Subtilis spore – za sterilizaciju suhim zrakom i etilen
oksidom) staviti u sterilizacijsku komoru na mjesta najteže dostupna pari

 Nakon završene sterilizacije paketić s biološkim materijalom šalje se u

mikrobiološki laboratorij, gdje se utvrđuje jesu li mikroorganizmi uništeni
ili ne.
 Moderniji biološki pokazatelji osim trake sa sporama imaju i
hranilište, te se analiza može napraviti u jedinici za sterilizaciju, gdje
postoji priručni inkubator koji omogućuje odčitavanje rezultata
nakon 24 – 48 sati, što je mnogo brže od čekanja rezultata iz
mikrobiološkog laboratorija (tri i više dana).

 Nova generacija bioloških pokazatelja može se odčitati za 1 – 3

sata.

 Uništene spore potvrđuju uspješnost sterilizacije. Sustavi za brzo

odčitavanje bioloških indikatora uklonili su jedini nedostatak
biološke kontrole – čekanje rezultata.

 Materijal nakon tri sata možemo izdati s punom sigurnosti da je

sterilan.
Dokumentiranje sterilizacije
 Greške pri sterilizaciji

 Moguće greške nastaju kao posljedica ne poznavanja

teorije sterilizacije, prenatrpanosti sterilizatora, nepravilne
pripreme setova, neodržavanja uređaja, prekratkog trajanja
sterilizacije i sl.

 Uvjek treba voditi računa i o materijalu za pakovanje!

 Sterilizator ima kritične tačke na kojima je moguće

očekivati da se eventualno ne postignu uslovi sterilizacije,
te je važno da osobe koje rade sa sterilizatorom budu
upoznate s tim mjestima i da se tamo ne stavljaju predmeti
za sterilizaciju.
 Pakovanje materijala za sterilizaciju
 Svi predmeti koji će se sterilisati moraju biti umotani i
zapakovani, kako bi se sprečila rekontaminacija nakon
procesa sterilizacije.

 Materijali za pakovanje moraju biti bez rupica, treba da su

dovoljno čvrsti da izdrže deranje i probadanje, ne smiju se
raspadati prilikom otvaranja, moraju omogućiti da se piše
po njima i treba da su jeftini, nepropusni za bakterije i
dovoljno savitljivi, da dopuštaju brzo umotavanje i
odmotavanje.

 Od materijala za pakovanje najčešće se koriste: muslin,

kraft-papir, netkani i papirno-plastični omotač.
ASEPSA I ANTISEPSA
 Asepsa i antisepsa
 Egzaktna saznanja o suštini same infekcije stečena su tek 70-ih
godina 19. vijeka, nakon otkrića na polju bakteriologije.

 Semelvajs je 1847. godine došao do genijalne koncepcije o

prenošenju agenasa, koji izazivaju bolest, rukama ljekara.

 Tek pošto su Robert Koh i Luj Paster otkrili čitav niz uzročnika
infekcije rane, hirurgija je pronašla put za njihovo uspješno
suzbijanje i profilaksu.

 Objavljeni su Listerovi uspjesi u sprečavanju bolničke infekcije

karbolnom kiselinom.

 Sredinom 80-ih godina 19. vijeka prešlo se od antisepse na

asepsu, koju je osnovao Bergman, i to nakon zapažanja, koja je
imao kao ratni hirurg u rusko-turskom ratu (1877-1878).
 Povijesni razvoj
 Lister – antisepsa

 Semmelweis – asepsa

 Bergman – aseptički rad u kirurgiji

 Schimmelbuch – sterilizator

 Durante i Corradi – suha sterilizacija

 Fürbringer – dezinfekcija ruku

 Halsted – gemene rukavice

 Flügge i Mikulicz – operacijeske maske

Ignaz Semmelweis Robert Koch Louis Pasteur

Joseph Lister Ernst von Bergman

 Antisepsa

 postupak kod kojeg se kemijskim sredstvima

uništavaju svi oblici mikroorganizama osim
bakterijskih spora

 1867god. – Lister
 5% karbolna kiselina
 Semmelweiss –1847.god. – puerperalna sepsa,
pranje ruku u klornom vapnu
 Antisepsa – veliki napredak u kirurgiji
 ANTISEPSA

 Antisepsa je skup postupaka kojima uništavamo klice,

uzročnike infekcije, na predmetima ili u tkivima odnosno na
koži.

 Antisepsa ima za cilj da uništi, djelimično ili potpuno klice,

odnosno da ih toliko ošteti da se onemogući razvoj infekcije.
U tom cilju služimo se hemijskim sredstvima, čime se
antisepsa razlikuje od asepse, koja se služi fizičkim
metodama.
 Pod antiseptičnim radom podrazumevamo takav
rad pri kome se upotrebljava materijal koji je
prethodno pripremljen hemijskim sredstvima tako
da ne može da izazove infekciju.

 Materijal koji je pripremljen antiseptičkim

metodama je dezinfikovan. Dezinfikovan materijal
ili ne sadrži klice uopšte ili ih sadrži u tako maloj
količini i tako umanjene virulencije da ne mogu
izazvati nikakvu infekciju.
 Metoda kojom se služi antisepsa je dezinfekcija a
ona označava postupak obavljen po principima
antisepse koja ima za cilj da uništi klice (ili da ih
potpuno oslabi) na matarijalu koji upotrebljavamo.

 Sredstva koja služe u antisepsi zovu se antiseptici.

 Dezinficijentna (ili germicidna) sredstva su ona
hemijska sredstva koja potpuno ubijaju klice i njih
primenjujemo obično na materijalu jer je
neophodno da budu primjenjena u jakoj
koncentraciji, koja bi oštetila tkiva ako bismo ih
primjenili na njih.
 Antiseptička sredstva su sredstva koja
upotrebljavamo u borbi protiv klica čije je
djelovanje zasnovano na hemijskim principima, ali
ona ne smeju biti toliko jaka da izazovu oštećenje
tkiva, jer ih stavljamo na ranu, unosimo u tkiva ili u
čitav organizam (hemoterapija), dok na materijalu
možemo upotrebiti i jače rastvore.
 Dezinficijentna sredstva su obično hemijski rastvori a
antiseptička sredstva su hemijski rastvori, sulfonamidi i
antibiotici.

 Sredstva koja upotrebljavamo u antisepsi uglavnom deluju

fiziško-hemijski a to dejstvo počiva na principima osmoze,
dehidracije, adsorpcije, taloženja bjelančevina, promjeni
kiselosti sredine, hemijskim reakcijama itd.

 Sve ove promjene nepovoljno utiču na život klica te ih ubijaju

ili im umanjuju virulenciju.
 Antiseptici
 Antiseptici sprečavaju rast i razmnožavanje mikroorganizama

 Dezinfekcijska sredstva mogu uništiti sve oblike

mikroorganizama osim bekterijskih spora

 Granica između dezinficijensa i antiseptika nije posve oštra,

jer se pojedina kemijska sredstva mogu koristiti i kao
antiseptici odnosno dezinficijensi
Učinak antiseptika na mikroorganizme je
različit:

 Osmotski antiseptici – koncentrirane otopine soli i

šećera poremećuju osmotsku ravnotežu u bakteriji

 Soli teških metala talože bjelančevine

 Oksidativni antiseptici oslobađaju kisik u nascentnom

obliku
 Dezinfekcija

 postupak kojim se mogu uništiti svi oblici

mikroorganizama osim bakterijskih spora

 dezinfekcija nije apsolutni nego kvantitativni

proces – smanjenje broja bakterija

 ovisna o vremenu
 Aktivnost dezificijensa

OVISI O:

 Broju i smještaju mikroorganizama – važnost mehaničkog

čišćenja

 Koncentraciji dezificijensa

 Trajanju dezinfekcije

 Fizikalni i kemijski činioci: temperatura, kiselost medija,

tvrdoća vode za razrjeđivanja, relativna vlažnost
Namjena dezinfekcije

Prema namjeni dezinfekcije i sterilizacije

razlikujemo dvije grupe:

 Kritički materijali – instrumenti i aparati koji ulaze u tkivo –

moraju biti sterilni

 Ostali materijali i instrumenti, aparati i bolnički prostori

moraju se dezinficirati
Prilikom uporabe dezinficijensa treba znati

 Svi dezinficijensi su toksični

 Neki imaju korozivno djelovanje

 Većina oštećuje kožu

 Podražuju dišne puteve – respiratorni iritanti

 PRIMJENA ANTISEPTIČKIH I
DEZINFEKCIJSKIH SREDSTAVA
 Hemijski antiseptici

 Vodonik peroksid (H2O2) u 3%-nom rastvoru djeluje

oslobađanjem kiseonika (oksidacijom) a pjenušanjem
mehanički ispre ranu (gnoj, strana tela) te se koristi za
ispiranje dubokih rana gde je prisutna anaerobna sredina.

 Rastvor kalijum-permanganata (KMnO4) u jačin 0,2 do1% za

dezinfekciju ruku ili raznih ekskreta a u rastvoru 0,1% za
ispiranje rana, i za ispiranje creva, vagine, u rastvoru 0,02%.
 Rastvor borne kiseline (Acidum boricum) 3-4% za ispiranje
rana ili mokraćne bešike a nešto blaži, 1-3% u
otorinolaringologiji ili oftalmologiji za ispiranje sluzokože

 Jodna tinktura (5-10%-ni rastvor joda u alkoholu)

upotrebljava se za dezinfekciju, pripremu operacionog polja
odnosno za dezinfekciju kože u okolini rane. Prednosti su mu
laka primjena i to što boji kožu (vidi se šta je dezinfikovano).
Paziti na preosetljivost prema jodu.

 Jodoform (organski preparat joda), žućkasti prašak koji

zaudara a djeluje oslobađajući jod. Upotrebljava se kao
impregniran u gazi a za tamponadu septičkih rana, zatim kao
prašak za posipanje rana.
 Preparati hlora

 Hloramin – bijeli prašak upotrebljava se u 2% rastvoru za

ispiranje inficiranih rana ili sluzokoža (usta, uretre ili vagine).

 Hlorni kreč – bjeličasti prašak, u rastvoru na 5 dijelova vode

upotrebljava se za dezinfekciju izlučevina ( ispljuvak, izmet).

 Preparati žive Sublimat, merkuri-hlorid (HgCl2).

 Preparati srebra : U primjeni je nitrat srebra (Argentum
nitricum).

 Formaldehid (HCOH) je gas koji se rastvara u vodi i taj rastvor

se zove formalin. U jačini od 1-3% upotrebljava se za
dezinfekciju instrumenata, rublja prostorija. Specijalno se
koristi za dezinfekciju instrumenata koji se ne kuhaju.

 Preparati akridinskih boja (Rivanol, Trypaflavin, Acriflavin)

upotrebljavaju se kao 1% rastvor za ispiranje rana ili telesnih
šupljina (pleura, peritoneum).
 
Sulfonamidi

 Sulfonamidi su supstance azo-jedinjenja koje se mogu

primjenjivati oralno, parenteralno intratekalno i lokalno.

 Sulfonamidi djeluju bakteriostatski a njihovo dejstvo pada u

vrijeme rašćenja (množenja) bakterija, a ne djeluju u vrijeme
mirovanja bakterija.

 Preparati sulfonamida mogu biti jednostavni, kombinacija

dva ili više sulfonamida, sulfonamidi sa usporenom
eliminacijom i kombinacija sa dugim lijekovima.
ASEPSA
 Asepsa je postupak kojim se služimo u
profilaktičkom uništavanju klica i kojim
sprečavamo njihov prodor u organizam.

 Cilj asepse je potpuno uništenje klica i u tom

smislu se služimo fizičkim metodama (toplota) time
se ona razlikuje od antisepse koja se služi
hemijskim metodama
 Asepsa je metoda profilakse a antisepsa je metoda profilakse
i terapije.

 Primjenom antiseptičkih metoda sprečavamo da klice prodru

u organizam, da zagade ranu, i u tom smislu pripremamo
zavojni materijal i instrumente tako da budu sterilni
aseptični.

 Ovaj materijal postaje takav pošto smo uništili sve klice u

njemu. Tako pripremljen materijal ostaje sterilan sve dok ne
dođe do ponovnog zagađenja, u kom slučaju ga valja ponovo
sterilisati.
 Materijal pripremljen metodama antisepse je dezinfikovan i
ostaje takav i posle eventualnog prodora klica u njega jer
antiseptička sredstva kojima je pripremljen deluju i dalje
ukoliko ima uslova za to.

 Postupak kojim se služimo u asepsi zove se sterilizacija

(priprema materijala fizičkim metodama-toplotom, zračenjem
ili gasom).
 Predmet koji je podvrgnut pravilnoj sterilizaciji postaje
sterilan i ne sme da sadrži nikakve klice, mikroorganizme.

 Tako je pojam aseptičan odnosno sterilan apsolutan

pojam:ne sme da postoji nikakva klica na sterilnom
predmetu.

 Pojam dezinfikovan je relativan pojam:klice ne postoje ili, ako

postoje, one su tako oslabljene da ne mogu izazvati infekciju.
 Aseptičan rad u medicini je onaj rad pri kome se
upotrebljava samo materijal koji je prethodno
potpuno očišćen od klica, odnosno sterilan ili
aseptičan odnosno materijal koji ne sadrži nikakve
ni patoge ni apatogen klice.
Hvala na pažnji ...