30 Kasım 2020

EDT dersi
Altta şekilde verilen soruyu a)çevre akımları yöntemi, b) düğüm
gerilimleri yöntemi ile analiz edin
Çevre akımları yöntemi,ile analiz edersek (elemanların akım ve gerilim
yönlerini karıştırmamak için devre grafını çizmek iyi olur!!)
1) Çevreleri seçip bu çevreler için KGY ile gerilim denklemlerini yazarız.
2) Tanım bağıntılarını kullanarak gerilimleri akıma dönüştürürüz, bağımsız
ve bağımlı akım kaynaklarının gerilimi bilinmeyen olarak denklemlerde kalır.
3) Eleman akımlarını çevre akımı cinsinden yazıp yerine koyarız, bağımsız ve
bağımlı akım kaynaklarının akımını çevre akımları cinsinden ifade edip ek
denklemleri elde ederiz.
 v1+v2-e=0 R1i1+R2i2-e=0
-v2+v3-v7-vj=0 -R2i2+R3i3-v7-vj=0
-v1+v4+v7+v8=0 -R2i2+R3i3-k7i2-vj=0
-R1i1+R4i4+ v7+v8=0
-R1i1+R4i4+ k7i2+v8=0

i1=IÇ1-IÇ3
R1(IÇ1-IÇ3)+R2(IÇ1-IÇ2)-e=0
i2=IÇ1-IÇ2 -R2(IÇ1-IÇ2)+R3(IÇ2)-k7(IÇ1-IÇ2)-vj=0
i3=IÇ2 -R1(IÇ1-IÇ3)+R4(IÇ3)+ k7(IÇ1-IÇ2)+v8=0
i4= IÇ3
ie=-IÇ1 (R1+ R2 )IÇ1- R2(IÇ2)- R1(IÇ3)=e
ij= -IÇ2 (-R2-k7)IÇ1+(R2+ R3+k7) IÇ2 -vj=0
(-R1+ k7) IÇ1 -k7IÇ2+ (R1+R4) IÇ3+ v8=0
i7=-IÇ2+IÇ3
ij= -IÇ2=-j
IÇ1 iI8Ç2=IÇ3
IÇ3v v
j 8 bilinmeyenler
EK DENKLEMLER
i8= IÇ3= k8v3= k8R3i3= k8R3(IÇ2)
Düğüm Gerilimleri yöntemi,ile analiz edersek (elemanların akım ve gerilim
yönlerini karıştırmamak için devre grafını çizmek iyi olur!!)
1) Referans düğüm seçip bu düğüm haricindekiler için KAY ile akım
denklemlerini yazarız.
2) Tanım bağıntılarını kullanarak akımları gerilime dönüştürürüz, bağımsız
ve bağımlı gerilim kaynaklarının akımı bilinmeyen olarak denklemlerde kalır.
3) Eleman gerilimlerini düğüm gerilimi cinsinden yazıp yerine koyarız,
bağımsız ve bağımlı gerilim kaynaklarının gerilimini düğüm gerilimleri
cinsinden ifade edip ek denklemleri elde ederiz.
 i1+i8+ie=0 G1v1+k8v3+ie=0
-i1+i2-i7=0 - G1v1+ G2v2-i7=0
i7+i3-i4=0 i7+ G3v3- G4v4=0
-i8+i4=0 - k8v3+ G4v4=0
-ij-i3=0 -ij- G3v3=0
v1=Vd1-Vd2 G1(Vd1-Vd2)+k8(Vd3-Vd5)+ie=0
v2= Vd2
- G1(Vd1-Vd2)+ G2 Vd2-i7=0
v3= Vd3-Vd5
v4= Vd4-Vd3 i7+ G3(Vd3-Vd5)- G4(Vd4-Vd3)=0
ve= Vd1 - k8(Vd3-Vd5)+ G4(Vd4-Vd3)=0
vj= - Vd5
G3(Vd3-Vd5)=ij
v7= Vd3-Vd2
v8= Vd1-Vd4 G1Vd1- G1Vd2+k8Vd3- k8Vd5+ie=0
- G1Vd1 + (G1+G2)Vd2-i7=0
EK DENKLEMLER:
(G3+ G4 )Vd3-G4Vd4- G3Vd5 + i7=0
ve= Vd1=e
(- k8- G4) Vd3 + G4Vd4+ k8Vd5=0
v7= Vd3-Vd2=k7i2= k7G2 v2= k7G2 Vd2
G3Vd3- G3Vd5=ij
Başka bir örneği de düğüm gerilimleri yöntemi ile
çözelim:

Şekildeki devrede işlemsel kuvvetlendiriciler ideal bölgede çalışmaktadır.

Devreye ilişkin düğüm ve ek denklemleri yazın, d1 düğümüne ilişkin gerilimi
hesaplayın.
 İşlemsel Kuvvetlendirici

L.O. Chua, C.A. Desoer, S.E. Kuh. “Linear and Nonlinear Circuits”, Mc.Graw Hill, 1987, New York
 n

İşlemsel kuvvetlendirici kaç uçlu eleman?

Baz akımları in  I Bn
Bipolar (µA741) FET (µA740)
i p  I Bp
~0,2mA ~0,1nA
vo  f (vd )

L.O. Chua, C.A. Desoer, S.E. Kuh. “Linear and Nonlinear Circuits”, Mc.Graw Hill, 1987, New York
 İdeal İşlemsel
Kuvvetlendirici
-
Vd

Lineer çalışma bölgesi

in  0
ip  0
vd
vo  Esat , vd  0
vd
 Esat  v0  Esat in  0
ip  0
v p  vn  0
L.O. Chua, C.A. Desoer, S.E. Kuh. “Linear and Nonlinear Circuits”, Mc.Graw Hill, 1987, New York
 Pozitif Doyma bölgesi
vd  v p  v n  0

1 0 0 i p  0 0 0 v p   0 
0 1 0   i    0 0 0   v    0 
  n    n   
0 0 0  io  0 0 1  vo   Esat 

Negatif Doyma bölgesi

vd  v p  v n  0

1 0 0 i p  0 0 0 v p   0 
0 1 0   i   0 0 0   v    0 
  n    n   
0 0 0 io  0 0 1  vo   Esat 

L.O. Chua, C.A. Desoer, S.E. Kuh. “Linear and Nonlinear Circuits”, Mc.Graw Hill, 1987, New York
 Lineer çalışma bölgesi

 Esat  vo (t )  Esat , t

in  0
ip  0
v p  vn  0

1 0 0 i p  0 0 0 v p  0
0 1 0   i    0 0 0   v    0 
  n    n   
0 0 0  io  1  1 0  vo  0

L.O. Chua, C.A. Desoer, S.E. Kuh. “Linear and Nonlinear Circuits”, Mc.Graw Hill, 1987, New York
 Lineer çalışma bölgesi için bir uygulama
Bufer(Gerilim İzleyici)
Amaç: Çıkıştaki yük ne olursa olsun, çıkışdaki gerilim girişdeki gerilime
eşit olsun. Çıkışa bağlı devre girişi etkilemesin.

Gerilim
kontrollü vo  vin
2. Düğüm için KAY iin  i p gerilim kaynağı
+ iin  0
Eleman tanım ip  0
bağıntısı
4-3-2-1-4 için 43 32 21 v  v  v  v14  0 vo  vin
KGY Geçerli olduğu
+ vo  (vin )  vd 0 gerilim aralığı
Eleman tanım  Esat  vin  Esat
bağıntısı vd  0
L.O. Chua, C.A. Desoer, S.E. Kuh. “Linear and Nonlinear Circuits”, Mc.Graw Hill, 1987, New York
 NOT: Vd1 gerilimini hesaplamak için tüm düğümlere ilişkin denklemleri
yazmak gerekmiyor çünkü d2 be d4 düğüm denklemlerinde bilinmeyen Io1 Io2
akımları yer alıyor, bu denklemler ancak bu bilinmeyen akımların
çözümünde kullanılabilir. Denklemleri doğrudan yazalım

d1: -j(t)+I+1+G1(Vd1-Vd2)=0
d2: G1(Vd2-Vd1)+ G2(Vd2-Vd3)+Io2=0
d3: I-1+ I-2+ G2(Vd3-Vd2)+ G3(Vd3-Vd4)=0
d4: G3(Vd4-Vd3)+ G4(Vd4-Vd5) +Io1=0
d5: G4(Vd5-Vd4)+ G5Vd5 +I+2=0

Ek Denklemler:
V+1 –V-1= Vd1 –Vd3=0 → Vd1 =Vd3
V+2 –V-2= Vd5 –Vd3=0 → Vd5 =Vd3
→ Vd1 =Vd3 =Vd5
I+1= I-1= I+2= I-2=0
Ayni soruyu graf temelli yöntem kullanarak çözelim:
 İçinde lineer olmayan elemanlar içeren devrelerin analizi:
Öğrendiğimiz yöntemleri aynen kullanılabiliriz ama lineer olmayan elemanların tanım
bağıntısına bakarak yöntemi seçeriz:
1) v=r(i) biçiminde ise tanım bağıntısı kiriş akımları yöntemi veya çevre akımları yöntemini
seçeriz.
2) i=g(v) biçimindeyse dal gerilimleri yöntemini veya düğüm gerilimleri yöntemini seçeriz.

NOT: Lineer olmayan eleman barındıran devrenin analitik çözümünü bulmak kolay değil

Çözümü analitik olarak bulmak zor,

f1(x1, x2, x3,.. xn )=0
Zamanla değişen kaynaklar için her t
f2(x1, x2, x3,.. xn )=0 anındaki çözümü hesaplamak gerekir.
. f(x)=0 Analitik çözüm yerine bilgisayar yardımı ile
. yaklaşık çözüm bulmak daha kolay (sayısal
fn(x1, x2, x3,.. xn )=0 yöntemler yardımıyla)

ÖRNEK: Altta verilen devreyi analiz ederek vD gerilimini hesaplayın

Tanım bağıntısı i=g(v) biçiminde, dal gerilimleri yöntemi ile analiz edebiliriz.
Eğer buna dikkat etmezsek, örneğin kiriş akımları veya çevre akımları yöntemini seçseydik lineer
olmayan elemanın tanım bağantısını doğrudan kullanamayacaktık, gerilimi akım cinsinden ifade
etmemiz gerekecekti (v=r(i) biçimine getirmemiz gerekecekti) ki bu genelde zor bir işlem.

 
devre grafını çizdik, ağaç seçtik,
1. Temel Kesitleme Denklemleri:
iD=iR2 kaynak için kesitleme denklemine gerek yok
2. Tanım bağıntılarını yerine koy

3. Kiriş gerilimlerini dal gerilimi cinsinden yazıp yerine koy

v2=E- vD,

Bu denklemin analitik çözümü bulunmalı:

Grafik yolla bulabiliriz
 Newton Raphson yöntemi: sayısal yöntemlerle çözüm bulmaya çalışırız

 
f(x)=0 denklemin sayısal çözümü aranır ve bu denklem takımının çözümü x * değeridir (bunu
bulmaya çalışıyoruz).
1: Biz tahmin yürüterek (gerçekçi bir tahmin yürütme ile) bu çözüme yakın, başlangıç değeri
olarak kullanacağımız bir yaklaşık çözüm tahmin ederiz (x0)
2: x0 civarında f(x) fonksiyonu Taylor serisine açılır. Birinci türev dışındaki yüksek mertebeli
terimleri ihmal edersek:

x* çözüm olduğuna göre

, Yani ,
bulduğumuz x değerine x1 diyelim. x1 değeri gerçek çözüm olan x*’a x0’dan daha yakın bir
değerdir. Bunu ilk koşul varsayıp yeniden bir değer hesaplarsak x 2 buluruz, bu çözüme daha da
yakın bir değer.
Böylece adım adım her seferinde daha yaklaşarak çözüme ulaşmaya çalışıyoruz.

Peki kaç kere tekrarlayacağız, ya da çözüme ne kadar yaklaşmak istediğimize nasıl karar
vereceğiz?
Bir sonlandırma kriteri tespit ederiz, örneğin ℰ gibi sıfıra yakın bir değer olmak üzere
ℰ oluyorsa algoritmayı sonlandırabiliriz.
 DC Çalışma Noktası

i Çözüm • tek çözüm

+ • çok çözüm
N • çözüm yok
Is
v 1-kapılısı
_ 2-uçlu
dirençler i (t )
• tek çözüm
i
+
Is v (t )
v
_
i (t )
i
+ • çok çözüm
Is
v
v (t )
_
 i (t )
i
+ • çözüm yok

Is v
v (t )
_

• bağımsız akım kaynağı ve/veya bağımsız gerilim kaynağı giriş

• ilgilenilen akım ve/veya gerilim çıkış
DC girişli bir devreye ilişkin çözümlere çalışma noktaları adı verilir.
DC analizi çalışma noktalarının bulunmasıdır.
ib d 1 ia
KAY ia  ib i ̂ ia  ib
+ + +
vb va KGY va  vb v ̂ va  vb
_ _ +
Nb Na ETB f a (v, i )  0 f b (v,i )  0
d1’ Bu iki bağıntının çözümü DC
f b (vb , ib )  0 f a (va , ia )  0 çalışma noktalarını verir.
 DC çalışma noktalarını bulunuz

L.O. Chua, C.A. Desoer, S.E. Kuh. “Linear and Nonlinear Circuits”, Mc.Graw Hill, 1987, New York
Küçük İşaret Analizi:
Eğer lineer olmayan elemanlardan meydana gelmiş devrede DC kaynakların yanı
sıra genlikleri çok küçük fakat zamanla değişen kaynaklar varsa bu analiz ile
çözüm bulma yolu izlenir.

1 Adım: değişken kaynaklar devre dışı varsayılarak (gerilim kaynaklarının gerilimi sıfır
varsayılır, yani kısa devre, akım kaynaklarının akımı sıfır varsayılır, yani kaynak açık devre)
DC kaynaklar için devre analiz edilir ve çözüm bulunur. Lineer olmayan elemanların DC
kaynaklar için bulunan akım ve gerilim değerlerine ÇALIŞMA NOKTASI DEĞERLERİ denir.

2 Adım: ÇALIŞMA NOKTASINDA lineer olmayan eleman linerleştirilerek küçük işaretler için
eşdeğeri elde edilir. Buna KÜÇÜK İŞARET EŞDEĞERİ denir.

3 Adım: DC kaynaklar devre dışı varsayılarak lineer olmayan elemanın lineerleştirilmiş

eşdeğeri kullanılarak devre küçük işaretler için analiz edilir.

4 Adım: aranılan akım veya gerilim değeri, DC kaynakların meydana getirdiği bileşen ve
küçük işaret kaynaklarının meydana getirdiği bileşenin toplamından oluşur.
 Küçük İşaret Analizi
i i (t )
+
IQ
v

N
_
v (t )
vs (t )  vm sin t VQ
~ Eb
i (t )
Eb -vm Eb +vm
i (t )
• Çalışma noktasını belirle. Nasıl?
IQ v~ (t )
• Lineer olmayan elemanın
çalışma noktası civarında Nasıl?
v (t ) lineer eşdeğerini belirle.
VQ
~ v(t )  VQ  v~ (t )
(VQ , I Q ) (v~ (t ), i (t )) ~
i (t )  I Q  i (t )
 Lineer Eşdeğer
~ (t )  V
Varsayım: vm  Eb  v Q

Hatırlatma: Taylor Serisi

1
f ( x )  f ( x) x  x  f ( x) x  x ( x  xa )  f ( x) x  x ( x  xa ) 2  ...
a a 2 a

diˆ
~
i (t )  iˆ(VQ )  (v(t )  VQ )
dv v V
Q

ˆ ~ diˆ
i (t )  i (VQ )  (v(t )  VQ )
dv v V
Q

~ diˆ
i (t )  I Q  (v(t )  VQ )
dv v V Küçük işaret iletkenliği
Q

~ ~ diˆ ~ ~ ~
i (t )  v~ (t ) i (t )  Gv (t )
dv v V
Q