TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM

YAPISI

• 16. 17. VE 18 YY’lar

• II. Mahmut dönemi ve merkezileşmenin artması
1. İdari teşkilat
2. Askeri teşkilat
3. Yeniçeri Ocağı
4. Asakir-i Mansûre-i Muhammediye
o İdari anlamda ıslahat hareketleri
o Ziraat, ticaret, bayındırlık ve sanayi
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
• Babıâli’nin Ortaya Çıkışı
• Geleneksel Osmanlı yönetim teşkilatı ve Divan-ı Hümayûn’un üyeleri ve erkleri
• Divan-ı Hümayûn’da yaşanan bozulmalar ve yetkilerin el değiştirmesi
• Sadrazam ve reisülküttap’ın yetkileri
• Yeni kurumların kurulması 1836
• 1836 sadaret kethüdalığı-Umur-ı Mülkiye Nezareti
• Reisülküttap-Hariciye Nezareti
• Hazine-i âmire ve Darphane-i âmire, Hazine-i Mensure--Umur-ı Maliye Nezateri
• Umur-ı Maliye Nezareti
1. Gelir ve gider
2. Taşra vergi işleri
3. Usulsüzlük ve vergi adaleti
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
 Şeyhülislamlık
 Bab-ı Meşihat
 Ticaret Nezareti 1839
 Sadaretin Başvekâlete Dönüştürülmesi
 Uzmanlaşmaya dayalı birimler ve bunun sadrazamlık makamına yetkiler olarak etkisi
 1838 sadrazamlık-başvekillik ve dahiliye nezareti
 Yürütmeye işlerlik ve çağdaş bir nitelik kazandırılmıştır
 Padişah vekilliği ve Mühr-i Hümayûn
 Osmanlı Devlet memurlarının örgütleniş biçimi
 Memurların maaşlarının ödenmesi-Rüşvetle mücadele
 Liyakat ve kariyer-hiyerarşi ve hakkaniyet
 Ceza Kanunnamesi
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI

1839 Tanzimat Fermanı:

• Merkezileşme ve bürokrasi artmaktadır
• İmparatorluğun her yerinden gelen mektuplara cevap zorunluluğu oluşmuş ve dolayısıyla da
yazışmanın niteliği değişmiştir
• Alının kararların uygulanması ve dilde sadelik
• Abartılı lakap, övgü vs satırlar yerine sade ve standart belgeler kullanılmaktadır
• Resmi evraklarda mühür, imza ve tarih
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
Merkez Teşkilatında Yeni Meclislerin Oluşturulması:
 Divan-ı Hümayûn-Sadrazam ve Mühr-i Hümayûn
 Kuvvetler birliği-Divanı- Hümayûn sonra sadrazam (yürütme ve yargı)
 Yasama da Babıaliye olan ihtiyaç artmıştır ve güçlenmiştir
 II. Mahmut ve Tanzimat Dönemleri’nde oluşturulan meclisler bu boşluğu doldurmuştur
 Divan-ı Hümayûn’un önemi kaybetmesi ve Meclis-i Meşrevet daha sık toplanması
a. III. Selim
b. II. Mahmut
• Meclis-i Meşrevet’in zaafları
• II. Mahmut 1826’dan itibaren başlatılan reformları yürütmek için üç sürekli kurul
1. 1836 Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî
2. 24 mart 1838 Dâr-ı Şûrâ-yı Bab-ı Ali
3. 24 Mart 1838’de açılan Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’dir.
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
• 3 kasım 1939 Tanzimat Fermanı: Osmanlının yönetim prensipleri açısından bir değişimin
yaşandığını ifade eder
• Geleneksel yapıdan sıyrılıp yeni idari ve hukuki düzene girmeyi ifade eder
• Fermana göre; modern, hızlı işleyen, merkezi devlet üç önemli temel üzerine inşa edilmiştir
1) Osmanlı vatandaşlarının, ırz, can ve mal dokunulmazlıklarının sağlanması ve bunun devletin
garantisi altına alınmasıdır
2) Mali ve ekonomik yapının üzerine oturtulacağı, herkesin geliriyle orantılı vergi vermesini
sağlayacak düzenlemelerin yapılmasıydı
3) Derin sosyal ve ekonomik etkileri olabilecek askerlik yükümlülüğünün adil ve belirli bir süre
yapılmasını sağlayacak önlemlerin kararlaştırılmasıdır
Temel mesaj Osmanlılıktır-Osmanlıcılık ve merkezi yönetimin gerekliliği
• 1838’den 1876 ya giden ve I. Meşrutiyetin ilanı ile sonuçlanacak süreçteki yasama, yürütme
ve yargı erkleri ayrılmaya başlamıştır
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
 Meclis- Ali-i Umumi
 İşleyiş ve görevler açısından geniş yetkilere sahiptir
 İki görevi vardır:
1. Olağanüstü durumlarda geniş üyeli yapısıyla temsili bir nitelik arz ederek, geleneksel
Meclis-i Meşveret gibi bir işlevle toplanmaktaydı
2. Haftada iki gün yapılan rutin toplantılarıyla, Meclis-i Vala kararlarının bir kez daha ele alınıp
onaylandığı bir senato işlevi görmekteydi
 Hem Meclis-i Vala’nın hem de Meclis-i Umumi’nin kararları padişahın onayından geçtikten
sonra yürürlüğe girmekteydi
 Meclis-i Tanzimat ve hükümet görevlileri nazırların ilişkisi
 Meclis-i Vala yüksek bir temyiz mahkemesi yargı gücünü tam bağımsız olarak kullanmıştır
 Şura-yı Devlet ve yasama gücünün kullanımı
 Divan-ı Ahkam-ı Adliye ise yargı alanında en üst mahkemedir
TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
 II. Mahmud’un çabalarıyla kurulan Meclis-i Vukela’nın kurulma gayretleri Tanzimat’tan sonra
amacına ulaşmıştır ve modern Babıali ortaya çıkmıştır
 Nezaret Meclisleri kurulmuştur (Sanayi ve Ticaret)
 Tanzimat Fermanı gereği olarak girişilen mali ıslahatı planlamak üzere Maliye Nezareti
bünyesinde, Meclis-i Muhasebe-i Maliye kuruldu
 Meclis-i Maarif-i Umumiye oluşturuldu vs….
Bu meclisler ya Meclis-i Vala’ya bağlıydı ya da padişahın onayına tabidirler
• Bu meclislerin yanında gerekli konularda anlık meclislerde kuruluyordu
• 1845 İmar Meclisi
• Tanzimat’ın Aydınları ve Kanun-i Esasi Anayasal düzen
• Yeni Osmanlı Aydınlarının Meclis ile amacı
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
 1876 Kanun-i Esasi’nin getirdikleri II. Abdülhamit
 Meclis-i Ayan ve Meclis-i Meb’usan
 Yasama faaliyetinin yapımı

Tanzimat Döneminde Taşra Teşkilatında Değişiklik

 Tımar sisteminin bozulması ve İltizam usulüne geçilmesi
 İltizam, devletin vergi gelirlerini önceden merkezi hazinede toplamak için ihaleye vermesidir
 Mültezimler ve Maliye Nezareti’nin II. Mahmut tarafından kurulması
 Mali merkeziyetçilik, idari ve askeri merkezcilikle beraber güçlenir
 Tanzimat dönemi bürokratlarının amacı
1. Merkezi kontrol
2. Üretimin artması
3. Zenginliğin artması
4. Vergiler
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
Taşrada Meclislerin Ortaya Çıkışı
 Muhassıllık Meclisleri
 İltizam usulünün kaldırılması ve muhassallar ve verginin adil bir şekilde toplanması
 Aynı zamanda taşradaki bu meclisin üyedirler
 Muhassallık meclislerinin amacı
 Meclisin üyeleri: iki katip, kadı, müftü, zabit ve meclisin bağlı bulunduğu yerdeki dört ileri gelen
 Sistemin uygulanmasında ortaya çıkan sorunlar
 Büyük Meclislerin Kurulması (Eyalet meclisleri)
 1842 eyaletler sancaklara, sancaklar ise kazalara ayrılmıştır
 Kazalar idari birim haline geldi
 Yeni idari yapılanma, eyalet-sancak-kaza
 Amaç tam temsil ve vatandaş talepleri, ve temyiz merci
 Uygulamadaki sorunlar nedeniyle kapatıldı
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
 1849 Düzenlemesi ile Valilerin Devre Dışı Bırakılması
 Meclis başkanı, iki katip ve bir üye doğrudan hükümetçe atanacaktır
 Basit ve küçük sorunlar sancak meclislerinde, önemli ve büyük sorunların görüşümü ise
eyalet meclislerinde yapılacaktır
 Bu meclislerin üyelerin üyeleri merkezden atandığı ve önemli yetkiler ile donatıldığı için
valilerin etkinlikleri azalmıştır
 1852 Düzenlemesi ile Valilerin Yeniden Güçlenmesi
 1849 yılındaki düzenleme taşradaki merkezi otoritenin önündeki en önemli engel Vali imiş
gibi çıkarılan yeniliklerle doludur
 Sistemin bozulması- Muhassıllar, mal müdürleri, katipler, kaza ve nahiye meclisi üyeler
valinin emrine verildi
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
Islahat Fermanı ve 1858 Düzenlemesi
 Tanzimat ile istenen seviyeye gelinememesi ve Kırım Savaşından sonra oluşan barış ortamı idari
anlamda yenilikler yapılabilecek ortamı hazırlamıştır
 1856 Osmanlı Paris Konferansı ile Avrupa Devletler camiasına kabul edilmiştir
 Avrupalı devletlerin Tanzimat’ın hükümlerinin genişletilmesi yönündeki talepleri kabul edilmiştir
 25 Şubat 1856 yılında Islahat Fermanı yayımlanmıştır.
 Tanzimat’ı kapsayan Ferman aynı zamanda müslim-gayrimüslüm arasındaki ‘’eşitsizliklerinde’’!
Kaldırılmasını ön görüyordu
1. Kanun önünde eşitlik
2. Vergi eşitliği
3. Mahkemelerde şahitlik
4. Karma mahkemeler
5. Merkez ve taşra teşkilatında gayrimüslim üye
Ortaya çıkan bu durum iki farklı şekilde yorumlanabilir
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
o Hem Müslümanlar hem de gayrimüslimler Islahat fermanından bir takım hoşnutsuzluklar
yaşamışlardır
o Ayaklanmalar
o 22 Eylül 1858’de Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye; vali, mutasarrıf ve kaymakam görevlerini
kapsayan bir talimat yayımladı
o Niş’te çıkan ayaklanmalar ve Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Paşa’nın Varna’ya gitmesi
o Dürziler ve Marunileri’in çatışması ve Lübnan’a özerklik verilmesi
o Yaşananların aynısını Rumeli’de görmek istemeyen Osmanlı, özellikle Büyük Meclis’in
çabalarıyla yeni bir idari yapılanmaya daha gereksinim olduğunu ifade etmiştir
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
1864 VİLAYET NİZAMNAMESİ
 Niş’te çıkan olayların akabinde Fransa duruma müdahil olur. Osmanlı Ahmet Cevdet Paşa’nın
da içinde bulunduğu üç Müslüman, iki Rum ve bir Ermeni Rumeli Eyaletini teftişe gider
 Mithat Paşa Niş valiliğine atanır ve başarılı olur. Niş-Silistre-Vidin birleşerek vilayet
oluştururlar
 7 Kasım 1864 tarihinde Vilayet Nizamnamesi resmi gazete olan Takvim-i Vekayi’de yayımlanır
 Yeni İdari yapılanma artık; Vilayet-Sancak, Kaza ve köy oluştur
 Vilayet-, Sancak idaresi-, Kaza-, Köy-
 Nizamnamede göze çarpan hususlar: Başta idari amirler olmak üzere tüm memurların
vazifelerinin altı çizilmiş, belediye teşkilatı ve nahiye idareleri kuruluyor, köy ihtiyar heyetinin
de görev ve yetkileri genişliyor
 1867 yılında Vilayet-i Umumiye Nizamnamesi yayımlanıyor
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
1871 İDARE-İ UMUMİYE NİZAMNAMESİ-VM
 Bununla beraber, Osmanlı Devleti 27 vilayet, 123 sancağa bölündü
 Rumeli topraklarında 10 vilayet, 44 sancak
 Anadolu topraklarında ise 16 vilayet 74 sancak
 Kuzey Afrika’da 1 vilayet 5 sancak bulunuyordu
 Elviye-i Gaye-i Mülhaka ve düzenleme dışı bırakılan yerler
 Vilayet-Liva-Kaza-Nahiye-Köy
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
BELEDİYELER
 Geleneksel Osmanlı kent modelinde, mülki idare ve belediyeye ait olan işler ayrılmıyordu
 Kadı;
a) Adalet dağıtma görevi
b) Vakıfların denetlenmesi
c) Kentin güvenliği
d) Belediye hizmetlerinin karşılanması
e) Belediye temizlik işlerinin yürütülmesi ve güvenlik
f) Mallardaki kalitenin korunması
g) Ticareti güvene almak
 TANZİMAT DÖNEMİNDE (1839-1876) YÖNETİM
YAPISI
• Devlet yönetimindeki değişmeler ve bozulmalar kadı’nın görevini yapabilmesini de
etkilemiştir. Özellik kendine bağlı çalışan Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması, işlerin görülmesi
anlamında olumsuz yansımıştır
• İhtisab Nezareti, Evkaf Nazırlığı ve Son olarak da Zabtiye Nezareti’nin kurulmasıyla kadı’nın
yerel yönetimdeki yerine son vermiştir
• Yeni bir belediye teşkilatına duyulan gereksinim
• 1854 İstanbul-Şehremaneti
• Galata ve Beyoğlu’nu kapsayan Altıncı Daire-i Belediye kuruldu
• 1868 yılında ise çıkarılan Dersaadet İdare-i Belediye Nizamnamesi ise tüm İstanbul da
belediyecilik yaygınlaştı
• Belediye reisi atamayla, meclisi ise seçimle göreve geliyordu
• Belediye reisi, Belediye meclisi ve Cemiyet-i Belediye