BAŞ-BOYUN MUAYENESİ

Prof. Dr. Rıdvan DURAN

1
BAŞ VE BOYUN MUAYENESİ
Baş ve boyun muayenesinde inspeksiyon,
palpasyon, perküsyon, oskültasyonun ve
transillüminasyon yapılır.
Baş şekli kaydedilmeli
– Sagittal sütür erken kapanmışsa baş skafosefaldir
(ters dönmüş kayık).
– Tüm sütürler erken kapanırsa (koroid, lambdoid ve
sagital) kule kafa, oksisefal baş denir.
– Koronal sütür tek taraflı erken kapanırsa kafada
asimetri oluşur. Buna plagiosefali denir.

2
Sütürler ve Fontaneller

3
Skafosefali

4
Plegiosefali

5
Oksisefali

6
– Raşitik çocuklarda kafa dikdörtgen
şeklindedir. Buna kaput kuadratum denir.
– Baş şekli kaydedildikten sonra baş çevresine
göre kafanın küçük veya büyük olup olmadığı
araştırılmalı
Mikrosefali
– Beyin gelişiminde duraklama
– Kafatası anomalileri
– Kranial sütürlerin erken kapanması sonucu
(kraniosinostoz)
– Konjenital viral enfeksiyonlar (sitomegalovirüs, rubella,
toksoplazmozis)

7
Makrosefali

– En sık nedenlerinden biri hidrosefali

– Subdural effüzyon, hematom, serebral araknoid
kistler
– Baş çevresinin hızlı artışı, sütürlerin
kapanmadığı çocuklarda, tümöral kitleleri
düşündürmeli
– Prematüre bebeklerde baş çevresinin hızlı artışı
intrakranyal kanamayı düşündürmeli

8
HİDROSEFALİ

9
Saçlar: canlılık, renk, dağılım olarak
değerlendirilmeli
– Saçların olmamasına allopesi denir
– Kemoterapi veya radyoterapi alan hastalarda
gözleyebiliriz
Saçlarını kopararak yiyen çocuklara
trikotilomani denir
Allopesi areata bir gecede belli sınırlı saç kaybı
Cansız seyrek saçlar
– Hipotiroidide
– Malnütrisyonda

10
Saçlı deride mantar enfeksiyonu varlığı, bit ve
sirke varlığı araştırılmalı (tinea kapitis,
pedikülozis)
Saç çizgisi düşük mü?
– Klippel-Feil sendromunda
– Down sendromu
– Turner sendromunda saç çizgisi düşüktür
Saçlı deri: deride kitle var mı?
– Nöroblastomalı hastalarda saçlı deriye metaztaz
olabilir, kitleler ele gelebilir

11
Fontanel
Büyüklüğü
Bombe
Pulse
Yaşına göre kapalılık durumu kaydedilmeli

Büyüklüğü sagital ve koronal düzlemdeki çapları

belirtilerek ifade edilir

Arka fontanelin 4-6 ay içinde kapanması

gereklidir, ön fontanelin kapanması ise 18. aya
kadar gecikebilir

12
Ön fontanelin erken kapanması
Kraniosinoztozis
Beyin gelişiminin yavaş olduğu durumlarda gözlenir
Ön fontanelin geç kapanması
Rikets
Hidrosefali
Malnütrisyon
Konjenital hipotiroidi
Osteogenezis imperfekta
Fontanellerin belirgin şekilde çökük oluşu
Dehidratasyonda
Malnütrisyonda

13
Fontanellerin pulse oluşu
Menenjit
Kafa içi basınç artışı durumları (intrakranyal kanama,
subdural hematom, intrakranyal tümör v.b)
Hipofosfatazya
Vitamin A zehirlenmesinde
Sütürler: normalde YD’da sütürlerde 0,5 cm
kadar açıklık mevcut.
Açıklığın durumu (çok fazla mı?)
Kapalı olmaları gerekli dönemlerde sütürlerin durumu
kaydedilir
Normalde 5-6. aydan sonra sütürlerin palpe
edilememesi gerekli.

14
 Erken kapanmaları kraniosinoztoziste
Kapalı iken açılmaları veya açıklığının artması
durumunda kafaiçi basıncı artışı olup olmadığı
araştırılmalı
Baş muayenesinde karaniotabes
muayenesi yapılmalı
İlk üç ay içinde kraniotabes alınması fizyolojiktir.
Daha ileri dönemlerde alınıyorsa;
Rikets
Hidrosefali
Osteogenezis imperfekta
Sifiliz
Hipervitaminozis A düşünülmeli

15
Kafanın perküsyonu: kırık testi sesi
(Macewan işareti) aranır
Sütürler ve fontanelelr açık ise normalde bu sesi
alabiliriz
Kapalı olan hastalarda pozitif ise kafatası kırığını
düşündürür
Kafanın oskültasyonu
Streteskopla (çan kısmı ile) tüm beyin loblarının
üzeri oskülte edilmeli
Anevrizma, arteriovenöz fistül
Anemi, tirotoksikozda üfürüm duyulabilir

16
GÖZ MUAYENESİ
Kaşlar
Kirpikler
Göz kapakları
Gözyaşı bezleri
Lakrimal kanal
Konjonktiva
Sklera
Kornea
Pupil
Lens değerlendirilir

17
Allopesili hastalarda kirpik ve kaşlar olmayabilir
Albinizimde kirpik ve kaşlarda pigmentasyon yoktur
Kaşların ortada birleşmesine sinofi denir
Cornella de lange sendromu
Kaşlarda artış hipertrikoz
Mukopolisakkaridoz
Kaşlarda azalma hipotrikoz
Kıkırdak saç sendromu
Uzun ve kıvrık kirpikler kalıtsal olabilir
Kronik hastalıklarda (tüberkülozda, osteomiyelitte)
Malnütrisyonda

18
Epikantus: Down sendromunda saptanır, üst göz
kapağından gözün medial kantusunu kapayacak
şekilde aşağıya doğru uzanan cilt katlantısı
Pitosis: üst göz kapağı düşüklüğüne denir.
Marcus-Gunn fenomeninde spontan göz kırpma var
Okülomotor sinir paralizisi
Akkiz pitoz nedenleri
Ensefalitler
Servikal nöroblastomlar
Botulizm
Miyestanya Gravis
Tüberküloz menenjit
Oküler rabdomiyosarkom

19
Horner sendromu: Yüzün bir tarafında pitozis,
miyozis, enoftalmus ve aynı tarafta terleme azlığı
Hidrosefalide batan güneş bulgusu (üst göz
kapaktaki retraksiyona bağlı
Down sendromlu vakalarda yukarı doğru çekiklik
mevcut
Antimongoloid çekiklik (Down sen. Tersi çekiklik)
Apert sendromu
Cri du chat sendromu
Treacher-Collins sendromu

20
Göz kapaklarında ödem
Nefrit, nefrotik sendromlu hastalarda
Allerjik rinit
Sinüzit, etmoidit
Konjunktivit
Boğmaca
Kızamık
Enfeksiyöz mononükleoz
Trişinoz
Süperior vena kava sendromu
Kavernöz sinüs trambozu

21
Göz yaşı
Ağır dehidratasyonda
Familial disotonomilerde yoktur
Konjonktiva altı kanamalar
Zor doğumlar sonrası
Boğmaca nöbetleri sonrası
Konjonktivalarda kuruluk
A vit. eksikliğinde saptanır. Ayrıca Bitot lekesi
gözlenebilir (temporal kısımda sarı-beyaz renkte
köpük şeklinde lezyon olması)

22
Sklera muayenesinde
Sarı
Mavi (osteogenesis imperfekta)
Konjenital glokom nedenleri (bu olgularda
kornea çapı artmıştır):
Homosistinüri
Retinoblastom
Konjenital aniridi
Nörofibromatosis
Tüberoskleroz
Konjenital rubella

23
Korneada bulanıklık
Mukopolisakkaridoz
Gangliosidozmannosidoz
Sistinozis
Korneada ülserasyon
Herpes enfeksiyonu
Korneada kuruluk
A vit. eksikliğinde çocuklarda ilk bulgu olabilir
(çocuklar gece körlüğünü tarif etmedikleri için)
Pupil çapları değerlendirilmeli
Biri miyotikse Horner sendromu?
Biri midriyatikse intrakranyal basınç artışı ve
tentoryal herniasyon?

24
Morfin ve organofosfor zehirlenmelerinde pupiller
miyotik
Atropin zehirlenmesinde midriyatiktir
Pupil beyaz ise lökokori denir
Katarakt
Retinoblastom
Lensteki opasitelere katarakt denir
– Konjenital katarakt nedenleri
Konjenital rubella
Konjenital toksoplazmosis
Sitomegalovirüs v.b.

25
Her iki gözün görme ekseninde sapma
olduğunda strabismus terimi kullanılır
(şaşılık)

Gözlerde ani ve ritmik hareketler varsa

bunlara nistagmus denir.
Vertikal, horizontal, rototuar ve miks
Nedeni nörolojik, vestibüler ve oküler olabilir

26
Oküler hipertelörizm gözlerin birbirinden uzak
ve burun kökünün basık olması
Noonan sendromu
Apert sendromu v.b
İki göz arası mesafe azalmış ise oküler
hipotelörizmden bahsedilir
Ekzoftalmi, göz kürelerinin öne doğru çıkık
oluşudur
Hipertiroidi
Orbital sarkom
Nöroblastom
Retinoblastom
Retroorbital tümör

27
Gözün hiç olmaması anoftalmi
Küçük olması mikroftalmi
Toksoplazmozis
Trizomi 13 veya 18

28
KULAK MUAYENESİ:
Öncelikle dış kulak şekli, yeri ve
büyüklüğünün inspeksiyonu ile başlarız,
sonra dış kulak yolu ve kulak zarının
muayenesi yapılır.

29
İŞİTME DEĞERLENDİRİLMESİ
YD’da ani ve kuvvetli seslere bebekler Moro
refleksi ile veya ağlayarak cevap verirler
5-6 aylık çocuk seslerin geldiği yöne dönebilir
Uyaranlara kayıtsızlık varsa sağırlık açısından
incelenmelidir
Alport sendromu
İntrauterin rubella sendromunda konjenital sağırlık
olabilir

30
Çocuğun çevresel sesli uyaranlara artmış
yanıtına hiperakuzi denir
Tay-Sachs
Tetanoz
Striknin zehirlenmesinde
Sandhoff
Kulak düşüklüğü saptanmalı
Preauriküler papillomlar tragus önünde
yer alırlar.
Bu cilt kalıntıları tragus-ağız köşesi arasındaki hat
boyunca herhangi bir yerde de olabilirler
Goldenhar send.

31
Dış kulak yolu ve zar muayenesinden
önce kulakta akıntı olup olmadığına
bakılmalı
Orta kulak enfeksiyonu
Dış kulak yolunda yabancı cisim

32
Kulak zarı muayenesi için bebekler anne
kucağında yan oturtulur ve anneye çocuğu
nasıl tutacağı anlatılır
Otoskop yardımı ile önce dış kulak yolu incelenir,
sonra kulak zarına bakılır. Kulak zarının iyi
görünebilmesi için kulak kepçesi küçük çocuklarda
öne ve aşağı doğru, büyük çocuklarda yukarı ve
geriye doğru çekilmelidir.
Dış kulak yolunda buşon (kulak kiri) veya yabancı
cisim varsa kaydedilmeli
Kulak zarı renk, bütünlük, anatomik değişiklik
açısından incelenmeli
Kulak zarı normalde parlak beyaz renklidir, bu
rengi kaybedip hiperemik hal alması orta kulak
enfeksiyonunu düşündürmeli
33
BURUN MUAYENESİ: Şekil değişiklikleri
öncelikle kaydedilmeli
Yarık dudak-damak ile birlikte burunda da
deformite olabilir
Burun kökü basıklığı var ise;
Down send.
Konjenital hipotiroidi
Burun delikleri geniş ve dışa dönük ise
Mukopolisakkaridozlardan Hurler
Smith-Lemni-Opitz send
Burun gaga şeklinde ise
Progeria
Rubinstein-Taybi send
Hallerman-Streiff send

34
Burun kanadı solunuma katılıyorsa
Solunum sıkıntısı yapan nedenleri düşünmeliyiz
(ateş, pnömoni, asidoz v.b)
Tek taraflı pürülan akıntı
Yabancı cismi
Tek taraflı kanlı-pürülan alıntı
Konjenital sifiliz
Nazal difteri
Burun mukozası incelenmeli
Burunda polip olup olmadığı bakılmalı
Sinüzit
Allerjik rinit
Kartagener send.
Kistik fibrozis (tekrarlayan polip nedeni)

35
Yenidoğanlarda doğum sonrası mutlaka kontrol
edilemsi gereken 3 açıklık vardır
Koanal açıklık
Özofageal açıklık
Anal açıklık
Koanal atrezi bilateral ve yenidoğanda tespit
edilemez ise hasta nefes alamadığı için siyanoz
gelişir ve müdahale edilmez ise kaybedilir
Burun kanaması: çocuklarda en çok kanama burun
septumunda, tabandan 0,5 cm yukarıdaki
Kiesselbach alanından olur
ARA
Enfeksiyöz mononükleoz
Orak hücreli anemi
Sistemik kanama diatezi
Nazofarengeal juvenil angiofibrom

36
AĞIZ MUAYENESİ küçük çocuklarda zor
olduğundan fizik muayenenin sonuna
bırakılmalıdır
Dudaklar
Yanak mukozası
Yumuşak-sert damak
Dişler
Dişeti
Dil
Tonsiller
Orofarinks

37
Yenidoğanda ağızdan sürekli köpük geliyorsa özofagus
atrezisi düşün

Devamlı ağızdan soluma

Adenoid doku hipertrofisi
Nazofarengeal obstrüksiyon
Büyük çocuklarda; sinüzit
Ağızda kötü koku (halitosis)
Kötü ağız hijyeni
Tonsillit
Stomatit
Ağır dehidratasyon
Ketoasidozda ağızda aseton kokusu
Karaciğer komasında özel bir koku var (fetor hepatikus)

38
 Ağız köşelerindeki çatlaklara angüler stomatit denir
– B vitamini eksikliği sonucu gelişebilir
Ağız çevresinde solukluk
– Kızıl
– Dudaklar:
Anemide soluk, siyanoz varlığında mor, karbon
monoksit zehirlenmesinde kiraz kırmızısı
rengindedir
Herpes enfeksiyonlarında dudaklarda önce makül,
sonra papül ve vezikül oluşur

39
 Anjionörotik ödem dudaklarda sert ödeme neden
olur
– Gingiva
Gingivada hipertrofi varsa
Fenitoin kullanımı sorgulanmalı
Gangliosidoz
Akut miyeloblastik lösemi
Gingivada kanama
Lösemi
Kanama diatezi olan hastalar
Aplastik anemi
Skorbüt
Gingivit gingivanın iltihabı
Nötropenili hastalarda sık rastlanır bir tablodur.

40
– Dişler: Yaş göz önüne alınarak dişlerin çıkıp
çıkmadıkları, çıkmışsa yerleri, sayısı ve
cinsleri saptanmalı
YD döneminde çocuk diş ile doğabilir
6 ay civarında ilk dişler alt kesicilerin çıkması ile
başlar
Bir yıla kadar uzayabilir
Hipotiroidi
Raşitizim
3 yaşından önce 20 dişe sahip olması gerekli
Kalıcı dişler 6 yaşında çıkmaya başlarlar

41
– Yanak mukozası ve damak:
Beyaz plaklar varsa; kandidiazis (pamukçuk)
Herpetik gingivostomatit (önce vezikül sonra ülser
oluşuyor)
Tekrarlayan tek veya çok sayıda ülser
Behçet hastalığında
Lösemi
Koplik lekeleri (alt molar dişler hizasında hiperemik
alanda beyaz lezyonlar)
Kızamık prodrom dönemine özgü lezyonlardır

42
Yanak mukozası muayene edilirken üst molar
dişler hizasında bulunan Stensen kanalının orifisi
de incelenmeli
Kabakulak enfeksiyonu sırasında Stensen kanalının
ağazı hiperemik ve ödemlidir
Damak yarığına dikkat edilmeli
Yumuşak damakta peteşiler
Kanama diatezi
Üst solunum yolu enfeksiyonları

43
– Dil:
Dil kuruluğu
Dehidratasyon
Ağızdan sürekli solunum yapan hastalar
Dilde paslanma
Ateş
Kızılda 2-5. günler arasında beyaz çilek dili, 6-7.
günler arasında ise kırmızı çilek dili oluşur.
Beyaz çilek dili kızamıkta ve diğer ateşli durumlarda
da oluşabilir
Kırmızı çilek dili Kawasaki hastalığında oluşabilir

44
Dil üzerinde düzensiz fissür ve çukurlukların
bulunmasına coğrafya dili denir.
Dil büyüklüğüne makroglossi denir
Konjenital hipotiroidi
Down send
Beckwith-Wiedemann send
Dilde tremor
Hipertiroidi
Sydenham koresi
Dilde fasikülasyon
Spinal musküler atrofi (Werding-Hoffman hast)

45
 Uvulanın pozisyonu (orta hatta olup olmadığı)
belirtilmeli
– Tonsiller ve orofarenks
Farenks hiperemisi
Farenjit
Tonsiller hiperemi ve hipertrofi belirtilmeli, tonsiller
üzerinde membran varlığı not edilmeli
Membran varsa
Streptokok enfeksiyonu
Difteri
Agranülositoz
Vincent anjini
Enfeksiyöz mononükleoz
Postnazal akıntı
Sinüzit
Kronik nazofarenjit
46
Peritonsiller apsesi olan hastalar ağızlarını tam
olarak açamazlar
Sık yutkunma hareketi yaparlar
Sekresyonlar devamlı olarak dışarıya akar
Retrofarengeal apsesi olan hastalarda baş arkaya
doğru eğiktir
Ağızdan solunum vardır
Ense sertliği
Sridor saptanabilir
Muayenede dikkat
Akut epiglotit acil durumlardan biri
Ateş
Srtidor
Solunum güçlüğü
Ağızdan salya akması

47
– Tükrük bezleri
Kabakulak enfeksiyonu sırasında parotis tek veya
iki taraflı olarak şişebilir
Şişlik parotis lojundadır
LAP (lenfadenopati)’lerle ayırıcı tanısı yapılmalıdır
Pürülan parotitte parotis lojunda şişlik ile birlikte
deride hiperemi vardır
Stensen kanal ağızından da pü gelir
Tekrarlayan parotit durumunda; Sjögren, miks
konnektif doku hastalığı, taş v.b. Hastalıklar
düşünülmeli
Burkitt lenfoma tükrük bezlerini tutabilir

48
 Mikulicz sendromu: parotis, lakrimal bez,
submaksiller tükrük bezlerinin ağrısız sert
şişlikleridir
Tüberküloz
Lösemi, lenfoma
– Çene
Mandibula hipoplazisine miknognati denir
Pierre-Robin send
Treacher-Collins send,
Fetal alkol send,
Mandibula belirginliğine prognatizm denir
Kondrodistrofi
Crouzon

49
– BOYUN
Kısa boyun:
Mukopolisakkaridoz
Klippel-Feil send
Turner send (boyunda yelelenme de mevcut)

Boyunda kitle
Tiroglossal kist
Tiroglossal kanal
Dermoid kist

50
Kitle tespit edildiğinde;
Yeri, büyüklüğü ve şekli tarif edilmeli
Derinlik ve harekeli olup olmadığı
Yüzey ve kenarları
Kıvamı
Enfekte olup olmadığı
Kitlenin pulsatil olup olmadığı ve trill duyulup
duyulmadığı kaydedilmelidir
Boyunda ödem
Anazarka tarzında ödem olanlarda
Difteri
Süperior vena kava sendromu

51
Tiroid bezindeki büyümelere guatr denir.
Boyun muayenesi sırasında tiroid muayenesi
mutlaka yapılmalıdır
Guatr belirgin değilse boyun hafifçe geriye doğru
itilmelidir
Tiroid muayenesi, doktorun hastanın arkasında
durması ile yapılmalıdır
Trakeanın orta hatta olması gereklidir
Atalektazi durumunda trakea atalektatik tarafa doğru
çekilecektir

52
LENF BEZLERİ MUAYENESİ
Rutin olarak
– Oksipital
– Post auriküler
– Anteriyor ve posteriyor servikal
– Submandibular ve sublingual
– Supraklaviküler
– Aksiller
– İnguinal lenf bezleri rutin olarak palpe
edilmelidir

53
– Onkolojik ve hematolojik hastalarda lenf bezi
muayenesinin önemi büyük. Ayrıca immün
yetmezlikli hastalarda lenf bezlerinin varlığının
kaydedilmesi çök önemli
– Palpasyonları bölgelere göre özellik gösterir
– Palpasyonda dikkat edilecek noktalar:
Büyüklükleri: üst anteriyor ve inguinal bölgedeki
lenf bezlerinin 1 cm’den daha büyük olması
patolojiktir, diğer bölgeler için 0,5 cm’den daha
büyük olmaları patolojik olarak kabul edilirler.
Hareketlilik: fikse ise (hareketli değilse)
enfeksiyon akla gelmeli

54
Hassasiyet: hassasiyet varsa enfeksiyonu
düşündürür. Adolesanlarda nazofarenfeal
karsinomu da düşünmeliyiz.
Lokal ısı artışı varlığı: enfeksiyona sekonder
olarak oluştuğunu destekler.
Sertlikleri: sert iseler enfeksiyon veya tümöral
olayı, yumuşak iseler Hodgkin hastalığını
(lenfomaları) dününmeliyiz.
Fistülizasyon: deri bütünlüğünü bozan delik
şeklindeki kanallara fistül denir. Lenf bezi
fistülizasyonu öncelikle tüberküloz gibi kronik
enfeksiyonu düşündürmelidir.

55