გენეტიკის განვითარების მოკლე ისტორია
ძნელია ზუსტად დაათარიღო, თუ როდის მიაქცია ადამიანმა ყურადღება
. ელამში, ურის აღმოსავლეთით
(შუამდინარეთი) აღმოჩენილი 6 000
წლის წინანდელი თიხის ფილა.
მასზე გამოსახული ცხენები
ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან
თავის ფორმით (სწორი, ამოწეული,
ჩაწეული კეხი) და ფაფრით
(უფაფრო, ზემოთ და ქვემოთ
მიმართული). ამ ნიშნებს ამჟამადაც
იყენებენ ცხენების სელექციაში.
მემკვიდრულობის მოვლენას. ბუნებრივია, ეს დიდი ხნის წინათ იყო, ჯერ
კიდევ მაშინ, როდესაც შინაურ ცხოველთა და კულტურულ მცენარეთა
მოშენება დაიწყეს. მდიდარი არქეოლოგიური მასალა ასეთი დასკვნის
საშუალებას იძლევა .უძველესი დროიდან მოყოლებული, XX ს-მდე,
მემკვიდრულობის შესახებ გამოთქმული ყველა ჰიპოთეზა
გონებაჭვრეტითი ხასიათისაა. მემკვიდრულობის შესახებ საინტერესო
შეხედულებები ანტიკური ეპოქის ფილოსოფოსთა და ექიმთა
ნაშრომებშია გადმოცემული. მათ ჩამოაყალიბეს ორი ძირითადი
ჰიპოთეზა – პირდაპირი და არაპირდაპირი მემკვიდრეობის შესახებ.
პირდაპირი მემკვიდრეობის მომხრე იყო ჰიპოკრატე. მას მიაჩნდა, რომ
რეპროდუქციული მასალა სხეულის ყველა ნაწილიდან სასქესო
მასალაში (ამჟამინდელი ტერმინოლოგიით, კვერცხუჯრედსა და
სპერმატოზოიდში) იკრიბებოდა და ყველა ორგანო უშუალო გავლენას
ახდენდა შთამომავალთა ნიშნებზე. წესისამებრ, – აღნიშნავდა
ჰიპოკრატე – მელოტს მელოტი შვილი ჰყავს, ცისფერთვალას –
ცისფერთვალა, კოჭლს 6 – კოჭლი, ხოლო გრძელთავიანს –
გრძელთავიანი. ჰიპოკრატეს აზრით, სხეულის ჯანმრთელი ნაწილი
ჯანსაღ რეპროდუქციულ ნაწილს გზავნიდა სასქესო მასალაში,
დაავადებული კი – არაჯანსაღს. მისი აზრით, სიცოცხლის მანძილზე
შეძენილი ნიშნები მემკვიდრეობდნენ.
 გენების დამოუკიდებლად განაწილების კანონი

მენდელის გენთა დამოუკიდებლად განაწილების

კანონის თანახმად, ორი (ან მეტი) სხვადასხვა გენის
ალელები გამეტებში ერთმანეთისგან
დამოუკიდებლად ნაწილდება. სხვანაირად რომ
ვთქვათ, ერთი გენის ალელების გამეტებში
განაწილება გავლენას არ ახდენს მეორე გენის
ალელების გადანაწილებაზე.
გენების დამოუკიდებლად განაწილების მიზეზი

იმის გასაგებად, თუ რატომ გადაეცემა გენები დამოუკიდებლად, ნახევარი

საუკუნით შემდეგ, უნდა გადავახვიოთ დროში, იმ მომენტამდე, როცა
აღმოაჩინეს, რომ გენები ფიზიკურად ქრომოსომებზეა განლაგებული. უფრო
ზუსტად რომ ვთქვათ, ორგანიზმში გენი ორი ასლითაა წარმოდგენილი
(მაგ. Y და y ალელებით) და ეს ორი ასლი ორ ჰომოლოგიურ
ქრომოსომაზე მდებარეობს, ზუსტად ერთსა და იმავე ადგილას.
ჰომოლოგიური ქრომოსომები მსგავსია, მაგრამ არა იდენტური. მათგან
ერთს ერთი მშობლისგან იღებს ინდივიდი, მეორეს - მეორისგან.

გენთა დამოუკიდებელი განაწილების ფიზიკური საფუძველი გამეტების

წარმოქმნის პროცესი, კერძოდ I მეიოზია. ამ დროს ჰომოლოგიურ
ქრომოსომათა წყვილები უჯრედის შუაში, შემთხვევითი ორიენტაციით
განლაგდება სივრცეში და ემზადება დასაცალკევებლად. სწორედ ამ
შემთხვევითი განლაგების გამოა, რომ გამეტებში დედისეული და მამისეული
ქრომოსომები (და, შესაბამისად, მათზე მდებარე ალელებიც) სხვადასხვა
კომბინაციით შეიძლება გადანაწილდეს.
 დამოკიდებულება vs. შეჭიდულობა
ზედა ნაწილში მენდელის გენთა
დამოუკიდებელი განაწილების კანონი
მოკლედ მიმოვიხილეთ და გავიგეთ, რატომ
იწვევს იგი ფენოტიპთა 9:3:3:1 შეფარდებით
გამოვლენას. მაგრამ სხვა ალტერნატივა რა
იყო? ანუ, რა მოხდებოდა, თუ ორი
გენი არ დაემორჩილებოდა დამოუკიდებელი
განაწილების კანონს?
უკიდურესი შემთხვევა რომ განვიხილოთ,
მარცვლის ფერისა და ფორმის
განმსაზღვრელი გენები შეიძლება ყოველთვის
წყვილად, ერთად გადაეცემოდეს. ანუ,
სიყვითლისა და სიგლუვის მაკოდირებელი
ალელები არასდროს განცალკევდებოდეს
ისევე, როგორც მწვანე ფერისა და
დანაოჭებული მარცვლის განმსაზღვრელი.
 მალდობა ყურადღებისთვის

პროექტის ავტორი: ირაკლი თავაძე