AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
Ο Επιμηθέας ολοκληρώνει…το έργο του
Ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς
ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα·

• Που ξόδεψε τις δυνάμεις ο

Επιμηθέας;
• Μια λέξη αντίθετη με τη λέξη ἄλογα
είναι η λέξη:
• Είχε επίγνωση του γεγονότος ή όχι;
• Πού οφείλεται αυτό;
Ο Επιμηθέας ολοκληρώνει…το έργο του
λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι
χρήσαιτο.

• Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της απρονοησίας του;

• Τι σημαίνει η λέξη στην αρχαία Ελληνική σκέψη;
• Ποια εμπειρική γνώση δηλώνει;
• Σε ποια κατάσταση τον βυθίζει;
• Ποια λέξη τη σημαίνει και ποια η σημασία της;
• Ποια είναι η λειτουργία της συγκεκριμένης φάσης της αφήγησης στο
πλαίσιο της οικονομίας του μύθου; (τι προοικονομείται;)

ἀκόσμητος (κοσμῶ, κόσμος): Το ρήμα κοσμῶ σημαίνει τακτοποιώ, διευθετώ, αλλά και στολίζω, καλλωπίζω. Οι αρχαίοι
Έλληνες, που θαύμαζαν ιδιαίτερα την τάξη, ισορροπία και αρμονία του σύμπαντος, το ονόμασαν κόσμον, δηλαδή
στολίδι. O Πλάτων (Τίμαιος 40a) αποκαλεί τον οὐρανόν [: το σύμπαν] κόσμον ἀληθινὸν πεποικιλμένον καθ’ ὅλον [:
αληθινό στολίδι που τον διακοσμεί απ’ άκρη σ’ άκρη].Το επίθετο ἀκόσμητος, αναφερόμενο στον άνθρωπο, δηλώνει ότι
αυτός δεν είναι εξοπλισμένος από τη φύση με αυτάρκεις σωματικές ιδιότητες και ικανότητες. Αντανακλάται, έτσι, η
εμπειρική γνώση ότι ο άν­θρωπος (και προφανέστερα το ανθρώπινο βρέφος) αδυνατεί να επιβιώσει αρκούμενος μόνο
στις πενιχρές, συγκριτικά με διάφορα ζώα, σωματικές του ικανότητες.
 Το Επιμηθεϊκό στάδιο εξέλιξης του πολιτισμού

Η επιμηθεϊκή φάση (1ο στάδιο), που αντιστοιχεί στον

φυσικό χρόνο του βιολογικού σχηματισμού των ζωικών
ειδών, κλείνει με το ανθρώπινο είδος το οποίο εμφανίζεται
τελευταίο στη σειρά των ζωικών οργανισμών. Ως τελευταίο
μένει ἀκόσμητον, που σημαίνει ότι έχει τα λιγότερα φυσικά
εφόδια για να επιβιώσει ως είδος στη φύση. Συνεπώς, η φυσική
κατάσταση του ανθρώπου κατά το στάδιο σχηματισμού των
ειδών μπορεί να αποδοθεί με την έννοια της ἀπορίας, δηλαδή
της φυσικής αδυναμίας και συγχρόνως της ανά­γκης για
εξεύρεση τρόπων και μέσων αντιμετώπισής της (ἠπόρει ὅ,τι
χρήσαιτο). Ο άνθρωπος αναγκάζεται να αναζητήσει τον πόρο,
τη λύση του προβλήματος και την υπέρβαση της δυσκολίας.
 Ο «από μηχανής»…Προμηθέας!
Ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν
ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ
ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον·
• Γιατί έρχεται ο Προμηθέας; Έχει προοικονομηθεί ό ερχομός του;
• Με ποιο σκοπό έρχεται και σε ποιο χρόνο;
• Τι διαπιστώνει; (να προσέξετε το χρόνο του ρήματος)
• Είναι «ζῷο» ο άνθρωπος;
• Ποια είναι η κατάσταση των άλλων ζώων; Με μια αντίθετη λέξη πώς
θα περιγράφατε την κατάσταση του ανθρώπου;
• Με ποιον τρόπο περιγράφει ο Πρωταγόρας ότι είδε ο Προμηθέας;
 Η προσταγή της «εἱμαρμένης» και η «δωρεά» του
Προμηθέα
ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. Ἀπορίᾳ οὖν
σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν
ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί—ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι—
καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ.
• Γιατί παρεμβαίνει ο Προμηθέας; (α. τι τον αναγκάζει να
παρέμβει; Ποιος είναι ο σκοπός της παρέμβασής του και
πώς συνδέεται με τους σκοπούς του Επιμηθέα;)
• Σε ποια πράξη προβαίνει; Ποιος ο χρόνος του ρήματος το
οποίο τη δηλώνει;
• Πώς θα χαρακτηρίζατε την πράξη του; Περιέχει κάποιου
είδους αντίφαση;
• Ποιο ειδοποιό χαρακτηριστικό του ανθρώπου κάνει
χρήσιμο το δώρο του Προμηθέα;
• Σε ποια φάση εισέρχεται ο πολιτισμός με την επέμβαση
του Τιτάνα Προμηθέα;
• Τι συμβολίζουν οι θεοί στο μύθο του αγνωστικιστή
Πρωταγόρα;
Η πολιτική αρετή είναι ανώτερη της περί τον βίον σοφίας
Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν
γὰρ παρὰ τῷ Διί. Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει
εἰσελθεῖν—πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν—

1. Σε τι αναφέρεται η αντωνυμία ταύτῃ;

2. Ποιο είναι το περιεχόμενο της έννοιας περὶ τὸν βίον σοφία;
3. Γιατί ο άνθρωπος δεν μπορούσε να αποκτήσει την πολιτική τέχνη;
4. Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Προμηθέα από την πρόθεσή του να χαρίσει την
πολιτική σοφία στον άνθρωπο;
5. Η περιγραφή του τόπου όπου βρισκόταν η πολιτική σοφία ποια
χαρακτηριστικά της αποδίδει;
6. Πώς συμβολίζονται αυτά τα χαρακτηριστικά στο πλαίσιο του μύθου;
 Απορία-Ευπορία-Ευφορία-Δυσφορία
εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ
ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ
Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου
εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται.
1. δὲ: να σχολιάσετε τη χρήση του συνδέσμου
2. Η αφήγηση της κλοπής επαναλαμβάνεται
εμπλουτισμένη.
α. ποια στοιχεία προστίθενται;
β. ποιο στόχο υπηρετεί η επανάληψή της;
τονίζεται η προσφορά των δώρων του
Προμηθέα στον άνθρωπο. Το αποτέλεσμα, η
ευπορία του βίου.
3. Τι συμβολίζει το κοινό οίκημα Αθηνάς και
Ηφαίστου;
ἔντεχνος σοφία σὺν πυρί, ἔμπυρος
τέχνη: Με τις δύο αυτές νοηματικά
ισοδύναμες εκφράσεις ο
Πρωταγόρας αποτυπώνει κάτι
άμεσα ρεαλιστικό: οι πρωταρχικές
γνώσεις του ανθρώπινου είδους, η
σοφία και η τέχνη με την οποία
εξασφαλίζεται η επιβίωσή του,
προϋποθέτουν τη χρήση της
φωτιάς. Γι’ αυτό και ο σοφιστής
αναφέρεται στη θεά της σοφίας
Αθηνά και τον θεό της φωτιάς
Ήφαιστο, παρουσιάζοντάς τους
μάλιστα να εργάζονται σε οίκημα
κοινό. Με την ἔντεχνον σοφίαν και
την ἔμπυρον τέχνην ο άνθρωπος
έγινε κατασκευαστής, δημιουργός
Προμηθέα δὲ δι’ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη
μετῆλθεν.
• Γιατί κατηγορήθηκε και
δικάστηκε ο Προμηθέας;
• Γιατί ανέθεσε την εργασία
που του ανήκε στον
Επιμηθέα.
• Η απερισκεψία του τον
οδήγησε σε κλοπή.
• Ο άνθρωπος απόκτησε θεϊκό
μερίδιο και με αυτό υπεροχή
έναντι των άλλων όντων
στερώντας θεϊκά προνόμια
 Η 2η φάση της εξέλιξης του πολιτισμού
η
Προμηθεϊκό στάδιο- Ανάπτυξη τεχνικού πολιτισμού, περί τὸν βίον σοφία
από το σκοτάδι των εξαρτήσεων … στο φως της αυτονομίας

Όταν ο Προμηθέας αντιλήφθηκε το αδιέξοδο στο οποίο κα­

τέληξε το έργο του Επιμηθέα, αποφασίζει να μπει κρυφά
στο εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου και να κλέψει
την ἔντεχνον σοφίαν και τη φωτιά που θα βοηθούσαν τον
άνθρωπο στην επιβίωση και την εξέλιξή του.
Η μετάβαση του ανθρώπου από την κα­τάσταση των
βιολογικών εξαρτήσεων στην αναζήτηση της αυτονομίας
του συμβολίζε­ται με τον Προμηθέα και τη φιλάνθρωπη
κλοπή των «δώρων» του για τον άνθρωπο από το
εργαστήρι των δύο θεών.