СОУ Гимназија ,,Јосип Броз Тито`` - Битола

ПОДЕЛБА НА ГЛАСОВИТЕ:
САМОГЛАСКИ И СОГЛАСКИ

Изработила: Предметен професор:

Канатларовска Александра I5 Петровска Даниела
 Поделба на гласовите
Врз основа на движењето и на положбата на говорните органи при
образувањето (артикулацијата), како и врз основа на различните треперења на
воздушната струја (акустиката), гласовите се делат на повеќе групи и подгрупи.
Најопшта е поделбата на самогласки (вокали) и согласки (консонанти).
Тоа се прави врз основа на присуство или на отсуство на пречка при движењето
на воздушната струја. При изговарање на самогласките, воздушната струја не се
среќава никаква пречка, се движи слободно, додека кај согласките се создава
пречка во вид на теснина или преграда. Поради ова самогласките ги слушаме
како тонови, а согласките најчесто како шумови. Исто така, важна разлика меѓу
овие две групи гласови е во можноста за образување слог. Самогласките
образуват слог, тие се слогообразувачки, а согласките не можат да образуваат
слог.
При зборувањето гласовите меѓу себе се поврзуваат и се обединуваат во
групи. Тоа поврзување не е произволно, туку е засновано на некои законитости
во јазикот, кои произлегуваат, во овој случај од артикулациите и од акустичките
својства на гласовите. На ваков начин се создаваат слоговите. Тие се низи
обично од два или повеќе гласови, а некогаш и од еден глас. Слогот мора да
содржи самогласка, затоа што таа го претставува неговиот најважен и
најистакнат дел – јадрото. Кон јадрото се приклучуваат и други помалку
истакнати делови – една или повеќе согласки. Во одделни случаи јадрото на
слогот може да го претставува и р, а во дијалектите и во некои зборови од туѓо
потекло и други гласови.
 Самогласки (вокали)
Во македонскиот литературен јазик има пет самогласки: а, е, и, о, у.
Тие се групираат на неколку начини:
– според движењето на јазикот напред – назад: предни (е, и), средно (а)
и задни (о, у)
– според степенот на издигање на јазикот: високи (и, у), средни (е, о) и
ниско (а)
– според положбата на усните: заокружени (о, у) и незаокружени (е, и, а)

предни Средни задни

високи И У
средни Е О
ниски А
незаокружени заокружени
 Самогласно Р

Во нашиот јазик и р може да биде слоготворно, со што се приближува до

самогласките. Такво р има во следниве случаи:
– кога се наоѓа меѓу две согласки (дрво, црква, црн)
– кога е на почетокот на зборот пред согласка (‘рбет, ‘рѓа, ‘рж)
– Кога е во состав на збор со префикс што завршува на самогласка (за‘ржи,
за‘рти).

При изговор на слоговното р се јавува еден темен призвук, полуглас пред

него, кој не се смета за посебен глас. Како што се гледа од наведените
примеи, тој придружен полуглас на слоговното р некаде се означува со
правописен апостроф ( ‘ ), а некаде не.
 Согласки (консонанти)

Во македонскиот стандарден јазик има 26 согласки. Тие се делат во

повеќе групи според неколку критериуми, а најчесто:
– Според местото на образување
– Според начинот на образување
– Според звучноста

Оваа поделба е заснована врз артикулациските и врз акустичките

карактеристики на гласовите.
1. Според местото на образување согласките се делат на:
а. уснени (лабијални): б, п, м, в, ф
б. забновенечни (дентално-алвеоларни): д, т, л, н, с, з, џ, ѕ
в. венечни (алвеоларни): ж, ш, џ, ч, љ, р
г. тврдонепчени (палатални): ѓ, ќ, ј, њ
д. меконепчени (веларни): к, г, х
 2. Поделбата според начинот на образувањето за основа го има видот на
пречката на патот на воздушната струја при изговорот на согласките. При
образувањето на некои согласки јазикот прави краткотрајна целосна преграда на
патот на воздушната струја. Кај друга група согласки воздушната струја минува
низ теснина што ја прават горните заби и јазикот. Неколку согласки се
образуваат на таков начин што прво се создава една мошне краткотрајна
преграда, која веднаш потоа минува во теснина. Според овој пристап согласките
се делат на:
а. преградни или избувливи (оклузивни): п, б, м, т, д, н, њ, к, г
б. теснински или струјни (фрикативни): с, з, ш, ж, в, ф, л, љ, ј, р, х
в. преградно-теснински (африкативни): ќ, ѓ, ч, џ, ѕ, ц
3. Според треперењето или мирувањето на гласните жици се прави
следнава класификација на согласките по звучност:
а. звучни: б, в, г, д, ѓ, ж, з, ѕ, џ
б. безвучни: п, ф, к, т, ќ, ш, с, ц, ч, х
в. сонанти: р, л, љ, м, н, њ, ј
Според признакот звучност на прво место доаѓаат сонантите – тие се
најзвучни, по нив следуваат звучните, а на последно место се безвучните.
Звучните и безвучните согласки врз основа на акустичките својства се
групираат во парови, при што на секоја звучна и соодвестува една безвучна
согласка. Само х нема свој звучен парник.
 Согласки
забно- тврдо- меко-
уснени венечни венечни непчени непчени
преградни БПМ ДТН Њ ГК
теснински ВФ ЗСЛ ЖШЉР Ј Х
преградно- ЅЦ ЏЧ ЌЃ
теснински

звучни Б В Г Ѓ Ж З Ѕ Џ

безвучни П Ф К Ќ Ш С Ц Ч Х

сонанти Р Л Љ М Н Њ Ј