ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΔΡΑΣΗ

GEORGE HERBERT MEAD

(1863- 1931)
3.1 Θέση του προβλήματος και γνωσιακό
ενδιαφέρον
 Ο αμερικανός George Herbert Mead είναι συνιδρυτής μιας
κοινωνικής θεωρίας, η οποία προσδιορίζει την ανθρώπινη
συμπεριφορά ως μια συμβολικά διαμεσολαβημένη
αλληλόδραση, και μέσω αυτής εξηγεί τη δημιουργία της
συνείδησης, του ατόμου και της κοινωνίας.

 Ρεύματα που επηρέασαν την ανάπτυξη της σκέψης του:

 Θετικά
 Η εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου
 Ο αμερικανικός πραγματισμός
 Ο γερμανικός ιδεαλισμός
 Αρνητικά
 Συμπεριφοριστική ψυχολογία
3.2 Η ξεχωριστή θέση του ανθρώπου: το
«ζώο που χρησιμοποιεί σύμβολα»
 Πώς αιτιολογείται, σύμφωνα με τον Mead, η ξεχωριστή θέση του
ανθρώπου;
 Α.
 Ορίζει ως βασική προϋπόθεση τη «φτώχεια του ενστίκτου» και το
«άνοιγμα στον κόσμο» του ανθρώπου: Σε αντίθεση με άλλα έμβια όντα, ο
άνθρωπος δεν περιορίζεται στη συμπεριφορά του από φυσικές ορμές και
ένστικτα.

 Η ανθρώπινη συμπεριφορά προσδιορίζεται περισσότερο συμβολικά,

ρυθμίζεται μέσω της προφορικής επικοινωνίας, η οποία εξυπηρετεί τόσο τον
καθορισμό και τη μετάδοση των προσδοκιών συμπεριφοράς όσο και την
ερμηνεία και την κατανόηση του περιβάλλοντος.

 Ο άνθρωπος μπορεί σε κάποιον βαθμό να επιλέξει το περιβάλλον «του», την

οικολογική του γωνιά, και να την αναμορφώνει ανάλογα με τις ανάγκες
του.
 Β.
 προϋποθέτει ότι στον άνθρωπο τη θέση της φυσιολογικής
διαφοροποίησης λαμβάνει η αρχή της κοινωνικής
διαφοροποίησης.
 Η δυνατότητα αντιστροφής και μεταβολής της κοινωνικής
διαφοροποίησης αναγνωρίζεται ως πλεονέκτημα και από μια
άλλη άποψη: αναφορικά με την ελευθερία του ανθρώπου να
καταπολεμά δομές τάξεων και στρωμάτων που εγκυμονούν
αντιπαραθέσεις και του φαίνονται «άδικες».
 Γ.
 Η εξελικτική προσαρμογή της ανθρωπότητας βασίζεται στη
στοχευμένη επινόηση και τη συστηματική δοκιμή λύσεων για
προβλήματα προσαρμογής.
 Η ικανότητα για τη συνειδητή προσαρμογή πηγάζει από την ικανότητα
χρήσης συμβόλων, η οποία διευκολύνει το συνειδητό συμπεριφέρεσθαι
καθώς και τη συνειδητή (αυτο-)παρατήρηση.
 Δ.
 Ικανότητα για τον έλεγχο του περιβάλλοντος και για την
αύξηση αυτού του ελέγχου.
 Ο άνθρωπος είναι σε θέση να αυξήσει σημαντικά τον έλεγχο –
που προσδιορίζεται από συνειδητές διαδικασίες μάθησης–, να
τον τελειοποιήσει και έτσι να καθορίσει τελικά μόνος του το
περιβάλλον στο οποίο ζει.
3.3 Συμβολικά διαμεσολαβημένη
αλληλόδραση
 Είναι η χαρακτηριστική μορφή κοινωνικής συμπεριφοράς
για τους ανθρώπους.
 Η κοινωνική συμπεριφορά ή δράση εμφανίζεται όταν
«…ένα άτομο λειτουργεί μέσω της δράσης του ως
κινητήριο ερέθισμα για την αντίδραση ενός άλλου
ατόμου».

 μορφές ή βαθμίδες της κοινωνικής συμπεριφοράς:

 1. αλληλόδραση που μεταδίδεται μέσω χειρονομιών
 2. συμβολικά διαμεσολαβημένη αλληλόδραση
Αλληλόδραση που μεταδίδεται μέσω
χειρονομιών
 «χειρονομίες»: «…οι αφετηριακές στιγμές των δράσεων
που πρόκειται να εκδηλωθούν … είναι αυτές που
προκαλούν ενστικτώδεις αντιδράσεις σε άλλα έμβια όντα».

 Οι χειρονομίες είναι πρώιμες μορφές της γλώσσας στον

βαθμό που λαμβάνουν τη θέση της δράσης που δεν έχει
ακόμη πραγματοποιηθεί και στον βαθμό που τη
συμβολίζουν και την «υποδηλώνουν».

 Προκαλούν συγκεκριμένες αντιδράσεις και πρόθεση για

δράση.
Συμβολικά διαμεσολαβημένη
αλληλόδραση
 οι αφετηριακές στιγμές της δράσης και οι χειρονομίες
 «…προκαλούν στο άτομο που τις εκτελεί την ίδια στάση
απέναντι στον εαυτό του όπως και απέναντι στα άλλα άτομα»
 αυτή η λήψη της στάσης των Άλλων βάζει το άτομο σε θέση να
προσαρμόσει την περαιτέρω συμπεριφορά του με βάση αυτή
τη στάση στα δικά του δεδομένα.
 «σημαντικές χειρονομίες» ή «σημαντικά σύμβολα»
 Χειρονομίες που εκπληρώνουν τη λειτουργία της πρόκλησης
των ίδιων αντιδράσεων στο άτομο που δρα, όπως και στο
άτομο που αποτελεί τον αποδέκτη αυτών των δράσεων και που
επιτρέπουν έναν έλεγχο της δράσης με βάση τις αναληφθείσες
στάσεις του Άλλου
 «φωνητικές χειρονομίες» ή «ακουστικές χειρονομίες»
 κατάλληλες να αναλάβουν τη λειτουργία των σημαντικών
συμβόλων, επειδή μπορούν να γίνουν το ίδιο αντιληπτές από το
υποκείμενο δράσης ακριβώς όπως και από τον εταίρο
αλληλόδρασης.

 προϋπόθεση αλληλόδρασης
 η ύπαρξη κοινών σημαντικών συμβόλων

 Όλα αυτά ισχύουν και για τη συμπεριφορά αναφορικά με

«φυσικά αντικείμενα».
3.4 Συνείδηση
 Τα ανθρώπινα έμβια όντα διακρίνονται, μεταξύ άλλων, από το
γεγονός ότι γνωρίζουν για τις σχέσεις με το περιβάλλον τους,
επομένως διαθέτουν συνείδηση.

 Γνώση περί της σημασίας των αντικειμένων.

 Αυτή η γνώση αυξάνεται στην αλληλεπίδραση με άλλους από

μια «…διαδικασία της ανάλυσης των ίδιων μας των
αντιδράσεων στα ερεθίσματά τους».

 Η συνείδηση είναι οργανωμένη στη μορφή «σημαντικών

συμβόλων», στη μορφή της γλώσσας.
 Σκέψη
 «παιχνίδι των (σημαντικών) χειρονομιών εντός του ατόμου, ως
«μια συνομιλία από έξω προς τα μέσα».

 «πνεύμα» ή «πνευματικότητα»
 η ικανότητα του ανθρώπου να αναλογίζεται συνειδητά και να
ελέγχει ενεργά τις σχέσεις του περιβάλλοντός του, η οποία
στηρίζεται στη χρήση σημαντικών συμβόλων.
3.5 Ταυτότητα (εαυτός)
 ένα άτομο κατέχει μία ταυτότητα, στο βαθμό που μπορεί να
διαθέτει την ικανότητα να καταστήσει τον εαυτό του ως
αντικείμενο και να αναπτύξει μια συνείδηση στην οποία να
προσδίδει τη σημασία που το ίδιο επιθυμεί.
 «ανάληψη του ρόλου άλλων»
 Ο Mead διακρίνει κατά την αυτο-ιστορική οικοδόμηση μιας
ταυτότητας ή ενός εαυτού δύο βήματα:
 το παιχνίδι (play): το παιδί αναλαμβάνει μεμονωμένους ρόλους.
 το οργανωμένο παιχνίδι (game): ο συμμετέχων «…(πρέπει) να
είναι διατεθειμένος να αναλάβει τη στάση όλων των ατόμων που
συμμετέχουν στο παιχνίδι», ενώ αυτοί οι διαφορετικοί ρόλοι
«έχουν μια καθοριστική σχέση ο ένας με τον άλλο».
 «ο γενικευμένος Άλλος»
 Η οργανωμένη κοινωνία, εντός της οποίας το άτομο οικοδομεί την
ταυτότητά του.
 «ο σημαντικός Άλλος»
 τα συγκεκριμένα πρόσωπα αναφοράς, που μεταδίδουν στο άτομο τις στάσεις της
ομάδας και αντιπροσωπεύουν τον γενικευμένο Άλλο.

 Το άθροισμα των στοιχείων που αποκτήθηκαν κατά την ανάληψη ρόλων

αποτελεί από δομικής άποψης μόνο ένα μέρος και από χρονικής άποψης
μόνο μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο της ταυτότητας και του
Εαυτού, μία χρονική περίοδο η οποία χαρακτηρίζεται ως «Εμέ (Me)».

 Μαζί με αυτό υπάρχει – με τη μορφή μιας αυθόρμητης, ενστικτώδους

αντίδρασης που επίσης ξεπηδά από το «ασυνείδητο» απέναντι στη στάση
και την οπτική της ομάδας, η οποία καθορίζει το «Εμέ»– ένα δεύτερο
μέρος καθώς και μια δεύτερη φάση της ταυτότητας και του Εαυτού: το
«Εγώ» (I).
 το «Εγώ» εξαρτάται από πολλές απόψεις και από την κοινωνία:
 οι μορφές στις οποίες μπορεί να εκφραστεί το «Εγώ» απαιτούν την αποδοχή
από τα άλλα μέλη της κοινωνίας.
 οι μορφές εξωτερίκευσης του «Εγώ» είναι κοινωνικής φύσεως

 Η ταυτότητα του «Εγώ» σχετίζεται με τον βαθμό εκπολιτισμού της

κοινωνίας.

 Η ταυτότητα είναι μια διαρκής διαδικασία που αποτελείται από το

παιχνίδι ανταλλαγής του «Εμέ» και του «Εγώ».

 Μέσω του παιχνιδιού ανταλλαγής του «Εμέ» και του «Εγώ»

ολοκληρώνεται η διαμεσολάβηση μεταξύ ατόμου και κοινωνίας.

 το εν λόγω παιχνίδι μεσολαβεί ανάμεσα στη δομή των κινήτρων και

την κοινωνία, ανάμεσα στην ανθρώπινη φύση και τα πολιτισμικά
στοιχεία .
3.6 Κοινωνία
 Κοινωνία: το άθροισμα αυτών των Άλλων, την κοινότητα
των ατόμων με τους οποίους το άτομο διατηρεί σχέσεις
αλληλόδρασης και των οποίων η στάση διαμορφώνει τη
βάση του αυτο-προσδιορισμού του και τη βάση του
προγραμματισμού της δράσης του.

 Θεσμοί: οι στάσεις που είναι κοινές σε κάποια κοινότητα

ατόμων σε μια συγκεκριμένη κατάσταση.

 Η θεσμοποίηση δεν υποδηλώνει σε καμία περίπτωση την

ομοιόμορφη συμπεριφορά όλων των συμμετεχόντων στη
αλληλόδραση.
 μηχανισμός διαμόρφωσης της ταυτότητας/ μηχανισμός της
κοινωνικοποίησης.
 Ο άνθρωπος γίνεται μέλος της κοινωνίας όταν υιοθετεί την κοινωνική οργάνωση
και τις οργανωμένες στάσεις της ομάδας στην οποία ανήκει.

 Εάν «…έχει μέσα του το πνεύμα της κοινωνίας»–, τότε η συμπεριφορά του
βρίσκεται κάτω από κοινωνικό έλεγχο.

 Το άτομο μπορεί κατά τη διαδικασία της συμβολικά διαμεσολαβημένης

αλληλόδρασης να αλλάξει τη στάση του «γενικευμένου Άλλου» και έτσι να
συμβάλλει στην περαιτέρω εξέλιξη της κοινωνίας, στον κοινωνικό
μετασχηματισμό.

 «ιδεατή κοινωνία»:ο «γενικευμένος Άλλος» θα ήταν ίδιος με το σύνολο της

ανθρωπότητας και η ανάληψη της στάσης ή του ρόλου του «γενικευμένου
Άλλου» θα ήταν ίδια με την ανάληψη της στάσης όλων των ανθρώπων.
3.7 Συμβολική αλληλόδραση, επεξηγούμενη
με ένα παράδειγμα από την οικονομία
 το παράδειγμα της ανταλλαγής εμπορευμάτων
 γνώση, συνείδηση για τις ίδιες ανάγκες
 ανάληψη της δράσης και του ρόλου της ανάγκης των Άλλων
 πορεία της ανταλλαγής εξαρτάται από τους υπάρχοντες
θεσμούς
 ειδική γλώσσα: το χρήμα

 «ιδεατή κοινωνία»:
 η ανταλλαγή αγαθών γίνεται σε διεθνές επίπεδο
 οποιοσδήποτε μπορεί να συμμετάσχει σε αυτήν ισότιμα
 αρκεί να κατέχει τη γλώσσα της αγοράς
3.8 Ιστορία επιδράσεων και η περαιτέρω
εξέλιξη

 θεωρία δράσης του Parsons

 αμερικανική σχολή της «Συμβολικής Αλληλόδρασης»
(Herbert Blumer)
 Κριτική Θεωρία (Jürgen Haberms)