Prvo predavanje : Osnovni koncept ekonomske politike

Prof dr. Kadrija Hodžić 19.02.2020.

 Sadržaj
prvog predavanja

- • Pojam, karakteristike i značaj Ekonomske politike

- • Nužnost državnih intervencija
- • Pojam ekonomske politike: EP kao praktična aktivnost države i EP kao
- naučna ekonomska disciplina
- • Aktuelnost Keynesovog učenja o državi
- • Odnos ekonomske politike i ekonomskog sistema
- • Makroekonomska politike imikroekonomska politika
- • Pozitivna i normativna ekonomska politika
 Obaveze studenata i literaura

Obaveze studenta Bodovi (100)

Prvi test 25
Drugi test 25
Završni ispit 30
Seminarski rad 15
Aktivnost (zadaće) 5

Literatura
1. Mahmutović H., Hodžić, K., Ćejvanović, F. (2017) Ekonomska politika otvorene ekonomije,
Univezitet u Zenici, Ekonomski fakultet, Zenica.
2. Stojanov D., Medić, Đ. (2001) Makroekonomske teorije i politike u globalnoj ekonomiji:
dominantne škole ekonomske misli, Ekonomski fakultet Univerziteta u Sarajevu.
 NUŽNOST DRŽAVNIH INTERVENCIJA

● Neuspjeh tržišta (Velika ekonomska kriza 1929-33) a nakon Drugog svjetskog rata
doprinio je moderna ekonomija bude obilježena s značajnim državnim
intervencijama kako bi se ublažili ključni ekonomski problemi (prije svega
nezaposlenost i inflacija) i obezbjedio stabilan ekonomski rast.

● S obzirom na nesavršenosti tržišta savremene ekonomije se ne mogu zamisliti bez

uplitanja države u privredu. Samuelson i Nordhaus definiraju tri glavne
ekonomske funkcije savremene države:
(1) povećanje efikasnosti tržišta kroz: unapređenje konkurencije, smanjenje

 eksternalija i osiguranje javnih dobara;

(2) ispravljanje nejednakosti u raspodjeli dohotka (putem poreza);

(3) jačanje makroekonomske stabilnosti i rasta kroz: smanjenje nezaposlenosti i

 inflacije, kao i poticanje ekonomskog rasta.

 Aktiviranje države
putem ekonomske politike

● Načinom i sadržajem aktiviranja države u privredi bavi se posebna disciplina u svom

dvostrukom značenju - kao praktična i kao teorijska (naučna i nastavna) ekonomska
disciplina - pod nazivom ekonomska politika.
Ekonomska politika je nauka čija je praktična namjena da svjesnim djelovanjem
države ostvari postavljene ciljeve nacionalne privrede.

● Teorija ekonomske politike obuhvata učenje o ekonomskoj politici

(zakonitosti/spoznaja funkcioniranja agregatnih ekonomskih tokova, odnosno
primjenu ekonomske teorije na praktične probleme u funkcionranju privrede zemlje),
a pragmatični sadržaj podrazumjeva program ekonomske politike.
 Etimološko značenje pojma ekonomska
politika

 Antički koncepti

Iz koncepta Oiconomia (grči, oikos Koncept politike ima etimološko

= kuća, gazdinstvo, grad; nomos = porijeklo u grčkim izrazima politikos
red, pravilo zakon) proizašla je (grčki = javni, državni) i politica
ekonomija kao izraz za privređivanje (latinski = državni poslovi), i pokriva
„djelatnost koja se tiče države.“
 U definiranju pojma ekonomske politike
koristi se dva sadržaja

● Ekonomska politika je praktična aktivnost države u ekonomskoj sferi ukupnog

društvenig života. Ekonomsku politiku (kao program ekonomske politike) donosi
vlada i predlaže parlamentu na usvajanje.
Ekonomsku politiku provodi vlada putem svojih izvršnih organa vlasti.

● Ekonomska politika je naučna disciplina u okviru ekonomske nauke, koja

se, polazeći od ekonomske teorije, bavi:
- analiziranjem stanja u privredi
- postavljanjem ciljeva (rast, zaposlenosti, stabilnost cijena itd.),
- formuliranjem mjera i instrumenata kojim se rješavaju „tržišni promašaji“
ili dostižu postavljeni ekonomski ciljevi.


 Kao naučna disciplina, ekonomska politika ima zadatak da u konkretnom

ekonomskom sistemu provede optimalan način djelovanja države u ostvarivanju
makroekonomske stabilnosti i poticanju ekonomskog rasta i razvoja.
Vlada FBiH: Rasprava o EP Skupština RS: Rasprava o EP
 Integralna definicija
Ekonomske politike

 Ekonomska politika je naučna i praktična ekonomska disciplina,

usmjerena na ostvarivanje ekonomskih ciljeva (ekonomskog
rasta, zaposlenosti, stabilnosti cijena i sl.), koja je utemeljena
na skupini makroekonomskih teoretskih načela i praktičnih
potreba ekonomije, odnosno društva i države.
 Aktuelnost Keynesovog učenja o državnoj
intervenciji

● Svaka nova ekonomska kriza

budi novu raspravu o Keynesovoj
ekonomskoj alternativi koja
državama daje glavnu ulogu za
rješavanje nastalih ekonomskih
kriza.
● Keynesova alternativa se
suprotstavlja neoliberalnoj
ideologiji. Intervencionističke
ideje Keynesa postaju iznova
aktualne nakon globalne recesije
od 2007/2008. godine.
 Odnos ekonomske politike i ekonomskog
sistema
 ● Ekonomska politika je prvenstveno determinirana ekonomskim sistemom,
 ali i drugim determinantama – nivoom opšte ekonomske razvijenosti,
 političkim snagama na vlasti i međunarodnim ekonomskim i političkim
 okruženjem.
 Ekonomski sistem je cjelovit sistem proizvodnje, raspodjele resursa i
 distribucije roba i usluga unutar jedne zemlje. Često se označava kao
 ekonomski poredak

 ● Ekonomski sistem se u odnosu na ekonomsku politiku javlja kao

 institucionalna osnova, dok ekonomska politika uobličava institucije
 ekonomskog sistema u konkretne mjere i instrumente za regulaciju
 privrede i ekonomskog razvoja.
Oblast usklađivanja ekonomskog sistema i ekonomske politike dolazi pod
nazivom makroekonomski menadžment (macroeconomic
managament).
 Makro i mikro nivo ekonomske politike
 ● Ekonomsku ulogu država ispoljava na makro i mikro nivou, iz čega proizilaze
makroekonomska i mikroekonomska politika
 ● Makroekonomska politika ostvaruje promjene i usmjerava trendove
makroekonomskih varijabli: kamatnih stopa, poreznih stopa, carinskih stopa,
deviznog tečaja i sl, kako bi se ispunili ciljevi makroekonomske politike.
 Dva su ključna djelovanja makroekonomske politike – upravljanje agregatnom
potražnjom (AD) i upravljanje agregatnom ponudom (AS).
 Upravljanje AD (na čemu insistiraju kejnzijanci) se postiže fiskalnom politikom i
monetarnom politikom.
 Za upravljanje AS zalažu se pripadnici Suppy-side economics.

 Grafička ilustracija tema

 makrekonomske politike
  Mikroekonomska politika

● Mikroekonomska politika unapređuje efikasnosti alokacije resursa i ulaganja u

realnu ekonomiju, regulira relativne cijena i podstiče konkurenciju.
Mikroekonomska politika je usmjerena na određene privredne sektore i grane (npr.
industrijska i poljoprivredna politika), određena tržišta (npr. tržište automobila, tržište
nafte, itd.), pojedina preduzeća (kroz stimuliranje preduzetničkog ekonomskog
ponašanja i spriječavanje monopolskog položaja na tržištu).

● Najčešći oblici mikroekonomske politike su fiskalni podsticaji, i to:

(a) direktni fiskalni podsticaji države razvoju preduzeća (putem premija, subvencija i
sličnih intervencija u vidu „državne pomoći“) i
(b) indirektni finansijski podsticaji (u vidu oslobođenja od poreza i kreditnih olakšica
preduzećima).

● U okviru mikroekonomske politike sadržane su još: politika radne snage,

regionalna politika i problemi gradova (politika lokalnog ekonomskog razvoja).
 Regionalna politika u EU
● Regionalna politika EU je u funkciji
postizanja harmoničnog, ujednačenog
i održivog razvoja te jačanja
ekonomske i socijalne kohezije unutar
EU.
● Regionalna politika EU zasniva se na
principu finansijske solidarnosti
između država EU‑a, jer je znatan dio
ulaganja u okviru te politike usmjeren
na slabije razvijene regije EU‑a.
Takvim regijama se pomaže da
ostvare svoj ekonomski potencijal, u
svjetlu regionalnih razlika diljem EU‑a i
unutar država EU‑a.
● Regionalna politika strateška je
investicijska politika usmjerena na sve
regije i gradove EU‑a u cilju poticanja
njihova ekonomskog rasta i poboljšanja
kvalitete života ljudi. Ona je također izraz
solidarnosti jer se njome podupiru slabije
razvijene regije.
● Regionalna politika EU‑a čini najveći dio
proračuna EU‑a za 2014-2020. (351,8
milijardi eura od ukupno 1.082 milijarde
eura) i stoga je glavni investicijski
instrument EU‑a.
Izvor: Politika EU, Regionalna politika, EC, 2014,
www.regional_policy_hr.pdf
 
 KOMPONENTE EKONOMSKE POLITIKE
 ●  Ciljevi ekonomske politike, kojima se određuju poželjna ekonomska stanja
države i društva;
 ● Nosioci (subjekti ili kreatori) ekonomske politike, koji su ovlašteni i zaduženi
da ostvare postavljene ciljeve, i
 ● Instrumenti (alati) ekonomske politike, kojima se obezbjeđuje ostvarenje
postavljenih ciljeva
Makroekonomski ciljevi Makroekonomski instrumenti
(1) Proizvodnja (1) Fiskalna politika
- visok nivo - državna potrošnja
- brza stopa ekonomskog rsata - porezi
(2) Zaposlenost (2) Monetarna politika
- visok nivo zaposlenosti - kontrola novčane mase
- nizak nivo nezaposlenosti - nadzor ponude novca koji utiče
(3) Stabilan nivo cijena sa na kamatne stope
slobodnim tržištem (3) Politika dohodaka
- trgovačka politika - kontrola plaća i cijena
(4) Međunarodna razmjena - dobrovoljno ograničenje plaća
- ravnoteža uvoza i izvoza (4) Ekonomski odnosi sa
- stabilan devizni tečaj inostranstvom
- politike razmjene i
- upravljanje tržištem deviznih
Tečajeva
Lijevi stubac očituje osnovne ciljeve makroekonomske politike , koji se mogu
naći u državnim zakonima i političkim programa.
Desni stubac sadrži osnovne instrumente ili mjere dostupne savremenim
 Ekonomisti nisu usaglašeni u pogledu vođenja
ekonomskih politika
 ● Stavovi ekonomista prema državi u vođenju EP variraju od zagovaranja
nemješanja u privredu (liberalne EP) do zagovaranja državnih intervencija (manjih
državnih intervencija u okviru tržišnog sistema kod kejnzijanske EP ili snažnih
državnih intervencija i isključenja tržišta kod EP bivših socijalističkih zemalja).

 ● Sporovi najčešće nastaju oko tri grupe pitanja:

 (1) Šta su glavni uzroci makroekonomskih problema i koje ciljeve i načine vlada treba
da postavi u rješavanju makroekonomskih problema (npr. jedni kao osnovni cilj
postavljaju zaposlenost, a drugi stabilne cijene);
 (2) Druga grupa pitanja glasi na: ko, kako i koliko treba snositi troškove rješavanja
makroekonomskih problema. Jedne politike zagovaraju interese jedne socijalne
grupe (npr. radnika, povećavanjem javne potrošnje i uvođenjem većih poreza) ili
druge, često suprostavljene socijalne grupe (npr. vlasnika kapitala, kroz smanjenje
javne potrošnje i niže poreze);
 (3) I treća grupa pitanja govori o izboru ekonomskih teorija (koje nude klasičari
neoklasičari, kejnzijanci, monetaristi itd), koje objašnjavaju ekonomske probleme i
načine njihovog rješavanja.
  
Ekonomisti su saglasni da prilikom pristupanja problemu
ekonomske politike trebaju odgovoriti na tri pitanja:

 (1) Kako prepoznati problem ? S kojim od problema se suočavamo: s

nezaposlenošću, inflacijom, visokom javnim dugom ili drugim strukturnim ili tekućim
problemima EP ?

 (2) Koji su glavni uzroci problema ? U traženju uzroka i posljedica navedenih

problema ekonomisti i kreatori EP se služe ekonomskom teorijom. Npr. uzroci
inflacije se objašnjavaju Teorijom inflacije potražnje i Teorijom inflacije troškova.

 (3) Šta možemo učiniti ? Ekonomisti i kreatori EP nisu uvijek saglasni koje mjere
EP treba primjeniti.
 Npr. Odabir između alternativnih politika u suzbijanju inflacije često zahtjeva
određena žrtvovanja (npr. rješavanje inflacije se plaća povećanom nezaposlenošću) i
odabir onih politika koje će proizvesti manje negativne učinke na druge ciljeve EP
(ekonomski rast, nezaposlenost i sl).
 Uz to, izbor EP ovisi i od prirode političkih stranaka na vlasti. Tako npr.,
socijaldemokrati i liberali preferiraju punu zaposlenost, ekonomski rast i ujednačeniju
raspodjelu dohotka, dok se konzervativci zalažu za stabilnost cijena (nižu ili nultu
inflaciju), ravnotežni platni bilans i sl.
Economic Thinkers
 Efikasnost ekonomske politike:
Pozitivna i normativna ekonomska politika

 ● Pojmovno razlikovanje između pozitivne i normativne teorije ekonomske politike

pruža okvire u kojima se vode glavne rasprave o efikasnosti EP

 ● Pozitivna ekonomija razmatra obim državne aktivnosti i posljedice različitih EP,

ne ulazeći u vrijednosne sudove o tome kakvi bi rezultati ekonomske politike trebali
biti. Isključuju se moralne i politički aspekte ekonomske stvarnosti i smatraju da se
EP trebaju usmjeriti samo na racionalnu upotrebu i raspodjelu oskudnih (javnih)
resursa. U tom smislu, pozitivna teorija ekonomske politike odbacuje potrebu
snažnije državne intervencije na tržištu

 ● a Normativna ekonomija uključuje pitanja o tome kako bi kreatori EP trebali

djelovati u riješavanju tržišnih manjkavosti i ocjenjuje različite ekonomske politike
koje se mogu primjeniti. Uključuje vrijednosne sudove za procjenu efikasnosti EP. 

 društveno blagostanje urušava prekomjernim vladinim akcijama i pozicioniranjem

političara i birokrata (više nego tržišnim manjkavostima).
 Poređenje normativne i pozitivne EP

● Primjer uporedni prikaza pozitivnog i normativnog pristupa:

Starije osobe imaju visoke troškove za lijekove i liječenje i vlada bi trebala

donirati njihove troškove.
Prvi dio je „tvrdnja” u pozitivnoj ekonomiji, tj. kako svijet stvarno funkcionira
(„starije osobe imaju visoke troškove za lijekove“), i to je uopšteno govoreći
tačno.
Drugi dio tvrdnje, tj. savjeti, šta vlada treba da radi („vlada bi trebala donirati
njihove troškove“), predstavlja subjektivnu procjenu normativnih ekonomista
zasnovanu na etičkim i moralnim principima (da vlada treba da pomogne
starijim osobama).
 Brzi kviz i kontrolna pitanja
● Brzi kviz
(1) Zašto i koliko je opravdana državna intervencija u privredi? Ukažite na aktuelnost Keynesovog
učenja o državnoj intervenciji!
(2) Zašto ekonomisti nisu saglasni u pogledu vrednovanja efikasnosti ekonomskih politika?

● Kontrolna pitanja
1. Zbog čega su nužne državne intervencije na tržištu?
2. Definirajte ekonomsku politiku kao praktičnu aktivnost države i kao naučnu disciplinu!
3. Objasnite determinisanost ekonomske politike ekonomskim sistemom!
4. Šta podrazmjevamo pod makroekonomskom politikom ?
5. Šta podrazmjevamo pod mikroekonomskom politikom ?
6. Šta podrazumjevamo pod regionalnom politikom? Pojasnite regionalnu politiku EU!
7. Zašto i oko kojih pitanja nastaju sporovi oko formuliranja i vođenja ekonomske politike?
8.Predstavite pitanja oko kojih su ekonomisti saglasni u pristupanjima problemu EP!
9.Šta je i na koja pitanja je usmjerena pozitivna teorija EP (stav o ne-tržišnim manjkavostima)?
10. Šta je i na koja pitanja je usmjerena normativna teorija ekonomske politike (stav o vladi kao
„nacionalnom agentu“ u rješavanju tržišnih manjkavosti)?