Treće predavanje : Nosioci ekonomske politike

Prof dr. Kadrija Hodžić 04.03.2020.

 Sadržaj
trećeg predavanja

- • Nosioci ekonomske politike

- • Državna tijela – Parlament, vlada, centralna banka
- • Javno-pravne institucije kao nosioci ekonomske politike: komore i berze
- • Političke i društvene organizacije kao nosioci ekonomske politike
- • Međunarodne organizacije kao nosioci ekonomske politike
 NOSIOCI EKONOMSKE POLITIKE

 ●  Ekonomsku politiku provode nosioci ili kreatori ekonomske

 politike (policy-makers).
 Nosioci su institucije koje projiciraju poželjne i objektivizirane ekonomske
 ciljeve u jednoj državi i na bazi ekonomsko-političke ovlasti u ostvarenju
 javnih interesa poduzimaju određene aktivnosti, odluke i mjere u

 ● Aktivnosti nosilaca ekonomske politike odnose se na:

 (1) privredu kao cjelinu, što znači da se preduzimaju u cilju usmjeravanja
 ukupnih – makroekonomskih tokova preko uticaja na odnos agregatne
 ponude i agregatne potražnje, ili
 (2) na dio privredne strukture (ekonomske sektore ili grane, ili grupe
 ekonomskih subjekata, pa imamo, npr.: industrijsku politiku,
 antimonopolsku politiku, agrarnu politiku, politiku oporezivanja i sl.).

 Nosioci ekonomske politike
 ● U ovisnosti od njihovih ovlašenja i pravnog statusa svi nosioci ekonomske politike
 se grupišu u četiri kategorije:
 1) državna tijela,
 2) javno-pravna tijela,
 3) političke i društvene organizacije
 4) međunarodne institucije
 ● Direktni nosioci ekonomske politike: parlament, vlada, centralna banka
 ● Indirektni nosioci ekonomske politike: političke stranke, sindikat, privredna komora
 Državna tijela – Parlament, vlada, centralna banka
● Glavni nosilac ekonomske politike je država, pod kojom
podrazumjevamo ukupnu državnu strukturu, kako zakonodavne i izvršne
organe, tako i sve nivoe državne organizacije.
● Državna tijela mogu prenijeti ekonomsko-politička ovlašćenja na druge

 nosioce ekonomske politike.

● Državna tijela imaju legalitet i legitimitet u zastupanju javnih

 interesa, s obzirom da:

 1) imaju mogućnost prisile,
 2) imaju zakonsku (ustavnu) zadaću da brinu o općem stanju i zadovoljavanju
 zajedničkih potreba društva,
 3) imaju odgovornost, jer su pod pritiskom biračkog tijela čijim glasovima su dobili
 legalitet da zastupaju javne interese.
● Karakter ove prisile zavisi od političkog uređenja države.
● U bivšim socijalističkim zemljama - tzv. partijska država koja ekonomsku

 politika svodi na mjere administrativnog upravljanja (diktiranja)

 privredom.

.
 PARLAMENT

 Kao najviši nivo vlasti u državi, Parlament uspostavlja opšti okvir

ekonomske politike, tako što:
 ● Usvaja zakone i druge podzakonske akte i propise kojima se reguliraju
ponašanja ekonomskih subjekta i oblikuje ekonomski sistem u cjelini (npr.
zakon o porezima, zakon o carinama, zakone o akcizama i sl.)
 ● Usvaja budžet,
 ● Usvaja ekonomsku politiku za tekuću godinu (fiskalnu i monetarnu
 politiku).

 Budžet je najznačajniji akt finansijske aktivnosti države, a usvajajući ga

Parlament utvrđuje obim javnih prihoda i rashoda.
 Parlament usvaja (ili koriguje) ekonomsku politiku koju predlaže Vlada.
  
 VLADA

 ● Državna vlada (ministarstva od državnog nivoa do nivoa regionalnih i

 lokalnih zajednica – regija, kantona, opština) preko svojih nadležnih
 ministarstava kreira ekonomsku politiku u cjelini ili njene
 segmente (monetarno-kreditnu politiku, carinsku politiku, politiku poreza
 i sl.).

 ● Vlada ima sljedeće ingerencije u ekonomskoj politici:

 - kreira i predlaže parlamentu zakone, mjere i propise o ekonomskom
funkcioniranju države,
 - kreira mjere i propise o ekonomskom funkcioniranju države i i predlaže ih
parlamentu na usvajanje,
 - obavezna je da sprovede sve što usvoji Parlament (o tome podnosi izvještaj
Parlamentu), vodi i unapređuje fiskalnu politiku.

 društveno blagostanje urušava prekomjernim vladinim akcijama i pozicioniranjem

političara i birokrata (više nego tržišnim manjkavostima).
 Centralna banka
● Centralna banka („banka svih banaka“) je glavna monetarna institucija u
državi i vodi monetarnu politiku. Ona ima monopol u emisiji novčanica.
U raznim državama ona se pojavljuje pod različitim nazivima, i to kao:
centralna banka, narodna banka, a u SAD se naziva Sistem federalnih rezervi
(FED).
● Formalno-pravni položaj i zadaci centralne banke određuju se posebnim
zakonima. Centralna banka vodi monetarnu politiku zemlje kroz mjere
upravljanja kamatnim stopama, novčanom masom i intervencijama na
deviznom tržištu, a osnovni cilj je stabilnost cijena.
● U pogledu djelokruga centralnih banaka uglavnom se govori o tri glavna
sektora poslova:
● reguliranje novčane mase (misija i određivanje količine novca u opticaju),
● održavanje likvidnosti u zemlji i
● kreditna kontrola poslovnih banaka i ostali (operativni) poslovi.
 Centralna banka BiH
Centralna banka BiH posluje u angažmanu
Valutnog odbora (Currency board-a) i u Centralna banka BiH održava monetarnu
odnosu na uobičajeni djelokrug centralnih stabilnost u skladu s currency board
banaka, ima znatno reducirane ovlasti. aranžmanom.

Slijedom odredbi Zakona o Centralnoj banci Pomaže i održava odgovarajuće platne i

BiH djelokrug rada odnosno osnovni zadaci obračunske sisteme.
CBBiH su:
Takođe, koordinira djelatnosti agencija za
● Održavanje stabilnosti domaće valute (KM) kao bankarstvo bh. entiteta, koje su nadležne
zakonitog sredstva plaćanja; za izdavanje dozvola za rad i superviziju
● Definiranje i kontrola monetarne politike BiH, banaka.
po osnovu izdavanja domaće valute u upravljanje
službenim deviznim rezervama,
● Deponiranje sredstava BiH i komercijalnih
Izvor: cbbh.ba/
banaka radi ispunjenja zahtjeva za obaveznim
rezervama,
● Emisija i tezauracija domaće valute,
koordiniranje djelatnosti agencije za bankarstvo,
● Ostvarivanje međunarodne saradnje
 Javno-pravne institucije
kao nosioci ekonomske politike


● U ovoj grupi su brojne organizacije ili asocijacije koje donose i

predlažu makroekonomske mjere, i to što:
 ● su od određenih nosilaca državnih institucija ovlašteni, ili što to proizilazi
 iz mogućnosti koje pružaju zakoni i propisi,
 ● što im određeni ekonomski subjekti daju ovlaštenja da ih predstavljaju i

 vrše pritisak na donošenje određenih mjera ekonomske politike (razne

 asocijacije poduzetnika).

● Najznačajnije javno-pravne institucije su: komore i berze.

 Privredne komore (gospodarske komore)


Privredne komore su najznačajniji nosioci ekonomske politike u

grupi javno pravnih institucija.
Komore se javljaju kao udruženja poslodavaca, koja štite interese
poslodavaca u odnosu na Vladu i Sindikat.
 Danas u svijetu postoje dva tipa komora:

 Danas u svijetu postoje dva tipa komora:

 1. Evropsko–kontinentalni tip (imaju javno pravni karakter, osnivaju se zakonom
 i imaju obavezno članstvo za poduzetnike),
 2. Anglo–američki tip - imaju dobrovoljno članstvo -poduzetnika i imaju privatno–
 pravni karakter)


 Djelokrug rada Komore
 ● Saradnja s državnim organima (davanje mišljenja/sugestija pri donošenju
zakona ili iniciranje propisa u privrednom zakonodavstvu, koje su od interesa za
članice komore, npr. o zakonu na dobit, propise o subvencijama poduzetnicima i sl.),
 ● Organiziranje informacionog sistema i informiranje svojih članova-poduzetnika o
mjerama ekonomske politike (baza podataka);
 ● Organiziranje aktivnosti na području ekonomskih odnosa s inostranstvom i to, kako
u pogledu saradnje s državnim organima (donošenje mjera unapređenja izvoza,
posjete sajmovima u drugim zemljama).
 ● Obavljanje poslova javno-pravnog karaktera, kao što je izdavanje uvjerenja i
drugih isprava potrebnih za poslovanje na međunarodnom tržištu, te raznih drugih
potvrda (potvrda o porijeklu robe),
 ● Unapređivanje tehničkih i tehnoloških inovacija, normativnih standarda proizvoda,
te zaštite domaćih proizvoda),
 ● Organiziranje edukacije (znanje iz menadžmenta, primjene pravnih propisa, itd.)
 ● Formiranje arbitraže za članove komora i pokušaj rješavanja sporova između
članica, prije sudskog postupka, i
 ● Zastupanje interesa poduzetnika pri donošenju propisa u oblasti rada kao i pri
zaključivanju ugovora o kolektivnom radu sa sandikatima
 Političke i društvene organizacije kao
nosioci ekonomske politike

● Političke i društvene organizacije takođe mogu biti nosioci veće ili manje
ekonomske moći i one uglavnom imaju poseban karakter.

● Najpoznatije političke i društve organizacije su:

- političke stranke i
- sindikati
 POLITIČKE STRANKE

 ● Političke stranke imaju direktan uticaj na ekonomsku politiku kad na

izborima osvoje političku vlast i pretoče svoje političke programe u tekuće
ekonomske politike (npr. poreska politika, socijalna politika, programi
zaposlenosti, borba protiv korupcije i sl.).
 ● Političke stranke mogu i u statusu opozicije u parlamentu da djeluju kao
korektori ekonomskih politika i mjera stranaka na vlasti, ili pak ove stranke
mogu formirati „vladu u sjeni“

 ● Koncept ekonomske teorije politike podrazumjeva model političkog

ponašanja koji se zasniva na pretpostavci da glasači maksimiziraju korisnost,
a političke stranke maksimiziraju glasove. Pojedinačni glasač će izabrati onu
političku stranku koja će mu obezbjediti najveću korist kroz aktivnost
države. Političke stranke teže da ponude politiku koja će osvojiti najviše
glasova.
 PARTIZANOVA TEOREMA

 ● Partizanova teorema govori o tome da će političke stranke na vlasti

davati različite težine različitim ekonomskim ciljevima iz ideoloških razloga
i/ili radi toga što predstavljaju različite interese ili društvene grupe
 (primjer poreza: ako politička stranka na vlasti predstavlja interese bogatijih
slojeva stanovništa i poduzetnika smanjiće poreze na imovinu i dobit;
suprotno tome, ako predstavlja siromašnije slojeve porezi na imovinu i dobit
će biti znatno veći kako bi se formirali socijalni fondovi za alimentaciju
ugroženih slojeva stanovništa).

 ● Naprimjer:
 - dok socijaldemokratske i (socijalno)liberalne ekonomske politike tradicionalno
 preferiraju punu zaposlenost, ekonomski rast i jednaku raspodjelu dohotka,
 - konzervativne političke partije propagiraju stabilnost cijena, ravnotežu platnog
 bilansa i efikasnost pri kotištenju raspoloživih resursa.
 Preferencije političkih stranaka u zemljama
zapadne demokratije zemljama s obzirom na
različite ekonomske ciljeve

Socijalisti Stranke centra Konzervativci

1. Puna zaposlenost 1. Cjenovna stabilnost 1. Cjenovna

opadajuća 2. Jednakost u 2. Ekonomski rast stabilnost
važnost raspodjeli dohotka 3. Puna zaposlenost 2. Ravnoteža bilansa
ciljeva 3. Ekonomski rast 4. Jednakost u plaćanja
4. Cjenovna raspodjeli dohotka 3. Ekonomski rast
stabilnost 5. Ravnoteža bilansa 4. Puna zaposlenost
5. Ravnoteža bilansa Plaćanja 5. Jednakost u
plaćanja raspodjeli dohotka
 SINDIKATI

 ● Sindikati predstavljaju organizaciju radnika u službenika čiji je glavni cilj

zaštita njihovog socijalnog i ekonomskog položaja (kao što su pitanja
najamnina, trajanja radnog dana, pauza, zaštite na radu, itd.).

 ● Značaj sindikata je posebno porastao u uslovima industrijske demokratije

od kada su sindikati partneri s jedne strane poslodavcima, a s druge strane
državi u kreiranju i potpisivanju kolektivnih ugovora kao značajnog faktora
posrednog uticaja na ekonomsku politiku (radničko i socijalno
zakonodavstvo).
  

Uticaj javnih medija i ekonomskih naučnika
na ekonomsku politiku

● Javni mediji (televizija, radio, novine) formiranjem javnog mnijenja

posredno mogu bitno uticati na smjer ekonomske politike i pokretanje pojedinih
akcija.
 

● Ekonomski naučnici koji kao priznati stručnjaci nastupaju u javnosti sa

svojim stavovima, ili djeluju kao članovi raznih komisija i odbora ili savjetnici
nosilaca ekonomske politike, također utječu na formuliranje ekonomske
politike.
 Međunarodne organizacije kao nosioci
ekonomske politike
Takve politike najčešće primjenjuju Međunarodni monetarni fond i Svjetska
banka
  
 ● Pred kraj Drugog svjetskog rata u Bretton
Wudsu (SAD) osnovane su svjetske finansijske
institucije (Međunarodni monetarni fond – IMF i
Svjetska banka - WB) za osiguravanje finansijske
stabilnosti u svijeti sa sjedištem u Washingtonu.
● IMF i WB se nekad nazivaju institucijama Bretton
Woodsa, prema Bretton Woodsu gdje
je Monetarna i financijska konferencija UN (jula
1944) dovela do njihovog stvaranja.

● WB je prvobitno osnovana u svrhu finansiranja

obnove porušenih zemalja nakon završetka Drugog
svjetskog rata, a IMF je uspostavljen za očuvanje
valutnih tečajeva (na principu stabilnog tečaja) i za
J.M. Keynes i Harry Dexter White, osnivači
Svjetske banke i Međunarodnog monetarnog
pomoć zemljama u platno-bilansnim poteškoćama
fonda
 MEĐUNARODNI MONETARNI
FOND (IMF)

 ● IMF je osnovan 1944. kao osnovna institucija i nosilac međunarodnog

monetarnog sistema (osnovale ga 44 zemlje, uključujući i bivšu Jugoslaviju)

 ● IMF pomaže zemljama-članicama (185) s poteškoćama u platnom bilansu,

pružajući im različite oblike zajmova, od kojih su najvažniji:
 (1) Stand-by aranžman, koriste zemlje (poput BiH) s poteškoćama u platnom
bilansu prouzrokovanima makroekonomskim kretanjima
 (2) Produženi zajmovi (Extended Fund Facility) , koje koriste zemlje s težim
problemima u platnom bilansu, koji zahtijevaju dublje strukturne reforme. Dodjelu
zajmova IMF uslovljava s nekoliko uslova (uključujući programe prilagođavanja).
 Zajmovi se povlače u tranšama, i to nakon ispunjenja postavljenih kriterija.
 (3) zajmovi najsiromašnijim zemljama usmjereni smanjenju siromaštva i poticanju
ekonomskog rasta (Poverty Reduction and Growth Facility).
 Slogan MMF:
„Zategnite pojas!”

 ● Slogan" MMF-a glasi: "zategnite pojas„ (kontrola i ograničenja javne

potrošnje)
 ● Tri su glavna područja aktivnosti: promatranje, finansijska i tehnička
pomoć
 ● Promatranje se sastoji od procjene propisa o novčanoj razmjeni zemalja
članica s obzirom na uvjerenje kako jaka i dosledna ekonomska politika vodi
stabilnom deviznom tečaju, te pogoduje rastu i razvoju svjetske ekonomije.
 ● Finansijska pomoć uključuje kredite i zajmove članicama MMF-a s
platnim bilansom koja podupire politiku prilagodbe i reforme (IMF devedeset
i jednoj zemlji daje oko 65,3 milijarde dolara kredita)
 ● Kao tehničku pomoć, MMF pruža stručnu i drugu pomoć svojim
članicama pri kreiranju i provedbi finansijske i monetarne politike, osnivanju
institucija, dogovorima s MMF-om, te statističke podatke.
 SVJETSKA BANKA
(World Bank – WB)

 ● Svjetska banka se sastoji od dvije razvojne institucije, koje su u

vlasništvu 187 zemalja članica: Međunarodna banka za obnovu i razvoj
(IBRD) i Međunarodno udruženje za razvoj (IDA).

 ● Iako obje institucije imaju različite uloge, zajedno sarađuju sa ciljem

unapređenja vizije inkluzivne i održive globalizacije.

 ● Cilj Međunarodne banke za obnovu i razvoj je smanjenje siromaštva u

državama sa srednjim stepenom dohotka i u kreditno sposobnim ali
siromašnim zemljama, dok Međunarodno udruženje za razvoj svoj rad
fokusira na najsiromašnije zemlje u svijetu.
 SVJETSKA BANKA U BiH

● BiH se pridružila WB 1996. godine (sa retroaktivnim članstvom iz 1993.)

● U poslijeratnom razdoblju (1996-1999.) WB je pokrenula interventne projekte u
oblasti rekonstrukcije, prevoza, struje, vodovoda, deminiranje, el. energije,
zdravstva, obrazovanja, poljoprivrede iupravljanje čvstim otpadom.
● WB je 1999. godine počela pružati podršku ključnim strukturalnim reformama bitnim
za ostvarenje tržišne ekonomije
● Tokom 2007. godine, WB je odobrila tri nova kredita (za poljoprivredu i ruralni razvoj,
za suzbijanje širenja ptičije gripe i za cestovna infrastrukturu) i dodatno finansiranje
tri projekta (projekat Razvoj zajednice; projekat urbanistička  infrastruktura i
pružanje usluga; te projekat Razvoj i očuvanje šuma).
● 2008-2011 program podršku BiH na njenom putu ka pridruživanju EU (65 mil. USD).
● Od 1996.-2015 godine pokrenuto 68 projekata u BiH (preko 1,7 milijardi dolara)
● Trenutno je u pripremi i niz investicijskih projekata, kao što je nastavak projekta
Upravljanje čvrstim otpadom, projekat Opštinski razvoj i projekat Rijeka Sava
● Pored finansijskih usluga WB također pruža analitičke i savjetodavne usluge
 MMF u BOSNI I
HERCEGOVINI

 ● BiH je postala članica MMF-a od 1992. godine, a 1995. je dobila

ekvivalent od 30,3 miliona specijalnih prava vučenja (SDR) (što je oko 45
miliona USD) u obliku post-ratne interventne pomoći IMF-a u cilju rješavanja
izazova političke i ekonomske reintegracije, obnove infrastrukture, te za
stvaranja baze tržišne ekonomije

 ● MMF u BiH pruža finansijsku pomoć kroz „stand-by“ aranžmane i

kroz pružanje tehničke pomoći u brojnim područjima, kao što je:
- osnivanje nove centralne banke i novog klirinškog sistema,
 - osnivanje bankovnog nadzornog sistema,
- razvoja fiskalne strukture,
- reforme porezne uprave, dizajniranje
poreza na dodatnu vrijednost (PDV), - razvoja državne blagajne i
poboljšanja upravljanja javnom potrošnjom, - poboljšanje monetarne
statistike, statističke baze podataka i mogućnosti
 angažovanja savjetnika za statistiku
 Brzi kviz i kontrolna pitanja
● Brzi kviz
(1) Ukažite na razlike i komentarišite direktne i indirektne nosioce ekonomske politike! Ko ima
legalilitet i legitimet u zastupanju javnih interesa?

● Kontrolna pitanja
1. Na čemu počiva legalitet i legitimitet državnih tijela kao nosioca ekonomske u zastupanju
javnih interesa?
2. Koja je uloga Parlamenta u formiranu i vođenju ekonomske politike ?
3. Koja je uloga Vlade u formiranu i vođenju ekonomske politike ?
4. Koja je uloga Centralne banke u formiranu i vođenju ekonomske politike ?
5. Kako funkcionira Centralna banka BiH?
6. Kako funkcionira privredna komora kao nosioc ekonomske politike?
7. Kako funkcionira sindikat kao nosioc ekonomske politike?
8. Kako funkcioniraju političke straneke kao nosioci ekonomske politike?
9. Šta podrazumijevamo pod „konceptom teorije politike”
10. Šta je Partizanova teorema?
11. Kako funkcionira IMF kao nosioc ekonomske politike?
12. Kako funkcionira Svjetska banka kao nosioc ekonomske politike?