Professional Documents
Culture Documents
Yazım Kuralları
Yazım Kuralları
Yazım Kuralları
YAZIM KURALLARI
Her dilde olduğu gibi Türkçede de dilin en küçük birimi sestir. Türkçede 21 ünsüz, 8 ünlü olmak üzere 29 ses vardır.
Türkçede sesler :
Türkçede 8 ünlü ses bulunmaktadır. Bu ünlü sesler dört farklı grupta toplanmaktadır:
Ünlüler
e-i-ö-ü
a-ı-e-i a-ı-o-u
o-ö-u-ü
Türkçede bir kelimenin son hecesindeki ünlü kalınsa, bu kelimeye gelen ek kalın olur. Eğer son hecesindeki ünlü inceyse
kelimeye gelen ek de ince olur.
A. SES
1. BÜYÜK VE KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU dizi diziler
göçmen göçmenler
Türkçede
yazılım yazılımlar
ünlüler
öğrenci öğrencilerden
Kalın ünlüler araştır- araştırmacılar
a-ı-o-u
geliş- geliştirmektir
ol- olmamaktadır
İnce ünlüler şekil şekilden
e-i-ö-ü
tablo tabloların
sonuç sonuçtur
Kalın ünlüler
a-ı-o-u sanat sanattır
Kalın ünlüler
acıma acımasız
a-ı-o-u
sorun sorundur
köy köyümüz
Kalın ünlüler
bitir bitirdikten
a-ı-o-u
gör görürdüm
sor sormuştum
A. SES
1. BÜYÜK VE KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
Düz ünlüyle biten kelimelerden sonra düz ünlülü bir ek, yuvarlak ünlüyle biten kelimelerden sonra düz veya yuvarlak ünlülü
bir ek getirilmelidir.
Kural: Ses uyumunda önceki sesin özelliği sonraki sesi belirlemektedir. Kelimeye bir ek gelmesi durumunda ekin ince,
kalın, düz veya yuvarlak olması son hecedeki ünlüye bağlıdır: başar-ı-sız-lık-lar-ı-n-dan, çöp-çü-lük, su-suz-luk-tan,...
Türkçe eklemeli bir dil olup, eklerin birden fazla şekli vardır. Ekin çeşitliliğine göre ek kelimelere eklendiğinde farklı
şekillerde karşımıza çıkabilmektedir:
-lar/-ler, -da/-de/-ta/-te, lık/lik/luk/luk, dı/-di/-du/-du/-tı/-ti/-tu/-tu.
A. SES
1. BÜYÜK VE KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
Uyarı: Yabancı kökenli sözcükler ünlü uyumu kuralına uymayabilir. Bu kelimeler istisnadır.
İstisna kelimelerde bu uyum aranmaz.
İstisna kelimeler: kalp, vokal, sembol, saat, harf, hayal, rol, alkol, dikkat, metal, kabahat,
şefkat, hakikat, helal, kabul, kontrol, protokol, sadakat, santral, general, amiral, hal,
harf, seyahat, kristal, sual, ...
Kural: Tek biçimi bulunan eklerde de uyuma uyulmaz. Bu ekler şunlardır: -yor, daş, ken, -ki,
leyin, ımtırak.
A. SES
2. SES DÜŞMESİ
Son hecesinde dar ünlü (ı-i-u-u) bulunan kelimeler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında son hecedeki dar ünlü düşer. Bu ses olayına
ünlü düşmesi denir. Türkçe kelimelerde özelikle bazı organ ve akraba adlarında karşımıza çıkan bu ses olayı yabancı kökenli
kelimelerde de görülmektedir.
ağız emir
alın nakit Ağız kuruluğu, tükürük salgılama fonksiyonunun azalmasıyla oluşur.
boyun isim Ağzımız her gün pek çok etkiye maruz kalır.
burun kayıp
Karın bölgesindeki şişlik önemli bir hastalığın belirtisi olabilir.
göğüs fikir asır
Anne karnında bebek ölümü anne için kötü sonuçlar doğurabilir.
karın Sabır şehir
beyin akıl kabir Biyolojik yaş ile akıl yaşı her bireyde aynı doğrultuda ilerlememektedir.
omuz vakit keşif Sizce aklımızla mı duygularımızla mı karar vermeliyiz?
avuç ömür cisim Sağlıklı yaşamın devamı için ömür boyu diyet ve egzersizle yaşanabilir.
koyun Zehir … Sevdiğimiz insanların gülüşü bazen bizim için bir ömre bedeldir.
gönül nehir Kayıp dağcıyı kurtarmak için özel ekip görevlendirildi.
oğul cisim Geçirdiği kaza vücudunda %40 oranında işgücü kaybına neden oldu.
beniz nesil
Kayın hapis
… şükür
A. SES
3. DARALMA
Kullanımı Örnekler
1. Son hecesi “a-e” sesleriyle biten Termik santraller yaşam alanlarımızı zehirliyor.
kelimelere -yor eki getirildiğinde “a-e” Kap rahatsızlığı olan hastalar yağlı gıdalar tüketmiyor.
ünlüleri “ı-i-u-u” seslerine dönüşür. Rehberler turistler için eğlenceli tur planlan hazırlıyor.
DARALMA
2. İki ünlü arasına giren “y” ünsüzünün Anadolu delisini genellikle “mecnun” diyerek sever.
“de-” ve “ye-” fiillerinde daraltıcı etkisi İstediğini yiyip kilo almamak herkesin hayalidir.
bulunmaktadır. ”Ben de buradayım.” diyenlerin yardımlarıyla soğuktan ve açlıktan
çaresiz kalmış hayvanlara yeni bir barınak yapıldı.
Kural: İki ünlü arasına giren “y” sesinin de- ve ye- fiillerinde daralmaya neden olması yalnızca “deyip” ve “deyince” örneklerinde
istisnadır.
Besinler göz sağlığımız için büyük önem taşıyor. Çoğumuz küçükken anne ve babamızdan havucun gözlerimize iyi geleceğini
duymuşuzdur. Halen de birçok yerde havucun faydalarını anlatan yazı ve konuşmalarla karşılaşıyoruz. Bu nedenle havuç yiyince
gözlerimizin sağlığı acısından rahatlıyoruz. Ne yazık ki havuç, herhangi bir görme kusurumuz yoksa; daha iyi görmemizi
sağlamıyor. Yalnızca içeriğinde bulunan maddeler sayesinde göz sağlığımızı korumada önemli bir rol oynuyor. Havuç, içerisinde
bol miktarda A vitamini kapsıyor. Dolayısıyla eğer gözlerinizdeki sorun A vitamini eksikliğinden kaynaklanıyorsa havuç kesinlikle
işe yarıyor. Körlüğün önemli nedenlerinden biri A vitamini eksikliği diyorsak ara sıra tüketmekte fayda vardır.
A. SES
4. YUMUŞAMA
Türkçede kelime sonundaki p-ç-t-k ünsüzleri, kelime ünlü bir ek aldığında b-c-d-ğ/g ünsüzlerine dönüşmektedir. Bu
duruma ünsüz yumuşaması denmektedir. Türkçede istisna kelimeler dışında bu kurala uyulur.
Kural: k > ğ/g değişiminde yalnızca “renk, ahenk, kepenk, çelenk ve denk” kelimelerinde k>g değişimi olmakta,
diğer kelimelerde k>ğ kuralına uyulmaktadır.
Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler Atatürk, “Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda
büyük harfle başlar. mevcuttur!” diyor.
Samsat, Kommegene Krallığı’na başkentlik yapmış (Bu şehir
bugün maalesef sular altında kalmıştır.) bir antik kenttir.
İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar. Tevfik Fikret’in en sevdiğim sözlerinden biri şudur: Göz
açıldıkça ruh perdelenir.
Kişi adlarıyla soyadlarının ilk harfi büyük olur. Orhan Veli Kanık, şiirde ölçü ve kafiyeyi tamamen
reddetmiştir.
Takma adların ilk harfi büyük olur. Avni (Fatih Sultan Mehmet), şairliğiyle bilinen ilk Osmanlı
padişahıdır.
Köyde ona herkes Atmaca Mustafa derdi.
1. BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı Bu ülkenin mimarı Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal
sözleri, rütbe adları ve lakapların ilk harfi büyük olur. Atatürk’tür.
Bu kitap Prof. Dr. İlhan Başgöz ’e aittir.
Ayten Hanım’ı apartman yöneticiliğine seçtik.
Tüm mahalle Deli Emin’i severdi.
Akrabalık bildiren sözcükler büyük harfle başlamaz ancak Ferhunde teyzem, küçükken bize çok yakın otururdu.
lakap veya unvan olarak kullanılırsa ilk harfi büyük olur. Ramazan ayında pek çok kişi Oruç Baba’nın türbesini ziyaret
eder.
Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya Bir grup esnaf Vali ile görüşmek istiyor.
unvan sözlerinin ilk harfi büyük olur.
Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle Sevgili Kardeşim, / Değerli Arkadaşım,
başlar.
Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar. Bahçemizde köpeğimiz Tarçın için bir kulübe yaptık.
Kardeşimin kuşu Maviş konuşmaya başladı.
Millet, boy, oymak adlarının ilk harfi büyük olur. Cirit, Kırgız ve Kazakların geleneksel sporudur.
Yer adları (kıta, bölge, il, ilce, köy, semt vb.) büyük harfle Artvin ’in Yusufeli ilçesinde iklim Akdeniz ’e benzer.
başlar:
Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar. Kırk iki yaşındayken Çince öğrenmeye başladı.
Türkiye Türkçesine en yakın lehçe Azericedir.
Devlet adları büyük harfle başlar. Başbakanımız Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne gitti.
Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren Zekat vermek İslâm’ın beş şartından biridir.
sözcükler büyük harfle başlar. Bu antik kentte bir Budist tapınağı da bulunmaktaydı.
Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar Bu işin üstesinden Allah’ın yardımıyla geldik.
ancak “Tanrı” , “Allah” , “İlah” sözcükleri özel ad olarak Zeki Müren, Türk sanat müziğinin ilahlarındandır.
kullanılmadıklarında küçük harfle başlar :
Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar. Dünya, güneş, Merkür, Güneş’e en yakın gezegen olarak bilinir.
ay sözcükleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında Biz kendi hâlimizde yaşarken dünya epey değişmiş.
küçük harfle başlar.
Doğu ve batı sözcüklerinin ilk harfleri yön bildirdiğinde Anamur, Türkiye ’nin güneyinde bir tatil beldesidir.
küçük; düşünce, hayat tarzı, politika vb. anlamlar Onun şiirlerinde Doğu mistisizminin etkileri görülür.
bildirdiğinde büyük yazılır.
Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her Medeni Kanun, Türk Bayrağı Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve
kelimesi büyük harfle başlar: Satış Yönetmeliği vb.
Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, Sabah Çanakkale Boğazı ’ndan büyük bir gemi geçti.
dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar. Geçen ay Ege Denizi ’nde orta şiddette bir deprem oldu.
Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen Akşam saatlerinde Yüksel Caddesi çok renkli olur.
mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak sözcükleri büyük Çevreciler Kızılay Meydanı’nda toplandı.
harfle başlar. Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, Avanos ilçesinde çömlekçilik yapılır.
il, ilçe, belde, köy vb. sözcükler küçük harfle başlar.
Saray, köşk, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının Görülmeye değer köprülerden biridir Mostar Köprüsü.
bütün sözcükleri büyük harfle başlar. Kısaltmalı söyleyiş Ara sokaklardan Ankara Kalesi’ne çıkılabilir.
olduğunda da yer adının ilk harfi büyük yazılır. Şehrin manzarası bir de Kale'den görülmelidir.
Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük Aradığın kitabı Millî Kütüphanede bulabilirsin.
harfle başlar. Çankaya Lisesinden mezun olmuş.
Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her Türk Medeni Kanunu’na göre on sekiz yaşından küçükler
kelimesi büyük harfle başlar: evlenemezler.
Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, Bu konu Sinekli Bakkal ’da farklı şekilde ele alınmış.
beste vb.) her kelimesi büyük harfle; ve, ile, ya, veya, Şinasi Sahnesi’nde «Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe» adlı
yahut, ki, da, de, mı, mi, mu, mü küçük harfle yazılır. oyun gösteriliyor.
Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama Cumhuriyet Bayramı’nda her yere bayrak asıldı.
günlerinin adları büyük harfle başlar. Her yıl 21 Martta Nevruz Bayramı kutlanır.
Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, vb. toplantıların adlarında Kitle İletişim Araçlarında Türkçenin Kullanımı adlı bir bilgi
her sözcüğün ilk harfi büyük yazılır. şölenine katıldım.
Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar: Yazar bu romanda Kurtuluş Savaşı’nı anlatıyor.
Kazıda bulunan aletler Cilalı Taş Devri’ne aitmiş.
Lale Devri, Cahiliye Dönemi, Buzul Dönemi…
Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle Camilo, altı aydır Türkçe öğrenmeye çalışıyor.
başlar. İzmirliler simite “gevrek” der.
Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde Turistler Maraş dondurması almak için sıraya girmiş.
sadece özel adlar büyük harfle başlar: Gözleri ve beyaz tüyleriyle Van kedisi çok ilgi çekicidir.
Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlan büyük, belirli bir Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilan edildi.
tarihi belirtmeyenler ise küçük harfle başlar: Okullar eylülün ikinci haftasında öğretime başlar.
UYARI: Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar
sözler büyük harfle başlamaz: tablosu vb.
UYARI: Para birimleri büyük harfle başlamaz: avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret vb.
2. BİRLEŞİK KELİMELERİN YAZIMI
Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çekimli
fiillerden oluşan ifadeler yeni bir kavramı karşıladıklarında birleşik kelime olurlar. Birleşik kelimeler belirli kurallar
çerçevesinde bitişik veya ayrı olarak yazılır.
KURAL ÖRNEK
Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: birbiri (< biri biri), kaynana (< kayın ana), kaynata (< kayın
ata), nasıl (< ne asıl), niçin (< ne için), pazartesi (< pazar
ertesi), sütlaç (< sütlü aş) vb.
Tek heceli bazı Arapça kökenli kelimeler etmek, edilmek, Kaybolan cüzdanımı bir hafta sonra bulabildim.
eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle birleşirken ses Şairler, hissettiklerini dile getiren sanatçılardır.
düşmesine, ses değişmesine veya ses türemesine Bu fabrikaya yaptığı iş başvurusu reddedildi.
uğradıklarında bitişik yazılır: emretmek, kaydetmek, Sabretmek ruhu dinlendiren en iyi eylemlerden biridir.
hissetmek, reddetmek vb.
Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında Samanyolu, birbirine çok yakın sayısız yıldızdan oluşmuştur.
anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler Kuşburnu çayı C vitamini yönünden oldukça zengindir.
bitişik yazılır: keçiboynuzu, itdirseği, kedigözü, tavukgöğsü, Tavukgöğsü küçükken en sevdiğim tatlıydı.
Küçükayı, yavruağzı, vişneçürüğü vb. Bu işin altında bir çapanoğlu var gibi.
kurallı birleşik fiiller bitişik yazılır: düşünebilmek, alıvermek, Direksiyon başında uyuyakalan şoförler, büyük kazalara
yazadurmak; çıkagelmek, öleyazmak vb. neden olmaktadır.
Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış Savaşan iki ülke arasında ateşkes antlaşması yapılması
birleşik kelimeler bitişik yazılır: bekleniyor.
albeni, unutmabeni, çekyat, kapkaç, örtbas, tutkal, yapboz,
vb.
Sıfat-fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler İlçenin güneyinde dalgakıranla yapılmış bir liman
bitişik yazılır: cankurtaran, barışsever, etyemez, hacıyatmaz, bulunmaktadır.
kuşkonmaz, külyutmaz, tanrıtanımaz, varyemez, çokbilmiş Büyükşehirlerde gökdelen kule yapımı artıyor.
vb.
İkinci kelimesi görülen geçmiş zaman ekiyle kurulan Yıkılan gecekondu sahiplerine yeni daireler veriliyor.
birleşik kelimeler bitişik yazılır: albastı, imambayıldı, Hünkârbeğendi geleneksel Türk yemeklerinden biridir.
külbastı, mirasyedi, papazkaçtı, şıpsevdi vb.
Her iki kelimesi de görülen geçmiş zaman veya geniş Finlandiya, okuryazarlık oranının en yüksek düzeyde olduğu
zaman eki almış ve kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik ülkedir.
yazılır: dedikodu, kaptıkaçtı; biçerdöver, konargöçer, Oldubittiye getirerek tarlayı satın aldılar.
uyurgezer, vb.
Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona Olay sonrasında polis üç kişiyi gözaltına aldı.
getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: Freud, rüyaların bilinçaltından kaynaklandığını belirtir.
ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı (gözetim), şuuraltı; Masallarda olağanüstü olaylar yer alır.
akşamüstü, ayaküstü, bayramüstü, gerçeküstü, ikindiüstü,
olağanüstü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü, yüzüstü;
akşamüzeri, ayaküzeri, ayakaltı, vb.
UYARI: «alt, üst ve üzeri» ile somut anlamında kurulan Yer altı kaynaklarımızı iyi değerlendirmemiz gerekir.
birleşik kelimeler ayrı yazılır: Arkadaşım göz altı torbalarını aldırdı.
Şehir, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl, ırmak, su, çay vb. Türkiye’nin en uzun ırmağı Kızılırmak'tır.
kelimelerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamla- Uludağ, turistik bir kayak merkezidir.
ması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır: Çocukluğu Yenimahalle’de geçmiş.
Eskişehir, Batıkent, Çengelköy, Karadağ, Kocatepe, Akdeniz, Çanakkale Zaferi tüm yurtta coşkuyla kutlandı.
Acıgöl, İncesu vb. Eskişehir için öğrenci şehridir, derler.
Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır: İstanbul, Türkiye’nin kuzeybatısında bulunmaktadır.
güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu
Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: Ankara Üniversitesi Gözlemevi, ülkemizde gök bilimin
aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, huzurevi, konukevi, gelişmesine öncülük etmiş bir kurumdur.
orduevi, öğretmenevi, polisevi, yaymevi vb.
Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik Seyahatname, Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda
kelimeler bitişik yazılır: dershane, yazıhane; beyanname, yazılmış bir gezi kitabıdır.
siyasetname; dayızade, teyzezade vb.
“-zede” ile oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır: Türk Kızılay Demeği, depremzedelere çadır ve battaniye
afetzede, selzede, kazazede vb. verdi.
Farsça kurala göre oluşturulan sözler bitişik yazılır: Kuvayımilliye’nin Türk Kurtuluş Savaşı’nın başlamasında
gayrimenkul, gayrimeşru, Misakımillî, suikast önemli bir yeri bulunmaktadır.
Bütün parasını gayrimenkule yatırdı.
Her iki ögesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın olarak Kendi türünde mükemmel, üstün ve kalıcı olan eserlere
bitişik yazılan kelimeler de vardır: başeser denir.
başbakan, binbaşı, hanımefendi, ağabey, birçok, herhangi Bu binaların hiçbiri depreme dayanıklı değil.
vb.
Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş Açıköğretim Fakültesi ülke düzeyinde uzaktan eğitim
olan kuruluş adları bitişik yazılır: hizmeti ile görevlendirilmiştir.
İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim Kurulu,
Gaziosmanpaşa Üniversitesi vb.
Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan veya hastalık adları Alabalık, somon balığı ile yakın akrabadır.
bitişik yazılır:
akağaç, karadut, sarıçiçek; beyazsinek,
bozayı; aksu, akbasma, mavihastalık vb.
Birleşik Sözcüklerin Yazımı
Ayrı Yazılan Sözcükler
İsim + fiil tarzında kurulan yapılarda eğer ses düşmesi veya değişmesi olayı olmayan birleşik
sözcükler ayrı yazılır.
• kabul etmek, namaz kılmak, yok olmak, not etmek vb.
Hayvan veya bitki, eşya veya alet, durum, yer, bilim ve bilgi, yiyecek, gök cisimleri, organ, zaman,
renk, yön, yol ve ulaşım vb. bildiren sözcüklerden birisi ile oluşan ve bunlardan birisinin
anlamlarını koruduğu birleşik sözcükler ayrı yazılır.
• köpek balığı, yer elması, tuz ruhu, masa örtüsü, ay tutulması, hafta başı, koyu yeşil, ses bilgisi,
Kutup Yıldızı, gök taşı, Doğu Anadolu, Kemalpaşa tatlısı, çevre yolu vb.
İç, dış, alt, üst, ön, art, büyük, küçük, orta, karşı, sağ, sol, bir, iki, tek, çift, sıra gibi sözcüklerin
başta olduğu birleşik sözcükler ayrı yazılır.
• iç savaş, dış borç, alt kurul, art niyet, arka plan, yasa dışı, yurt içi, alt yazı vb.
3. a) DA / DE BAĞLACI / b) -DA, -DE EKİNİN YAZIMI
“de” “da” bağlacı da tıpkı “ki” bağlacı gibi ayrı bir sözcük olduğu için daima ayrı yazılır.
Bulunma durum eki olan “-de,-da, -de,-ta” ise eklendiği sözcüğe bitişik yazılır. “de,da”
bağlacıyla “-de,-da,-te,-ta” ekleri birbiriyle karıştırılmamalıdır.
Pratik olarak birbirinden şu şekilde ayırt ederiz:
Cümleden “de”yi çıkarırız, eğer cümlenin yapısında bir bozukluk olmuyorsa o “de”
bağlaçtır.
Cümlenin yapısı bozuluyorsa o zaman “de” bulunma durum ekidir.
*Çanta da alacağım. (Çanta alacağım.)
*Yüksek lisans da yapacağım. (Yüksek lisans yapacağım.)
“de” bağlacının yazımı:
Ünsüz uyumuna uyar, -da/-ta, -de/-te olur. Adam, arabayı iki saatte tamir etti.
Özel isimlere eklendiğinde kendisinden önce kesme işareti Cep telefonum Buket’te kalmış.
kullanılır.
a) da, de bağlacı ile ilgili genel uyarılar:
KURAL ÖRNEK
Bu bağlaç kendisinden önceki kelimeden her durumda ayrı Boyacı evin kapısını da boyayacak.
yazılır.
“Bile”, “dahi” yerine, koşul bildirmek için, “aynı zamanda” vb. Bu romanların ikisini de çok beğeneceksiniz.
gibi çeşitli anlamlar vererek kelimeleri veya cümleleri birbirine Önce konuyu anla da sonra fikrini söyle.
bağlar.
UYARI:
“de,da” bir özel isimden sonra gelirse kesme işaretiyle Toplantıya Ahmet de katılacak.
ayrılmaz.
Bizim elektrik te kesilmiş. (yanlış)
Bağlaç olan “de,da”nın kesinlikle “te,ta” biçimi yoktur. Bizim elektrik de kesilmiş. (doğru)
Bizimle sinemaya Zeynep’te gelecek. (yanlış)
Bizimle sinemaya Zeynep de gelecek. (doğru)
4. a) Kİ BAĞLACI / b) -Kİ EKİNİN YAZIMI
Türkçede üç çeşit “ki” vardır:B ağlaç olan“ki”,sıfat yapan “-ki” ve zamir olan(ilgi zamiri) “-ki” dir. Bağlaç olan
“ki” daima ayrı yazılır. Sıfat yapan “–ki” ve zamir olan “-ki” eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
Dilimizdeki bu üç farklı “-ki”yi birbiriyle karıştırmamak için şu pratik yöntemleri uygulayın.
*Cümle içerisinde -ki’den sonra -ler çokluk ekini getirebiliyorsanız o -ki zamir olan -ki’dir.
Ayrıca zamir olan -ki’nin bir ismin yerini tuttuğunu ve genellikle zamirlerin üzerine geldiğini de unutmayın.
Pratik olarak önündeki isme “hangi” sorusunu yönelterek bulur ve diğer -ki’lerden ayırt ederiz.
Sokaktaki çocuklara sahip çıkmamız gerekiyor. (Hangi çocuklar?)
Görüldüğü gibi sıfat yapan -ki’yi alan sözcüğün hemen önündeki isme hangi sorusunu
yöneltebiliyoruz.
Öyleyse bu -ki sıfat yapan -ki’dir ve eklendiği sıfata daima bitişik yazılır.
“ki” bağlacının yazımı
Bağlaç olan “ki” ise daima ayrı yazılır. Diğer “ki” ekleriyle karıştırmamak için cümleden çıkartırız,
cümlenin yapısında ciddi bir bozukluk olmuyorsa o “ki” bağlaç olan “ki”dir.
Ayrıca bağlaç olan ki’nin daha vurgulu söylendiğini de göz önünde bulundurmak gerekir.
Görüldüğü gibi bağlaç olan “ki” cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma olsa da
yapısında ciddi bir bozukluk olmuyor, öyleyse bu “ki” ler bağlaçtır ve daima ayrı yazılır.
4. Kİ BAĞLACI / -Kİ EKİNİN YAZIMI
• UYARI:
Mademki, halbuki, oysaki, çünkü, sanki… sözcüklerindeki ‘ki’ ler bağlaç
olmasına rağmen kalıplaştığı için bitişik yazılır.
Bunları kolay öğrenebilmek için aşağıdaki gibi kodlayabiliriz:
S O M B a H Ç e M .
Sanki Oysaki Mademki Belki Halbuki Çünkü Meğerki
a) ki bağlacı
KURAL ÖRNEK
Cümleleri birbirine bağlamak için kullanılır. Bazı cümlelerde Öğretmen geldi, ders başladı mı ki?
şüphe ve pekiştirme anlamı verir. Annemi öyle özledim ki.
Kendisinden önceki kelimeden ayrı yazılır. Birkaç örnek- Bol bol oku ki ufkun açılsın.
te ki bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: belki, Çiftçiler tarlalarını ekmemişler, oysaki bu bölgenin toprağı
çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki. tarıma çok elverişlidir.
Ünlü ve ünsüz uyumuna girmez. “Çünkü” sözcüğü bu Ödevini yapmayı unuttu ki derse gelmedi. /
kurala uymaz. Bugün okula gelmedi çünkü ödevini yapmayı unuttu.
b) -ki eki
KURAL ÖRNEK
İsim soylu sözcüklere eklenerek aitlik anlamı verir. Evdeki hesap çarşıya uymaz.
Ünlü ve ünsüz uyumuna girmez. “Dünkü”, “bugünkü” Akşamki film çok ilginçti./ Dünkü maçı izlemedim.
kelimeleri bu kurala uymaz. Bugünkü işlerini tamamlamadan dışarı çıkmamalısın.
YAZIMI KARIŞTIRILAN KELİMELER
YANLIŞ-DOĞRU
YANLIŞ-DOĞRU
afaroz: aforoz
YANLIŞ-DOĞRU pek çok : pek çok
akşam üstü : akşamüstü
ızdırap : ıstırap peşisıra : peşi sıra
antreman: antrenman
insiyatif: inisiyatif pilaj: plaj
arasıra: ara sıra
kapütüLasyon : kapitülasyon pisikoljk : psikolojik
ardısıra: ardı sıra
karnıbahar: karnabahar poaça: poğaça
ayak üstü : ayaküstü
kavonoz : kavanoz rastgelmek : rast gelmek
başvurmak : başvurmak
kiprik : kirpik ropörtaj: röportaj
beysbol: beyzbol
kirbit: kibrit silahşör: silahşör
bir çok şey : birçok şey
klavuz : kılavuz suç üstü : suçüstü
kollektif: kolektif
laboratuar: laboratuvar
YANLIŞ - DOĞRU
klavuz : kılavuz
kollektif : kolektif
YANLIŞ - DOĞRU YANLIŞ - DOĞRU
kontür : kontör
bir kaç şey : birkaç şey suç üstü : suçüstü
makina : makine
birgün : bir gün süpriz : sürpriz
mataryal: materyal
birşey : bir şey şöför : şoför
matba : matbaa
çenber: çember tesbit : tespit
metod : metot
dınazor : dinozor traş : tıraş
orjinal : orijinal
eksoz : egzoz vaz geçmek : vazgeçmek
ön görmek : öngörmek
entellektüel : entelektüel ve ya : veya
parentez : parantez
espiri : espri yada : ya da
pehriz : perhiz
eşortman : eşofman yalnış : yanlış
pekaz : pek az
fülüt : flüt yanısıra : yanı sıra
haketmek : hak etmek yanlız : yalnız
hiç bir şey : hiçbir şey zatüre : zatürre
SAYILARIN YAZIMI
Birden fazla kelimeden oluşan sayılar daima ayrı yazılır; ancak çek ve senetlerde sahtekarlığın
önlenmesi amacıyla bitişik yazılır.
*Yaş otuz beş yolun yarısı eder.
*Bu yıl dershanemize tam bin beş yüz altmış kişi kayıt yaptırdı.
Sayılar yazı ile de yazılabilir: bin yıldan beri, on dört gün, haftanın beşinci günü, üç ayda bir, yüz
11.00’de, 1.500.000 lira, 25 kilogram, 150 kilometre, 15 metre kumaş, 1.250.000 kişi vb.
SAYILARIN YAZIMI
Dört veya daha çok basamaklı sayıların kolay okunabilmesi amacıyla içinde geçen
bin, milyon, milyar ve trilyon sözleri harfle yazılabilir:
1 milyar 500 milyon kişi, 3 bin 255 kalem, 8 trilyon 412 milyar vb.
Para ile ilgili işlemlerle senet, çek vb. ticarî belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır:
650,35 (altıyüzelliTL, otuzbeşkr.)
Yüzde ve binde işaretleri yazılırken sayılarla işaret arasında boşluk bırakılmaz:
%25, %50 vb.
6. KISALTMALARIN YAZIMI:
Birkaç kelimeden oluşan kurum ve kuruluş adlarının kısaltmaları yapılırken araya nokta
konmaz.
*TBMM *PTT *THY *TEK *KK*TC *MTA *DSİ
Cümle içerisine kısaltmalara bir ek getirileceği zaman kısaltmanın son harfinin okunuşu
esas alınır.
*Kardeşim THY’da çalışıyor. (yanlış)
*Kardeşim THY’de çalışıyor. (doğru)
*Aç bakalım TV’da ne var? (yanlış)
*Aç bakalım TV’de ne var? (doğru)
Tek bir sözcüğün kısaltması yapılıyorsa kısaltmanın sonuna
nokta konur:
Cümle içinde geçen gün ve ay isimleri küçük harfle başlar;ancak gün ve ay isimleri bir tarihe
bağlanmışsa yani yanında bir rakam varsa büyük harfle başlatılır.
Yer-yön bildiren (doğu ,batı, güney, kuzey, orta…) sözcükler, tek başına ya da özel isimden sonra
kullanıldıklarında küçük harfle,özel isimden önce kullanıldıklarında büyük harfle başlar:
*Siz Kuzey Amerika’yı gördünüz mü?
*Siz Amerika’nın kuzeyini gördünüz mü?
*Bu insanlar buraya Güney Asya’dan gelmişler.
*Bu insanlar buraya Asya’nın güneyinden gelmişler.
*Sizin daha da batıya gitmeniz gerekiyor.
NOT: Yer-yön bildiren kelimeler eğer bir insan topluluğunun yerini tutuyorsa büyük harfle
başlatılmalıdır.
*Bu konuda Batı bizi anlamıyor.
*Dün Doğu bu haberle çalkalandı.
9. COĞRAFİ TERİMLERİN YAZIMI
“Ay, Güneş, Dünya, Mars…” gibi kelimeler eğer coğrafi bir terim olarak gök cisimlerini anlatmak için
kullanılırsa büyük harfle, bunun dışında kullanılırsa küçük harfle başlar:
*Ay, Dünya’nın uydusudur.
*Siz, Dünya’nın Ay’a ve Güneş’e olan uzaklığını biliyor musunuz?
*Daha dünyalar kadar işim var. (Terim olmaktan çıkmış.)
*Pencereden içeriye güneş giriyordu. (Terim olmaktan, çıkmış, güneş ışığı anlamında.)
11. İKİLEMELERİN YAZIMI
2. İçinde yan yana iki veya daha fazla ünsüz bulunan Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan
yazılır: alafranga, apartman, biyografi, elektrik, gangster, kilogram, orkestra, paragraf, telgraf vb.
3. İki ünsüzle biten Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır: film, form, lüks, modern,
natürmort, psikiyatr, slayt, teyp vb.
4. Batı kökenli alıntıların içindeki ve sonundaki g ünsüzleri olduğu gibi korunur: biyografi, diyagram, dogma,
magma, monografi, paragraf, program; arkeolog, demagog, diyalog, filolog, jeolog, katalog, monolog,
psikolog, ürolog vb.
Ancak fotoğraf ve topoğraf kelimelerinde g’ler, ğ’ye döner.
14. PEKİŞTİRMELİ SÖZLERİN YAZILIŞI