Dodaci prehrani

Pripremio
Prof dr Midhat Jašić
 SADRŽAJ
1. Uvod
2. Biološki aktivne komponente hrane-veza sa
dodacima prehrani
3. Dodaci prehrani , dijetetske namirnice,
definicije
4. Nutritivne i zdravstvene tvrdnje –regulativa
5. Aminokiseline kao dodaci u prehrani
6. Masne kiselinekao dodaci prehrani
7. Antioksidanti kao dodaci
8. Vitamini i minerali kao dodaci prehrani
 1. Uvod
 Novi trendovi u prehrani često uključuju korištenje nutritivno
obogaćene hrane kao i dodataka prehrani

 Proizvodi s tačno odrđenom svrhom ili funkcionalna hrana ali

i hrana sa svojstvima koja omogućavaju prevenciju od bolesti

 Prevencija bolesti osmišljenom prehranom i uzimanjem

zaštitnih tvari u formi funkcionalne hrane i dodataka prehrani
postaje sve veći predmet intresovanja potrošača kao i
proizvođača
 1.Uvod
 Funkcionlna hrana i dodaci prehrani mogu imati imati
suportivnu ulogu u liječenju već nastale bolesti

 Funkcionalna hrana kao i dodaci prehrane se temelje na

biooškoj aktivnosti komponenti koje one sadrže

 Bioaktivne komponente iz biljaka kao i životinja posebno

voća, povrća, začinskih biljaka, žitarica, mlijeka, pčelinjih
proizvoda i mesa odavno se koriste kao podrška očuvanju
zdravlja, ali tek odnedavno za neke od njih su upoznati
mehanizmi djelovanja

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

Biološki aktivne komponente hrane-
veza sa dodacima prehrani
Biološki aktivne komponente hrane-veza sa
dodacima prehrani
 Dodaci prehrani sadrže biološki aktivne tvari koje mogu
pomoći u prevenciji i liječenju bolesti

 Biološka aktivnost se odnosi najčešće na spojeve koji nemaju

nutritivnu vrijednost

 Obično imaju funkcionalna svojstva u organizmu i kao takvi

koriste se u hrani i dodacima prehrani kao pomoćna sredstva
u preveniranju i liječenju bolesti

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne komponente hrane-
veza sa dodacima prehrani
 Biološki aktivne spojevi hrane mogu biti:

1. Nutritivnog porijekla

2. Nenutritivnog porijekla

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

Biološki aktivne komponente hrane-
veza sa dodacima prehrani

1. Nutritivnog porijekla su:

 aminokiseline,
 masne kiseline,
 ugljični hidrati,
 vitamini i minerali

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne komponente hrane-
veza sa dodacima prehrani
2. Nenutritivnog porijekla su:

 dijetalna vlakna ( mogu se svrstati i u nutriejente),

 karoteonoidi,
 flavonoidi,
 klorofil,
 beta-D-glukani,
 alkaloidi,
 glikozidi,
 Izotiocijanati
 steroli,
 fitseotrogeni...

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne komponente hrane-
veza sa dodacima prehrani
 Biološki aktivne komponente hrane se dijele prema više
kriterijuma:

 prema funkciji djelovanja na određene organe i tkiva u

organizmu,
 prema hemijskom sastavu,
 prema porijeklu i

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne komponente hrane-
veza sa dodacima prehrani
 Neki od dotadataka prehrani prvesntveno djeluju na:

1. probavni sistem kao što su dijetalna vlakna, te enzimi kao

dodaci prehrani ( bromelain, papain, amilaze, pepsin),
2. krvožilni ( omega tri masne kiseline),
3. endokrini ( alfalipoična kiselina) ,
4. nervni sistem ( derivati ksantina, biogeni amini )

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

Biološki aktivne tvari u raznim vrstama hrane

 Jedna vrsta hrane može sadržavati jako veliki broj raznolikih

biološki aktivnih sastojaka

 Kolostrum je primjer i funkcionalne hrane ali i dodatka

prehrani (ako se inkapsulira)

 Biološki aktivne komponente u sastavu kolostruma su

imunoglobulini, slobodne aminokiseline i nukleotidi kojih
nema u običnom mlijeku

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari u raznim
vrstama hrane
 Jaja u sebi sadrže lizozim koga mnogi nazivaju
„enzimom budućnosti “naročito u farmaceutskoj
industriji, te fosfolipide i brojne enzime

 Bjelance je 100% proteinsko

 Žumance je lipoproteinske prirode i sadrži

ovoglobuline, ovotransferin, ovomucin
 Lecitin se koristi kao dodatk prehrani.

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari u raznim
vrstama hrane
 Ovisno o kojoj vrsti mesa se radi imamo i različite aktivne
komponente ali uglavnom je to željezo i vitamin A

 Visok nivo triptofana se nalazi u bijelom pilećem mesu

 Značajan protein u mesu je i karnitin koji služi kao gradivna

materija naročito u ishrani sportaša i rekonvalescenta i koristi
se kao dodatak prehrani

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari u raznim
vrstama hrane

 U voću i povrću postoje mnogobrojne aktivne komponente

počev od sirovih biljnih vlakana, fitosterola, glikozida,
alkaloida, te pigmenata kao što su karotenoidi, flavonoidi,
hlorofili

 U svim vrstama voća i povrća aktivna komponenta koja se

obavezno nalazi jesu različite vrste vitamina izuzev vitamina
B12 koga nema u voću

 Iz većine ovih namirnica, tehnološkim postupcima ekstrakcije i

koncentriranja aktivnih komponenti, se dobivaju dodaci
prehrani

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari u raznim
vrstama hrane

 Svaka vrsta voća i povrća sadrži specifičan aktivni sastojak

 Alil-sulfidi iz bijelog luka stimulira enzime koji su

zaduženi za eliminaciju toksičnih tvari iz organizma

 Izocijanati iz brokule i drugih kupusnjača stimuliraju zaštitne

enzime tzv. druge faze u procesu karcinogeneze, smanjujući rizik
od pojave raka raznih lokacija

 Indoli iz zelenog lisnatog povrća djeluju antiestrogeno i tako

reduciraju rizik od raka dojke

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

Biološki aktivne tvari u raznim vrstama hrane

 Izoflavoni iz soje imaju sposobnost smanjivanja rizika za

pojavu raka nekih lokacija (debelog crijeva)

 Lignani iz sjemena lana djeluju antiestrogeno i na taj način

smanjuju rizik od raka dojke

 Flavonoidi i karotenoidi iz bobičastog, tropskog te citrusnog

voća smanjuju rizik od oštećenja DNA strukture i pojave raka

 Brojni su i drugi dodaci prehrani koji se dobivaju iz biljaka

koje se inače ne konzumiraju kao hrana.

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari
-djelovanje na organizam-

 Biološki aktivne komponente mogu djelovati uglavnom na

jedan organ ili na sistem kao npr. na probavni sistem,
krvožilni, centralni nervni sistem (CNS), imuni sistem i druge

 Pošto je ljudski organizam složeni sistem gdje su funkcije

pojedinih organa jako usko vezane, tako će i biološki aktivne
komponente imati utjecaja na više organa i na sveukupno
stanje organizma

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari
-djelovanje na organizam-

 Probavni sistem- aktivne komponente sistem su u prvom

redu biljna vlakna

 Ona poboljšavaju crijevnu peristaltiku ali ujedno i adsorbuju

holesterol i time indirektno utiču na poboljšanje stanja
kardiovaskularnog sistema (KVS)

 Pozitivan učinak na probavni sistem imaju prebiotici,

probiotici, simbiotici, te inhibitori probavnih enzima koji su
brojni u soji i nekim žitaricama

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari
-djelovanje na organizam-

 KVS –pozitivan uticaj imaju polinezasićene omega-3-masne

kiseline (linoleinska i dokozaheksaenoinska, te
eikozopentenoinska kiselina) koje ujedno stimulišu i imuni
odgovor na infekciju i traumu

 CNS-derivati ksantina, odnosno kofein,

tein i teobromin djeluju kao stimulatori
CNS-a, a pored njih tu su i melatonin
(nedostatak izaziva depresiju), guaranin...

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari
-djelovanje na organizam-

 Imunološki sistem - tvari koje djeluju na ovaj sistem su malo

istražene i tu možemo svrstati vitamine i minerale

 Vitamini imaju funkcije koenzima u metaboličkim procesima kao

i funkcije poboljšanje i vida, jačanje kostiju, uticaj na koagulaciji
a krvi, sprečavanje oksidativnih procesa

 Minerali su najčešće u formi helata, a u vodi su u ionskoj

strukturi, u organizmu imaju brojne uloge

 Minerali i vitamini su često samostalno ili u smješi sastojci

dodataka prehrani

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Biološki aktivne tvari
-djelovanje na organizam-

 Antioksidansi štiti različite dijelove organizma na različitim

razinama ćelije od oksidativnog stresa

 Ćelije mogu da tolerišu blagi oksidativni stres koji uzrokuje

povišen nivo antioksidativne odbrane, dok veći oksidativni stres
izaziva nepovratna oštećenja i smrt

 Najznačajniji antioksidansi su vitamin E, Vitamin C, cink, selen,

lignani, flavonidi, ostali biljni fenoli i beta karoteni (likopen
beta-karoten, zeaksantin)

 Alfa lipoična kiselina (ALA) je moćno antioksidativno sredstvo

koje je vrlo korisno i za snižavanje šećera u krvi. Pokazuje vrlo
dobro dejstvo u dozi od 500-600 mg dnevno
Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla
Biološki aktivne tvari u raznim vrstama hrane

Kako koristiti biološki aktivne tvari?

 Dodatke prehrani treba gotovo uvijek koristiti uz dogovor sa
liječnikom, farmaceutom ili nutricionistom

 Količina (dnevna doza) dodataka prehrani razlikuje se za

zdrave i za bolesne osobe

 Posebno je značajno što u određenim uvjetima korištenja

prevelike dnevne doze dodataka prehrani mogu ugroziti
ljudsko zdravlje

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

Dodaci prehrani -definicije
 Dodaci prehrani -definicije
Definicija • Nisu zamjena za hranjive
• Dodaci prehrani su tvari dobivene iz hrane
koncentrati i ekstrakti uravnoteženoj prhrani
biološki aktivnih sastojaka
hrane ili drugih izvora sa • Na tržištu su prisutni u
fiziološkim funkcijama sa mnogim oblicima kao što su
svrhom da dodatno obogate tablete, kapsule, prahovi,
unos hranjivih sastojaka u gelovi i tekućine.
uobičajenoj prehrani
• Oni su koncentrati i
ekstrakti koji sadrže veće
količine određene tvari nego
šta se ta tvar u prirodnom
obliku pojavljuje u hrani
 Dodaci prehrani
(dijetetske namirnice, food supplements)

 Dodaci prehrani su Dijetetske namirnice su

namirnice za posebne namjenjene :
prehrambene potrebe  prehrani zdrave
prema Pravilniku o dojenčadi i male djece,
zdravstvenoj ispravnosti  osobama kod kojih je
dijetetskih namirnica premećen proces
probave ili metabolizma,
Dijetetske namirnice  osobama koje se nalaze
Zbog svog sastava ili procesa u posebnim fiziološkim
proizvodnje razlikuju se od stanjima i kod kojih je
uobičajenih namirnica potrebno postići
posebno djelovanje
kontroliranim unosom
određenih sastojaka
namirnica

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Dodaci prehrani
(dijetetske namirnice, food supplements)

 U Evropskoj uniji, prema direktivi 2002/46/EC dodaci

prehrani su koncentrovani pripravci vitamina, minerala i/ili
drugih supstanci kao što su aminokiseline, es. masne kiseline,
vlakna i različiti biljni i životinjski ekstrakti

 U prometu su u obliku pilula, tableta i drugih dozirnih formi

 Cilj navedene direktive je da se omogući slobodan protok

dodataka prehrani, visok nivo zaštite zdravlja stanovništva i
zakonski okvira za proizvođače dodataka prehrani

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje
 Evropska unija je • Svaka tvrdnja prije
donijela uredbu EC isticanja mora biti
No.924/2006 kojom odobrena od Evropska
reguliše nutritivne i agencija za sigurnost
zdravstevene tvrdnje da
bi se spriječila isticanje prehrambenih
neosnovanih tvrdnji na proizvoda (EFSA)
prehrambene
proizvode i dodatke
prehrani

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Dodaci prehrani
(dijetetske namirnice, food supplements)

 Direktivom 2002/46 je • Iako dodaci prehrani

reguliran mogu sadržavati
različite supstance, prvi
 sastav dodataka zadatak direktive
prehrani (pozitivna lista 2002/46 je propis za
vitamina i minerala) preparate sa
 postavljena su pravila vitaminima i
označavanja, izgled i mineralima.
oglašavanje dodataka
prehrani

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Dodaci prehrani
(dijetetske namirnice, food supplements

 U direktivi 2002/46 se • Dodaci prehrani

navodi najveća količina
spadaju u hranu pa
vitamina i minerala koje
može biti dodatak im kvalitet mora biti
prehrani i ona ne smije u skladu sa
biti veća od najveće zahtjevima
količine koja je naučno navedenim u Zakonu
dokazana o hrani BiH

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Hrana za posebne prehrambene potrebe

 Namirnice za posebne • Prema zakonima koji važe

prehrambene potrebe
koje se mogu stavljati u
promet su regulisane
prema Pravilniku o
zdravstvenoj ispravnosti
dijetetskih namirnica
u Evropskoj uniji postoji
razlika između dodataka
prehrani (food
supplements) i hrane za
posebne prehrambene
potrebe (“foods for
particular nutritional
uses", " dietetic foods" ili
" dietary foods", ponekad
se označavaju kao
PARNUTS)

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Hrana za posebne prehrambene potrebe

 Namirnice za posebne • Prema zakonima koji važe

prehrambene potrebe su
regulisane prema Pravilniku o
zdravstvenoj ispravnosti
dijetetskih namirnica koje se
mogu stavljati u promet
u Evropskoj uniji postoji
razlika između dodataka
prehrani (food
supplements) i hrane za
posebne prehrambene
potrebe (“foods for
particular nutritional
uses", " dietetic foods" ili
" dietary foods", ponekad
se označavaju kao
PARNUTS.

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Hrana za posebne prehrambene potrebe

• Hrana za posebne • Obuhvata hranu za:

prehrambene potrebe – dojenčad i malu djecu,
je regulisana direktivom – hranu koja je
89/398/EEC, 96/84/EC, namjenjena za primjenu
1999/41/EC kod reduktivnih dijeta i
dijeta za smanjenje
tjelesne mase,
– hranu za specijalne
medicinske potrebe i
– hranu za sportiste

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

• U EU nutritivne i • Glavni razlog donošenja

zdravstvene tvrdnje su uredbe je zaštita zdravlja
regulisane Uredbom stanovništva i zaštita
1924/2006 od 2007. podataka za inovativne
godine prehrambene proizvode

• To znači da je sada • Do donošenja uredbe

moguće za hranu u svim zemlje EU su imale
zemljama EU koristiti neujednačen pristup
zdravstvenu tvrdnju načinu označavanja
dodataka prehrani u
pogledu nutritivnih i
zdravstvenih tvrdnji

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla
 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

 Cilj uredbe je da harmonizira nutritivne i zdravstvene tvrdnje

koje su navedene na deklaraciji na hrani i dodacima prehrani
na tržištu u EU

 To znači:

 ustanovljenje procedure za nove tvrdnje,

 određivanje zabranjenih tvrdnji,
 utvrđivanje opštih principa za sve tvrdnje,
 postavljanje principa za komercijalnu primjenu kod
označavanja i oglašavanja

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

 Tvrdnja je namjena koja je navedena na deklaraciji proizvoda i

ukazuje da proizvod može biti nutritivno ili zdravstveno
koristan tako što ublažava, poboljšava, regulira ili olakšava
određeno stanje organizma

 Uredba propisuje da su naučna saznanja osnov za korištenje

nutritivnih ili zdravstvenih tvrdnji na dodacima prehrani

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

 Nutritivna tvrdnja sugerira ili navodi na mišljenje da hrana,

odnosno dodatak prehrani ima određena nutritivna svojstva
koja su uslovljena energijom i/ili hranjivom supstancom koju
sadrži

 Zahtjev za stavljanje zdravstvene tvrdnje na hranu i dodatke

prehrani podnosi proizvođač hrane Evropskoj agenciji za
sigurnost hrane, koja zahtjev odobrava

 Zdravstvena tvrdnja upućuje na zaključak da preparat utiče

na zdravlje

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

 Glavni zadatak Evropske agencije za sigurnost prehrambenih

proizvoda (EFSA) je da odluči na osnovu predočenih dokaza, da
li su podnešeni naučni dokazi dovoljno jaki da se na proizvodu
istakne odgovarajuća zdravstvena tvrdnja

 U uredbi se navodi da tvrdnja mora biti“ istinita, jasna i realna“

 Uredba ima 37 tačaka, 29 članova i dodak sa spiskom nutritivnih

tvrdnji i uslova kada se mogu navesti

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

 U članu 13 i članu 14 uredbe, navedene su zdravstvene

tvrdnje

 Član 13 navodi zdravstvene tvrdnje koje se odnose na:

 ulogu dodataka prehrani na rast,

 razvoj,
 funkcioniranje tijela,
 psihološko funkcioniranje i ponašanje i
 redukciju tjelesne mase

 Član 13 se odnosi na više vrsta hrane

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

 Član 14 obuhvata zdravstvene tvrdnje koje se odnose na

samo jednu bolest i na upozorenja koja mogu predstavljati
rizik za zdravlje ljudi ako je poznato da konzumiranjem takve
hrane može doći do toga

 Veliki broj tvrdnji je prihvaćen od strane EFSA-e ali još veći

broj tvrdnji je odbijen

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

 Proizvođači koriste tvrdnje kao npr. „nizak sadržaj masti“

„smanjenje stresa“, „pročišćava organizam“ koje ne mogu bit
naučno dokazane ili su samo djelimično tačne

 U cilju sprečavanja neosnovanih tvrdnji na pakovanjima za hranu

Uredba precizira šta tačno znači određena nutritivna tvrdnja.
npr. ako na namirnici piše nizak sadržaj masti to znači da masti
ima manje od 3 g masti /100g

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Nutritivne i zdravstvene tvrdnje

 U Bosni i Hercegovini dodaci prehrani su regulisani:

 Zakonom o hrani,
 Pravilnikom o općem deklariranju ili označavanju
upakirane hrane i
 Pravilnikom o označavanju hranjivih vrijednosti upakirane
hrane

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Dodaci prehrani

 Prema konzistenciji mogu biti u:

1. krutom,
2. želatinoznom i
3. tečnom stanju

 Kruti ( tablete, kapsule, dražeje itd)

 Prema porijeklu mogu biti:

1. biljnog (karotenoidi, flavonoidi, betalaini, glikozidi, saponini),
2. animalnog ( kolostrum, probiotici, proteini sirutke),
3. mineralnog (Ca, Mg ) i
4. iz mikroorganizama
 Prema porijeklu mogu biti:
Prirodni i sintetski dodaci prehrani

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Dodaci prehrani

 Prema farmacutskoj formi mogu biti :

1. tableta,
2. kapsula,
3. držeja,
4. praškova,
5. sirupa itd.

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla

 Dodaci prehrani

Značajnije vrste Biljni preparati

dodataka : Antioksidanti
• Vitamini Drugi
• Minerali
• Proteini i amino
kiseline
• Masne kiseline
SUPLEMENTI

Topivi u mastima (lipofilni)

vitamin A vitamin D
vitamin E vitamin K

Topivi u vodi (hidrofilni)

vitamin C biotin
B komplex:
vitamin B1 vitamin B2
nijacin vitamin B5
vitamin B6 folna kiselina
vitamin B12
Kofaktori vitamina
kolin inozitol
PABA
Tvari nekada smatrane vitaminima
orotska kiselina B13 pangamična kiselina
B15
amigdalin B17 adenin B4
antranilinska kiselina flavonoidi, vitamin P
 Aminokiseline kao dodaci u prehrani
• triptofan, • Citrulin ,
• Glutamin • taurin,
• Glutaminska kiselina, • Ornitin
• arginin, • GABA,
• BCAA • glutation
• leucin, izoleucin, valin
• histidin,
• lizin,
• metion,
• treonine
• alanine,
• tirozin,itd
 Proteini i aminokiseline kao dodaci
. Suplementi proteina mogu biti :
• biljnji
• životinjski
• kvasci i gljive
Amino kiseline
• BCAA kompleks
• kompleks esencijalnih aminokiselina
 BCAA: L-leucin, L-izoleucin, L-valin

BCAA: amino kiseline razgranatog lanca, L-leucin, L-izoleucin, L-

valin) .Mišićno je tkivo satkano od BCAA koje koristi za
proizvodnju energije i sintezu proteina. Uključene su u
metabolizam neurotransmitera, kemijske procese u
mozgu koji utječu na raspoloženje i mentalne funkcija

Izvor valina u prehrani je riba, sir, perad, i neke sjemenke

Leucina : mliječni proizvodi, teletina, piletina i lisnato povrće.
izoleucina jaja, piletina, bravetina, soja, sir, mlijeko i drugi.
L-glutaminska najzastupljenija u pšenici Involvirana je u metabolizam šećera i masti.
kiselina: Ima važnu ulogu za funkcioniranje mozga, sintezu DNA, glutationa i
ostalih amino kiselina. Pomaže odstranjenju amonijaka iz tijela.
L-Glutamin: izvor energije za mozak i cijelo tijelo. Koncentracija glutamina u krvi je tri
do četiri puta veća od svih ostalih amino kiselina. Tijelo ga mijenja u
glutaminsku kiselinu. Ima iznimnu ulogu za pravilan rad imunološkog
sustava.
 Glutation: glutaminska k., cistein i glicin

nosioc sumpora, tripeptid sastavljen od tri amino kiseline:

• glutaminske,
Glutation: • cisteina i
• glicina.
(GSH) Djeluje kao antioksidant i detoksikant
je antioksidans, te
sudjeluje u transportu amino kiselina preko staničnih membrana.
sprečava oštećenja
• Glutation redukuje disulfidne veze formirane unutar
ćelijskih
citoplazmatičnih proteina do cisteina delujući kao donor
komponenti koja
elektrona.
mogu da uzrokuju
• U tom procesu, glutation se konvertuje do njegove
reaktivne vrste
oksidovane form glutation disulfida (GSSG), koji se takođe
kiseonika poput
naziva L(-)-glutation.
slobodnih radikala i
• Oksidovani glutation se može redukovati posredstvom
peroksida
glutation reduktaze, koja koristi NADPH kao donor elektrona.
• Odnos redukovanog i oksidovanog glutationa unutar se često
koristi kao mera ćelijske toksičnosti.
 Glicin
Glicin: antacid i zaslađivač koji sudjeluje u sitezi DNA, fosfolipida i
kolagena. Pomaže skladištenju glukoze za energiju putem
povećanja mogućnosti skladištenja glikogena.

Molekula glicina nema postranični lanac, malog je volumena,

što je posebno važno prilikom izgradnje određenih struktura (npr. kolagen).

soja
 L-Arginin
L-Arginin esencijalna za mišićni metabolizam i iskorištavanju
dušika u diobi stanica, zacijeljenju rana, izlučivanju
amonijaka iz tijela, otpuštanju hormona i imunološku
ulogu
Važna je komponenta za izgradnju i regeneraciju tkiva.
U visokoj se koncentraciji nalazi u koži i vezivnom tkivu,
te pomaže odstranjivanju amonijaka kao dijela ciklusa
L-arginine increasesuree.
the production of human growth hormone
 Arginin u hrani
• Arginin nalazimo u mnogim prehrambenim
namirnicama:
• čokolada,
• meso ( teletina, divljač, morska hrana, perad),
• mliječni proizvodi i sjemenke (sucokret,
sezam, bundeva).
 L-Cistein

L-Cistein: sa sumporom i antioksidativnim svojstvima.

Važan je za sintezu keratina, proteina koji se
nalazi u koži, kosi i noktima. Ima važnu ulogu u
metabolizmu energije i sintezi masnih kiselina.
Čest je kao aditiv u proizvodnji kruha. Dobija
se iz fibrilarnih proteina.
 Taurin
Taurin: sumporni spoj i jedna od najzastupljenijih amino kiselina u tijelu.
Ima različite uloge za funkcioniranje mozga, srca, žuči, očiju i
krvožilnog sustava. U osnovi, njegova je funkcija u
omogućavanju prolaska iona natrija, kalija i magnezija kroz
stanične membrane stabilizacijom staničnog elekticiteta. Za
male bebe taurin je esencijalan, budući da ga ne mogu
samostalno sintetizirati.
 L-Treonin

L-Treonin: važan za razvoj i stabilnu funkciju tiroidne

žlijezde i imunološkog sustava.
U kombinaciji s L-aspartičkom kiselinom i L-
metioninom pomaže funkciju jetre.
Simptomi nedostatka treonina su intenzivna
zaostalost u rastu i razvoju.
Koristi se kao dodatak u proizvodnji stočne hrane

Dobar izvor treonina su perad, riba i crveno

meso.
 L-Tirozin
L-Tirozin: sastavni je dio proteinskih amino šećera i amino lipida,
koji imaju višestruke funkcije. prekursor za
neurotransmitere - dopamin, norepinefrin i epinefrin.
Važan je dio nekih peptida, kao što su enkefalini koji
služe protiv bolova u mozgu. Prekursor je hormonima
poput tiroida i katekolestrgena (spojeva koji su ujedno
estrogeni i katekoalamini) i najvažnijeg za pigmentaciju
- melanina.
 L-Histidin

L-Histidin: Iako i djeca i odrasli mogu sintetizirati nešto malo

histidina u tijelu, većina ulazi u organizam prehranom
Stanice ga otpuštaju pri imunološkoj reakcij.Iz histidina
enzimskom dekarboksliacijom nastaje histamin, važni
biogeni amin.
Značajan je za rast i regeneraciju tkiva.

Histidin nalazimo u voću kao što su

• banane,
• mesu i peradi i
• mlijeku i mliječnim proizvodima.
Može je se naći i u raznom povrću, ali u manjim količinama.
 L-Lizin

L-Lizin Važan je za rast, regeneraciju tkiva i proizvodnju

hormona, enzima i antitijela.
Sinteza L-karnitina koji prenosi masnoće iz masnih stanica u
mitohondrije gdje sagorjevaju.
Lizin je nužan gradivni element svih proteina ljudskog
tijela.
Ima ga u u mišićnom tkivu.
Izvor lizina u prehrani nalazi se u žitaricama,
mahunarkama i ribi.
Koristi se u tretmanu herpesa.
 L-metionin

L-metionin: sa sumporom i antioksidativnim svojstvima. Važan je za

zdrave nokte i kožu, sintezu taurina, L-cisteina, lecitina,,
L-karnitina i endorfina.
Služi i za biosintezu cisteina ( ........homocistein ?),
potreba 2 g/dan
 L-Ornitin

L-Ornitin: Kombiniran s L-argininom djeluje na hormon rasta. Značajan u

ciklusu uree (karbamil fosfat s molekulom ornitina daje citrulin
kao produkt, a reakciju katalizira enzim ornitin
transkarbamilaza).
Neophodan je za funkcije jetre i imunološkog sustava.
potreban je za stvaranje drugih aminokiselina kao što su glutaminska
kiselina i prolin.
Pomaže u vraćanju izgubljene telesne mase u bolesnika koji se
oporavljaju od opekotina, teških trauma, operacija i katabolizma
uopšte
povećava razina arginina, leucina, glutamata i glutamina unutar
mišićnih stanica
Koriste je body bullderi
 DLPA (D,L-fenilalanin)
DLPA (D,L- DLPA je kombinacija prirodne forme fenilalanina (L
fenilalanin): forma) i njegove zrcalne slike (D forma). DL-fenilalanin
posjeduje jedinstvenu ulogu blokatora nekih enzima
središnjeg živčanog sustava koji su uobičajeno zaduženi
za raspad prirodnih, morfiju sličnih, hormona zvanih
endorfini i enkefalini
Ljudi koji pate od kroničnih bolova imaju manju razinu
hormona endorfina. DLPA povećava tu razinu te se zato
preporuča njegovo korištenje umjesto ostalih farmakoloških
analgetskih sredstava.
djeluje kod artritisa, glavobolje, migrene i PMS-a.
često predmet istraživanja.
Fenilalanin
 Karnitin

L-karnitin
tvar slična aminokiselinama“.
sintetizirase u tijelu čovjeka i to iz
aminokiselina L-lizin i L-
metionin.
transport masti kroz membrane
stanica do mitohondrija, gdje Fat Burner
se mast koristi kao izvor
energije.
• increasing the heart's output,
• improving it's function,
• stimulating it's energy supply
and
• improving cardiac
performance
 L-Karnitin:
L-Karnitin: dipeptid - amino kiselina sastavljena od dvije
esencijalne amino kiseline, metionina i lizina i važan
za metabolizam masti, naročito u srcu i mišićnim
stanicama.
Neophodan je pri transportu dugih lanaca masnih
kiselina u stanične mitohondrije gdje kiseline
oksidiraju i sagorijevaju stvarajući energiju.
Vitamini C, B6, niacin, željezo i amino kiselina
metionine potrebni su za proizvodnju karnitina
u tijelu.
Glavni izvor karnitina je crveno meso
 Kreatin
• Kreatin je preparat koji je česti
dodatak u prehrani kod sportova koji
zahtijevaju snagu i brzinu.
• u organizmu se sintetizira u jetri iz
aminokiselina glicina, metionina i
arginina.
• Kao dodatak se konzumira u obliku
tableta i praha pomiješanog s vodom
i to izmedu obroka.
• iz probavnog trakta ulazi u krvotok,
prolazi staničnu membranu i unosi
vodu u misićno tkivo
 Kreatin
• 1 g kreatina unese oko 50 g
vode u misićnu membranu
• Kreatin povećava nivo
fosforokreatina u mišićima,
što pak ima za posljedicu
povećanje ATP-a.
 Predostržnost
Pri uzimanju dodataka
prehrani koji sadrže
aminokiseline osobito
oprezne trebaju biti
• trudnice i doilje,
• dijabetičari,
• osobe koje pate od
povišenog krvanog tlaka,
• bolesti jetre i
• bubrega.
 Masne kiselinekao dodaci prehrani
Masne kiselinekao
dodaci prehrani: omega
3, 6, omega 9,
linolna,
• linolenska
• arahidonska
• konjugiranna linolenska
kiselina,
• Vitamin F.
OMEGA-3 MASNE KISELINE
 Omega-3 masne kiseline

 Esencijalne polinezasićene masne kiseline

 Termin"esencijalne" masne kiseline jer

ljudsko tijelo ih ne može sintetizirati
ali su neophodne za ljudsko zdravlje
 Omega-3 masne kiseline

1. Alfa-linolenska kiselina– “ALA”

Izvor: zeleno lisnato povrće, orasi, lan, bundeva
2. Dokosaheksaenoična kiselina – “DHA”
3. Eikosapentaenoična kiselina – “EPA”
Izvori: losos, sardine, haringe, pastrmka(masne
ribe)

Thompson, et al. (2008) The science of nutrition. Berkeley: University of California Press.
 University of Maryland Medical Center - http://www.umm.edu/altmed/articles/omega-3-000316.htm
Linus Pauling Institute at Oregon State University
http://lpi.oregonstate.edu/infocenter/othernuts/omega3fa/index.html#intro
 Značaj omega 3 masnih kiselina

 Značaj omega 3 masnih kiselina u prehrani

primijećen je početkom dvadesetog stoljeća pri
proučavanju zdravlja i ishrane Eskima

 Kasnije su njihov značaj potvrdile brojne studije

 Infarkt miokarda i unos masti
kod Eskima i Danaca

Eskimi Danci

Infarkt miokarda 3 40
Energija iz masti (%) 39 42
n-6 PUFA (g/d) 5 10
n-3 PUFA (g/d) 14 3
n-3/n-6 2.8 0.3
Holesterol (mg/d) 790 420
 Bolji izbor omega 3 masnih kiselina
povrće ili riba

 ALA je prekursor DHA i EPA

 Riba sadržiu DHA & EPA
 Naše tijelo konvertuje ALA u DHA & EPA
enzimi
ALA EPA + DHA

 Konverzija je insuficijentna
 DHA & EPA mnogo efikasniji izvor
NIH Office of Dietary Supplements http://ods.od.nih.gov/factsheets/Omega3FattyAcidsandHealth/
Linus Pauling Institute at OSU http://lpi.oregonstate.edu/infocenter/othernuts/omega3fa/index.html#intro
 Kako djeluju omega 3 masne kiseline?

 Važna komponenta ćelijske membrane

 Prekursori eikozanoida koji sudjeluju:
vazodilatacija/konstrikcija
inflanflamacija
koagulacija
vaskularna permeabilnost

Kris-Etherton, P. M., Harris, W. S., Appel, L. J., & for the AHA Nutrition Committee. (2003).
Omega-3 Fatty Acids and Cardiovascular Disease:
New Recommendations From the American Heart Association. Arterioscler Thromb Vasc Biol, 23(2), 151-152.
 Kako djeluju omega 3 masne kiseline?

 Djeluju kao antiupalni i imunostimulirajući agensi

preko sinteze eikozanoida kao što su prostaglandini,
leukotrieni i tromboksani

 Iz omega 3 masnih kiselina (EPA) se sintetiziraju se

antiinflamatorni leukotrien 3 i prostaglandine 3

 Iz arahidonske kiseline (AA) koja pripada omega 6

masnim kiselinama sintetiziraju se proinflamatorni
leukotrieni B4 (LTB4) i prostaglandina E2 (PGE2)
Pojednostavljeni dijagram strukture
omega 3 i omega 6 masne kiseline
 Omega-6 masne kiseline

 Omega-6 masne kiseline su takođe esencijalne masne

kiseline

 Omega 6 masne kiseline su:

 linolna (LA) i arahidonska (AA)

 LA se unosi konzumiranjem suncokretovog i sličnih ulja

Simopoulos, A. P. (2008). The Importance of the Omega-6/Omega-3 Fatty Acid Ratio [...]. Exp. Biol.
Med., 233(6), 674-688.
International Omega-3 Learning and Education Consortium for Health and Medicine. (n.d.) from
http://www.omega3learning.purdue.edu/
 Omega-3 naspram omega-6 ?

 Današnji naučni izvori sugeriraju važnost odnosa unosa

O-6 : O-3

Zapadna ishrana sadrži vrlo visoke količine omega-6

masnih kiselina
Ne unosi se dovoljno omega-3 masnih kiselina

 Deficit Omega-3 postaje problem današnje ishrane

Simopoulos, A. P. (2008). The Importance of the Omega-6/Omega-3 Fatty Acid Ratio [...]. Exp. Biol.
Med., 233(6), 674-688.
International Omega-3 Learning and Education Consortium for Health and Medicine. (n.d.) from
http://www.omega3learning.purdue.edu/
 Kako djeluju omega 3 i omega 6 masne
kiseline?

 Na stupanj sinteze anti i pro inflamatornih metabolita

utiče kompozicija odnosa omega 3 i omega 6 masnih
kiselina pri unosu

 Ove dvije vrste masnih kiselina koriste iste enzime i

transportne sisteme tokom metaboliranja u tijelu

 Balans se narušava ako nedostaju masne kiseline poput

EPA kad dolazi do pretjeranog djelovanja proupalnih
medijatora jer nedostaju protivupalni medijatori
 Kako djeluju odnos omega 3 i omega 6
masnih kiselina?

 Odnos omega 3 i omega 6 masnih kiselina u prehrani bi

trebao biti 1:2 do 1:4, no međutim on je često 1:10 do 1:20

 Bitan je i odnos metabolita AA i EPA i ukoliko je

previsok ukazuje na veliku mogućnost razvoja upalnih
procesa i određenih hroničnih bolesti

 DHA je dominantna u mozgu i mrežnici i njena niska

razina se vezuje za Alzheimerovu bolest
 Zaključak

Balansiran unos omega 3 masnih kiselina

hranom ili dodacima prehrani u duljem
vremenskom razdoblju osigurava organizmu
prevenciju od upalnih kao i drugih hroničnih
sistemskih bolesti
 Zaključak

Preporuka je:

da najmanje 2%, ali ne više od 3% svih kalorija

treba da se dobije iz LA omega-6 masne kiseline

da 1% od svih kalorija treba da se dobije iz

ALA., omega-3 esencijalne masne kiseline

da po 0,1% svih kalorija dolazi od omega-3

masna kiselina EPA i DHA.
 Possible drug interactions
Negative? Positive?
Blood-thinning Cyclosporine
medications O3s may reduce toxic side fx
O3s may increase fx
Statins
Diabetes medications O3s may increase
O3s may increase fasting effectiveness
blood sugar levels
Nonsteroidal anti-
*Consult your physician* inflammatory drugs
(NSAIDs)
O3s may reduce risk of
ulcers
Antioksidanti kao dodaci
 Antioksidanti kao dodaci
Pitanja: Endogeni antioksidanti koji se
Definicija unose i sa dodacima
Slobodni radikali, vrste i prehrani:
nastanak. • LA,
Mjera antioksidativnog • Q10,
kapaciteta. • glutation.
Značajniji antioksidanti iz
hrane i dodataka prehrani: Pojam ORAC-a i drugi kriteriji
• vitamini Ci E, antioksidativne
• minerali Zn i Se, sposobnosti.
• Pigementi ( polifenoli,
flavonoidi, karotenoidi),
enzimi.
 Zaključak

 Dodaci prehrani nisu lijekovi i ne liječe bolesti ali nesumnjivo

mogu:

prevenirati njihovu pojavu,

jačati imunitet
olakšavati simptome

 Dodaci prehrani - suplementi mogu biti:

zaštita zdravlja u preventivi i

dodatak u liječenju-kurativi

Univerzitet u Tuzli, Farmaceutski fakultet,Tuzla