Скриеносемени растенија

Биологија 1
Проф. Нена Милковски
Тоа се најсложените и воедно најбројната група која ја населува Планетета Земја. Постои голема
разновидност на видовите, поради приспособеноста на различни услови за живот. Меѓу нив има
некои што живеат една година, некои и помалку, но има и некои што живеат и стотици години.
Формата им е најразлична, од приземни, ситни и тревести, до зелјести, грмушести и дрвенести
растенија. Главна карактеристика на сите овие растенија е семката која е затворена и заштитена
со плодот. Во процесот на нивното опрашување голема улога играат ветерот, водата, инсектите и
птиците.
Скриеносемените растенија се поделени во две поголеми групи:
- Дикотиледони - Монокотиледони
 Дикотиледони
Никулец со два котиледона
Стебло расте секундарно во дебелина
Отворени спроводни снопчиња
Мрежеста нерватура на листот
Осков коренов систем со главен корен
Цветот најчесто петочлен
Монокотиледони
Никулецот со еден котиледон
Стебло не расте секундарно во дебелина
Затворени спроводни снопчиња
Паралелна нерватура на листот
Жилест коренов систем
Цветот најчесто тричлен
 Дикотиледони растенија
Дикотиледоните се најбројна група растенија. Тие се
класифицирани во повеќе редови, фамилии и родови.
 Лутичиња,
fam.Ranunculaceae

Тоа се главно тревести растенија, кои

презимуваат со подземни стебла: грутки и
ризоми. Тука спаѓаат ранопролетни родови:
лутиче, кукурек, гороцвет и анемоната.
Гороцвет, Adonis vernalis

Лутиче, Ranunculus acris Анемона, Anemone sylvestris Кукурек, Helleborus odorus

 Афиони,
fam. Papaveraceae

Тоа се зелјести растенија, поретко грмушки и

дрвенести. Во телото имаат млечни цевки кои се
исполнети со бел, црвен или жолт млечен сок. Од
овие растенија фармакологијата екстрахира
алкалоиди: морфин, папаверин и кодеин, од кои се
прават лекови. Најпознат е родот Papaver.
 Булка, P. roehas

Афион, Papaver somniferum

Буки,
Fam. Fagaceae

Тоа се листопадни, дрвенести, поретко

грмушести растенија. Најголем дел од
нашите листопадни шуми се изградени
од видови од оваа фамилија.
Карактеристични родови се: Бука - Fagus,
Македонски даб - Quercus macedonica,
Костен - Castanea sativa.
Костен, Castanea sativa

Бука, Fagus sylvatica Даб- Quercus

 Коприви,
Fam. Urticaceae

Тревести едногодишни, а поретко

грмушести повеќегодишни растенија.
Кај нас се честои копривите, кои се
користат во исхрана и за чај.
Urtica diodica
 Зелки,
Fam.
Brassicaceae

Тоа се зелјести растенија, едногодишни, две и повеќегодишни. Многу од нив се култивирани, се одгледуваат
за храна на човек и животни, како и во фармакологијата за лекови. Карактеристичен вид е обична зелка,
карфиол, трупка, црн синап и овчарска торбичка.
 Овчарска торбичка Capsella bursa

Brassica oleracea
Слезови,
Fam.
Malvaceae

Тоа се зелјести и дрвенести растенија,

главно повеќегодишни. Белиот и
црниот слез содржат материи кои се
користат за правење лекови за
воспаленија на дишните патишта.
Бамјата се користи во исхраната.
Памукот е индустриско растение чии
влакна се користат во текстилната
индустрија. Порано многу се
одгледувал во Македонија.
Црн слез, Malva silvestris Памук, Gossypium sp.

Бамја, Abelmoschus esculentus Бел слез, Hibiscuc syriacus

 Млечки,
Fam.
Euphorbiaceae

Тоа се зимзелени грмушести и дрвенести

растенија. Содржат млечни цевки
исполнети со млечен сок. Во нашата флора
познат е дивиот род млечка, Euphorbia, и
рицинусот, Ricinus. Во трописките и
субтропските предели расте каучоково
дрво, од чиј сок се добива каучук.
Euphorbia sp. Ricinus communis
 Рози,
Fam.
Rosaceae

Тука спаѓаат дрвенести и зелјести, листопадни и зимзелени, повеќегодишни растенија. Многу од овие растенија се
култивирани и се користат во исхраната. Се користат и како лекови. Често се декоративни растенија по нашите градини
и паркови, а од нивните мирисни цветови се екстрахираат етерични масла. Видот, дива роза или шип, Rosa canina,
содржи многу витамини и се користи како лековито растение. Тука спаѓаат: јаболко – Malus domestica, круша – Pyrus
domestica, слива - Prunus domeastica, цреша - P. avium, праска - P. persica, кајсија - P.armeniaca, малина - Rubus idaeus,
капина - R. fruticosus, јагода - Fragaria vesca
Шип - Rosa canina јаболко – Malus domestica јагода - Fragaria vesca
 Пеперугоцветни
Fam. Fabaceae

Тука спаѓаат голем број видови, од зелјести едногодишни, до дрвенести повеќегодишни растенија. Голем број од овие
диви видови кои растат по ливади и пасишта, се користат како добиточна храна: детелина Trifolium, јонџа. Некои видови
заземаат и значајно место во исхраната на човекот: грав – Phaseolus vulgaris, грашок - Pisum sativum, леќа - Lens esculenta,
кикирики - Arachis hypogaea, соја - Soja hispida. Се користат нивните семиња кои се богати со протеини, или целиот плод,
пример мешунката на боранијата. Од дрвенестите, претставник е багремот, со потекло од Сев.Америка, а се користи за
пошумување кај нас Robinia pseudoacacia
Детелина - Trifolium Грашок - Pisum sativum

Кикирики - Arachis Багрем - Robinia pseudoacacia

 Штитоцветни,
Fam. Apiaceae

Тоа се зелјести, тревести, едногодишни и повеќегодишни

растенија. Растат како плевел по ливадите и пасиштата.
Некои видови се одгледуваат за храна и зачини: морков –
Daucus carota, магдонос – Petroselinum sativum, ким -
Carum carvi, анасон и др.
морков – Daucus carota

магдонос – Petroselinum sativum

 Соланаце,
Fam.
Тоа се зелјести едногодишни и повеќегодишни растенија.
Многу од нив се култивирани и се користат од човекот за Solanaceae
храна, индустрија, за фармација и како декорни.
Компирот – Solanum tuberosum, доматот – Solanum
lycopersicum, пиперката - Capsicum anuum, се извор на
шеќери, протеини, витамини и минерали за човекот.
Тутунот – Nicotina tabacum, има големо економско
значење.
Пиперката - Capsicum anuum Доматот – Solanum lycopersicum

Компирот – Solanum tuberosum Тутунот – Nicotina tabacum

 Усноцветни,
Fam.
Lamiaceae

Почесто се зелјести, а поретко грмушести,

едногодишни и повеќегодишни растенија. Тие
содржат жлезди, кои лачат етерични масла, а од нив
се произведуваат лекови и зачини корисни за
човекот. Тука спаѓаат: мајчина душица, нане,
мајоран, жалфија, рузмарин, лаванда,
босилек,чубурица и др.
 Мајчина душица,
Жалфија, Salvia officinalis Нане,Mentha piperita Thymus vulgaris
 Главоцветни
Fam.
Asteraceae

Тоа се тревести едногодишни и

повеќегодишни растенија, поретко дрвја
и грмушки. Содржат млечни цевки со
млечен сок, етерични масла и лигави
материи, поради што се користат како
лековити растенија или во исхраната на
човекот. Се користат и како украсни
растенија. Претставници се: ајдучка
трева, глуварче, камилица, сончоглед,
невен, георгина, хризантема и др.
 Камилица, Matricaria chamomilla Ајдучка трева, Achillea millefolium

Сончоглед, Helianthus annuus Невен, Calendula officinale Глуварче, Taraxacum officinale

 Монокотиледони растенија
Тоа се зелјести и тревести, едногодишни и повеќегодишни растенија, со исклучок на палмата и бамбусот. Кај никулецот
има само еден котиледон. Коренот е жилест. Стеблото не се здебелува секундарно. Во стеблото има спроводни
снопчиња од затворен тип, кои се расфрлани безредно. Поседуваат подземни стебла во вид на: грутка, ризом или
луковица. Листовите им се наизменично распоредени образувајќи листен ракав. Листовите имаат паралелна
нерватура. Цветовите им се тричлени, без диференцирана цветна обвивка во чашката и венчето.
 Нарциси,
Fam.
Amaryllidaceae

Луковиците на овие
растенија се богати со
алкалоиди, кои се користат
во фармакологијата.
Кокиче, Galanthus nivalis Нарцис, Narcissus poeticus
 Лилјани,
Fam.
Liliaceae

Тоа се зелјести повеќегодишни растенија. Овде спаѓаат градинарските растенија, кои човекот ги користи во
исхраната: кромид – Allium cepa, лук – A.sativum, праз – A.porum, како и украснитре растенија: лале – Tulipa
sp., крин – Lilium sp., зумбул, момина солза. Од мразовецот (качунка) Colchicum sp., во медицината се
користи алкалоидот колцихин, како цитостатик.
Кромид - Allium cepa

Качунка - Colchicum sp. Крин – Lilium sp. Лале – Tulipa sp

 Тоа се во најголем дел епифитски и сапрофитски тропски
Орхидеи, растенија. Во нашата флора се среќава родот Orchis,
салеп. Од неговите подземни стебла, грутки, се прави
Fam. топла напивка салеп.

Orchidaceae
 Перуники,
Fam.
Iridaceae

Тоа се тревести растенија, како перуниката,

качулката, по пасиштата и ливадите, додека
гладиолата, Gladiolus, се одгледува како
декоративно растение.
Перуника, Iris germanica Гладиола, Gladiolus sp
 Тоа се тревести едногодишни и повеќегодишни
растенија. Тие ги населуват ливадите, пасиштата и
Треви, степите. Се опрашуваат со ветер. Тука спаѓаат житните
култури кои човекот ги култивира и создава други,
Fam. поквалитетни сорти. Нивните плодови, вовид на зрна,
се користат во секојдневната исхрана. Тие содржат:
Poaceae скроб, протеини, маснотии, витамини и минерални
материи. Во оваа фамилија се: пченка – Zea mais,
Пченица - Triticum vulgare, јачмен – Hordeum vulgare,
ориз – Oryza sativa, овес – Avena sativa, ’рж – Secale
cereale, просо – Panicum miliaceum, шеќерна трска –
Saccharum officinarum и др.
Пченка – Zea mais ’Рж – Secale cereale

Пченица - Triticum vulgare Шеќерна трска – Saccharum officinarum