Magandang

araw sa inyo!
Kumusta?
 PAGLALAPAT:
Palihan sa Pagsulat
at Pagkritik
RETORIKA - ARALIN 9
 UNANG BAHAGI:
Palihan sa Pagsulat
Karamihan ng susulatin mo sa kolehiyo ay bahagi
ng mga kailanganin upang makatapos ng isang
sabdyek, o makompleto ang iyong kurso. Halimbawa,
sa sabdyek na Panunuring Pampanitikan, pagsusuri
ng isang dula, tula, o maikling kuwento kaya ang
kailangan mong isumite.
 UNANG BAHAGI:
Palihan sa Pagsulat
Samantala, sa Pilosopiya naman, maaaring
talambuhay ng isang kilalang philosopher ang
ipagawa sa iyo. At sa Agham Pampolitika, posibleng
maging asaynment mo ang pagmamasid sa mga
pangyayari sa gobyerno.
 UNANG BAHAGI:
Palihan sa Pagsulat
Iba't ibang paksa ang kailangang harapin at igawa
ng sanaysay na kawili-wiling basahin, hindi lamang
ng mismong awtor, kundi lalo ng iyong target na
mambabasa ang iyong guro at mga kamag-aral na
magbibigay ng reaksiyon, puna, mungkahi, at iba pa.
PAGSISIMULA: Bago Sumulat
Kailan nagsisimula ang pagsulat?

Sagot: Nagsisimula ang pagsulat bago pa man isulat

ang unang salita sa unang borador. Ayon kina
Rorabacher at Dunbar (1982), nagsisimula ang
pagsulat sa pamamagitan ng hindi muna pagsulat.
PAGSISIMULA: Bago Sumulat
Tulad ng isang sundalo, hindi ka susugod sa
digmaan nang hindi nakahanda. Titipunin mo muna
ang iyong armas, ihahanda ang sarili sa pakikibaka,
mag iisip ng estratehiya. Gayon din sa pagsulat.
Bago pa man isulat ang unang salita, kailangan mo
munang maghanda.
 PAGSISIMULA: Bago Sumulat
Hindi ka agad haharap sa computer makinilya o
susulat agad sa papel nang hindi muna malinaw sa iyo
ang sagot sa ilang tanong: Ano ang aking paksa? Sino
ang kinauukulang mambabasa? Ano ang layunin ng
aking papel? Anong tono ang gagamitin ko? Anong
klaseng lengguwahe, pormal o di pormal? Anong anyo
ang isusulat ko sanaysay ba (pormal o di pormal),
anekdota, o kuwento?
PAGSISIMULA: Bago Sumulat
Kapag nasagot mo na ang mga tanong na ito,
kakailanganin mo namang magsagawa ng ilan pang
gawain tulad ng pagsasaliksik at pagsasagawa ng
interbyu o sarbey, upang maging laman at buto ng
isusulat mo.
PAGSISIMULA: Bago Sumulat
May ilang manunulat na nakakatagpo ng
isusulat kahit hindi muna isagawa ang nabanggit sa
itaas: magsusulat sila ng ilang letra o kataga sa
papel o computer at mula roon ay dadaloy na ang
malikhaing haraya.
  Pagpili ng Paksa
May mga nagsasabing wala nang bagong paksa.
Ngunit alinmang paksa ay maaari pa ring magmukhang
bago sa pamamagitan ng pagbibigay rito ng isang bagong
anggulo. Ang isang pangyayari ay maaaring isalaysay sa
iba't ibang pananaw.
  Pagpili ng Paksa
Kunin nating halimbawa ang tinawag na Manila
hostage crisis na naganap sa tapat ng Quirino Grandstand
sa Maynila noong Agosto 23, 2010. Maaari itong isalaysay
sa pananaw ng drayber ng bus, o kaya'y sa paningin ng
kapatid ng lalaking nang-hostage. Maaari pa ring gumawa
ng isang haka: maaaring maging paksa ng isang sanaysay,
tula, o maikling kuwento ang posibleng iniisip ng hostage-
taker na si Rolando Mendoza batay sa mga sinabi niya
habang iniinterbyu ng mga reporter.
  Pagpili ng Paksa
Maraming mapagkukunan ng paksa. Mangyari pa, kung
may kalayaan ka rin lamang na pumili ng iyong paksa,
pinakamagaang na talakayin ang paksang malapit sa iyong
puso at karanasan. Ngunit hindi ito nangangahulugan na
lilimitahan mo ang sarili sa mga bagay na alam mo na,
sapagkat ang hindi mo pa alam ngayon ay maaari mong
saliksikin upang maunawaan bukas. Samakatuwid, huwag
matakot na pumili ng alinmang paksang sa palagay mo ay
magiging interesante sa iyong mga mambabasa.
  Paglimita sa Paksa
Ikinukumpara ni Brohaugh (2002) ang pagsulat
sa pagpapatubo ng bonsai. Ang bonsai ay maliit na
bersiyon ng malaking puno at karaniwang hindi
lumalampas sa isang piye ang taas. Pinuputulan ito
ng ugat, sanga, at dahon upang hindi lumaki ngunit
sa kaliita'y may iwing rikit at ringal.
  Paglimita sa Paksa
Upang makapagpatubo ng magandang bonsai, ayon kay
Brohaugh, una, pipili ka muna ng magandang punla.
Kailangang maging mahusay sa pagpili ng punla; sa simula pa
lang ay dapat mo nang makilala kung aling punla ang
magiging maringal na bonsai. Pangalawa, puputulan mo ito
ng ugat upang hindi lumaki at maging matayog na puno.
Pangatlo, huhubugin ang mga sanga at tangkay. At panghuli,
babawasan ang mga dahon at mga bagong sibol.
  Paglimita sa Paksa
Ganito rin sa pagsusulat. Ang iyong paksa ay tulad
ng punla ng magiging bonsai. Kapag nakapili ka na ng
paksa, lilimitahan mo ito. Matapos malimitahan ang
paksa, tiyakin ang pangkalahatan at tiyak na layunin
ng iyong susulatin. Ito ang magbibigay ng hubog at sa
iyong akda.
  Paglimita sa Paksa
Maghahatid ka ba ng impormasyon, magpapaliwanag,
magbibigay-aliw, o pakikilusin sa isang tiyak na aksiyon
ang iyong mga pinipili batay sa layunin.
Panghuli ang pagpili ng mga angkop na salita sa akda,
na tulad din ng pagbabawas ng mga dahon at bagong
sibol sa pagpapatubo ng bonsai.
 Pagtiyak sa Mambabasa,
Layunin, at Tono
Kapag nakapili ka na ng paksa, kailangang tiyakin mo
naman ang iyong target na mambabasa. Ilang taon kaya ang
edad ng pinag-uukulan ng iyong susulatin, ano ang kanyang
kasarian, antas ng pinag-aralan, mga kinagigiliwang paksa?
Mahalagang matiyak ang mambabasa para masagot ang ilang
tanong na makakatulong sa iyong pagsusulat, tulad ng mga
sumusunod:
 Pagtiyak sa Mambabasa,
Layunin, at Tono
1. Ano na ang alam ng mambabasa tungkol sa paksang
ito?
2. Ano pa ang gusto niyang malaman tungkol dito?
3. Ano kayang aspekto ng paksang ito ang magiging
interesante sa kanya?
4. Anong bahagi ang dapat na bigyan ng diin?
 Pagpaplano sa Pagsulat:
Organisasyon at Teksto
Matapos matiyak ang mambabasa, layunin, at tono,
handa ka nang magpasiya kung anong uring teksto ang
iyong susulatin. Kung sanaysay, pormal ba o di pormal?
Tula ba, maikling kuwento, anekdota, pabula, talaarawan,
repleksiyon, at iba pa? Kung pamanahong papel, may
limitasyon itong inakda ng iyong propesor, tulad ng paksa,
anggulo, at antas ng pormalidad ng lengguwahe.
 HABANG SUMUSULAT
Pagsulat ng Simula
Ang panimulang talata ang tumatawag ng pansin ng mga
mambabasa. Kung hindi ito umaakit ng interes, walang maaakit na
ipagpatuloy ang pagbabasa. Ayon kina Rorabacher at Dunbar
(1982), ang haba ng panimulang talata ay depende sa haba ng
iyong susulatin. Maaaring ito'y isang maiklng talata, o isang
pangungusap, o isang salita lamang (bagama't napakabihira nito).
 Iba’t ibang Paraan ng Pagsisimula

a. Pahayag na Tesis
Halimbawa: Ang rosas, ayon kay Shakespeare, ay mabango pa rin ano
man ang itawag mo rito.

b. Kasaysayan o kaligiran ng paksa

Halimbawa: Pabata nang pabata ang mga estudyanteng pumapasok sa
kolehiyo, simula nang ipatupad ang pagtanggap sa mga batang
aaniming taon sa unang baitang ng elementarya.
Iba’t ibang Paraan ng Pagsisimula

c. Depinisyon
Halimbawa: Ang drama ay mula sa dran,
salitang Griyego na nangangahulugang
aksiyon.
 Iba’t ibang Paraan ng Pagsisimula

d. Tanong
Mga halimbawa:
(1) Maisasalin ba ang tula?
(2) Sabi nila, hindi raw totoo ang matanda sa punso.
Pero, paano ipapaliwanag ang nangyari sa akin
noong anim na taong gulang pa lamang ako?
 Iba’t ibang Paraan ng Pagsisimula

e. Siping pahayag
"Education today has turned into an education of
knowledge instead of an education of character." (Mula
sa "Wikang Filipino: Mabisang Midyum ng Pagtuturo
ng mga Pagpapahalagang Pilipino" ni Pamfilo D.
Catacataca.
 Iba’t ibang Paraan ng Pagsisimula

f. Estadistika
Halimbawa: Ayon sa Karapatan, may di kukulangin sa 25
biktima ng pagpaslang, dalawang biktima ng sapilitang
pagkawala, 16 biktima ng tortyur, at 18 biktima ng ilegal na
pagdetine sa ilalim ng administrasyong Aquino. Lilimang buwan
pa lamang mula nang maupo bilang pangulo si Aquino noong
Hunyo 30. (Hango sa bulatlat.com, Disyembre 11, 2010).
 Iba’t ibang Paraan ng Pagsisimula

g. Apila sa mambabasa

Halimbawa: Kung gusto mong tunay na makatulong sa

kapwa, kumilos ka na ngayon din.
 Iba’t ibang Paraan ng Pagsisimula

h. Naratibo o salaysay
Halimbawa: Sabado ng umaga. Disyembre 2 Tahimik na
ngayon ang kabundukang niyanig ng mga putok kani-kanina
lamang. Malamig ang payapang hangin, waring ayaw ipamalay
na ito'y saksi ng katatapos na labanan. Ang luntiang damuha'y
dinilig ng dugo ng naghambalang na mga patay.
 Iba’t ibang Paraan ng Pagsisimula

i. Pagbibigay ng halimbawa

Halimbawa: Mas marami raw nagugutom na Pinoy

ngayon. Kah altanghap lang ay suwerte nang itinuturing ng
maraming naghihirap. Pansinin ang mga salitang italisado.
Neologismo ang tawag sa mga ito (Batnag & Petras, 2009).
 PAGSULAT NG WAKAS
Ayon pa rin kina Rorabacher at Dunbar (1982), ang
huling talata ay maikli at mainam na hindi lalampas sa
ikapitong bahagi lamang ng kabuuang papel. Karamihan
ng mga mungkahing panimula ay magagamit din sa
pagwawakas ng iyong sulatin..
 Pagrerebisa at Pagpapakinis

Matapos sulatin ang "obra maestra," iminumungkahi

ng mga awtoridad na "patulugin" muna ito nang isang
gabi man lamang. Paggising kinabukasan at medyo
"nahimasmasan" na, mas magiging obhetibo na sa
pagbasa sa sinulat at mas nasa lugar na para ito
marebisa at mapakinis pa.
 Pagrerebisa at Pagpapakinis

Habang nagsusulat pa lamang, posibleng paunti-unti

ay binabago na ang ilang bahagi bago magpatuloy.
Ngayong tapos na ito, at binabasa bilang isang kabuuan,
ito na ang tamang oras para ito muling tingnan at
pakinisin pa, kung may mga dapat pakinisin.
 Pagrerebisa at Pagpapakinis
May mga tanong na dapat sagutin sa puntong ito (mula kina
Rorabacher at Dunbar). Ang mga tanong na ito ang magiging
gabay sa rebisyon at pagpapakinis.
• Malinaw ba ang aking tesis?
• Nasuportahan ba at naipaliwanag nang sapat ng katawan ng
sanaysay ang aking tesis upang ito'y maging kapani-paniwala
o karapat-dapat basahin?
 Pagrerebisa at Pagpapakinis

• Bawat talata ba ay may sinasabing mahalaga sa

pagpapaliwanag ng tesis? Malinaw ba ang paghahanay
ng mga puntos na sumusuporta sa tesis?
• Umaakit ba ng interes ang panimula?
• Sinusuhayan ba ng wakas ang tesis?
 Pagpili ng Pamagat
Mayroon namang nakakaisip ng pamagat kapag
tapos na ang sinusulat. Mayroon namang pumipili ng
"working title" o pansamantalang pamagat
pangungusap. Ito'y tulad din ng pangalan ng tao dahil ito
ang pagkakakilanlan habang nagsusulat at saka ito
papalitan kapag nakaisip ng mas maganda.
 Pagpili ng Pamagat

  Sa simula man o sa wakas mo ibig pumili ng

pamagat, tandaan na ang pamagat ay ng iyong sinulat.
Bukod dito, inilalarawan ng pamagat ang kabuuan ng
paksa at layon ng pagsulat. Kailangan ding ito'y
umaakit ng interes ng iyong target na mambabasa.
 PAKATANDAAN: Iwasan ang
Plagiarism
  Mapapayaman at mapapaganda ang alinmang akda sa
pamamagitan ng pagsipi sa sinabi ng ibang tao. Itinuturo sa
mga estudyante ang pagsasaliksik sa mga aklat ng mga
kilalang awtor upang paghanguan ng impormasyon, palaguin
ang sariling mga ideya, payamanin ang bokabularyo, at
makinabang sa mga saloobin at pananaw ng mga awtoridad
sa isang tiyak na paksa.
 PAKATANDAAN: Iwasan ang
Plagiarism
  Kung minsan, natatangay ang estudyante sa kariktan ng
parirala, pangungusap, o talatang nabasa at ito'y naisasama sa
kanyang sariling komposisyon. Kadalasan, walang malisyosong
intensiyon ang estudyanteng gumagawa nito. Posibleng simple
lamang ang dahilan: hindi niya alam na nakagawa na pala siya ng
isang pagnanakaw.
 PAKATANDAAN: Iwasan ang
Plagiarism
  Oo, isang pagnanakaw ang pagkopya sa gawa ng iba. Ano
ang plagiarism? Sa simpleng pananalita, ito ay pagkopya sa
sinulat ng iba nang walang karampatang pagkilala sa orihinal
na awtor na para bang ang pananalita ng iba ay sarili niya. Sa
maikling salita, pagkopya at pag-angkin sa pananalita ng
ibang tao.