C«ng nghÖ dËp nguéi

Ch­¬ng V

C¸c c«ng viÖc t¹o

h×nh
1
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

5.1. Nong lç (uèn vµnh)

Sản phẩm

H.IV.27 - Mét sè chi tiÕt cã vµnh uèn

2
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
Khi uèn vµnh c¸c lç th­êng kÌm theo sù gi¶m chiÒu
dµy vËt liÖu ë khu vùc chÞu uèn vËt liÖu sÏ cã
chiÒu dµy nhá nhÊt. Víi c¸c lç trßn cã thÓ tÝch
chiÒu dµy nhá nhÊt S1 theo c«ng thøc:

d
S1 = S
D
• S – chiÒu dµy ph«i tr­íc khi uèn vµnh (mm)
• d vµ D – ®­êng kÝnh lç ®ét tr­íc khi uèn vµnh vµ
®­êng kÝnh trung b×nh cña vµnh uèn.

3
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

Møc ®é biÕn d¹ng khi uèn vµnh c¸c lç trßn ®­îc

x¸c ®Þnh b»ng tû sè ®­êng kÝnh lç trong ph«i
vµ ®­êng kÝnh vµnh uèn; tû sè sè nµy ®­îc gäi
lµ “hÖ sè uèn vµnh”.
d
Kuv =
D
• d - ®­êng kÝnh lç ®ét tr­íc khi uèn vµnh (mm);
• D - ®­êng kÝnh vµnh uèn (tÝnh theo ®­êng
trung b×nh), (mm).
4
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

HÖ sè uèn vµnh phô thuéc vµo tr¹ng th¸i mÐp lç,

c¬ tÝnh vËt liÖu, h×nh d¸ng chµy uèn ... §Ó
kh«ng x¶y ra sù nøt mÐp ë vïng lç ®ét khi uèn
vµnh th× hÖ sè uèn vµnh nªn chän nh­sau:
Kuv = 0,72 (khi vËt liÖu uèn lµ thÐp dËp cã ®é
d·n dµi 25 - 30%);
Kuv = 0,78 (khi vËt liÖu uèn vµnh lµ thÐp dËp
cã ®é d·n dµi 20 - 25%);
Kuv = 0,68 (khi uèn vËt liÖu ®ång thau) vµ
Kuv = 0,70 (khi uèn vµnh chi tiÕt b»ng nh«m).
5
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

• Víi c¸c chi tiÕt chØ cÇn uèn mét lÇn th× chiÒu
cao vµnh uèn giíi h¹n ®­îc tÝnh theo c«ng thøc:

hmax = D. (mm)
1  K uv
 0, 43.R
2

6
H.IV.28 - Uèn vµnh
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

• Víi c¸c chi tiÕt cã chiÒu cao lín kh«ng thÓ uèn
®­îc mét lÇn th× qu¸ tr×nh uèn vµnh cÇn tiÕn
hµnh qua mét sè nguyªn c«ng (H.IV.28b). C¸c
kÝch th­íc hmax vµ d ®­îc x¸c ®Þnh nh­sau:

• hmax = D. (mm)
1  K uv
 0,57.R
2
h – chiÒu cao uèn ®¸y trô (H.IV.28c).

7
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

5.2. Tãp miÖng

• Tãp miÖng lµ nguyªn c«ng
lµm nhá miÖng chi tiÕt rçng
®· ®­îc dËp vuèt tr­íc. MiÖng
tãp cña chi tiÕt cã thÓ lµ
h×nh c«n, h×nh trô, h×nh
b¸n cÇu hoÆc nh÷ng mÆt
cong phøc t¹p.

H.IV.29 - Tãp miÖng

8
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
• Khi tãp miÖng ®Æt chi tiÕt vµo khu«n d­íi
(khu«n ®Þnh vÞ chi tiÕt) 1, sau ®ã dïng m¸y
Ðp t¸c dông lùc Ðp lªn khu«n trªn cã h×nh d¹ng
lßng khu«n gièng nh­ h×nh d¹ng miÖng cÇn tãp
cña s¶n phÈm ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh tãp
miÖng (H.IV.29). §Ó kh«ng t¹o thµnh l»n xÕp
ë miÖng tãp th× tû lÖ gi÷a ®­êng kÝnh ph«i
(chi tiÕt ®· ®­îc dËp vuèt) D vµ ®­êng kÝnh chi
tiÕt (miÖng tãp) d ph¶i n»m trong mét giíi h¹n
cho phÐp.
d
Kt = = 1,2 - 1,3
D
9
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
• Khi cÇn tãp miÖng cã ®­êng kÝnh nhá h¬n so
víi ®­êng kÝnh ph«i th× ph¶i qua mét sè lÇn
tãp. Sè lÇn tãp miÖng n ®­îc tÝnh theo c«ng
thøc:
lg d  lg(mD)
n=
lg mtb

mtb – hÖ sè tãp miÖng trung b×nh,

d1 d 2 d3 d
mtb =    ...  n
D d1 d2 d n 1

• dn vµ dn-1 - ®­êng kÝnh cña thµnh phÈm ë lÇn

gia c«ng thø n vµ ®­êng kÝnh cña b¸n thµnh
phÈm sau lÇn gia c«ng thø (n - 1); 10
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

• HÖ sè mtb phô thuéc vµo c¬ tÝnh vËt liÖu, tû

sè gi÷a ®­êng kÝnh vµ chiÒu dµy thµnh, kÕt
cÊu vµ tr¹ng th¸i bÒ mÆt khu«n ... khi tÝnh
to¸n cã thÓ chän hÖ sè mtb theo b¶ng tra.

11
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

5.3.D·n phång
• Khi thùc hiÖn d·n phång phÇn d­íi cña ph«i
dËp cã ®­êng kÝnh ®­îc t¨ng lªn lín h¬n ph«i
ban ®Çu (H.IV.30), cßn miÖng vÉn gi÷
nguyªn vµ kh«ng lµm thay ®æi chiÒu dµy chi
tiÕt.

H.IV.30 - D·n phång

12
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

• Chi tiÕt ®· ®­îc dËp vuèt ®­îc ®Æt vµo khu«n

hai nöa, lßng khu«n cã h×nh d¹ng nh­ h×nh
d¹ng s¶n phÈm cÇn chÕ t¹o. PhÝa trong chi
tiÕt dËp vuèt (ph«i) lµ khèi cao su (còng cã
thÓ lµ bi thÐp, chÊt láng hay khÝ Ðp). Khi
t¸c dông mét lùc chiÒu trôc th× ®Öm cao su
(bi thÐp, chÊt láng hay khÝ Ðp) sÏ Ðp ®Èy
thµnh chi tiÕt s¸t vµo thµnh khu«n t¹o nªn s¶n
phÈm.

13
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH

• V× ¸p lùc t¸c dông lªn thµnh chi tiÕt kh«ng ®ét

ngét nªn qu¸ tr×nh thùc hiÖn rÊt ªm.HÖ sè m tb
phô thuéc vµo c¬ tÝnh vËt liÖu, tû sè gi÷a ®­êng
kÝnh vµ chiÒu dµy thµnh, kÕt cÊu vµ tr¹ng th¸i
bÒ mÆt khu«n ... khi tÝnh to¸n cã thÓ chän hÖ
sè mtb theo b¶ng tra.
5.3. In næi
• In næi hay dËp dÊu lµ t¹o nªn trªn bÒ mÆt s¶n
phÈm nh÷ng vÞ trÝ låi lâm cã h×nh d¸ng vµ
kÝch th­íc theo yªu cÇu. In næi lµ nguyªn c«ng
dËp nguéi ®­îc dïng réng r·i ®Ó chÕ t¹o c¸c lo¹i
qu©n hiÖu, huy ch­¬ng, hu©n ch­¬ng, huy hiÖu,
nh·n hiÖu g¾n tªn c¸c m¸y mãc vµ s¶n phÈm 14...
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
• §Æc ®iÓm qu¸ tr×nh in næi lµ sù thay ®æi kim
lo¹i kh«ng ®¸ng kÓ. Khi in næi víi møc ®é låi
lâm cña vÕt dËp kh«ng lín l¾m cã thÓ dïng
chµy dËp ë phÝa trªn cã h×nh d¸ng bÒ mÆt nh­
h×nh d¹ng nh÷ng vÕt næi cÇn in. NÕu møc ®é
låi lâm cña c¸c vËt dËp lín, h×nh in næi cÇn ph¶i
râ nÐt th× ngoµi chµy dËp dÊu ®Æt ë phÝa trªn
cßn ph¶i ®Æt khu«n dËp dÊu ë phÝa d­íi n÷a.
Còng cã thÓ chÕ t¹o khu«n d­íi cã h×nh in yªu
cÇu, sau ®ã ®Æt s¶n phÈm lªn vµ dïng chµy cao
su ®Ó Ðp lµm cho kim lo¹i biÕn d¹ng vµ Ðp vµo
thµnh lßng khu«n, hoÆc thay thÕ cao su b»ng
chÊt láng, vËt xèp, khÝ Ðp, qu¸ tr×nh næ ...
15
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
• Khi møc ®é biÕn d¹ng cµng lín, ®é bÒn cña vËt
liÖu cµng cao, ®é chÝnh x¸c in næi yªu cÇu
cµng cao th× lùc dËp cµng ph¶i lín. Lùc dËp næi
cã thÓ ®­îc tÝnh theo c«ng thøc:
P = q.F N/mm2
• P - lùc dËp khi in næi;
• q - ¸p lùc ®¬n vÞ khi dËp phô thuéc vµo lo¹i vËt
liÖu vµ chiÒu cao låi lâm cña c¸c vÕt in
(N/mm2), khi tÝnh to¸n cã thÓ dïng c¸c sè liÖu
+ §èi víi vµng vµ ®ång q = 1200  1500 (N/mm2);

16
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
+ §èi víi vµng vµ ®ång q = 1200  1500 (N/mm2);
+ §èi víi ®ång thau:
- NÕu dËp gê næi q = 200  500 (N/mm2);
- NÕu dËp h×nh vÏ q = 800  900 (N/mm2);
- NÕu dËp ch÷ q = 2500  3000 (N/mm2);
+ §èi víi thÐp kh«ng gØ q = 2500  3000 (N/mm2);
F - diÖn tÝch phÇn ph«i liÖu cÇn dËp næi
(mm2).

17
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
5.5. DËp ®­êng gîn sãng
DËp ®­êng gîn sãng lµ nguyªn c«ng t¹o nªn nh÷ng
chç låi, lâm s©u côc bé nhê viÖc kÐo dµi vµ dÞch
chuyÓn mét bé phËn kim lo¹i.
l

H.IV.31 - DËp ®­êng gîn sãng

18
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
Khi dËp ®­êng gîn sãng qu¸ tr×nh x¶y ra chñ yÕu lµ
do kÐo vµ sù biÕn máng vËt liÖu. §Ó cho vËt
liÖu kh«ng bÞ ®øt do biÕn d¹ng côc bé g©y ra,
trÞ sè biÕn d¹ng dµi t­¬ng ®èi ë khu vùc biÕn d¹ng
lín nhÊt ph¶i tho¶ m·n biÓu thøc sau:
l1  l
.100  0,75
l
l1 - chiÒu dµi vËt liÖu theo tiÕt diÖn ®· chän sau
khi t¹o h×nh, mm;
l - chiÒu dµi còng cña phÇn vËt liÖu ®ã tr­íc khi
t¹o h×nh, mm;
- ®é d·n dµi t­¬ng ®èi cho phÐp, %.

19
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
G©n næi ph¶i c¸ch c¹nh tÊm vËt liÖu (3,5  5)S;
nÕu kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn nµy th× sau khi
dËp mÐp vËt liÖu sÏ bÞ co vµo trong vµ ph¶i
thªm nguyªn c«ng söa phô.
C¸c g©n næi dËp trªn s¶n phÈm chñ yÕu ®Ó t¨ng
®é cøng v÷ng cho chi tiÕt khi lµm viÖc.
Lùc dËp ®­îc tÝnh nh­sau:
P = L.S..K.  b (N)
L - chiÒu dµi g©n cøng v÷ng, mm.
S - chiÒu dµy vËt liÖu dËp, mm.
 b - giíi h¹n bÒn cña vËt liÖu, N/mm2.
K - hÖ sè phô thuéc vµo chiÒu réng vµ chiÒu
s©u cña g©n cøng v÷ng (k = 0,7  1). 20
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
5.6. Cuèn mÐp
• Cuèn mÐp c¸c chi tiÕt ®· ®­îc dËp hay Ðp th­êng
®­îc thùc hiÖn trªn c¸c m¸y Ðp, m¸y gÊp mÐp ...
chi tiÕt ®­îc cuèn mÐp cã ®é cøng v÷ng cao vµ
an toµn khi sö dông.

H.IV.33 - Cuèn mÐp trªn m¸y gÊp H.IV.34 - S¬ ®å miÕt ph«i 21

mÐp
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
• Ng­êi ta th­êng tÝnh to¸n c¸c ph«i ®­îc cuèn mÐp
theo ®­êng kÝnh trung b×nh theo gi¶ thiÕt lµ kim
lo¹i chØ chÞu uèn.
• §Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng cuèn mÐp cÇn ph¶i chuÈn
bÞ cÈn thËn bÒ mÆt cña chµy cuèn mÐp. ChiÒu
dÇy lín nhÊt cña vËt liÖu khi cuèn mÐp trong
khu«n lµ 1,6 mm (®èi víi thÐp) lµ 2 mm (®èi víi
nh«m). H.IV.33 lµ s¬ ®å cuèn mÐp trªn m¸y gÊp
mÐp.

22
 CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
5.7. MiÕt
• MiÕt (cßn gäi lµ tiÖn Ðp)
dïng ®Ó chÕ t¹o vËt trßn
xoay. Khi miÕt ph«i ®­îc
kÑp chÆt vµo mÆt ®Çu cña
khu«n (H×nh H.IV.32).
Khu«n ®­îc gi÷ chÆt trong
m©m cÆp cña m¸y tiÖn Ðp
vµ ®­îc quay cïng m©m cÆp
nµy. T¸c dông lùc vµo cÇn H.IV.32 - Tr×nh tù miÕt

Ðp ®Ó Ðp dÇn ph«i liÖu lªn

khu«n Ðp. 23
CH¦¥NG v: C¤NG VIÖC T¹O H×NH
KÕt thóc ch­¬ng 5

24